Β). Στο σημείο 7) ασχολείται με την οικονομική στήριξη «προς τους πάσχοντες και προς τα Νοσηλευτικά Ιδρύματα της Χώρας και σε κεντρικό επίπεδο». Αυτό δεν υπήρχε στις δύο πρώτες ανακοινώσεις. Πιθανά να οφείλεται στην αγνόηση του κινδύνου της «βιολογικής βόμβας» ή σε πιο αργά αντανακλαστικά ή σε αγνόηση ότι μια μεγάλη μερίδα της κοινωνίας το περίμενε και το ήθελε. «Κάλιο αργά παρά ποτέ».

Θυμίζει, και σωστά, ότι στις προσφορές αυτές οι κατά τόπους Μητροπόλεις κλπ το πραγματοποιούν. Ως πρώτη επί πλέον κίνηση προσφέρει ως Δ.Ι.Σ. 150.000 Ευρώ και ταυτόχρονα «…αναθέτει στην Διοικούσα Επιτροπή της Εκκλησιαστικής Κεντρικής Υπηρεσίας Οικονομικών (Ε.Κ.Υ.Ο.) την ευθύνη να έλθει σε επικοινωνία με τους υπευθύνους Δημοσίους Φορείς Παροχής Υγείας, προκειμένου η Εκκλησία της Ελλάδος να ενισχύσει περαιτέρω αυτόν τον τομέα…». Στο σημείο 8) «…ευχαριστεί δημοσίως τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο γι’ αυτή την ένδειξη συναντίληψης προς τον ελληνικό λαό….» για την προσφορά των 50.000 Ευρώ.

Γ). Στα σημεία 5) και 6) ποιμαίνει και θεολογεί. Αυτό είναι και ευκταίο και αναγκαίο. Στο σημείο 6) που αποτελεί στοιχείο ποιμαντικής θέτει ζητήματα που θα’πρεπε να είχαν τεθεί ήδη από την 1^η ανακοίνωσή της. Ορθά ακούγονται σε μένα τα λόγια της ότι «….στην ανάγκη της κενωτικής αγάπης προς τον πλησίον και μάλιστα προς τον δοκιμαζόμενο…». Υπάρχουν βεβαίως πολλά ερωτηματικά, αλλά πάντως είναι σε ορθή κατεύθυνση, αφού οι ελεύθερες Ακολουθίες και Θείες Λειτουργίες είναι όντως απαγορευμένες από την Πολιτεία (κυβέρνηση Κυριάκου Μητσοτάκη). Δεν θεωρώ ότι στο σύντομο αυτό σχολιασμό είναι αναγκαίο να πω περισσότερα.

Θέτω όμως δύο βασικά ποιμαντικά ερωτήματα, ανεξάρτητα αν προτρέπονται οι ιερείς να λειτουργούν «…λιτά, χωρίς μεγάφωνα και πανηγυρικές κωδωνοκρουσίες, έστω «κεκλεισμένων των θυρών», όσο και αν αυτό μας είναι δύσκολο και στενάχωρο,…»:

α) Οι βαριά ασθενείς στα σπίτια, οι ετοιμοθάνατοι γιατί δεν προβλέπεται να κοινωνούν από τους ιερείς, ειδικά μέσα σε μια περίοδο αύξησης των λοιμώξεων και περισσότερων εν γένει θανάτων;

β) Η ευχάριστη και καλοδεχούμενη ευχή «…να αξιωθούμε να εορτάσουμε την Λαμπροφόρο Ανάσταση του Κυρίου μας με πανηγυρική Αναστάσιμη Παννυχίδα, κατά την Απόδοση της Μεγάλης Εορτής του Πάσχα, δηλαδή κατά το μεσονύκτιο μεταξύ Τρίτης 26 προς Τετάρτη 27 Μαΐου 2020….», αν η κυβέρνηση συνεχίζει τα μέτρα ή έστω τα έχει μειώσει σε τέτοιο σημείο που δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί με ελευθερία, δεν πρέπει να έχει και 2^ο πλάνο πραγματοποίησης;

Δ). Στο σημείο 7) όχι μόνο θεολογεί για την «Θεία Ευχαριστία», αλλά υπάρχουν δύο σημαντικές προσθήκες σε σχέση ειδικά με την 1^η ανακοίνωση που γενούν πολλά, μα πάρα πολλά ερωτηματικά.

