Εξ αφορμής της ομοηχίας «ιός» και «υ-ιός» και τη σχέση με το επίθετο ά-σωτος μπορεί να προκύψει μια συγκριτική της οντολογίας. Δηλαδή, διαφοροποιείται οντολογικά και υπαρξιακά ο ά-σωτος ιός της φθοράς, που μας εξαναγκάζει στον εγκλεισμό, από τον ά-σωτο υ-ιό της ευαγγελικής παραβολής. Ο ιός είναι ασυνείδητος από γεννησιμιού του και αμετανόητος, ενώ ο υ-ιός της παραβολής μετανιώνει γιατί έχει συνείδηση που οδηγεί σε συγκρίσεις, του προηγούμενου τρόπου ζωής (αγαπητικής και υγιούς συμβίωσης) με αυτή του άσωτου και παθογόνου βίου. Άλλη η α-νόητη «ελευθερία» και α-λογία του ιού και άλλη η οντολογική ελευθερία του λογικού όντος α-σώτου υ-ιού. Η ελ-λογία, η αξία/αρετή παράγει τόσο αυτογνωσία, ευσυνειδησία, μετάνοια/επιστροφή στο «αληθώς υπάρχειν», όσο και χρέος προς εαυτόν και προς την κοινότητα.

Ο άσωτος υ-ιός σε κάποια στιγμή απελπισίας «ελθών εις σεαυτόν», αυτομέμφεται γιατί έχει προηγούμενη γνώση και εμπειρία βιωμένης α-λήθειας. Ο άσωτος ιός αφού δεν έχει τη δυνατότητα να συγκρίνει συμπεριφορές στη ζωή του, παραμένει ά-σωτος, δεν λυτρώνει, αλλά και α-συνείδητα καταστρέφει. Ο έλ-λογος άσωτος υ-ιός της παραβολής, αξιοποιώντας τα αρχικά δεδομένα της ανθρωπινότητας λογική και βούληση διακρίνει το «σώο» ως αγαθό, από την α-σωτία που κατάντησε. Συγκρίνει το παρελθόν με το παρόν και κάνει επιλογές με την ελευθερία του. Η ιστορία και η παιδεία του, ως ριζικό θεμέλιο της ύπαρξής του καθορίζει και τη λύτρωσή του. Είναι σημαντικό στον άνθρωπο να διδαχθεί, να διερευνήσει, να βρει την «αιτιώδη αρχή του υπάρχειν», ως οδοδείκτη και κριτή των πράξεών του. Επιστρέφει, λοιπόν, στην αγαπητική συμβίωση και σχέση, πρότυπα με τα οποία μεγάλωσε. Η Τριαδική σχέση των Προσώπων (Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα) είναι το πρότυπο και η πρόταση τρόπου ύπαρξης, σχέσης αγάπης και ελευθερίας κοινοτικής ζωής, η  οποία είναι και η «αρχή», η αιτία της λύτρωσης. Εμείς χωρίς πρότυπα και αρχέτυπα δημιουργήσαμε την ατομιστική ή «ατομική κοινωνία» που ονομάζει ο Αντόρνο. Επομένως, ο σύγχρονος άνθρωπος της ά-σωτης ατομικότητας, συγχρονιζόμενος με το παράδειγμα του Υιού και Λόγου που θυσιάζεται, προτείνεται να επιστρέψει από εκεί που ξεκίνησε από τον αιτιώδη σκοπό της Δημιουργίας, την Αγάπη. Η κοινοτική, συλλογική συνείδηση είναι η λύτρωση από την α-σωτία της παγκοσμιοποιημένης ατομικότητας του homo ikonomikus. Η σταυρική θυσία του Υιού και Λόγου είναι η απάντηση σ’ αυτόν που διαθέτει κόκκο πίστης. Άλλωστε ο Ουμανισμός, καθώς έχει και στις μέρες μας αποδειχθεί, ότι χωρίς θυσία είναι μόνο στα λόγια. Ωστόσο, η ανάγνωση της ελευθερίας και της αγάπης ως αγώνας κατάκτησης και ερμηνείας τους έχει ένα ρίσκο, όταν δεν υπάρχουν προϋποθέσεις ή ακυρώνονται αρχέτυπα ή πρότυπα από την ιστορία του πολιτισμού για τις δειγματίσουν.

Στο νόημα αυτό της ανεύρεσης νοήματος ζωής και λύτρωσης υπάρχει η ιστορία και η παράδοση ενός πολιτισμού που διαχρονικά δίνει αξίες για να υπερβεί ο άνθρωπος τα υπαρξιακά του αδιέξοδα.  Η κάθε αξία παράγει από τη φύση της χρέος ή πίστη και πεποιθήσεις, αγωγή και επαναγωγή βιωμάτων λύτρωσης και ανα-γέννησης. Έτσι γεννιέται η διαγενεαλογική ηθική. Δηλαδή, τα ήθη, τα έθιμα, η πίστη, που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. Η σύλληψη της τέχνης με υψηλές μορφές έκφρασης, λογοτεχνία, ποίηση, μουσική, αγιογραφία ενθυλακώνονται στην ιστορία της Εκκλησίας, στη λατρεία της όπως οι ύμνοι της Μ. Εβδομάδας που αποδεικνύουν τη συμβίωση του ανθρώπου με το μεταφυσικό και υπερφυσικό. Πρόκειται για αναγωγές που συμβάλλουν στην ισορροπία, στη λειτουργία της ψυχής, ως έκ-σταση από τον εθισμό στην παθολογία της καθημερινότητας.

Είναι λαθεμένη προσέγγιση της ταυτότητας του ανθρώπου όταν παρερμηνεύεται ή αγνοούνται οι παράγοντες λειτουργίας και ίασης της ψυχής.  Τόσο περισσότερο η ψυχή εκτείνεται μέσα της,  όσο περισσότερους περιορισμούς ευρίσκει έξω της. Διωγμένοι από όλα τα οχυρώματα, όσα μπορούν να δώσουν μια φυσική προστασία του αισθητικού ανθρώπου, προσφεύγουμε ενίοτε στον δήθεν ακαταμάχητο πύργο της ελευθερίας, αποκτώντας μια επισφαλή ασφάλεια, ενώ αφήνουμε ένα σχετικό και προσωρινό υπεράσπισμα μέσα στο πεδίο των φαινομένων. Υπάρχουν οι αποκαλούμενοι «έγκλειστοι» σε σπηλιές άγιοι της Ορθοδοξίας που δεν έβλεπαν επί χρόνους πολλούς τον κτιστό «ουρανό» και τη θέα των δημιουργημάτων, όμως απέκτησαν το θείο φωτισμό της ψυχής, τη λάμψη του προσώπου με την ελευθερία από τα πάθη και την αρετή, την αγάπη και τη συγνώμη ως ψυχοθεραπεία. Η ταχύτητα της διαδικτυακής πληροφορίας και ο βομβαρδισμός πλουραλισμού γνώσεων απειλεί, δυστυχώς από την παιδική ηλικία, την κατανόηση του περιεχομένου τους και τη δυνατότητα διείσδυσης του ανθρώπου στο «αληθώς ευ ζην».

Στην υπαρξιακή ανησυχία του ανθρώπου σε καιρούς όπου η αγωνία για τη ζωή, την επιβίωση, το φόβο του θανάτου και οι δοκιμασίες είναι έντονες, θα προτείνω δύο αναφορές με δύο εμβληματικές μορφές τη λογοτεχνίας, το Νίκο Καζαντζάκη και την Κική Δημουλά:

Α) Νίκος Καζαντζάκης:

 Ο Καζαντζάκης σύμφωνα με τη διαγενεαλογική ηθική διαμορφώνει συνείδηση από το διαγενεαλογικό δένδρο των προγόνων του. Θεωρεί ως χρέος του ανθρώπου: να φιλιώσει μέσα του τους προγόνους, ν’ ανέβει από το σκοτάδι στο φως, να βρει διέξοδο στη μεταφυσική αγωνία και την ενόρμηση του θανάτου. Ο Καζαντζάκης παρά την ανθρωποκεντρική θρησκευτικότητά του, όπως η κριτική την χαρακτηρίζει, στον επίλογο του έργου του «Αναφορά στον Γκρέκο» γράφει ένα γράμμα στον πρόγονό του Ελ Γκρέκο με τον οποίο συνομιλεί σε ένα όνειρο. Ο Καζαντζάκης τον ρωτάει αν μπορεί να γλυκάνει λίγο το χρέος του ανθρώπου απέναντι στο Θεό και την αλήθεια. Τότε ο πρόγονός του, Ελ Γκρέκο, ζητάει να διαλέξει ανάμεσα σε τρεις προσευχές προς το Θεό που είναι αντίστοιχες σε τριών λογιών ψυχές: Πρώτη προσευχή: «Δοξάρι είμαι στα χέρια σου, Κύριε. Τέντωσέ με να μη σαπίσω». Δεύτερη προσευχή: «Μη με παρατεντώσεις, Κύριε, θα σπάσω». Τρίτη Προσευχή: «Παρατέντωσέ με, Κύριε, κι ας σπάσω!» Ο Καζαντζάκης όπως αποδεικνύεται από τη ζωή και το έργο του διάλεξε την τρίτη προσευχή και επέλεξε ν’ αγωνιστεί κι ας έτριζε το δοξάρι στα χέρια μιας μεγάλης και αγνής δύναμης. Τελειώνει τον επίλογό του αναρωτώμενος: «Νίκησα; Νικήθηκα; Τούτο μονάχα ξέρω: είμαι γεμάτος πληγές και στέκουμαι όρθιος», και προς τον πρόγονό του (Ελ Γκρέκο) λέει: «τέλεψε η μάχη να ξαπλώσω δίπλα σου, να γίνω χώμα δίπλα σου, να περιμένουμε μαζί κι οι δυο τη Δευτέρα Παρουσία».

Β) Κική Δημουλά:

Μια ποιητική αποστροφή της ποιήτριας Κικής Δημουλά που τελευταία ανήκει σε υπερβατικούς χώρους είναι η εξής: «Το πολύ ν’ αγοράσω λίγο χώμα όχι για τα λουλούδια, αλλά για εξοικείωση. Θάνατος και ζωή είναι ένα όταν η αγάπη καταργεί το χώρο και το χρόνο». Ο χώρος και ο χρόνος δημιουργεί απο-στάσεις, η αγάπη κινείται και ανοίγει την ψυχή στο ά-τοιχο άπειρο του Συ και του Εμείς. Είναι το Πάσχα, το πέρασμα από τον δυσοίωνο καθρέφτη του ληξιπρόθεσμου ατομικού συμφέροντος στην εικόνα του αει-Φέροντος στην ψυχή το άκτιστο φως της Ανάστασης παντός καιρού σε όλη την πλάση, σε κάθε περίκλειστο τόπο επιβαλλόμενης καραντίνας και θυσιακής καρτερίας ή συλλογικής άσκησης υπομονής, ελπίδας και ηρωικής νοσηλείας. Ανασταίνεται ο Θεός της ελευθερίας και της συγνώμης μέσα στον άνθρωπο, όχι τυπολατρικά και με κριτήρια κτιστότητας και εθιμικής νοοτροπίας, αλλά με Πνεύμα αλήθειας, μεταστροφής, αγάπης και προς τον εχθρό, και εγρήγορσης για το Αγαθό. «Δεύτε λάβετε Φως»!

ΠΗΓΗ: 10.04.2020,  https://www.alfavita.gr/koinonia/318487_o-sotos-ios-kai-i-anegkleisti-anastasi.

* Ο Σταμάτης Πορτελάνος είναι πρ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Περισσότερα εδώ: http://ptde.uoi.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=15&Itemid=19&staff_gr_id=135.