Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ:

Διλήμματα και εκβιασμοί, του τύπου «δραχμή ή μνημόνιο» δεν υπάρχουν, είναι ψευδή και δεν πρέπει να δώσουμε σημασία – πόσο μάλλον όταν κανένας δεν μπορεί να αγνοήσει έναν αποφασισμένο λαό, αλλά όλοι μπορούν να ποδοπατήσουν έναν τρομοκρατημένο λαό – Μέρος Ι

 

Του Βασίλη Βιλιάρδου*

 

"Ο J. M. Keynes, μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1919, έγραψε ένα βιβλίο, στο οποίο περιέγραφε τις εμπειρίες του από τις διαπραγματεύσεις των Βερσαλλιών, με τον τίτλο «Οι οικονομικές συνέπειες της Ειρήνης».

Το γενικό συμπέρασμα του ήταν ότι, εάν αντιμετωπίσεις μία χώρα με μεγάλη αυστηρότητα και την πιέσεις οικονομικά, επάνω από τα όρια αντοχής της, τότε τα αποτελέσματα για όλα τα υπόλοιπα κράτη θα είναι καταστροφικά. Κανένας δεν τον άκουσε – γεγονός που οδήγησε τη Γερμανία στον υπερπληθωρισμό, στη χρεοκοπία, στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, στην άνοδο του ναζισμού, στις μαζικές εκτελέσεις των Εβραίων και στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Αντίστοιχα σήμερα, εάν έγραφε κανείς ένα βιβλίο με τον τίτλο «Οι οικονομικές συνέπειες της καταπίεσης της Ελλάδας», ίσως κατέληγε στα απαισιόδοξα, δυσοίωνα δυστυχώς συμπεράσματα ότι,

(α) αφενός μεν η χώρα μας πολύ δύσκολα θα ξεφύγει από την άδικη, απάνθρωπη οικονομική πίεση που ασκείται στους Πολίτες της, σε συνδυασμό με τον επικίνδυνο «αφελληνισμό» που επιχειρείται σκόπιμα (λαθρομετανάστευση), διατηρώντας το δημοκρατικό πολίτευμα,

(β) αφετέρου δε ότι, η Ευρωζώνη θα διαλυθεί ανεξέλεγκτα, με κίνδυνο να προκληθούν μεγάλες κοινωνικές εξεγέρσεις, εμφύλιοι πόλεμοι και φυλετικές αντιπαραθέσεις – ενδεχομένως δε, στρατιωτικά πραξικοπήματα.

Όμως, εάν εμείς οι Έλληνες κατανοούσαμε πόσο μικρό και εύκολο στην επίλυση του είναι το πρόβλημα μας, συγκριτικά τουλάχιστον με όλες τις υπόλοιπες χώρες της Δύσης, τότε τα συμπεράσματα μας θα ήταν πολύ πιο αισιόδοξα – αρκεί φυσικά να επιλέγαμε μία επαρκή, ικανή και υπερήφανη ηγεσία, η οποία αφενός μεν θα μπορεί να σταθεί αντάξια των περιστάσεων, αφετέρου δε θα πάψει να σκύβει διαρκώς το κεφάλι στους ξένους".

Ανάλυση

Όλοι αναφερόμαστε στην ανάπτυξη, θεωρώντας εύλογα ότι, είναι ο μοναδικός τρόπος για να μπορέσει μία χώρα να ξεφύγει από την κρίση χρέους και δανεισμού – τα σύννεφα της οποίας σκεπάζουν όλο και πιο πολύ τον άλλοτε καταγάλανο ουρανό της Δύσης. Την ίδια στιγμή βέβαια οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουν ότι, υπάρχει ένα σοβαρότατο εμπόδιο στο δρόμο μας, το οποίο καθιστά σχεδόν αδύνατη, ανυπέρβλητη ίσως, την αντιμετώπιση του προβλήματος: το ύψος των χρεών, δημοσίων και ιδιωτικών.

Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία, όταν τα χρέη ξεπερνούν το χρυσό κανόνα «60%-60%-60% του ΑΕΠ», όσον αφορά το δημόσιο, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, οι συνεχώς αυξανόμενοι τόκοι, σε συνδυασμό με τα χρεολύσια (δόσεις επιστροφής), εμποδίζουν την ανάπτυξη – έως εκείνη τη στιγμή που εισερχόμαστε σε μία εξαιρετικά καταστροφική ύφεση, σε ένα καθοδικό «σπιράλ του θανάτου», όπου παύει πλέον το χρέος να είναι βιώσιμο (τέτοιου είδους «υπερβολές» αντιμετωπίζονται στο τέλος, εάν καθυστερήσει δηλαδή ο σωστός χειρισμός τους, με βάση την ιστορία, ή με πολέμους, ή με εκτεταμένες διαγραφές – σεισάχθεια).

Όσον αφορά το δημόσιο χρέος, η επίλυση του προβλήματος είναι δυνατή είτε (α) πληθωριστικά (αύξηση της ποσότητας χρήματος), με τεχνητά χαμηλά επιτόκια (financial repression), είτε (β) με την κοινωνικοποίηση των χρεών (αύξηση των φόρων, μεταφορά της ατομικής περιουσίας από τον ιδιωτικό τομέα στο δημόσιο κλπ.), είτε (γ) με την εκποίηση περιουσιακών στοιχείων, είτε (δ) με τη διαγραφή (haircut) του ποσού που υπερβαίνει το «χρυσό κανόνα», εκ μέρους των πιστωτών, είτε (ε) με τη χρεοκοπία (αδυναμία εξόφλησης). 

Όσον αφορά το ιδιωτικό χρέος, επιλέγεται συνήθως η δικαιότερη αναδιανομή των εισοδημάτων (αύξηση της φορολογίας για τους πλουσιότερους, μείωση για τους υπόλοιπους κλπ.) – χωρίς όμως να εμποδίζονται οι κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων και οι χρεοκοπίες, ενώ είναι δυνατόν να νομοθετηθεί η διαγραφή μέρους των χρεών ή/και η επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής τους, με χαμηλά επιτόκια.

Σε σχέση τώρα με την Ευρωζώνη (κράτη, τράπεζες, επιχειρήσεις και νοικοκυριά), η επιστροφή στην ανάπτυξη προϋποθέτει, πριν από όλα, τη ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος εκείνου του χρέους, το οποίο υπερβαίνει το «χρυσό κανόνα». Στη συνέχεια, οφείλει να ακολουθήσει η «δημοσιονομική εκλογίκευση» (ισοσκελισμένοι προϋπολογισμοί, δαπάνες όχι υψηλότερες των εσόδων) και στο τέλος η αύξηση της ανταγωνιστικότητας – κυρίως μέσω των επενδύσεων και πολύ λιγότερο μέσω της μείωσης των αμοιβών.

Σε κάθε περίπτωση, η αύξηση των εξαγωγών, με τον ταυτόχρονο περιορισμό των εισαγωγών, είναι αδύνατον να λειτουργήσει ως μέθοδος επίλυσης προβλημάτων εντός της Ευρωζώνης, αφού κάτι τέτοιο δεν λειτουργεί, όταν εφαρμόζεται από πολλές μαζί χώρες, σε μία κοινή αγορά. Από την άλλη πλευρά βέβαια, ούτε ο υπόλοιπος πλανήτης θα το ανεχόταν, αφού μόλις και μετά βίας δέχεται εκείνες τις πλεονασματικές χώρες, οι οποίες έχουν υιοθετήσει αυτή τη μέθοδο επίλυσης (εξωτερίκευσης) των προβλημάτων τους (Ιαπωνία, Κίνα, Γερμανία κλπ.).  

Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΧΡΕΟΥΣ

Με βάση τα παραπάνω, άμεση προτεραιότητα της Ευρωζώνης είναι η στρατηγική, η οποία θα ακολουθηθεί, για τη μείωση των συνολικών χρεών των κρατών-μελών της. Στα πλαίσια αυτά, στον Πίνακα Ι που ακολουθεί, εμφανίζεται το τεράστιο μέγεθος του προβλήματος, για τις περισσότερες χώρες.