Η πρώτη προσθήκη αποτελεί τις τρεις προϋποθέσεις, ώστε όντως η «Μεταλαβιά» να αποτελεί «φάρμακον αθανασίας»: «…Όσοι προσέρχονται «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης» και απολύτως ελεύθερα χωρίς κανένα δυναστικό καταναγκασμό, κοινωνούν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, που γίνεται «φάρμακο αθανασίας», «εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον»…». Αυτονόητες για όσους βιώνουμε και τις τρεις προϋποθέσεις, αλλά όχι για όσους αποτελούμε τους «μαζικούς χριστιανούς» ή βιώνουμε την ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ πίστης και απιστίας, όπως ο Πέτρος επί των κυμάτων της θάλασσας. Τα ερωτήματα που γεννιούνται:

α) Το φάρμακο αθανασίας αφορά, τόσο την κοινή ανάσταση της κοινής μας φύσης, όσο και την 2^η ανάστασή μας, την πνευματική, ως προσώπων στο δρόμο της όποιας προσωπικής θέωσης. Τι γίνεται όμως με την ανθρώπινη θνητότητα, την οποία βίωσε επί Σταυρού ο ίδιος ο Θεάνθρωπος; Γιατί δεν ξεκαθαρίζεται ότι αυτή είναι ανοικτή; Ότι η Θεία Ευχαριστία δεν σώζει τους ετοιμοθάνατους ή βαριά ασθενούντες κατά κανόνα;

β) Γιατί δεν τονίζεται το βαθύτερο του Μυστηρίου που αφορά τις Άκτιστες Θείες Ενέργειες και αφήνεται να νοείται από τους ημιμαθείς ή αμαθείς ως κάτι «μαγικό» και ως «μαντζούνι»;

Η δεύτερη προσθήκη αφορά τις εκφράσεις «δεν γίνεται αποδεκτή» και «είναι καταδικαστέα»: «…Η οποιαδήποτε υπόνοια για μετάδοση νοσημάτων από την Θεία Ευχαριστία, αλλά και αυτό τον τρόπο της Θείας Μεταλήψεως, θίγει την δογματική Αλήθεια της Εκκλησίας, δεν γίνεται αποδεκτή και είναι καταδικαστέα…».

Τα ερωτήματα:

α) Μπορεί μία Διαρκής Ιερά Σύνοδος, που κυρίως έχει διοικητικό και ποιμαντικό ρόλο, να είναι τόσο απόλυτη όταν οι γνωρίζουν ότι η όραση δεν είναι τόσο καθαρή μέσα στις κατά τόπους ορθόδοξες Εκκλησίες; Δεν κατανοεί (ή κατανοεί και «πετά το γάντι»;) ότι πυροδοτείται κι ένας νέος θεολογικός πόλεμος χωρίς να ξεκαθαρίζεται το που στηρίζεται αυτή η απολυτότητα, ενώ στα προηγούμενα περί «προσωπικού θυσιαστηρίου» ξεκαθαρίζεται;

β) Πως συνάδει με το Μυστήριο του Μυστικού Δείπνου και την αυτοκαταστροφή του Ιούδα Ισκαριώτη, την προσέγγιση του Απ. Παύλου περί ασθενειών και θανάτων στην Ευχαριστιακή κοινότητα ή με το δόγμα της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου (Χαλκηδόνας);

