Τρίτον, ακόμη κι αν ο ιός παραμείνει σταθερός με ελάχιστες μεταλλάξεις, οι επιπτώσεις του στις ηλικιακές ομάδες κάτω των 65 μπορεί να διαφέρουν ριζικά στις φτωχές χώρες καθώς στα πολύ φτωχά κοινωνικά στρώματα. Ας σκεφτούμε την παγκόσμια εμπειρία της Ισπανικής γρίπης του 1918-19, η οποία υπολογίζεται ότι σκότωσε 1 με 2% της ανθρωπότητας. Σε αντίθεση με τον Κορωνοϊό, ήταν φονική κυρίως για τους νέους ενήλικες και αυτό συχνά εξηγείται ως αποτέλεσμα του σχετικά ισχυρότερου ανοσοποιητικού τους συστήματος, το οποίο, αντιδρώντας στη λοίμωξη, ελευθέρωνε θανάσιμες “επιθέσεις κυτοκίνης” στα κύτταρα των πνευμόνων. Ο πρώτος ιός Η1Ν1 βρήκε, όπως είναι γνωστό, ευνοϊκό περιβάλλον στα στρατόπεδα και στα χαρακώματα των μαχών, όπου θέρισε δεκάδες χιλιάδες νεαρούς στρατιώτες. Η κατάρρευση της μεγάλης εαρινής Γερμανικής επίθεσης του 1918, και συνακόλουθα το αποτέλεσμα του πολέμου, αποδίδεται στο γεγονός ότι οι Σύμμαχοι, σε αντίθεση με τον εχθρό τους, μπόρεσαν να αναπληρώσουν τα άρρωστα στρατεύματά τους με τα νεοαφιχθέντα Αμερικανικά στρατεύματα.
Παρόλα αυτά, σπάνια αξιολογείται το γεγονός ότι το 60% των παγκόσμιων θανάτων σημειώθηκε στη δυτική Ινδία, όπου οι εξαγωγές σιτηρών προς τη Βρετανία και οι βίαιες πρακτικές επίταξης συνέπεσαν με μία μεγάλη ανομβρία. Οι επακόλουθες ελλείψεις τροφίμων οδήγησαν εκατομμύρια φτωχών ανθρώπων στα όρια της λιμοκτονίας. Έγιναν τα θύματα μίας μακάβριας συνέργιας μεταξύ του υποσιτισμού, που περιόριζε την ανοσολογική απόκρισή τους στη λοίμωξη, και της ανεξέλεγκτης μικροβιακής και ιογενούς πνευμονίας. Σε μία άλλη περίπτωση, αυτή του κατεχόμενου από τη Βρετανία Ιράν, αρκετά χρόνια ανομβρίας, χολέρας και ελλείψεων στα τρόφιμα, ακολουθούμενα από μία εκτεταμένη επιδημία ελονοσίας, αποτέλεσαν τις προϋποθέσεις για το θάνατο του 1/5 του πληθυσμού, όπως εκτιμάται.
Η ιστορία αυτή –ειδικά οι άγνωστες επιπτώσεις των αλληλεπιδράσεων με τον υποσιτισμό και τις υφιστάμενες ασθένειες– θα έπρεπε να μας προειδοποιούν ότι ο COVID-19 μπορεί να ακολουθήσει ένα διαφορετικό και πιο φονικό δρόμο στις παραγκουπόλεις της Αφρικής και της Νότιας Ασίας. Ο κίνδυνος για τους παγκόσμιους φτωχούς έχει σχεδόν εντελώς αγνοηθεί από τους δημοσιογράφους και τις κυβερνήσεις των δυτικών χωρών. Το μόνο δημοσιευμένο κείμενο που έχω δει ισχυρίζεται ότι επειδή ο αστεακός πληθυσμός της Δυτικής Αφρικής είναι ο νεότερος παγκοσμίως, η πανδημία θα έχει μόνο ήπιες επιπτώσεις. Υπό το πρίσμα της εμπερίας του 1918, αυτό είναι ένα ανόητο συμπέρασμα. Κανείς δεν γνωρίζει τι θα γίνει στις ερχόμενες εβδομάδες στο Λάγκος, στο Ναϊρόμπι, το Καράτσι ή την Καλκούτα. Η μόνη βεβαιότητα είναι ότι οι πλούσιες χώρες και οι πλούσιες τάξεις θα επικεντρωθούν στο να σωθούν οι ίδιες, αποκλείοντας τη διεθνή αλληλεγγύη και ιατρική βοήθεια. Τείχη αντί για εμβόλια: μπορεί να υπάρξει πιο άσχημο πρότυπο για το μέλλον;
Σε ένα χρόνο από σήμερα ίσως κοιτάμε με θαυμασμό την επιτυχία της Κίνας να περιορίσει την πανδημία και με τρόμο την αποτυχία των ΗΠΑ. (Κάνω την ηρωική υπόθεση ότι η ανακοίνωση της Κίνας σχετικά με την ταχεία μείωση της μετάδοσης είναι πάνω-κάτω ακριβής). Η ανικανότητα των δικών μας θεσμών να κρατήσουν κλειστό το κουτί της Πανδώρας, φυσικά και δεν προκαλεί κάποια έκπληξη. Από το 2000 έχουμε επανειλημμένα δει να καταρρέουν οι υπηρεσίες υγείας της πρώτης γραμμής.