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: ΑΕΠ σε δις € και συνολικά χρέη 2011, δημόσια και ιδιωτικά, ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, χωρίς τις τράπεζες

Χώρα	ΑΕΠ	Επιχειρήσεις	Νοικοκυριά	Δημόσιο	Σύνολο
Ιρλανδία	170	245	123	109	477
Πορτογαλία	186	149	106	106	361
Ισπανία	1.182	192	87	67	346
Βέλγιο*	407	175	53	95	323
Γαλλία	2.160	150	61	87	298
Ιταλία	1.728	110	50	121	281
Ελλάδα**	218	74	71	124	269
Γερμανία	2.790	80	60	83	223

*  Το διπλάσιο ΑΕΠ από την Ελλάδα, με τον ίδιο αριθμό εργαζομένων!

** Μετά από την αφαίρεση των 100 δις € χρέους (PSI), χωρίς την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.  

Πηγή: MM (IMF), World Factbook. Πίνακας: Β. Βιλιάρδος

Όπως φαίνεται από τον Πίνακα Ι, εάν ακολουθήσουμε το χρυσό κανόνα (60-60-60: 180), τότε απαιτείται μία μείωση του χρέους της Ιρλανδίας, για παράδειγμα, της τάξης του 297% του ΑΕΠ της (477-180) – ήτοι κατά 505,9 δις €, πάντοτε χωρίς να υπολογίσουμε τις τράπεζες. Ο κυριότερος «ασθενής» δε είναι οι επιχειρήσεις της χώρας, από τις οποίες θα έπρεπε να διαγραφούν περί τα 185% του ΑΕΠ – δηλαδή, 314 δις €.

Στον Πίνακα ΙΙ που ακολουθεί, καταγράφονται οι μέσες συνολικές «άριστες» μειώσεις ανά χώρα:  

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: ΑΕΠ σε δις €, συνολικά χρέη 2011, χωρίς τις τράπεζες, «άριστο» ποσόν διαγραφής ως προς το ΑΕΠ (άριστο ποσοστό χρέους 180% του ΑΕΠ) και συνολικό απαιτούμενο ποσόν διαγραφής, σε δις €

Χώρα	ΑΕΠ	Σύνολο	Διαγραφή/ΑΕΠ	Ποσόν διαγραφής
Ιρλανδία	170	477	297%	504,9
Πορτογαλία	186	361	181%	336,6
Ισπανία	1.182	346	166%	1.962,1
Βέλγιο	407	323	143%	582,0
Γαλλία	2.160	298	118%	2.548,8
Ιταλία	1.728	281	101%	1.745,3
Ελλάδα**	218	269	89%	194,0
Γερμανία	2.790	223	43%	1.199,7

Πίνακας: Β. Βιλιάρδος

Από τους αριθμούς στον Πίνακα ΙΙ κατανοούμε ότι, αν και η πλέον επικίνδυνη χώρα της Ευρωζώνης είναι η Ιρλανδία, ακολουθούμενη από την Πορτογαλία κοκ, η πραγματική απειλή είναι η Γαλλία – αμέσως μετά η Ισπανία και η Ιταλία. Η αιτία είναι το απόλυτο μέγεθος σε € του συνολικού χρέους των χωρών αυτών, το οποίο είναι σχεδόν απίθανο να αντιμετωπισθεί «κεντρικά» από την Ευρωζώνη (με τη βοήθεια του ταμείου σταθερότητας κλπ.).

Επίσης συμπεραίνουμε ότι, οι συνεχείς επιθέσεις εναντίον της Ελλάδας έχουν αποκλειστικά και μόνο στόχο, να καλύψουν τα πολύ μεγαλύτερα προβλήματα των άλλων κρατών, αφού η χώρα μας θα όφειλε να διαγράψει (ποσοστιαία και αριθμητικά), τα λιγότερα χρέη από όλες τις υπόλοιπες.

Η ΙΡΛΑΝΔΙΑ

Η χώρα, ευρισκόμενη υπό την «αιγίδα» της Τρόικας, έχει περιορίσει τις κοινωνικές δαπάνες της κατά πολλές εκατοντάδες εκ. €, έχει μειώσει τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων κατά μέσον όρο 14%, ενώ έχει αυξήσει το ΦΠΑ στο 23% – παράλληλα, έχει κοινωνικοποιήσει τις τεράστιες ζημίες των τραπεζών της, τυπώνοντας χρήματα με την άδεια της ΕΚΤ, με αποτέλεσμα να αυξηθεί το δημόσιο χρέος της στο τετραπλάσιο: από περίπου 25% του ΑΕΠ της το 2007, πάνω από το 100% σήμερα.