Ε). Στο σημείο 9) απευθύνεται σε όλους τους πιστούς, κληρικούς, μοναχούς και λαϊκούς: «Καλεί όλους να εμπιστεύονται την κρίση και τις αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου…». Ταυτόχρονα και έμμεσα μας προτρέπει να μη μιλάμε ή να γράφουμε στα ΜΜΕ ή στο διαδίκτυο, μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα φόβου, εγκλεισμών και παγκόσμιας «τρομ0οκρατίας»: «Προς τούτο, παρακαλεί όλους να επιδείξουν πνεύμα Συνοδικής εμπιστοσύνης και προς τον σκοπό αυτό δεν επιτρέπει πλέον σε κανέναν απολύτως, Αρχιερέα, Ιερέα, Διάκονο, Μοναχό ή άλλον εργάτη της Εκκλησίας, να προβαίνει σε δημόσιες δηλώσεις ή εμφανίσεις στα μέσα της Γενικής Ενημερώσεως και το Διαδίκτυο και προτρέπει όλους να ησυχάζουν, να ασκούνται στην σιωπή και την εντονότερη προσευχή…».

Το ερώτημα είναι στο «δεν επιτρέπει». Πως δικαιολογείται αυτό; Όταν το διάβασα και ξαναδιάβασα η σκέψη μου πήγε στον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος μέχρι να γίνει ουσιαστικά ο πατέρας της 6^ης Οικουμενικής Συνόδου, του κόπηκε από τους εξουσιαστές το «χέρι» και η «γλώσσα». Δεν θα ήθελα ο λογισμός μου να πάει κάπου αλλού, όντως…

Πάτρα, 02.04.2020

* Ο Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας είναι καθηγητής φυσικής, πτ. θεολογίας, συνδικαλιστής και συγγραφέας.

Παραπομπές

[1] Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος για το ζήτημα του κορωνοϊού, (9/3/2020): http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/holysynod.asp?id=2603&what_sub=d_typou

[2] Έκτακτη συνεδρία της Δ.Ι.Σ., (16/3/2020): http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/holysynod.asp?id=2607&what_sub=d_typou

[3] Όλο το κείμενο της ΔΙΣ στις 01.04.2020 εδώ: http://www.ecclesia.gr/greek/holysynod/holysynod.asp?id=2612&what_sub=d_typou :

«Ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της Δ.Ι.Σ. για τον μήνα Απρίλιο
(1/4/2020).

Συνήλθε σήμερα 1η Απριλίου 2020 η Διαρκής Ιερά Σύνοδος (Δ.Ι.Σ.) της Εκκλησίας της Ελλάδος της 163ης Συνοδικής Περιόδου, υπό την προεδρία του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, η οποία ασχολήθηκε με τα θέματα της ημερησίας διατάξεως, ενώ παράλληλα επανεκτίμησε και συζήτησε εκτενώς τις τελευταίες εξελίξεις ως προς την πορεία διάδοσης του κορωνοϊού.

Η συνεδρίαση έγινε με την μέθοδο της τηλεδιασκέψεως, η οποία πραγματοποιήθηκε με βάση την ασφαλή πλατφόρμα e:Presence.gov.gr του Ελληνικού Δημοσίου, με την συνεργασία του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και των τεχνικών της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Η Δ.Ι.Σ. συζήτησε εκτενώς επί της παρατάσεως ισχύος της Κοινής Απόφασης των Υπουργών Παιδείας και Θρησκευμάτων και Υγείας έως την 11η Απριλίου 2020 με την προοπτική περαιτέρω τροποποιήσεών της και απεφάσισε ότι:

1) Κατανοεί απόλυτα την αγωνία της Ελληνικής Πολιτείας την κρίσιμη αυτή περίοδο και εκτιμά τον διακριτικό τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τη συγκεκριμένη κρίση έχοντας ως κριτήριο πάντοτε την διαφύλαξη της δημόσιας υγείας.

2) Προτρέπει όλους να τηρούν απαρέγκλιτα τις υποδείξεις των υγειονομικών αρχών και των ειδικών επιστημόνων και να μην παρασύρονται από εκείνους οι οποίοι τους υποδεικνύουν την παρακοή, η οποία στην παρούσα χρονική συγκυρία δεν δικαιολογείται ούτε εν ονόματι της χριστιανικής πίστης. Η πίστη στο Χριστό αποτελεί πρόξενο ζωής και όχι θανάτου.

