Εκείνοι οι οποίοι δεν μπορούν να προσέλθουν είναι τώρα ο καθένας. Νομίζω ότι είναι μια αποδεκτή απόφαση το να τελεί ο ιερέας την Λειτουργία στον ναό με δύο ή τρεις ανθρώπους.

Το πώς θα απαγορεύσει άλλους από το να παρακολουθήσουν, δεν το γνωρίζω. Νομίζω ότι η καλύτερη απόφαση, αντί να κλείνουμε τελείως την εκκλησία, είναι να έχουμε τον ιερέα να τελεί το μυστήριο με έως και πέντε ανθρώπους.

Έτσι, και η Θ. Λειτουργία θα τελείται στους ναούς, και η δυνατότητα διάδοσης του ιού θα μειώνεται στο μηδέν.

Η Εκκλησία της Ελλάδος θα αναμεταδίδει την Θεία Λειτουργία από το διαδίκτυο. Ορισμένοι στην Αμερική πράττουν το ίδιο. Ποια είναι η γνώμη σας;

Δεν συμφωνώ με την αναμετάδοση της Θείας Λειτουργίας από την τηλεόραση. Είμαι περιορισμένος κατ᾽ οίκον και δεν θα είμαι σε θέση να συμμετάσχω την Λειτουργία.

Ωστόσο, δεν θα ανοίξω τον δέκτη της τηλεόρασης για να παρακολουθήσω την Λειτουργία. Το θεωρώ αυτό έκφραση ασέβειας. Είναι ασεβές το να κάθεται κανείς έτσι και να παρακολουθεί την Λειτουργία.

Ακούσαμε ότι οι πιστοί στην Ελλάδα θα παρακολουθούν την Λειτουργία από την τηλεόραση. Πού θα τελείται η Λειτουργία;

Νομίζω θα μεταδίδεται τηλεοπτικά από τον Καθεδρικό Ναό της Αρχιεπισκοπής των Αθηνών. Προσωπικά, όπως είπα, δεν μου αρέσει η Λειτουργία να αναμεταδίδεται από ένα τηλεοπτικό κανάλι.

Στην Ελλάδα τουλάχιστον μια λειτουργία θα τελείται στον Καθεδρικό Ναό. Κατά την γνώμη μου, θα μπορούσε να τελείται σε περισσότερες εκκλησίες, αλλά υπάρχει ο φόβος της διάδοσης της επιδημίας.

Στην Λειτουργία είτε κανείς είναι παρών είτε απών, όπως έχουμε ήδη διαβάσει στα κείμενά σας. Τί μπορούν να πράττουν οι Χριστιανοί την Κυριακή το πρωί, όταν εμποδίζονται από το να συμμετάσχουν στην Λειτουργία σε κάποιο ναό, και πρέπει να παραμείνουν σπίτι; Τί θα προτείνατε στους χριστιανούς να πράξουν σε τέτοιες περιστάσεις;

Ας μείνει ο άνθρωπος στο σπίτι και ας προσεύχεται εκεί. Η Εκκλησία μπορεί να ετοιμάσει ορισμένα λειτουργικά κείμενα και να ενθαρρύνει τον πιστό να αναγνώσει, παραδείγματος χάριν, την πρωινή ακολουθία κατ᾽ οίκον, αλλά όχι να διαβάσει το κείμενο της Λειτουργίας.

Η Λειτουργία προϋποθέτει την παρουσία μας. Δεν μπορεί κανείς να συμμετέχει στην Λειτουργία εξ αποστάσεως. Επομένως, ας αφεθούν οι πιστοί να προσεύχονται από τις οικίες τους.

Όταν λέτε ῾῾να προσεύχονται,᾽᾽ τί ακριβώς εννοείτε; Να διαβάζουν τις προσευχές που γνωρίζουν, ή οι Επίσκοποι και οι ιερείς να τους συστήνουν κάτι;

Οι Επισκοπές μπορούν να συστήσουν ένα κανόνα προσευχής: κατά την γνώμη μου, ο Όρθρος (η εωθινή ακολουθία της Κυριακής) είναι επαρκής.