Παρά τα πακέτα διάσωσης δε και την άγρια πολιτική λιτότητας, στην οποία υποβλήθηκαν αδιαμαρτύρητα οι πολίτες της, το δημόσιο χρέος συνεχίζει να αυξάνεται και υπολογίζεται να ανέλθει στο 118% του ΑΕΠ της το 2013.

Αν και η οικονομία της επανήλθε στην ανάπτυξη το 2011 (0,9%), με τη βοήθεια των εξαγωγών (όπου δραστηριοποιούνται σχεδόν εξ ολοκλήρου ξένες επιχειρήσεις, κυρίως αμερικανικές, λόγω της χαμηλής φορολογίας, σε συνδυασμό με το ότι αποτελεί τη «πύλη εισόδου» για τις πωλήσεις τους στη  Ευρωζώνη), η εσωτερική αγορά της χαρακτηρίζεται από μία βαθειά ύφεση – στην οποία η χώρα βυθίστηκε, μετά την χρηματοπιστωτική κρίση. Το ΑΕΠ της περιορίσθηκε κατά 14%, η ιδιωτική κατανάλωση μειώθηκε κατά 13%, ενώ το ποσοστό των επενδύσεων των νοικοκυριών της κατέρρευσε κατά 75% – ένα τρομακτικό μέγεθος.

Όπως τεκμηριώσαμε με τους Πίνακες Ι και ΙΙ, το δημόσιο χρέος της Ιρλανδίας είναι το μικρότερο πρόβλημα της – αφού, εάν υπολογισθεί η υπερχρέωση των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών της, θα φτάσει κανείς σήμερα στο αστρονομικό ποσόν του 389% του ΑΕΠ της.

Ακόμη λοιπόν και αν τα νοικοκυριά της πουλούσαν ολόκληρη την περιουσία τους αμέσως, δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να εξοφλήσουν τα χρέη τους – κάτι που φυσικά δεν ισχύει για την Ελλάδα, η ιδιωτική περιουσία των νοικοκυριών της οποίας είναι πολλαπλάσια των χρεών τους.

Επομένως, η Ιρλανδία είναι αθεράπευτα χρεοκοπημένη, από όποια πλευρά και αν το εξετάσει κανείς. Εν τούτοις, η χώρα είναι μικρή, οπότε τα προβλήματα της δεν είναι τόσο σημαντικά για την υπόλοιπη Ευρωζώνη – αφού τα χρέη της δεν είναι υπερβολικά, σε απόλυτα μεγέθη (όπως επίσης της Πορτογαλίας).

Η ΙΣΠΑΝΙΑ

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ευρωζώνης αυτή τι στιγμή είναι η Ισπανία – επειδή, όπως υπολογίζεται από τους διεθνείς οίκους, το δημόσιο, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις της χρωστούν περί τα 3,1 τρις €  – ένα γιγαντιαίο ποσόν, το οποίο αντιστοιχεί στο τριπλάσιο σχεδόν του ΑΕΠ της. Η αιτία του δράματος είναι η ραγδαία ανάπτυξη, στηριζόμενη σχεδόν αποκλειστικά στον κατασκευαστικό τομέα (φούσκα ακινήτων), η οποία διήρκεσε πάνω από τα δεκαπέντε τελευταία χρόνια (αυτό συμβαίνει σήμερα στην Τουρκία).  

Όπως οι Ιρλανδοί και οι Αμερικανοί, έτσι και οι Ισπανοί εμπιστεύθηκαν τις συνεχώς αυξανόμενες τιμές των ακινήτων, τα οποία χρηματοδοτούταν από τις τράπεζες με χαμηλά επιτόκια, καθώς επίσης με υπερτιμολογημένες εγγυήσεις (ενυπόθηκα δάνεια χαμηλής εξασφάλισης). Τέλη του 2011 λοιπόν τα δάνεια των νοικοκυριών πλησίαζαν το 1 τρις € – περισσότερα από το δημόσιο χρέος της χώρας.