3) Με υψηλό αίσθημα ευθύνης αποδέχεται τις αυστηρές υποδείξεις που προτείνονται από τις υγειονομικές αρχές και την Ελληνική Πολιτεία για την χρονική περίοδο μέχρι της 11ης Απριλίου 2020 και προτρέπει όλους να παραμένουν στο σπίτι τους.

4) Χαιρετίζει τη δήλωση της Αξιοτίμου Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Νίκης Κεραμέως, της 30ής Μαρτίου 2020 στα Μ.Μ.Ε. Αποτελεί όντως «πηγήν ύδατος ζώντος» στην «λειτουργική ερημία» των Κληρικών μας, η πρόταση λειτουργίας των Ιερών Ναών και των Ιερών Μονών, έστω και «κεκλεισμένων των θυρών», κατά την Εβδομάδα των Παθών και την εορτή της Αναστάσεως του Κυρίου.

5) Επισημαίνει με πολύ πόνο και «αίμα καρδιάς» κυριολεκτικά ότι την προσεχή Μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου, θα κληθούμε όλα τα μέλη της Εκκλησίας να ζήσουμε πρωτόγνωρες καταστάσεις, απέχοντας από τις ιερές Ακολουθίες, την Θεία Λειτουργία, αλλά και από αυτή την Θεία Κοινωνία. Γι᾿ αυτό το λόγο η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος παρακαλεί πατρικά όλους τους πιστούς να μη λησμονούν όσα ο αυθεντικός ερμηνευτής των Γραφών και μεγάλος Πατέρας και Διδάσκαλος της Εκκλησίας μας Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος διδάσκει: «Μπορεί ο άνθρωπος, ο οποίος από ανάγκη δεν πηγαίνει στην Εκκλησία, να κάνει τον εαυτό του Θυσιαστήριο, με το να προσεύχεται». Ο ίδιος ιερός Πατήρ αναφερόμενος στην ανάγκη της κενωτικής αγάπης προς τον πλησίον και μάλιστα προς τον δοκιμαζόμενο, επισημαίνει τα εξής σημαντικά: «Εσύ σέβεσαι το τωρινό Θυσιαστήριο, γιατί δέχεται το Σώμα του Χριστού, αλλά συμπεριφέρεσαι περιφρονητικά σ’ αυτόν που είναι ο ίδιος σώμα του Χριστού και τον βλέπεις με αδιαφορία να χάνεται. Αυτό το θυσιαστήριο μπορείς να το δεις στημένο παντού, και σε στενούς δρόμους και σε αγορές, και μπορείς να τελείς θυσίες πάνω σ’ αυτό κάθε ώρα». (Ομιλία 20 εις Β΄ Κορινθ. ΕΠΕ τόμος 19, σελ. 527-531). Αλλά και ο νέος Όσιος της Εκκλησίας μας Γέρων Εφραίμ ο Κατουνακιώτης (+27 Φεβρουαρίου 1998) αναφέρει ότι ο χριστιανός, ο οποίος δεν δύναται να προσέλθει στην Θεία Λειτουργία, μπορεί «αυτήν την ώρα να κάνει τον εαυτό του θυσιαστήριο, λέγοντας την προσευχή».