Η Εκκλησία θα πρέπει να διανείμει το κείμενο για τον Όρθρο, παραδείγματος χάριν, προκειμένου οι πιστοί να τον διαβάζουν στις οικίες τους ενόσω τελείται η Θεία Λειτουργία.

Μια τηλεοπτική αναμετάδοση της Λειτουργίας δεν είναι σωστό να γίνεται. Από την άλλη μεριά, μια καλή λύση είναι να τελείται η Λειτουργία από ένα ιερέα και δύο ή τρεις ακόμη ανθρώπους και, εί δυνατόν, να μεταδίδεται η Θεία Κοινωνία στους πιστούς.

Στο βαθμό που γνωρίζω, αυτό τώρα είναι δύσκολο καθόσον δεν έχουμε διακόνους που θα μπορούσαν να μεταδώσουν τη Θεία Κοινωνία στους απόντες.

Στην αρχαία Εκκλησία, η Θεία Κοινωνία παρέχονταν σε εκείνους που δεν μπορούσαν να παραστούν. Έτσι, εφόσον αυτό δεν υφίσταται, ας τελείται η Λειτουργία τουλάχιστον με πέντε ανθρώπους παρόντες.

Τι θα συνιστούσατε στους πιστούς αναφορικά με τις ατομικές (κατ᾽ ιδίαν) προσευχές εκάστου Χριστιανού;

Οι πιστοί θα πρέπει να συνεχίσουν να προσεύχονται, να αναπέμπουν τις προσωπικές τους δεήσεις προς τον Κύριον.

Πώς θα ονομάζατε αυτήν την κατάσταση και αυτή τη συνθήκη, έτσι που είναι τώρα έκτακτη; Είπατε ότι η Εκκλησία χωρίς την Ευχαριστία δεν είναι Εκκλησία, και ότι η Ευχαριστία θα πρέπει να τελείται. Αυτόν τον τύπο, ή μορφή της Ευχαριστίας, πώς θα τον αποκαλούσατε, προκειμένου να μην μετατραπεί σε ῾῾ιδιωτική᾽᾽ τελετή;

Εάν υπάρχουν πέντε άνθρωποι στην Λειτουργία, δεν πρόκειται πλέον περί ιδιωτικής Λειτουργίας. Είναι σημαντικό εκείνοι που παρίστανται να μην είναι σε κίνδυνο και να μην θέτουν άλλους σε κίνδυνο.

Σχετικά με τον κίνδυνο, ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν υφίσταται κίνδυνος στο ζήτημα της μεταδόσεως.

Όπως μας λέγουν οι γιατροί, ο κίνδυνος ελαχιστοποιείται όταν τηρείται απόσταση και όταν εφαρμόζονται μέτρα υγιεινής.

Επομένως, αποκλείουμε το ότι η Ευχαριστία μπορεί να περιοριστεί σε ιδιωτική υπόθεση. Εάν η Λειτουργία τελείται με την παρουσία αρκετών πιστών, αποσοβείται αυτός ο κίνδυνος;

Είναι καλύτερο, από το να έχουμε εντελώς κλειστές Εκκλησίες.

Ορισμένοι πιστεύουν, ότι σε αυτήν την περίπτωση της περιορισμένης συμμετοχής των πιστών, η Εκκλησία δεν υφίσταται πλέον ως Ευχαριστιακή κοινότητα και σύναξη, και επομένως, λένε, η Ευχαριστία δεν θα πρέπει να τελείται. Και προσθέτουν: εάν δεν τελείται καθόλου (κάτι το οποίο είναι πέραν της βούλησης και της επιθυμίας μας), τότε ο Θεός δεν θα μας εγκαταλείψει. Έτσι, ρωτούν: εάν δεν έχουμε συναγμένη την εκκλησιαστική κοινότητα, τότε γιατί θα πρέπει να τελούμε μια τέτοια ῾῾περιορισμένη᾽᾽Λειτουργία;

Μια κοινωνία, μια κοινότητα, δεν είναι ποτέ πλήρης με την έννοια της μετοχής όλης της κοινότητας. Υπάρχει πάντοτε μια μειοψηφία παρούσα. Ωστόσο, εξακολουθεί να εκπροσωπεί και να δρα εκ μέρους όλων εκείνων όσοι απουσιάζουν.