Παράλληλα, οι κατασκευαστικές επιχειρήσεις της Ισπανίας, εκμεταλλευόμενες επίσης τη φούσκα των ακινήτων στη χώρα τους, αγόραζαν ξένες εταιρείες, ιδίως στο χώρο των υποδομών, δαπανώντας τεράστια ποσά – τα οποία δανείζονταν από τις ισπανικές τράπεζες, με εξαιρετικά συμφέρουσες συνθήκες.

Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Ρεάλ Μαδρίτης, ο οποίος ελέγχει την κατασκευαστική εταιρεία ACS, εξαγόρασε για περισσότερα από 2 δις € τη γερμανική ανταγωνίστρια του επιχείρηση – τη γνωστή μας Hochtief. Από την άλλη πλευρά, ο όμιλος έργων υποδομής Abertis εξαγόρασε το 7% της ανταγωνίστριας του ιταλικής εταιρείας Atlantia, ενώ ελέγχει ταυτόχρονα 1.500 χιλ. του γαλλικού δικτύου εθνικών οδών (πηγή: MM). 

Στην Ferrovial, στο νούμερο τρία της ισπανικής κατασκευαστικής βιομηχανίας, ανήκουν εθνικοί οδοί στις Η.Π.Α. και στον Καναδά – ενώ συμμετέχει έναντι 10 δις € στη βρετανική ΒΑΑ, η οποία ελέγχει, μεταξύ άλλων, αεροδρόμια στη Γλασκόβη, στο Λονδίνο και στο Εδιμβούργο. Συνολικά, οι τέσσερις μεγαλύτερες κατασκευαστικές επιχειρήσεις της Ισπανίας έχουν χρέη ύψους 87,4 δις € – περί το εφταπλάσιο των ιδίων κεφαλαίων τους.      

Υπολογίζεται ότι, το σύνολο των χρεών των μεγάλων επιχειρήσεων της Ισπανίας υπερβαίνει το 1,5 τρις € – είναι δηλαδή σχεδόν διπλάσιο από το δημόσιο χρέος της χώρας. Κατ' επακόλουθο, η επιβάρυνση του τραπεζικού τομέα είναι τόσο μεγάλη, ώστε είναι πλέον αδύνατη η χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων – γεγονός που δεν επιτρέπει καμία ελπίδα ανάπτυξης.

Περαιτέρω, η πρόσφατη επείγουσα κρατικοποίηση της ιδιωτικής τράπεζας Bankia, τεκμηριώνει το γεγονός ότι, η κυβέρνηση της Ισπανίας (ο νέος υπουργός οικονομικών είναι πρώην στέλεχος της Goldman Sachs) σχεδιάζει επίσης, όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, να κοινωνικοποιήσει τις ζημίες του ιδιωτικού τομέα, επιβαρύνοντας τους φορολογούμενους πολίτες της χώρας.

Απλούστερα, η «συνταγή» που χρησιμοποιείται είναι η λήψη νέων χρεών εκ μέρους του δημοσίου, για την εξυγίανση των χρεοκοπημένων τραπεζών – οι οποίες, στη συνέχεια, θα πρέπει να εξυγιάνουν τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις: ένας φαύλος κύκλος χωρίς καμία προοπτική. 

Κατά την άποψη μας, πρόκειται για μία «συνταγή», η οποία θα δημιουργήσει ακόμη περισσότερα προβλήματα στη χώρα (μεγαλύτερη αύξηση της ανεργίας, επιδείνωση της ύφεσης κλπ.), από αυτά που θα επιλύσει – επίσης στην Ευρωζώνη, η οποία δεν είναι σε θέση να ελέγξει μίας πιθανότατη ισπανική χρεοκοπία.

* Βασίλης Βιλιάρδος  (copyright), Αθήνα, 20. Μαΐου 2012, viliardos@kbanalysis.com. Ο κ. Β. Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου.

 

ΠΗΓΗ: http://www.casss.gr/PressCenter/Articles/2605.aspx

 

Συνέχεια στο Μέρος ΙΙ