Χριστιανική πίστη και Δημοκρατία
Του Απόστολου Παπαδημητρίου
Κατά το πρόσφατο ταξίδι του στην Τουρκία ο πρωθυπουργός της χώρας στην αντιφώνησή του προς τον πρωθυπουργό της γείτονος τον κάλεσε να πορευθεί στην οδό της δημοκρατίας. Και για να άρει τυχόν επιφυλάξεις του Ερντογάν έσπευσε να τονίσει ότι η δημοκρατία δεν είναι χριστιανική, αλλά ανήκει σε όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Κατά πόσο επείσθη ο Τούρκος πρωθυπουργός είναι άγνωστο. Στο άρθρο θα σχολιάσουμε το αν η δημοκρατία είναι ή όχι χριστιανική.
Δημοκρατία είναι λέξη ελληνική και αντήχησε για πρώτη φορά στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα στην Αθήνα, όταν με την πτώση της τυραννίας ο Κλεισθένης επέφερε διοικητική μεταρρύθμιση μεταφέροντας την εξουσία της πόλης κράτους από τον απόλυτο άρχοντα στους πολίτες. Η λέξη δημοκρατία (δημος+κράτος) σημαίνει η ισχύς (εξουσία) στον λαό. Θα είμασταν απόλυτα ικανοποιημένοι, αν δεν μας προσγείωνε στη σκληρή πραγματικότητα ο μεγάλος ιστορικός μας ο Θουκυδίδης γράφοντας: “εγίνετό τε λόγω μεν δημοκρατία, έργω δε υπο του πρώτου ανδρός αρχή”. Αυτός ο πρώτος άνδρας, δημαγωγός κατά κανόνα σχημάτιζε πέριξ αυτού ομάδα προσώπων κοινών συμφερόντων, από τα κίνητρα προς ενέργεια των οποίων δεν έλειπαν η ιδιοτέλεια, η εγωπαθής φιλοδοξία, η φιλαργυρία. Αν επισημάνουμε και το ότι η Αθήνα κατά τον χρυσό αιώνα του Περικλή ήταν δουλοκτητική, συμπεραίνουμε αβίαστα ότι η δημοκρατία ίσχυε για τους προνομιούχους Αθηναίους πολίτες, όχι για τους δορυάλωτους σκλάβους. Παρ’ αυτά η αθηναϊκή δημοκρατία είναι άξια θαυμασμού συγκρινόμενη με τα πολιτεύματα που επικρατούσαν σε όλες τις άλλες περιοχές του τότε πολιτισμένου κόσμου. Γι’ αυτό και τόσα τα εγκώμια συγχρόνων υπέρ των Αθηναίων της αρχαιότητας.
Αυτοί που σήμερα αναφέρονται εγκωμιαστικά υπέρ της αθηναϊκής δημοκρατίας είναι υπέρμαχοι της αστικού τύπου δημοκρατίας, αυτής που αποδέχεται ο πρωθυπουργός μας, όλοι γενικά οι κήρυκες του καπιταλιστικού συστήματος. Αν κάνουμε ανάλυση της αστικού τύπου δημοκρατίας, θα βρούμε τρωτά και αδυναμίες κατά πολύ μεγαλύτερα και πλέον επώδυνα από εκείνα της αθηναϊκής δημοκρατίας. Κατ’ αρχήν λείπει η δυνατότητα άμεσης παρέμβασης του πολίτη, ο οποίος περιορίζεται να εκλέξει τους αντιπροσώπους του. Το τί ακολουθεί μας το περιγράφει κατά τρόπο κωμικοτραγικό ελληνική ταινία που προβάλλεται σε κάθε προεκλογική περίοδο. Θα υποστηρίξει κάποιος: Ανθρώπινες αδυναμίες! Άλλωστε ο Τσώρτσιλ είχε πει κάποτε ότι η δημοκρατία είναι κακό πολίτευμα, με μεγάλη όμως διαφορά καλύτερο από όλα τα άλλα. Δεν γνωρίζω, αν θα συμφωνούσαν όσοι λιμοκτονούν στον πλανήτη, για να απολαμβάνουμε εμείς το κακέκτυπο της δημοκρατίας μας! Εκείνο που θα σπεύσω να εξετάσω είναι η θεμελίωση του θεσμού.