Και βεβαίως, προσευχόμαστε για όλους όσοι είναι απόντες ῾῾δι᾽ εὐλόγους αἰτίας᾽᾽, π.χ. όσοι είχαν εμπόδιο να συμμετέχουν. Αυτό δεν είναι καινοτομία στην Εκκλησία μας. Έχουν πάντοτε υπάρξει εκείνοι οι οποίοι απέχουν από την Λειτουργία.

Εκείνοι που συμμετέχουν προσεύχονται και για όσους απουσιάζουν. Όπως γνωρίζουμε, ορισμένοι μπορεί να απουσιάζουν επειδή ασθενούν ή επειδή ευρίσκονται καθ᾽ οδόν. Ωστόσο, κανείς μπορεί να είναι απών επειδή η κατάσταση δεν του, ή δεν της, επιτρέπει να παραστεί λόγω επείγουσας ανάγκης.

Δεν υφίσταται ουσιώδες πρόβλημα εδώ, επειδή υπάρχει μια κοινότητα, ή ένα εκκλησίασμα εκείνων των ολίγων. Είναι καλύτερο να έχουμε κοινωνία ολίγων παρά μια κατάσταση στην οποία δεν υπάρχει κανείς στην Ευχαριστιακή σύναξη.

Ορισμένοι πιστεύουν ότι εκείνοι που συμμετέχουν σε αυτή την τριμελή, ή τετραμελή Λειτουργία είναι ῾῾προνομιούχοι᾽᾽ και, έτσι, είναι περισσότερο ευνοούμενοι από τους άλλους;

Τι σημαίνει ῾῾προνομιούχος᾽᾽; Εκείνοι που είναι παρόντες θα ήθελαν πολύ και οι άλλοι να είναι εξίσου παρόντες, αλλά έχουν γνώση του ότι δεν μπορούν.

Δεν θεωρούν με έπαρση ή ικανοποίηση ότι δεν υπάρχουν άλλοι. Έχουν επίγνωση του ότι αντιπροσωπεύουν εκείνους που είναι απόντες.

Το δίλημμα που έχουν ορισμένοι είναι το εάν πρέπει κανείς να αποστερήσει εαυτόν από την Θεία Ευχαριστία και έτσι να βοηθήσει άλλους (σταματώντας την διάδοση της μόλυνσης) ή το να τελέσει την Ευχαριστία με την ελπίδα ότι δεν θα βλαφθούν άλλοι. Είναι επαρκές το να συμμορφωνόμαστε με όλα τα μέτρα ώστε να αποτρέψουμε την διάδοση της μόλυνσης;

Θα πρέπει να αποτρέπουμε την εξάπλωση της μόλυνσης διότι υπάρχει ένα τεράστιο ρίσκο μετάδοσης του ιού.

Όχι μόνον προς εκείνους που είναι άμεσα εγγύς προς εμάς αλλά και προς εκείνους που είναι πιο απομακρυσμένοι.

Εδώ πρόκειται περί εξάπλωσης μέσω του κοινωνικού συνόλου και γιατί θα πρέπει να είμαστε εμείς η αιτία μιας τέτοιας εξάπλωσης του ιού;

Μήπως η εικόνα της Λειτουργίας που έχουμε σήμερα, όπου περιορίζεται σε αρκετούς πιστούς γύρω από τον ιερέα, παραβιάζει τον λειτουργικό εικονισμό; Αυτή η περιορισμένη σύναξη συνεχίζει να εικονίζει την Βασιλεία του Θεού, η οποία και είναι το νόημα της Λειτουργίας;

Η μικρή κοινότητα δεν μειώνει την εικόνα (εξεικόνιση) της μέλλουσας Βασιλείας. Πολύ συχνά, σε πολλές χώρες στην Ευρώπη, επισκέφθηκα ενορίες των οποίων οι ναοί χρησιμοποιούνταν από ελάχιστους Ορθόδοξους πιστούς.