Η γρίπη του 2018, για παράδειγα, κατέκλυσε τα νοσοκομεία όλης της χώρας, αποκαλύπτοντας τις σοκαριστικές ελλείψεις σε νοσοκομειακές κλίνες μετά από είκοσι χρόνια κερδοσκοπικών περικοπών στις δυνατότητες νοσηλείας (η βιομηχανική εκδοχή της just-in-time διαχείρισης αποθέματος). Το κλείσιμο ιδιωτικών και φιλανθρωπικών νοσοκομείων και οι ελλείψεις σε νοσηλευτικό προσωπικό, που αντίστοιχα ενισχύονται από τη λογική της αγοράς, έχουν καταστρέψει τις υπηρεσίες υγείας στις πιο φτωχές κοινότητες και τις αγροτικές περιοχές, μεταφέροντας το βάρος στα υποχρηματοδοτούμενα δημόσια νοσοκομεία. Οι συνθήκες στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας σε αυτά τα ιδρύματα ήδη αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις εποχιακές λοιμώξεις, πώς θα αντιμετωπίσουν μια επικείμενη υπερφόρτωση με σοβαρά περιστατικά;
Βρισκόμαστε στα πρώιμα στάδια ενός ιατρικού τύπου “τυφώνα Κατρίνα”. Παρά τα τόσα χρόνια προειδοποιήσεων για τη γρίπη των πτηνών και άλλες πανδημίες, τα αποθέματα βασικού εξοπλισμού εκτάκτου ανάγκης, όπως είναι οι συσκευές μηχανικής υποστήριξης αναπνοής, δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουν την αναμενόμενη πληθώρα των σοβαρών περιστατικών. Τα μαχητικά σωματεία των νοσηλευτών/τριών στην Καλιφόρνια και άλλες Πολιτείες καταβάλλουν κάθε προσπάθεια ώστε όλοι και όλες να συνειδητοποιήσουμε τους σοβαρούς κινδύνους που εγκυμονούν τα ανεπαρκή αποθέματα απαραίτητων προστατευτικών προμηθειών, όπως οι μάσκες προσώπου Ν95. Ακόμη πιο ευάλωτες, καθότι αόρατες, είναι οι χαμηλόμισθες και με εξαντλητικά ωράρια εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενες στον τομέα της οικειακής φροντίδας και της κατ’ οίκον νοσηλείας.
Η βιομηχανία των γηροκομείων και κέντρων φροντίδας που “στοκάρει” 2,5 εκατομμύρια ηλικιωμένους Αμερικάνους –οι περισσότεροι εκ των οποίων στο πρόγραμμα Medicare– αποτελεί εδώ και καιρό ένα εθνικό σκάνδαλο. Σύμφωνα με τους New York Times, ο απίστευτος αριθμός των 380.000 ασθενών στα γηροκομεία που πεθαίνουν κάθε χρόνο λόγω της παραμέλησης εκ μέρους των επιχειρήσεων των βασικών διαδικασιών ελέγχου των λοιμώξεων. Πολλά γηροκομεία –ιδίως στις νότιες Πολιτείες– υπολογίζουν ότι τους έρχεται φθηνότερα να πληρώνουν πρόστιμα για υγειονομικές παραβάσεις απ’ το να προσλάβουν επιπλέον προσωπικό το οποίο θα εκπαιδεύσουν κατάλληλα. Τώρα, όπως μας προειδοποιούν και περιστατικά όπως το παράδειγμα του Σιάτλ, δεκάδες, ίσως εκατονάδες επιπλέον γηροκομεία θα μετατραπούν σε επίκεντρα του Κορωνοϊού και οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι θα επιλέξουν ορθολογικά να μείνουν στα σπίτια τους και να προστατεύσουν τις οικογένειές τους. Στην περίπτωση αυτή το σύστημα μπορεί να καταρρεύσει και δεν περιμένει κανείς ότι η Εθνοφρουρά θα αδειάζει τις πάπιες των ασθενών.