Γιατί να έχουμε δημοκρατία; Ασφαλώς, γιατί είναι θεσμός ο οποίος ικανοποιεί το περί δικαίου αίσθημα του ανθρώπου. Αλλά το δίκαιο διαχρονικά καταρρακώνεται από τους ισχυρούς! Το αποδεικνύει περίτρανα και αυτό ο Θουκυδίδης στον διάλογο μεταξύ των ιταμών Αθηναίων και των απειλουμένων Μηλίων: Είμαστε ισχυροί και σεις ανίσχυροι. Γι’ αυτό και τα κάνουμε αυτά σε σας. Το ίδιο θα κάνατε και σεις, αν ήσασταν στη δική μας θέση ισχύος! Τί είναι λοιπόν δίκαιο και που θεμελιώνεται αυτό; Είναι το θέλημα του ισχυρού, όπως μοιρολατρικά εν πολλοίς αποδεχόμαστε; Η δικαιοσύνη, τονίζουμε, είναι πανανθρώπινο ιδανικό. Μήπως είναι όταν την ποθούμε και μόνο; Υπάρχουν ιδανικά σε έναν κόσμο που έχει καταλήξει να πιστεύει, στο όνομα της ελευθερίας και της επιστήμης, ότι ο άνθρωπος είναι τυχαίο προϊόν των αδιαφόρετων φυσικών δυνάμεων (Ζακ Μονό); Ή μήπως καταντήσαμε πιό ιταμοί από τους Αθηναίους, που πίστευαν τουλάχιστον ότι έτσι έκαναν τα πράγματα οι θεοί. Ο Ντοστογιέφσκυ έδωσε σαφή την απάντηση στο διαχρονικό πρόβλημα του κακού! Χωρίς Θεό όλα επιτρέπονται. Θέτουμε λοιπόν το ερώτημα: Υπάρχει δημοκρατία χωρίς Θεό; Ασφαλώς θα σπεύσουν κάποιοι να αντιρωτήσουν: Υπάρχει δημοκρατία με θεό, ας πούμε με τον θεό των χριστιανών;
Το Ευαγγέλιο του Χριστού περιέχει θαυμάσια κείμενα γύρω από τον τρόπο άσκησης της εξουσίας, κείμενα που δεν αναφέρονται στον ανώτερο άρχοντα και μόνο, αλλά στον καθένα που έχει υπό την εξουσία του έστω και ένα πρόσωπο. Είπε ο Χριστός στους μαθητές του, όταν αντιλήφθηκε τη φιλαρχία τους: “Ξέρετε, ότι εκείνοι, που αρέσκονται να κυβερνούν τα έθνη, ασκούν απόλυτη κυριαρχία επάνω τους, και οι μεγάλοι αξιωματούχοι τους τα καταδυναστεύουν. Σε σας όμως δεν πρέπει να συμβεί έτσι. Αλλ’ όποιος θέλει να γίνει μεγάλος μεταξύ σας, πρέπει να είναι υπηρέτης σας και όποιος από σας θέλει να γίνει πρώτος, πρέπει να γίνει δούλος όλων”. Ο Απόστολος των εθνών Παύλος καταργεί τις διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων, όταν γράφει: “Δεν υπάρχει Ιουδαίος και Έλλην, δεν υπάρχει δούλος και ελεύθερος, δεν υπάρχει άνδρας και γυναίκα, αλλ’ όλοι εσείς είστε ένα ενώπιον του Χριστού”. Και αλλού τονίζει την κοινωνική δικαιοσύνη, τον ακρογωνιαίο λίθο της δημοκρατίας: “Όχι βέβαια σε άλλους να υπάρχει ευχέρεια και σε άλλους στέρηση, αλλά ισότητα. Στην παρούσα κατάσταση το περίσσευμά σας να προστεθεί στο υστέρημα των άλλων και (σε περίπτωση μεταβολής των πραγμάτων) το περίσσευμά τους να προστεθεί στο δικό σας υστέρημα”.