Ωστόσο, ολόκληρη η Θεία Ευχαριστία προσφέρεται για όλο το σύμπαν. Μια ενορία αντιπροσωπεύει όχι μόνον την τοπική κοινότητα, αλλά και ολόκληρη την καθολική Εκκλησία. Επομένως, ο μικρότερος ναός, αντιπροσωπεύει το σύμπαν και συγκεφαλαιώνει ολόκληρο τον κόσμο.

Πολλοί φοβούνται ότι κάποιος ελιτισμός αναδύεται από αυτήν την κατάσταση: εκείνοι οι οποίοι είναι προνομιούχοι στην Λειτουργία. Βλέπετε κάποιον κίνδυνο σε αυτό;

Όχι, δεν βλέπω κανένα κίνδυνο.

Με ποια έννοια;

Αρκεί ο τοπικός Επίσκοπος ή ο ιερέας να επιτρέψει μια εναλλακτική παρουσία ούτως ώστε να μην προσέρχονται πάντοτε οι ίδιοι ενορίτες.

Αυτήν την εβδομάδα θα υπάρχουν τρεις ή τέσσερεις πιστοί, την επόμενη εβδομάδα θα είναι τρεις ή τέσσερεις άλλοι. Η συμμετοχή άλλων θα είναι έτσι βαθμηδόν δυνατή μέχρις ότου παύσει αυτή η κατάσταση.

Πολλοί άνθρωποι θέτουν το εξής: δεν τίθεται το ερώτημα εάν η Εκκλησία υπάρχει χωρίς την Ευχαριστία ή όχι, αλλά εάν οι πιστοί μπορούν να απέχουν από την μετοχή τους στην Ευχαριστία για ένα ή δύο μήνες. Υπάρχει μια άποψη, ότι δεν θα πρέπει να τελείται η Ευχαριστία τώρα εξαιτίας της τοιαύτης κατάστασης. Σε ορισμένες μητροπόλεις οι Λειτουργίες καταργήθηκαν, εκεί όπου οι κρατικές αρχές διέταξαν την απαγόρευση συνάθροισης στην Λειτουργία. Οι Επίσκοποι έπρεπε να αποτρέψουν πλήρως την συμμετοχή των πιστών, όπως συνέβη στην Ελλάδα. Είστε ικανοποιημένος με την απόφαση στην Ελλάδα ότι η Λειτουργία δεν μπορεί να τελεσθεί, μέχρι το πέρας της πανδημίας;

Δεν νομίζω ότι αυτό είναι καλό. Πιστεύω ότι θα μπορούσαν να έχουν βρει μια άλλη λύση κατά την οποία η Λειτουργία θα μπορούσε να τελείται με την μικρή συμμετοχή λαϊκών.

Επέλεξαν αυτή την λύση, αλλά δεν νομίζω ότι ήταν η καλύτερη. Η απόφαση να μην παρίσταται κανείς στην Λειτουργία θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.

Εάν αυτό συμβεί σε όλο τον κόσμο, τί νομίζετε, θα έπαυε να υπάρχει η Εκκλησία τότε;

Είναι απλώς μια υπόθεση αυτό. Δεν νομίζω ότι μπορεί να συμβεί στην πραγματικότητα. Θα υπάρχουν πάντοτε άνθρωποι που τελούν την Λειτουργία, στα μοναστήρια, για παράδειγμα.

Ορισμένοι λένε ότι απλώς ῾῾κρατιέται η φλόγα᾽᾽ (ευχαριστιακή φλόγα) που είναι μια ωραία, ποιητική εικόνα. Είναι αυτή η θεολογική και ουσιαστική απάντηση;

Αυτό δεν είναι απάντηση. Οποτεδήποτε κάτι δεν είναι επιλογή μας αλλά αναγκαιότητα που έρχεται έξωθεν τότε πράττουμε αυτό που λέγεται οικονομία.

Πολλά πράγματα δεν είναι αρκετά σωστά στην πράξη, αλλά καθώς αυτό που είναι το σωστό δεν μπορεί να γίνει, τότε τα δεχόμαστε μόνον κατ᾽ οικονομίαν.

Και αυτό ακριβώς έχουμε και σήμερα: εφαρμόζουμε τα πράγματα κατ᾽ οικονομία για να αντιμετωπίσουμε ένα σοβαρό πρόβλημα. Το βλέπω αυτό ως μέτρο οικονομίας.

Έχετε πει και γράψει, ότι στην εκκλησιολογία καίριο δεν είναι μόνον το να λαμβάνουμε την Θεία Κοινωνία των Τιμίων Δώρων (communio in sacris), αλλά επίσης και η μετοχή στην κοινωνία των Αγίων (communio sanctorum). Ορισμένοι ξεχνούν ότι δεν έχουμε απλώς κάποιο ῾῾πράγμα᾽᾽ από το Άγιο Θυσιαστήριο, το οποίο προσλαμβάνεται και απορροφάται από τον οργανισμό μας, αλλά ότι με την κοινωνία μετέχουμε της κοινότητας όλων των Αγίων. Τί έχετε να πείτε για το θέμα αυτό στην εποχή αυτή του κορωναϊού;

Αυτή η κοινότητα των Αγίων ασφαλώς υπάρχει, ακόμη και όταν υπάρχει ένας μικρός αριθμός πιστών και λαϊκών. Είναι η κοινότητα των Αγίων, και δεν είναι απλώς μια κοινότητα σε ένα ιερό.

Έχετε τυχόν σχόλια σχετικά με τον τρόπο λήψης της Θείας Κοινωνίας; Υποθέτω ότι έχετε ακούσει τα τρέχοντα επιχειρήματα στο θέμα αυτό. Ενώ κάποιοι επιμένουν στην μετάδοση της Θείας Κοινωνίας από την ίδια λαβίδα (κουτάλι), άλλοι αναζητούν άλλους τρόπους, προκειμένου να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της επιδημίας και να δείξουν την κοινωνική ευθύνη τους. Μια από τις τοπικές Εκκλησίες παρήγγειλε υποχρεωτική απολύμανση της λαβίδας, ενώ άλλη άρχισε να χρησιμοποιεί κουτάλια μιας χρήσης. Τί λέτε; Τί είδους οικονομία ή εξαίρεση θα πρέπει να ισχύσει εδώ;

Στην Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, οι πιστοί λαμβάνουν την Θεία Κοινωνία ξεχωριστά, χωριστά το Σώμα από το Αίμα του Κυρίου.

Όπως γνωρίζουμε, σύμφωνα με την τάξη αυτής της αρχαίας Λειτουργίας, αυτά δεν είναι αμφότερα τοποθετημένα στο δισκοπότηρο.

Υπάρχουν, επομένως, ποικίλοι τρόποι. Δεν συμφωνώ με το να διαθέτουμε αναλώσιμα κουτάλια (μιας χρήσης) για κάθε άνθρωπο. Δεν νομίζω ότι αυτό είναι καλό.

Αντίθετα, είναι καλύτερο για τους πιστούς, να λαμβάνουν το Σώμα του Χριστού το οποίο θα έχει εμβαπτιστεί προηγουμένως στο Αίμα του Χριστού. Κατ᾽ αυτόν τον τρόπο θα αποφεύγεται η εξάπλωση του ιού.

Αυτή είναι μια ad hoc απάντηση, προσωρινού χαρακτήρα. Αλλά νομίζω μπορούν να βρεθούν τρόποι. Μολονότι η Εκκλησία δεν έχει σκεφθεί ιδιαίτερα για άλλους τρόπους, νομίζω ότι θα πρέπει να το πράξει.

Η λήψη της Θείας Κοινωνίας με λαβίδα χρονολογείται στον 11ο ή 12ο αιώνα;

Ναι. Πρόκειται για πολύ ύστερη πρακτική και νομίζω ότι, προσωρινά τουλάχιστον, θα πρέπει να επιστρέψουμε στις αρχαίες λύσεις. Πιστεύω θα τις ανακαλύψουμε. Αλλά ποιος τις σκέπτεται σήμερα;!

Ορισμένοι έχουν προτείνει την ακόλουθη λύση. Οι ιερείς θα πρέπει να ετοιμάζουν τα τμήματα του Σώματος του Χριστού από τον Αμνό και εν συνεχεία να εμβαπτίζουν τα τμήματα του Σώματος με το Αίμα του Χριστού. Και τότε οι άνθρωποι να προσέρχονται και να λαμβάνουν έτσι την Θεία Κοινωνία. Τι σκέπτεστε επ᾽ αυτού;

Νομίζω αυτό είναι μια πολύ καλή λύση, καθώς υπάρχει ήδη φόβος μεταξύ μιας ομάδας πιστών. Προσωπικά, θα μου άρεσε και θα επιθυμούσα οι πιστοί να μην έχουν φόβο (από την Θεία Κοινωνία).

Θεωρώ ότι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού είναι η λήψη του φαρμάκου για την αθανασία και δεν θεωρώ ότι είναι επικίνδυνο. Προσωπικά, δεν θα με ενοχλούσε να μεταλάμβανα από ένα δισκοπότηρο κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας, ή, ακόμη και να χρησιμοποιούσα μια κοινή λαβίδα.

Ωστόσο, εφόσον υπάρχουν κι εκείνοι οι οποίοι, όπως λέγει ο Απόστολος Παύλος, είναι ἀσθενείς τῇ πίστει, πρέπει να αποφεύγουμε να τους σκανδαλίζουμε.

Η Εκκλησία πρέπει να βρεί μια λύση και για αυτούς, να ανταποκριθεί στις ανάγκες τους, προκειμένου να αποφύγει τις κατηγορίες ότι εμείς οι Χριστιανοί μεταδίδουμε λοιμώξεις ή ασθένειες.

Παρατηρούμε ότι θεωρείτε πως η κατηγορία, ή η μαρτυρία, που έρχεται έξωθεν της Εκκλησίας, ότι είναι σημαντική. Νομίζετε ότι η Εκκλησία θα πρέπει να είναι προσεκτική στο τί εικόνα ή τί εντύπωση δίνει στον κόσμο;

Με την επικρατούσα πρακτική της λήψης της Θείας Κοινωνίας, νομίζω ότι, στην περίπτωση που η νόσος εξαπλωθεί, πολλοί θα κατηγορήσουν τους Χριστιανούς ότι είναι ένοχοι και πολλοί θα πουν ότι η Εκκλησία διέδωσε την μόλυνση.

Υπάρχει ευθύνη της Εκκλησίας προς την κοινωνία και προς την κτίση;

Σαφέστατα υπάρχει.

Σεβασμιώτατε, Σας οφείλουμε πολλή ευγνωμοσύνη για αυτήν τη συνομιλία. Είναι υπέροχο που οι αναγνώστες μας θα έχουν την ευκαιρία να δουν τις απαντήσεις σας σε αυτά τα τρέχοντα ζητήματα.

Ελπίζω ότι αυτός που θα τα διαβάσει, θα τα αναγνώσει σωστά και δεν θα με παρερμηνεύσει. Προσεύχομαι ο Κύριος να μας βοηθήσει να αντιμετωπίσουμε αυτήν την κατάσταση με τον σωστό τρόπο.

* Δημοσιεύθηκε στα αγγλικά (σε μετάφραση από τα σερβικά των π. Bratislav Krsic και π. MIlovan Katanic), στην ιστοσελίδα Public Orthodoxy, του Κέντρου Ορθόδοξων Χριστιανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Fordham, USA:
https://publicorthodoxy.org/2020/03/27/church-without-eucharist/
Μετάφραση από τα αγγλικά: Π. Γ. Παύλος

ΠΗΓΗ: Romfea.gr. 28/03 15:05, https://www.romfea.gr/oikoumeniko-patriarxeio/36154-pergamou-ioannis-i-ekklisia-aneu-tis-euxaristias-den-einai-pleon-ekklisia.

Αρχική πηγή: 27.03.2020, https://publicorthodoxy.org/2020/03/27/church-without-eucharist/