Η επιδημία έχει από την πρώτη στιγμή αποκαλύψει τον ακραίο ταξικό διαχωρισμό ως προς την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη: όσοι/ες έχουν καλά πακέτα ασφάλισης υγείας και μπορούν να εργαστούν ή να διδάξουν και από το σπίτι, μπορούν πιο άνετα να απομονωθούν, εφόσον ακολουθούν προσεκτικά τα μέτρα ασφαλείας. Οι δημόσιοι υπάλληλοι και άλλες ομάδες συνδικαλισμένων εργαζομένων με ικανοποιητική ασφαλιστική κάλυψη, θα πρέπει να κάνουν τη δύσκολη επιλογή μεταξύ εισοδήματος και προστασίας. Στο μεταξύ, τα εκατομμύρια των χαμηλόμισθων εργαζομένων στον τομέα των υπηρεσιών, οι αγρότες γης και οι ανασφάλιστες επιφαλώς εργαζόμενες, οι άνεργοι και οι άστεγοι θα πεταχτούν ως βορά στους λύκους. Ακόμη κι αν η Ουάσινκτον τελικά επιλύσει το φιάσκο σχετικά με το τεστ και προμηθεύσει με επαρκή αριθμό κιτ για τις ιατρικές εξετάσεις, οι ανασφάλιστοι θα πρέπει και πάλι να πληρώσουν τους γιατρούς ή τα νοσοκομεία για να μπορέσουν να εξεταστούν. Συνολικά, τα οικογενειακά ιατρικά έξοδα θα εκτιναχθούν στα ύψη την ίδια στιγμή που εκατομμύρια εργαζομένων χάνουν τις δουλειές τους και την παροχή ασφαλιστικής κάλυψης από τον εργοδότη. Θα μπορούσε να υπάρχει, άραγε, πιο δυνατή και επείγουσα συνθήκη για το αίτημα “Medicare για όλους και όλες”;
Όμως, η καθολική κάλυψη είναι μόνο ένα πρώτο βήμα. Είναι, το λιγότερο, απογοητευτικό ότι στα προκριματικά ντιμπέιτ ούτε ο Σάντερς ούτε η Γουόρεν τονίσαν το γεγονός ότι η μεγάλη φαρμακοβιομηχανία αποσύρεται από την έρευνα και ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών και αντιϊκών φαρμάκων. Από τις 18 μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες, 15 έχουν εγκατελείψει τελείως το πεδίο. Φάρμακα για την καρδιά, εξαρτησιογόνα ηρεμιστικά και θεραπείες για την ανδρική ανικανότητα έχουν την πρωτιά ως προς την κερδοφορία και πριμοδοτούνται έναντι της αντιμετώπισης των νοσοκομειακών λοιμώξεων, των νέων ασθενειών και των πιο παραδοσιακών θανατηφόρων τροπικών νόσων. Ένα γενικό εμβόλιο για την γρίπη –δηλαδή ένα εμβόλιο που θα στοχεύει στα αμετάβλητα τμήματα των επιφανειακών πρωτεϊνών του ιού– ήταν μια δυνατότητα για δεκαετίες αλλά ποτέ μια επικερδής προτεραιότητα.
Καθώς υποχωρεί η επανάσταση στα αντιβιοτικά, οι παλιές ασθένειες θα επανεμφανιστούν μαζί με νέες λοιμώξεις και τα νοσοκομεία θα μετατραπούν σε νεκροθαλάμους. Ακόμη κι ο Τραμπ μπορεί ευκαιριακά να διαμαρτύρεται για το παράλογο κόστος συνταγογράφησης, αλλά αυτό που χρειάζεται είναι μία τολμηρή προοπτική που θα στοχεύει στη ρήξη με τα μονοπώλια της μεγάλης φαρμακοβιομηχανίας και στην παραγωγή των φαρμάκων ζωτικής σημασίας για το κοινό όφελος. (Αυτό ίσχυε κάποτε: κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο στρατός επιστράτευσε τον Jonas Salk και άλλους ερευνητές/τριες για να αναπτύξουν το πρώτο εμβόλιο κατά της γρίπης.) Όπως είχα γράψει πριν δεκαπέντε χρόνια στο βιβλίο μου The Monster at our Door – The Global Threat of Avian Flu (Το τέρας προ των πυλών – Η παγκόσμια απειλή της γρίπης των πτηνών):
Η πρόσβαση σε ζωτικής σημασίας φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των εμβολίων, αντιβιοτικών και αντιϊκών, θα έπρεπε να αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα, παγκόσμια διαθέσιμο και χωρίς κόστος. Εάν οι αγορές δεν μπορούν να παρέχουν κίνητρα για την φθηνή παραγωγή τέτοιων φαρμάκων, τότε οι κυβερνήσεις και κοινωφελείς οργανώσεις θα έπρεπε να αναλάβουν την ευθύνη για την παρασκευή και διανομή τους. Η επιβίωση των φτωχών οφείλει να αποτελεί ανά πάσα στιγμή υψηλότερη προτεραιότητα από τα κέρδη της μεγάλης φαρμακοβιομηχανίας.
Η σημερινή πανδημία μας οδηγεί στο να διευρύνουμε το παραπάνω επιχείρημα: η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση μοιάζει τώρα να είναι βιολογικά μη βιώσιμη με την έλλειψη μίας πραγματικά διεθνούς δομής δημόσιας υγείας. Μία τέτοια δομή, όμως, δεν θα υπάρξει ποτέ μέχρι τα λαϊκά κινήματα να διαλύσουν την εξουσία των μεγάλων φαρμακευτικών και της κερδοσκοπικής υγειονομικής περίθαλψης.
* Ο Μάικ Ντέιβις είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της καλιφόρνια και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του περιοδικού New Left Review
ΑΡΧΙΚΗ ΠΗΓΗ: links.org.au. Το είδα: 13.03.2020, https://left.gr/news/o-mike-davis-gia-ton-covid-19-teras-pro-ton-pylon