Έτοιμη η αντίρρηση: Και πού είδαμε να εφαρμόζονται αυτά; Σε πολλά μέρη και κατά διαφόρους χρονικές περιόδους. Στην πρώτη εκκλησιαστική κοινότητα των Ιεροσολύνων (αγάπες), στους πατέρες της Εκκλησίας, από τους οποίους οι τρείς μέγιστοι ήσαν κάποτε προστάτες της παιδείας του Γένους, που εξέπεσε σε εκπαίδευση άκρως χρησιμοθηρική στα πλαίσια της αστικής ιδεολογίας! Στο ορθόδοξο κοινόβιο διαχρονικά. Στους ανθρώπους θυσίας και προσφοράς που περιφρόνησαν τιμές, αξιώματα, πλούτο και δόξα και έγιναν πλησίον προς τον πάσχοντα συνάνθρωπό τους. Και πόσοι ήσαν αυτοί; Λίγοι, απαντούμε. Και λοιπόν; Δεν αρκούν αυτοί οι λίγοι, για να καταρριφθεί η κατηγορία κατά του Ευαγγελίου ως ουτοπικού; Και αν δεν πλήθυναν αυτοί στο διάβα των αιώνων φταίει το Ευαγγέλιο, επειδή ο όρος δημοκρατία δεν περιέχεται στα κείμενα της Καινής Διαθήκης;
Κάλεσε ο πρωθυπουργός τον Τούρκο ομόλογό του να πορευθεί τον δρόμο της δημοκρατίας! Άραγε δεν γνωρίζει ότι το Ισλάμ είναι θεοκρατικό; Από την εποχή του Μωάμεθ μέχρι και τον καιρό μας, το Ισλάμ πρεσβεύει την θεοκρατία. Η κρατική και εθνική υπόσταση είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την θρησκευτική. Αυτό οδηγεί σε μια εθνοπολιτική έκφραση του Ισλάμ η οποία έχει αποκτήσει ακραία χαρακτηριστικά και ονομάζεται φονταμεταλισμός. Αυτή η αντίληψη ανετράπη σε κάποιες χώρες είτε με την επιβολή δικτατορίας κοσμικού τύπου (κεμαλισμός) είτε στρατιωτικού τύπου (φιλοδυτικά καθεστώτα σε ισλαμικές χώρες). Γιατί άρχισε ο πρωθυπουργός μας από την Τουρκία; Τόσα χρόνια οι Αμερικανοί “σύμμαχοί” μας τί κατάφεραν στα εμιράτα και τις άλλες αραβικές χώρες που φαίνεται να ελέγχουν κατά τρόπο απόλυτο; Όσο για τον ινδουϊσμό, αυτός ερμηνεύει πλήρως την κοινωνική αδικία και διδάσκει την πλήρη υποταγή του ανθρώπου στη μοίρα του.
Και οι χριστιανοί τί κατάφεραν; Δεν συμπορεύτηκαν με τους κατά κόσμο ισχυρούς ενάντια προς τις ευαγγελικές εντολές; Δεν στήριξαν απολυταρχικά καθεστώτα; Δεν ανέχθηκαν την κοινωνική αδικία; Ασφαλώς και συνέβησαν όλα αυτά. Οι χριστιανοί όμως κρίνονται με συγκεκριμένο κριτήριο, τον νόμο του Θεού, και μάλιστα κατά πολύ αυστηρότερα ως γνόντες και μη ποιήσαντες; Οι άλλοι, που δηλώνουν πίστη στα πανανθρώπινα ιδανικά, με ποιό κριτήριο κρίνονται και από ποιόν; Από τον κυρίαρχο λαό; Μήπως πρέπει κάποτε να πάψει η κοροϊδία; Η δημοκρατία, αν ποτέ επικρατήσει στη γη, θα είναι χριστιανική. Και ασφαλώς απέχουμε πολύ από το ποθούμενο. Και όχι απλώς απέχουμε, αλλά ολοένα και αποκλίνουμε. Ο Ντοστογιέφσκυ έδωσε την εξήγηση. Την κατανοούμε;
“ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ”, 16-1-2011