Αυτή είναι η πατρική προτροπή της Ιεράς Συνόδου προς όλους τους αδελφούς μας, μέλη της Εκκλησίας: «Εκτενέστερον προσεύχεσθε» στα σπίτια σας! Κάντε τον εαυτό σας θυσιαστήριο, θυσιάζοντας κενωτικά και αγαπητικά την παρουσία σας στον Ιερό Ναό και την προσέλευσή σας στη Θεία Ευχαριστία για χάρη όλων των αδελφών σας, οι οποίοι αποτελούν έμψυχα θυσιαστήρια Θεού. Και να είσθε βέβαιοι ότι οι Ιερείς θα λειτουργούμε λιτά, χωρίς μεγάφωνα και πανηγυρικές κωδωνοκρουσίες, έστω «κεκλεισμένων των θυρών», όσο και αν αυτό μας είναι δύσκολο και στενάχωρο, υπέρ «της του κόσμου ζωής και σωτηρίας», των «εν ασθενείαις κατακειμένων», των Ιατρών και Νοσηλευτών και όλων των εθελοντών, οι οποίοι με πνεύμα αυτοθυσίας δίνουν τον εαυτό τους για να προστατεύσουν την ζωή των πολλών και την δημόσια υγεία. Ευχόμαστε και προσευχόμαστε, ο κίνδυνος να περάσει σύντομα, ώστε όλοι μαζί (Κλήρος και λαός) να αξιωθούμε να εορτάσουμε την Λαμπροφόρο Ανάσταση του Κυρίου μας με πανηγυρική Αναστάσιμη Παννυχίδα, κατά την Απόδοση της Μεγάλης Εορτής του Πάσχα, δηλαδή κατά το μεσονύκτιο μεταξύ Τρίτης 26 προς Τετάρτη 27 Μαΐου 2020.

6) Αυτή η πρόσκαιρη παραμονή των χριστιανών στην κατ᾿ οίκον προσευχή και την κατ᾿ οίκον Εκκλησία, δεν υπονοεί καμία αμφιβολία ή πολύ περισσότερο δεν σημαίνει αμφισβήτηση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Γι᾿ αυτό και η Ιερά Σύνοδος επαναλαμβάνει εκείνο που από την αρχή της παρούσης κρίσεως διεκήρυξε στο από 9.3.2020 Ανακοινωθέν Αυτής, ότι «η προσέλευση στην Θεία Ευχαριστία και η κοινωνία από το Κοινό Ποτήριο της Ζωής, ασφαλώς και δεν μπορεί να γίνει αιτία μετάδοσης ασθενειών… Όσοι προσέρχονται «μετά φόβου Θεού, πίστεως και αγάπης» και απολύτως ελεύθερα χωρίς κανένα δυναστικό καταναγκασμό, κοινωνούν το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, που γίνεται «φάρμακο αθανασίας», «εις άφεσιν αμαρτιών και εις ζωήν αιώνιον». Η οποιαδήποτε υπόνοια για μετάδοση νοσημάτων από την Θεία Ευχαριστία, αλλά και αυτό τον τρόπο της Θείας Μεταλήψεως, θίγει την δογματική Αλήθεια της Εκκλησίας, δεν γίνεται αποδεκτή και είναι καταδικαστέα.

7) Η Ιερά Σύνοδος συζήτησε εκτενώς και το θέμα της προσφοράς βοηθείας προς τους πάσχοντες και προς τα Νοσηλευτικά Ιδρύματα της Χώρας και σε κεντρικό επίπεδο, διότι αυτή ήδη πραγματοποιείται και από την Ιερά Αρχιεπισκοπή και όλες τις Ιερές Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος. Στο πλαίσιο αυτό: α) σαν πρώτη έμπρακτη εκδήλωση αυτής της συμπαράστασης η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε, η Εκκλησία της Ελλάδος να προσφέρει άμεσα το ποσό των 150.000 ευρώ, ενώ αναθέτει στην Διοικούσα Επιτροπή της Εκκλησιαστικής Κεντρικής Υπηρεσίας Οικονομικών (Ε.Κ.Υ.Ο.) την ευθύνη να έλθει σε επικοινωνία με τους υπευθύνους Δημοσίους Φορείς Παροχής Υγείας, προκειμένου η Εκκλησία της Ελλάδος να ενισχύσει περαιτέρω αυτόν τον τομέα, β) ήδη ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος έδωσε εντολή στις Δομές και τα Ιδρύματα της Ι. Αρχιεπισκοπής Αθηνών (Γενικό Φιλόπτωχο Ταμείο, Οργάνωση «Αποστολή» κ.λπ.) να συνεργασθούν με τις αρμόδιες Αρχές της Πολιτείας και σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων αποφασίσθη η συνέχιση της παροχής των συσσιτίων προς τους πάσχοντες. Το αυτό πράττουν και οι Ιερές Μητροπόλεις της Εκκλησίας της Ελλάδος οι οποίες προτρέπονται και σε περαιτέρω συνεργασία με τις αρμόδιες Αρχές, γ) όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα από την πλειονότητα των Αρχιερέων και Ιερέων, οι οποίοι προσφέρουν από τον μισθό τους για χάρη των εχόντων ανάγκη, έτσι και στην παρούσα κατάσταση τα Μέλη της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου έλαβαν την απόφαση της καταθέσεως ενός μισθού προς τον Ειδικό Λογαριασμό Αντιμετωπίσεως Κορωνοϊού και προτρέπουν και τους υπολοίπους Αρχιερείς να πράξουν το ίδιο για τις ανάγκες του Εθνικού Συστήματος Υγείας, δ) η Ιερά Σύνοδος δηλώνει ότι, όπως όλα τα προηγούμενα χρόνια της οικονομικής κρίσεως βρέθηκε παρούσα στις ανάγκες του λαού και διεφύλαξε την ενότητα των ανθρώπων, έτσι και σήμερα παραμένει παρούσα, ενώ συντονίζει και την παρουσία και προσφορά Της και κατά την «επόμενη ημέρα» που η πανδημία θα λήξει και οι ανάγκες των ανθρώπων θα γιγαντωθούν.

8) Η Ιερά Σύνοδος ενημερωθείσα για την προσφορά ποσού 50.000 ευρώ από το Οικουμενικό Πατριαρχείο προς την Ελληνική Κυβέρνηση ως συμβολή στον διεξαγόμενο αγώνα για την καταπολέμηση του κορωνοϊού, ευχαριστεί δημοσίως τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο γι’ αυτή την ένδειξη συναντίληψης προς τον ελληνικό λαό.

9) Καλεί όλους να εμπιστεύονται την κρίση και τις αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου, η Οποία με ποιμαντική ευθύνη και ευθυκρισία κατανοεί την αγωνία του Ιερού Κλήρου και του πιστού Λαού αλλά και συγχρόνως εκτιμά, σύμφωνα προς τις υποδείξεις των ειδικών επιστημόνων, πότε οι συνθήκες είναι προς ωφέλεια της δημόσιας υγείας και όλων των πολιτών της Πατρίδος μας. Αυτό επιτάσσει άλλωστε και ο θυσιαστικός χαρακτήρας της Εκκλησίας. Προς τούτο, παρακαλεί όλους να επιδείξουν πνεύμα Συνοδικής εμπιστοσύνης και προς τον σκοπό αυτό δεν επιτρέπει πλέον σε κανέναν απολύτως, Αρχιερέα, Ιερέα, Διάκονο, Μοναχό ή άλλον εργάτη της Εκκλησίας, να προβαίνει σε δημόσιες δηλώσεις ή εμφανίσεις στα μέσα της Γενικής Ενημερώσεως και το Διαδίκτυο και προτρέπει όλους να ησυχάζουν, να ασκούνται στην σιωπή και την εντονότερη προσευχή. Οι Αρχιερείς δύνανται να επικοινωνούν μετά της Ιεράς Συνόδου και οι Ιερείς με τους Επισκόπους τους για κάθε ζήτημα. Η Ιερά Σύνοδος επίσης ορίζει τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου κ. Ιερόθεο, ο οποίος κατά τα τελευταία έτη είναι εκπρόσωπος Τύπου των συνελεύσεων της Ιεραρχίας, ως το μόνο υπεύθυνο πρόσωπο προς το οποίο θα απευθύνονται τα Μέσα της Ενημερώσεως για να λαμβάνουν απαντήσεις επί εκκλησιαστικών ζητημάτων.

Τέλος, η Ιερά Σύνοδος διακηρύσσει ότι όλοι δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως η εορτή της Αναστάσεως του Κυρίου αποτελεί την «απαρχή» μιας στάσης ελπιδοφόρου αναμονής και προσδοκίας «άλλης βιοτής, της αιωνίου», με σκοπό την τελική επικράτηση της ζωής και την οριστική κατάργηση του θανάτου.

Εκ της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος».