ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ

 

Του Γιώργου Ν. Οικονόμου*

 

Aπό τις 25 Μαΐου 2011, που άρχισαν οι συγκεντρώσεις και οι συνελεύσεις στις πλατείες της χώρας και ιδιαιτέρως στην πλατεία Συντάγματος με αίτημα την  άμεση δημοκρατία, γράφτηκαν και ειπώθηκαν για την τελευταία τόσα όσα δεν είχαν γραφεί από συστάσεως νεοελληνικού κράτους. Γέμισαν ξαφνικά τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης από «ειδήμονες» και «ερμηνευτές» της άμεσης δημοκρατίας.

Οι περισσότεροι δεν είχαν γράψει πριν κάτι σχετικό ούτε τους είχε απασχολήσει ποτέ το ζήτημα ή είχαν εκφρασθεί αρνητικά^. όμως επειδή η άμεση δημοκρατία βρέθηκε στην επικαιρότητα αναγκάσθηκαν να γράψουν γι' αυτήν. Αρκετά από αυτά ήταν διαστρεβλωτικά, απαξιωτικά, γεμάτα παρερμηνείες, προέρχονταν δε και από τον αριστερό χώρο.

Περιεχόμενο της δημοκρατίας

Μία μερίδα της Αριστεράς θεωρεί πως η αθηναϊκή πολιτεία του 5^ου -4^ου αιώνα π.Χ. δεν ήταν δημοκρατία επειδή υπήρχαν τάξεις, επειδή ήταν ταξική κοινωνία. Η αλήθεια είναι πως μέχρι σήμερα όλες οι κοινωνίες ήταν ταξικές, όμως είχαν διαφοροποιήσεις στα πολιτεύματά τους, στις αξίες, στον πολιτισμό και στην αντιμετώπιση των μελών τους. Πράγματι, ταξικές κοινωνίες ήταν οι αρχαίες τυραννίδες, ολιγαρχίες, βασιλείες και αριστοκρατίες, οι φεουδαρχίες και οι απολυταρχίες, τα στρατιωτικά δικτατορικά καθεστώτα, τα σημερινά αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα, τα δικτατορικά των ανατολικών «σοσιαλιστικών» κρατών, τα μουσουλμανικά αραβικά καθεστώτα και τα ολοκληρωτικά (φασισμός, ναζισμός, σταλινισμός). Όλα αυτά όμως δεν ταυτίζονται ούτε μπαίνουν στην ίδια κατηγορία, και φυσικά έχει μεγάλη σημασία και διαφορά αν ζεις υπό ολοκληρωτικό ή κοινοβουλευτικό καθεστώς. Aυτή η αριστερή αντίληψη ισοπεδώνει τα πολιτεύματα και τις κοινωνίες, δεν βλέπει τις μεγάλες ή ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τους, στο όνομα τής, κατά τον Μαρξ, «αναπόφευκτης» αταξικής κοινωνίας.

Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται πως η άμεση δημοκρατία δεν δύναται να υπάρξει εάν δεν καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, εάν δεν καταργηθούν οι κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής, εάν δεν εγκαθιδρυθεί ο «σοσιαλισμός», ο «κομμουνισμός» και η αταξική κοινωνία. Έτσι στην αντίληψη αυτή η άμεση δημοκρατία ταυτίζεται με την «κατάργηση της εργατικής τάξης και της μισθωτής εργασίας», με τον «κομμουνισμό». Είναι εμφανές πως αυτά απηχούν μαρξιστικούς και κομμουνιστικούς χώρους, επαναλαμβάνουν τα παλαιά απαξιωμένα ιδεολογήματα, προσπαθώντας να τα ανανεώσουν υπό νέα μορφή, αυτή της άμεσης δημοκρατίας.

Μία πρώτη απάντηση στην άποψη αυτή είναι πως εκεί που η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής αντικαταστάθηκε από την κρατική και κομματική ιδιοκτησία δημιουργήθηκαν δικτατορικά και ανελεύθερα καθεστώτα, ακριβώς για να εξασφαλίσουν την μονοκομματική γραφειοκρατική εξουσία (πρώην ανατολικές δικτατορίες γνωστές με τα ονόματα των «λαϊκών δημοκρατιών», των «σοσιαλιστικών» ή «κομμουνιστικών» καθεστώτων, που ακόμη και σήμερα διάφοροι αριστεροί αποκαλούν με τον άστοχο όρο «υπαρκτό σοσιαλισμό»). Δεν υπήρξε πουθενά και ποτέ, έστω για δείγμα, ένα σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό καθεστώς, με ελευθερίες, δικαιώματα, εκλογές κ.λπ. Συνεπώς τα ζητήματα της κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας και της εγκαθίδρυσης του «κομμουνισμού» δεν είναι τόσο απλά και αυτονόητα όσο θεωρούνται από ορισμένους, γι‘ αυτό ακριβώς χρειάζεται εξαντλητική και ουσιαστική ενημέρωση, ελεύθερη συζήτηση, δημόσια διαβούλευση και αβίαστη απόφαση του συνόλου της κοινωνίας. Ο σκοπός είναι η πειθώ και η αυξημένη πλειοψηφία. Αυτές οι προϋποθέσεις μπορούν να υπάρξουν μόνο σε μία αμεσοδημοκρατική κοινωνία.   

Έτσι ερχόμαστε στο επόμενο επιχείρημα κατά της ταύτισης άμεσης δημοκρατίας και κομμουνισμού, που έχει σχέση με το θέμα της προτεραιότητας μεταξύ των δύο. Το περιεχόμενο της άμεσης δημοκρατίας δεν μπορεί να καθορισθεί εκ των προτέρων, από αυθαίρετες προσωπικές προθέσεις και επιθυμίες, διότι ο προκαθορισμός αυτός αντίκειται προς τη βασική αρχή του αυτοκαθορισμού. Επί πλέον η άμεση δημοκρατία δεν προκύπτει από κάποια ιστορική, οικονομική, φυσική ή ανθρωπολογική αναγκαιότητα^. δεν απορρέει από κάποιους αντικειμενικούς νόμους, ιστορικούς  ή κοινωνικούς ή από κάποια άλλη τελεολογία^. δεν είναι εγγεγραμμένη στα ανθρώπινα γονίδια ούτε στη φύση. Είναι ανθρώπινο δημιούργημα και κοινωνική δυνατότητα. Οπότε και η πολιτική συμμετοχή  δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου φυσικού ενστίκτου ή ειδολογικού χαρακτηριστικού, αλλά κάτι που αποκτάται με θέληση και αγώνα, κάτι στο οποίο (αυτο)εκπαιδεύεται κανείς.

Όπως το ιστορικό και εννοιολογικό της πλαίσιο υποδηλώνει, η δημοκρατία είναι πρωτίστως η αυτοκυβέρνηση των ανθρώπων, η κατάργηση του διαχωρισμού τους σε κυβερνήτες και υπηκόους, σε εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους, σε αυτούς που αποφασίζουν και σε αυτούς που εκτελούν. Είναι η άμεση συμμετοχή όλων των πολιτών σε όλες τις μορφές εξουσίας, χωρίς αντιπροσώπους και κόμματα, συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων, στη θέσπιση των νόμων, στην απονομή του δικαίου και στον έλεγχο της εξουσίας. Στην άμεση δημοκρατία όλα τα ζητήματα είναι αντικείμενα δημόσιας διαβούλευσης και συλλογικής απόφασης από την κοινωνία. Προαπαιτούμενο για την συζήτησή τους είναι η συγκρότηση ενός ουσιαστικού δημοσίου χώρου, όπου οι πολίτες με ανοικτές συνελεύσεις θα ενημερώνονται, θα συζητούν και θα αποφασίζουν για το μέλλον τους.

Προηγείται λοιπόν η εγκαθίδρυση της άμεσης δημοκρατίας, η πολιτική ισότητα, και έπεται η συζήτηση περί οικονομικής ή κοινωνικής ισότητας. Η άμεση δημοκρατία δεν είναι οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς, αλλά πρωτίστως πολιτικό και βεβαίως ανοικτό σε μετέπειτα προτάσεις. H προτεραιότητα ανήκει στην πολιτική και όχι στην οικονομία. Το αντίστροφο οδηγεί στον μαρξιστικό οικονομισμό στον οποίο είναι εγλωβισμένη η Αριστερά. Έτσι ο «κομμουνισμός» και η «κατάργηση της εργατικής τάξης και της μισθωτής εργασίας» δεν μπορεί να είναι προαποφασισμένα θεωρητικά ζητήματα από διανοουμένους, «ειδικούς» και κομματικές μειοψηφίες, που θα θελήσουν να τα επιβάλλουν με τον οποιονδήποτε βίαιο τρόπο, χωρίς τη συγκατάθεση της κοινωνίας, όπως έγινε στο παρελθόν στις πρώην ολοκληρωτικές «σοσιαλιστικές» και «κομμουνιστικές» χώρες με τα γνωστά οικτρά αποτελέσματα. Είναι μετα-δημοκρατικά ζητήματα και, όπως όλα, εκφράζονται και υλοποιούνται σε ένα πλαίσιο θεσμών και νόμων, με τους οποίους λειτουργεί και τους οποίους εγκαθιδρύει η ίδια η αμεσοδημοκρατική κοινωνία. [1]

Η άμεση δημοκρατία δεν έχει κανένα πρότυπο και μοντέλο ούτε οποιοδήποτε συγκεκριμένο, καθορισμένο και δεσμευτικό εκ των προτέρων περιεχόμενο, άρα ούτε τον «σοσιαλισμό», τον «κομμουνισμό» ή την «αταξική κοινωνία». Πολύ περισσότερο ουδεμία σχέση έχει με την περιβόητη «δικτατορία του προλεταριάτου» (ή τη δικτατορία του «προλεταριακού κόμματος») που ήταν και είναι καταστατική αρχή του μαρξισμού, του κομμουνισμού, του λενινισμού, του σταλινισμού, του μαοϊσμού. Αυτές οι διακηρύξεις βρίσκονται στον αντίποδα της άμεσης δημοκρατίας και της αυτοκυβέρνησης, διότι ευνοούν την αντιπροσώπευση, το κόμμα, τη γραφειοκρατία, την κάθετη ιεραρχική οργάνωση, τον διαχωρισμό σε «ειδικούς» και μη ειδικούς, σε αυτούς «που ξέρουν» και αυτούς που «δεν ξέρουν», σε κομματικούς γραφειοκράτες και εκτελεστές. Γι' αυτό  οι διακηρύξεις περί «σοσιαλισμού» και «κομμουνισμού» αποτελούν συνθήματα των αποτυχημένων σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών κομμάτων, των τροτσκιστικών, σταλινικών, μαοϊκών αποκομμάτων και κάποιων μαρξιστών διανοουμένων.

Τρίτο επιχείρημα: ο μαρξισμός και ο κομμουνισμός δεν είχαν ποτέ καλές σχέσεις με την άμεση δημοκρατία, όχι μόνο στο πρακτικό επίπεδο των θεσμών αλλά και στο θεωρητικό. Η αδυναμία ή η άρνηση να ενσωματωθεί η άμεση δημοκρατία στη σκέψη της Αριστεράς έχει τις ρίζες στους ιδρυτές του κομμουνισμού, τον Μαρξ και τον Ένγκελς, οι οποίοι στο καταγωγικό ιδεολογικό κείμενό τους, στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος (1848), ουδόλως ασχολούνται με τη δημοκρατία, ούτε άλλωστε και στα μεταγενέστερα έργα τους.[2] Αλλά και οι μετέπειτα μαρξιστές συγγραφείς, όπως ο Λούκατς, ο Γκράμσι ή οι στοχαστές της Σχολής της Φραγκφούρτης, δεν μπόρεσαν να διατυπώσουν μία θεωρία δημοκρατίας. [3] Μάλιστα ο Habermas, νεώτερος απόγονος της τελευταίας, κατέληξε υποστηρικτής του φιλελευθερισμού και του αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος το οποίο εκλαμβάνει ως δημοκρατία.[4] Η ίδια απουσία της δημοκρατίας διαπιστώνεται και στους στοχαστές της γαλλικής μαρξιστικής σχολής του Αλτουσέρ, στην οποία ανήκαν ο Μπαλιμπάρ και ο Ρανσιέρ, που, ανανήψαντες εν μέρει, προσπαθούν τελευταίως να συλλαβίσουν με δυσκολία το εγχειρίδιο της δημοκρατίας. Από την πλευρά τους ο Μπαντιού και ο Ζίζεκ είναι μίλια μακρυά, γοητευμένοι από τα ιδεώδη του κομμουνισμού και του σταλινισμού.

Το αρνητικό των σημερινών υποστηρικτών της κομμουνιστικής ιδεολογίας είναι το ότι δεν διευκρινίζουν πώς θα πραγματοποιηθούν ο «σοσιαλισμός», ο «κομμουνισμός» και η «αταξική κοινωνία». Τουλάχιστον τα παραδοσιακά κομμουνιστικά κόμματα εξηγούσαν πως θα γίνουν αυτά: με την «προλεταριακή επανάσταση» υπό την καθοδήγηση της «επαναστατικής πρωτοπορίας» που εκφράζεται από το Κομμουνιστικό Κόμμα, με την εγκαθίδρυση σε πρώτο στάδιο της «δικτατορίας του προλεταριάτου», του «σοσιαλισμού», με απώτερο στόχο τον «κομμουνισμό» και την «αταξική κοινωνία». Οι σχετικές συνταγές αποτυχίας υπάρχουν στα βιβλία του Λένιν, του Τρότσκι, του Μάο κ.ἀ. Αυτά όλα όμως σήμαιναν την πρωτοκαθεδρία του κόμματος και της δογματικής θεωρίας, άρα την απουσία της πολιτικής και της κοινωνίας, τα οποία είναι οι πυλώνες του δημοκρατικού προτάγματος.  

Ένα άλλο επιχείρημα είναι πως ο κομμουνισμός και ο σοσιαλισμός δεν υπήρξαν προτάγματα της κοινωνίας, αλλά κοινωνικών και πολιτικών μειοψηφιών που εκφράζονταν συνήθως από τα Κομμουνιστικά Κόμματα. Ως μειοψηφίες κατέλαβαν στρατιωτικώς με εμφύλιο ή πραξικοπηματικώς την εξουσία, δίνοντας δια της προπαγάνδας την εντύπωση πως ήταν πλειοψηφίες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι πρώην ανατολικοευρωπαϊκές και ασιατικές δικτατορίες των Κομμουνιστικών Κομμάτων, οι λεγόμενες «λαϊκές δημοκρατίες», βασισμένες στην ανελευθερία, στην ανισότητα και σε αντιδημοκρατικές πρακτικές. Επειδή ακριβώς ήταν μειοψηφίες επέβαλαν τις δικτατορίες για να επιβιώσουν και να συντηρηθούν. Εναπομείναντα δείγματα είναι η Κούβα, η Κίνα και η Β. Κορέα. Όπως, λοιπόν, έδειξε η Ιστορία και οι εμπράγματες μορφές τους, τα προτάγματα του μαρξιστικού σοσιαλισμού και κομμουνισμού συνεισέφεραν, στην εγκαθίδρυση και εδραίωση του αυταρχισμού και της ετερονομίας. Συνεπώς δεν μπορούν να συνεισφέρουν στην ανάδυση του προτάγματος της αυτονομίας.

Αυτό μας οδηγεί στο πέμπτο επιχείρημα εναντίον της ταύτισης άμεσης δημοκρατίας και κομμουνισμού. Το πρόταγμα της αυτονομίας,  όταν αναδύθηκε, δεν είχε ως πρόταση τον κομμουνισμό και την αταξική κοινωνία Είχε πρωτίστως την απελευθέρωση από κατεστημένες αυταρχικές κοσμικές και θρησκευτικές εξουσίες, την κατοχύρωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ατομικών ελευθεριών, την απαίτηση ελευθερίας, δικαιοσύνης, ισότητας και δημοκρατίας, και οδήγησε σε πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές κατακτήσεις. Όλες σχεδόν οι γνήσιες εξεγέρσεις και επαναστάσεις που έγιναν στην Ιστορία στηρίχθηκαν στην άμεση συμμετοχή των ανθρώπων, στον αυτοκαθορισμό και την αυτοοργάνωσή τους: αγγλική επανάσταση του 1688, συνελεύσεις πολιτών στην αμερικανική επανάσταση του 1776, sections de Paris στην γαλλική επανάσταση του 1789, τα σοβιέτ το 1905 και το 1917 (πριν την εξουδετέρωσή τους από τον Λένιν και τους μπολσεβίκους), τα εργατικά συμβούλια στην Ισπανία του 1936, η ουγγρική εξέγερση το 1956, τα κινήματα αμφισβήτησης της δεκαετίας του '60 σε όλο σχεδόν τον δυτικό κόσμο και κυρίως ο Μάης του '68 στη Γαλλία.[5] Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το εργατικό κίνημα στις απαρχές του, που είχε ως στόχους τις ιδέες του μετασχηματισμού της κοινωνίας και της αυτοκυβέρνησης των παραγωγών, όπως συναντώνται λ.χ. στις εφημερίδες και στην οργάνωση των Άγγλων εργατών από το 1810 ως το 1840, δηλαδή πολύ πριν από την εμφάνιση του Μαρξ και την ιδέα του κομμουνισμού.

Όσον αφορά στην Ελλάδα μπορούμε να πούμε πως το πρόταγμα της αυτονομίας ανεφάνη δύο μόνο φορές: την πρώτη με το  αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα της περιόδου 1972-73 με κορύφωση την εξέγερση και την κατάληψη του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο 1973 [6] και τη δεύτερη με το κίνημα στις πλατείες το 2011 για την άμεση δημοκρατία. [7] Και στις δύο περιπτώσεις αυτό που διακατείχε τα άτομα που συμμετείχαν ήταν η επιδίωξη της ελευθερίας, της λαϊκής κυριαρχίας και της δημοκρατίας. Σε καμία περίπτωση δεν τέθηκε το θέμα του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και της αταξικής κοινωνίας. Αντιθέτως, το εμπνεόμενο από το ΚΚΕ και άλλες παρεμφερείς οργανώσεις κίνημα του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ (1942-45), δεν είχε καμία σχέση με την αυτονομία και τη δημοκρατία. Από την αρχή μέχρι το τέλος ήταν ένα γραφειοκρατικό, ελεγχόμενο από τα πάνω, κίνημα που είχε ως στόχο, εκτός βεβαίως του αγώνα κατά των ναζί κατακτητών, την εγκαθίδρυση ανελεύθερου καθεστώτος παρόμοιο με αυτό των ανατολικών κομμουνιστικών δικτατοριών («λαοκρατία»), υπό την καθοδήγηση του ΚΚΕ, όπως απέδειξε και η πραξικοπηματική προσπάθεια κατάληψης της εξουσίας τον Δεκέμβριο του 1944 και ο μετέπειτα εμφύλιος του 1946-49. [8]

Εκλεκτό παράδειγμα άμεσης δημοκρατίας είναι η αθηναϊκή του 5^ου-4^ου π.Χ. αιώνα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως αυτή εκλαμβάνεται ως πρότυπο ή μοντέλο, ως ιδανική και παραδείσια κατάσταση. Αναφέρεται για το γεγονός πως ήταν το μόνο «παράδειγμα» άμεσης δημοκρατίας που είχε ζωή δύο περίπου αιώνων και έδωσε θεσμούς, έννοιες, επιχειρήματα και σημαντικό πολιτισμό, τα οποία αποτελούν σημαντική παρακαταθήκη για την ανθρωπότητα. Ο αθηναϊκός δήμος δεν κατάργησε το οικονομικο-κοινωνικό σύστημα της εποχής, έλαβε όμως σημαντικά οικονομικά και κοινωνικά μέτρα για τα κατώτερα στρώματα, φορολογώντας μόνο τα ανώτερα. Όλες σχεδόν οι άλλες προσπάθειες απέτυχαν να εγκαθιδρύσουν καθεστώς άμεσης δημοκρατίας, είτε από δικές τους αδυναμίες, είτε από την άγρια καταστολή της εξουσίας, είτε και από τα δύο μαζί. Αποτελούν εν τούτοις συμβολές στο πρόταγμα της αυτονομίας, αφού ανέδειξαν τον αμεσοδημοκρατικό αντιγραφειοκρατικό τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας και έδωσαν μορφές που συνέβαλαν στην εξέλιξη της ανθρώπινης αυτογνωσίας και ελευθερίας. Ταυτοχρόνως όμως συνιστούν και αρνητικά παραδείγματα για τον τρόπο εφαρμογής των ιδεών τους, άρα η μελέτη τους είναι απαραίτητη για μελλοντικές κινήσεις.[9]

Τέλος, οι στοχαστές που ασχολήθηκαν με την άμεση δημοκρατία και ανέδειξαν τις αρχές της δεν έθεσαν ποτέ ως περιεχόμενό της τον «σοσιαλισμό» ή τον «κομμουνισμό»: από την αρχαία εποχή οι φιλόσοφοι Πρωταγόρας, Δημόκριτος και Αριστοτέλης, πολιτικοί όπως ο Περικλής, ο Δημοσθένης, ο Λυκούργος, έως την νεώτερη εποχή ο Σπινόζα και ο Ρουσσώ, και τη σύγχρονη η Άρεντ και ο Καστοριάδης.

Συνεπώς η αντίληψη που ταυτίζει την άμεση δημοκρατία και τον «κομμουνισμό», είναι πολύ προβληματική. Εκφράζεται δε από μία Αριστερά η οποία, υπό το βάρος τόσο της παταγώδους αποτυχίας των κομμουνιστικών καθεστώτων και των μαρξιστικών ιδεολογιών όσο και του ρεύματος εσχάτως υπέρ της άμεσης δημοκρατίας, αναγκάζεται να επιχειρήσει την οικειοποίηση του ρεύματος αυτού για λογαριασμό της. Προσπαθεί έτσι να βρίσκεται στην επικαιρότητα ή στη μόδα, να προσελκύσει ψηφοφόρους και επί πλέον να καλύψει το μεγάλο κενό τής θεωρητικής της ένδειας. Πρόκειται δηλαδή για παλαιά δοκιμασμένη τακτική, και με χεγκελιανή ορολογία, για «πανουργία του αριστερού λόγου».

Εάν όμως η συζήτηση απογαλακτισθεί από κομματικούς, μαρξιστικούς ιδεολογικούς και τελεολογικούς όρους, μπορεί να βρει το σωστό πολιτικό της πλαίσιο. Η πολιτική ισότητα εξαρτάται οπωσδήποτε από την οικονομική, η οποία δεν μπορεί να υπάρξει παρά με την κοινωνικοποίηση των σημαντικών τουλάχιστον τομέων της παραγωγής. Εν προκειμένω κοινωνικοποίηση σημαίνει τη συλλογική διαχείριση της παραγωγής από τους ίδιους τους παραγωγούς, όχι από κόμματα, συνδικαλιστές και γραφειοκράτες. Το πώς όμως θα γίνει αυτό μένει να διερευνηθεί. Περαιτέρω μπορούν να προταθούν η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, η υπέρβαση του καταναλωτισμού και της καταναλωτικής ιδεολογίας, η απο-ανάπτυξη, η ανατροπή της κυρίαρχης σημασίας της διαρκούς οικονομικής μεγέθυνσης, της προτεραιότητας της οικονομίας και του κέρδους. Αυτά σχετίζονται με την οικονομική ισότητα, την ισότητα μισθών, εισοδημάτων,  τα οποία όμως προϋποθέτουν μία δημοκρατική κοινωνία για τη συζήτησή τους, όπως προανέφερα.

Τα παραπάνω εκτεθέντα δεν σημαίνουν καθ' οιονδήποτε τρόπο ότι συνηγορούν υπέρ μιας φορμαλιστικής ή διαδικασιοκρατικής αντίληψης περί δημοκρατίας. Δεν αγνοούν δηλαδή το θετικό ή ουσιαστικό περιεχόμενό της, όπως τουλάχιστον εκτίθεται από την πλευρά της ίδιας της αθηναϊκής δημοκρατίας στον εξαίρετο «Επιτάφιο» του Περικλή: Φιλοκαλούμεν τε γαρ μετ' ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας. (Ζούμε εμφορούμενοι από τον έρωτα του κάλλους και της σοφίας). Συμπληρώνεται δε με τον έρωτα της ελευθερίας και του κοινού αγαθού, του δημοσίου συμφέροντος. Το περιεχόμενο αυτό, καθορίζει και οριοθετεί επίσης το αντικείμενο της πολιτικής θέσμισης στη δημοκρατική πολιτεία. [10] Περιεχόμενο της άμεσης δημοκρατίας είναι επίσης η ισότητα, η δικαιοσύνη, τα δικαιώματα, οι ατομικές ελευθερίες, η εξατομίκευση, η αυτοδιαχείριση, η αλληλεγγύη. Επίσης, ο ενδελεχής και ουσιαστικός έλεγχος κάθε εξουσίας από τον δήμο, ο απολογισμός των αξιωματούχων και η ανά πάσα στιγμή ανακλητότητά τους, είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την πάταξη της διαφθοράς, άρα για την συνύπαρξη πολιτικής και ηθικής που τόσο διατυμπανίζεται από τους σύγχρονους ηθικολόγους και ηθικούς φιλοσόφους. Ιδού λοιπόν τα ηθικά, πολιτικά και ανθρωπιστικά περιεχόμενα της άμεσης δημοκρατίας – το αξιακό περιεχόμενό της, το οποίο δύναται να εξασφαλισθεί μόνο από τη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία.

Λένιν και Κομμουνιστικό Κόμμα κατά της δημοκρατίας

Μία άλλη σύγχυση που υπήρξε αφορά στην υποτιθέμενη σχέση άμεσης δημοκρατίας και ολοκληρωτισμού. Μερικοί έφθασαν μέχρι του σημείου να υποστηρίξουν πως η άμεση δημοκρατία οδηγεί στον ολοκληρωτισμό. Η επιχειρηματολογία τους δεν είναι σοβαρή για πολλούς λόγους, μεταξύ των οποίων επειδή ταυτίζουν λανθασμένα την άμεση δημοκρατία με τα δημοψηφίσματα και το αστικό «κράτος δικαίου».[11] Επί πλέον δεν ανέφεραν ιστορικά παραδείγματα, παρά μόνο τα σοβιέτ και το κομμουνιστικό καθεστώς στη Ρωσία. Όμως εδώ γίνεται μία λαθροχειρία. Το γεγονός πως η χώρα που προέκυψε μετά τον Οκτώβριο 1917, με κορμό τη Ρωσία, είχε την ονομασία «Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Πολιτειών (Republics)» ή απλώς «Σοβιετική Ένωση» ουδόλως σήμαινε πως αυτή ήταν άμεση δημοκρατία ή πως τα σοβιέτ είχαν κάποια ουσιαστική εξουσία. Αντιθέτως, όπως εξηγώ συνοπτικώς στα επόμενα η ουσιαστική εξουσία ανήκε εξ ολοκλήρου στο Κομμουνιστικό Κόμμα και στον κρατικό μηχανισμό, ήταν δε καθαρή δικτατορία.

Μετά τον Οκτώβριο του 1917 ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι κατάφεραν να σφετερισθούν την εξουσία των πολλών (σοβιέτ) με χειραγώγηση και ποδηγέτηση, και να επιβάλουν με βία και τρομοκρατία την κομματική γραφειοκρατία και δικτατορία, την οποία ονόμασαν «λαϊκή δημοκρατία», «σοσιαλισμό» ή «κομμουνισμό». Η αποδυνάμωση και εξαφάνιση των σοβιέτ δεν οφείλεται σε καμία ιστορική και πολιτική αναγκαιότητα, όπως υποστηρίζουν οι αμετανόητοι λενινιστές, αλλά στις λενινιστικές μεθοδεύσεις και στις μπολσεβίκικες μηχανορραφίες. Η αντιδημοκρατική συμπεριφορά του λενινισμού-μπολσεβικισμού εκδηλώθηκε σε πολλές περιπτώσεις: ανατροπή της προσωρινής κυβέρνησης, πραξικοπηματική κατάληψη της εξουσίας, κατάργηση της Συντακτικής συνέλευσης και των γενικών εκλογών, κατάργηση των ατομικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, εξόντωση των αντιφρονούντων και όλων των διαφορετικών πολιτικών δυνάμεων (Μενσεβίκοι, Σοσιαλεσέροι, Εργατική Αντιπολίτευση), καθώς και των κοινωνικών-πολιτικών κινημάτων (Κομμούνα της Κροστάνδης, κίνημα του Μάχνο).

Οι  εξοντώσεις και οι εκκαθαρίσεις οφείλονταν στην έμμονη ιδέα του Λένιν ότι κατείχε την «επιστημονική αλήθεια» και ότι αυτή ήταν ο μοναδικός δρόμος για την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού. Άλλωστε στην αρχή που εμφανίσθηκαν τα σοβιέτ (1905) ο Λένιν δεν μπορούσε να τα καταλάβει, διότι υπερέβαιναν και ανέτρεπαν το σχήμα που είχε στο μυαλό του: την «επαναστατική πρωτοπορία», δηλαδή το κόμμα, που θα εισήγαγε την «επαναστατική συνείδηση»  στους εργάτες και θα οδηγούσε την «επανάσταση» στον νικηφόρο «σοσιαλισμό». Για τον ιδρυτή του ρωσικού Κομμουνιστικού Κόμματος η αυτοοργάνωση, η αυτενέργεια και η αυτόνομη δυναμική των εργατών και των άλλων κοινωνικών στρωμάτων ήταν εντελώς αδιανόητη. Οι λενινιστές βεβαίως επικαλούνται το Κράτος και επανάσταση (1917) στο οποίο ο Λένιν αναφέρεται με ευνοϊκό τρόπο στη βάση και στην αποδυνάμωση του κράτους. Είναι άλλωστε το μόνο έργο στο οποίο έχουμε τέτοιες ενδείξεις, αλλά παρέμεινε στο στάδιο των θεωρητικών διερευνήσεων, διότι μετά υπερνίκησε η κομματική γραφειοκρατική και αυταρχική αντίληψη που οδήγησε σε βίαιη καταστολή. Αξίζει να αναφερθεί ενδεικτικώς η περίπτωση της Κροστάνδης (1921) κατά την οποία οι εξεγερμένοι είχαν ως σύνθημα το «Όλες οι εξουσίες στα σοβιέτ και όχι στο Κόμμα» και απαιτούσαν την εφαρμογή του Συντάγματος του 1918 που διεκήρυττε πως όλη η εξουσία ανήκε στα σοβιέτ. Είναι εμφανές πως η Κροστάνδη αποτελούσε εμπόδιο στα αυταρχικά γραφειοκρατικά σχέδια του Λένιν και γι αυτό διέταξε την ολοσχερή καταστολή της από τον Κόκκινο Στρατό. Ο απολογισμός ήταν πολλές χιλιάδες νεκροί και τραυματίες,  8.000 πρόσφυγες στη γειτονική Φινλανδία και εκκαθαρίσεις 15.000 ναυτών από τον στόλο. [12]

Από την πλευρά των Αριστερών προβάλλεται ένα επιχείρημα που υποστηρίζει ότι τα σοβιέτ δεν μπορούσαν να λάβουν γρήγορες αποφάσεις για όλη την κοινωνία και γι' αυτό χρειαζόταν προς τούτο επειγόντως μία εκτελεστική εξουσία και ενδιάμεσα όργανα, δηλαδή η γραφειοκρατία του κομμουνιστικού κόμματος. Το ερώτημα εν προκειμένω είναι: πώς δικαιολογούνται τα λενινιστικής και μπολσεβίκικης αποδοχής συνθήματα: «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ» και «Σοσιαλισμός σημαίνει σοβιέτ συν εξηλεκτρισμός»; Τα συνθήματα αυτά δύο πράγματα ενδέχεται να σημαίνουν: είτε ότι πιστεύεις πραγματικά και εργάζεσαι εντός των σοβιέτ για να τα καταστήσεις την ουσιαστική εξουσία είτε ότι πιστεύεις ότι το κόμμα έχει την αλήθεια και την πρωτοκαθεδρία οπότε τα σοβιέτ πρέπει να αποτελέσουν τα εργαλεία του. Ο Λένιν και οι μπολσεβίκοι πίστευαν το δεύτερο: αντί να εμπιστευθούν τα σοβιέτ και να προσπαθήσουν να τα κάνουν όργανα αποφάσεων και θέσπισης νόμων, προσπάθησαν να τα αποδυναμώσουν και να μεταφέρουν τα κέντρα της εξουσίας και των αποφάσεων στο κόμμα και στο κράτος. Επεχείρησαν δηλαδή να ελέγξουν τα σοβιέτ και να τα χρησιμοποιήσουν ως κομματικά όργανα, ως εργαλεία των σκοπών τους, πράγμα που στο τέλος κατάφεραν, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση και τη γραφειοκρατικοποίησή τους, καθώς και τη γραφειοκρατικοποίηση όλου του κοινωνικο-πολιτικού βίου. [13]

Οι αυταρχικές και αντιδημοκρατικές ενέργειες του Λένιν και των μπολσεβίκων, η παραγκώνιση των σοβιέτ και των άλλων πολιτικών δυνάμεων, ο σφετερισμός της εξουσίας προς όφελος της ολιγαρχίας του μπολσεβίκικου κόμματος, είχαν ολέθρια αποτελέσματα. Κατ' αρχάς προκάλεσαν τον εμφύλιο πόλεμο και επέβαλαν κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Στη συνέχεια, οδήγησαν στο ανελεύθερο αυταρχικό καθεστώς της κομματικής γραφειοκρατίας που με τη σειρά του αποτέλεσε τη βάση και την προϋπόθεση για την εγκαθίδρυση του σταλινικού ολοκληρωτισμού. Την μετεξέλιξη των πολιτικών γεγονότων του Οκτωβρίου 1917 σε αυτά τα αντιδημοκρατικά αποτελέσματα, με ευθύνη του Λένιν και των μπολσεβίκων, είχε προβλέψει από πολύ νωρίς η Ρόζα Λούξεμπουργκ – επίσης μαρξίστρια κομμουνίστρια – σε δύο οξυδερκή κείμενά της.[14] Έτσι, το μεγάλο έλλειμμα στη Ρωσία μετά τον Οκτώβριο του 1917 ήταν η ελευθερία και η άμεση δημοκρατία, και όχι, όπως λέγεται από τους αριστερούς, τα «ενδιάμεσα σώματα», τα απαραίτητα δήθεν για να λαμβάνουν γρήγορες αποφάσεις τις οποίες επέβαλε η συγκυρία. Άλλωστε και στις άλλες χώρες του ανατολικού και ασιατικού στρατοπέδου, στις οποίες δεν υπήρξαν σοβιέτ, ο ολοκληρωτισμός επιβλήθηκε και λειτούργησε με τον ίδιο τρόπο κατάληψης της υπάρχουσας εξουσίας από τα αντίστοιχα Κομμουνιστικά Κόμματα, τα οποία δεν είχαν καμία σχέση με την άμεση δημοκρατία.

Συνεπώς, αυτό που οδήγησε στον αυταρχισμό, στη δικτατορία του Κομμουνιστικού Κόμματος και, τέλος, στον σταλινικό ολοκληρωτισμό δεν ήταν τα σοβιέτ, αλλά αντιθέτως η αδυναμία τους να αποσοβήσουν τη γραφειοκρατικοποίηση και τον λενινισμό,. Ο Λένιν και ο μπολσεβικισμός ήταν η αιτία της αποδυνάμωσης των σοβιέτ, της εξαφάνισης της άμεσης δημοκρατίας, της διόγκωσης της κρατικής και κομματικής γραφειοκρατίας και της επιβολής τους επί της κοινωνίας. Ο Λένιν ήταν ο αληθινός δημιουργός του ολοκληρωτισμού.[15]

Τα οράματα του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και της αταξικής κοινωνίας ενταφιάσθηκαν στα ερείπια των ολοκληρωτικών κομμουνιστικών καθεστώτων το 1989. Αυτό που κυρίως ενταφιάσθηκε ήταν η ελπίδα πως υπήρχε η δυνατότητα τα καθεστώτα αυτά να μεταρρυθμισθούν και να γίνουν ελεύθερα με ένα άλλο είδος «δημοκρατικού σοσιαλισμού», που να είναι ελκυστικός σε Δύση και Ανατολή. Χάθηκε δηλαδή η προοπτική ότι το μέλλον θα είναι σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό. Έκτοτε είναι αδύνατον να τεθεί το μέλλον υπό οποιαδήποτε κομματική, ιδεολογική ή μεσσιανική αιγίδα^. δεν μπορούμε να το σκεφθούμε με τα εργαλεία του μαρξισμού-λενινισμού. Κατέρρευσε επομένως και ένα είδος σκέψης που έδινε το πλαίσιο σε ορισμένους να σκέπτονται την ιστορία, την κοινωνία, τον άνθρωπο και τον ίδιο τον εαυτό τους. Μάλιστα ο μαρξικός «ιστορικός υλισμός» είχε θεωρηθεί επιστήμη που θα αντικαθιστούσε τον στοχασμό για την ιστορία και την κοινωνία- «η επιστημολογική τομή» του Αλτουσέρ. Διαλύθηκαν σημασίες όπως η παραδοσιακή έννοια της επανάστασης με σκοπό την κατάληψη της εξουσίας, η γραμμική εξέλιξη της ιστορίας προς μία αταξική κοινωνία, η «πρόοδος» και οι «προοδευτικές δυνάμεις», οι «οικονομικοί και κοινωνικοί νόμοι», ο «επαναστατικός προορισμός» της εργατικής τάξης, ο «επιστημονικός σοσιαλισμός». Με άλλα λόγια κατέρρευσε μία κοσμοθεωρητική αντίληψη – κομμουνισμός και μαρξισμός-λενινισμός – που μετρούσε πάνω από έναν αιώνα ζωής.[16]

Έκτοτε η Αριστερά έχει μεγάλο πρόβλημα να συλλάβει και να φαντασθεί το μέλλον – μαζί της και ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας. Όμως, όπως σημειώνει ο Karl Mannheim, αν δεν μπορούμε να φαντασθούμε το μέλλον, δεν μπορούμε να ερμηνεύσουμε το παρελθόν. Αυτό έχει πάθει και η Αριστερά: δεν δύναται να ερμηνεύσει κριτικά το παρελθόν, να δει τα αίτια για τα τερατώδη συστήματα του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, να απαλλαγεί από τα φαντάσματα του παρελθόντος και να ενταχθεί στο πρόταγμα της δημοκρατίας. Δεν προβληματίζεται για ποιον λόγο όλα τα καθεστώτα που κατέλαβαν την εξουσία στο όνομα του Μαρξ, του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, δεν μπόρεσαν να εγκαθιδρύσουν ένα δημοκρατικό ανθρώπινο πολίτευμα. Ούτε ένα. Δεν αναρωτιέται αν υπάρχουν θανάσιμα λάθη στη θεωρία, άρα και στους στόχους, ώστε να τα δει και να τα διερευνήσει. Η Αριστερά αρνείται να καταλάβει ότι η κριτική στον καπιταλισμό δεν σημαίνει αναγκαστικώς γραφειοκρατικό «σοσιαλισμό» ή μαρξικό «κομμουνισμό». Επιμένει σε σοσιαλιστικές φαντασιώσεις, σε κομμουνιστικά ιδεολογήματα και κλισέ που νομίζει ότι θα επενδύσει  με νέο περιεχόμενο.

Όμως δεν υπάρχει κάποιο άλλο αγνό νόημα του σοσιαλισμού ή του κομμουνισμού που οι μεταγενέστερες γενεές μαρξιστών-λενινιστών να ανακαλύψουν, κρυμμένο στα γραπτά του Μαρξ, του Ένγκελς, του Λένιν, του Τρότσκι ή οποιουδήποτε άλλου. Οι όροι αυτοί είναι «γυμνά ονόματα», κελύφη κενά περιεχομένου. Δυστυχώς το μόνο νόημά τους ήταν αυτό που υπήρξε και έλαβε θεσμική μορφή στις ανατολικές χώρες – είναι αυτό που μεταφέρεται από τα αποτυχημένα κομμουνιστικά κόμματα. Το δημιουργικό όραμα που μπορεί να δοθεί στο μέλλον από το σκεπτόμενο κοινωνικό πράττειν είναι η άμεση δημοκρατία, απαραίτητη προϋπόθεση για οποιονδήποτε άλλον στόχο, για οικονομική και κοινωνική ισότητα.

* Γιώργος Ν. Οικονόμου, Δρ Φιλοσοφίας, www.oikonomouyorgos.blogspot.com

ΠΗΓΗ: [Δημοσιεύθηκε στο συλλογικό, Η άμεση δημοκρατία στον 21ο αιώνα, Νησίδες, Θεσ/κη, 2013]. Το είδα: Παρασκευή, 14 Ιουνίου 2013, http://oikonomouyorgos.blogspot.gr/2013/06/blog-post.html

 

Παραπομπές

[1] Αναλυτικά για τις αρχές, τους θεσμούς και τα επιχειρήματα της άμεσης δημοκρατίας βλ. Γ. Ν. Οικονόμου, Η άμεση δημοκρατία και η κριτική του Αριστοτέλη, Παπαζήσης, Αθήνα, 2007.

[2] Βλ. Γ. Ν. Οικονόμου, Από την κρίση του κοινοβουλευτισμού στη δημοκρατία,  Παπαζήσης, Αθήνα, 2009, σ. 77-78. Κάποιες γενικές θεωρητικές σκέψεις εκφράζει ο Μαρξ μόνο στην Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του κράτους και του δικαίου (1843-44), ελλ. μτφ. στις εκδόσεις Παπαζήση.  

[3] Ο Α. Γκράμσι, αν και υποστήριξε τα εργοστασιακά συμβούλια στη διαμάχη τους με τα Συνδικάτα στην Ιταλία τη διετία 1919-20, παρέμεινε λενινιστής και τελικώς συντάχθηκε, όχι χωρίς επιφυλάξεις, με τη σταλινική πλειοψηφία, τόσο ως προς τα οργανωτικά προβλήματα (μπολσεβικοποίηση και πόλεμος εναντίον των τάσεων) όσο και ως προς τα στρατηγικά (δικτατορία του προλεταριάτου, οικοδόμηση του σοσιαλισμού σε μία χώρα). 

[4] Βλ. Κ. Καβουλάκος, «Κράτος δικαίου και δημοκρατία στον J. Habermas», Αξιολογικά, αρ. 13, Απρίλιος 2000.

[5] Περισσότερα για τα κινήματα αυτά βλ. Κ. Λάμπος, Άμεση δημοκρατία και αταξική κοινωνία,  Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2012.

[6] Βλ. Γ. Ν. Οικονόμου, «Πολυτεχνείο: Αυτοοργάνωση και αυτονομία» (1993), στο Παπαχρήστος Δ. (επιμ.), Το Πολυτεχνείο ζει; Όνειρα – Μύθοι – Αλήθειες, Λιβάνης, Αθήνα, 2004. Επίσης Γ. Ν. Οικονόμου, «Αυτοσυγκρότηση και αυτονομία του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος», Η Αυγή, 16. 11. 2003.

[7] Βλ. Γ. Ν. Οικονόμου, «Ο δρόμος προς την άμεση δημοκρατία», Η Εποχή, 31. 7. 2011. Και Γ. Ν. Οικονόμου, «Άμεση δημοκρατία στο Σύνταγμα», Ελευθεροτυπία, 19. 8. 2011. Διαθέσιμα, όπως και τα προηγούμενα, στο:  oikonomouyorgos.blogspot.com. 

[8] Βλ. Α. Στίνας, Αναμνήσεις, Ύψιλον, Αθήνα, 1985. Και Α. Στίνας, ΕΑΜ ΕΛΑΣ ΟΠΛΑ,  Διεθνής Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1984. Επίσης Κ. Καστοριάδης, Ακυβέρνητη κοινωνία, Ευρασία, Αθήνα, 2010, σ. 39-40. Και Κ. Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, Ύψιλον, Αθήνα, 2000, σ. 112.     

[9] Ένα από αυτά τα παραδείγματα (Ρωσία 1917) εξετάζω πιο κάτω στο δεύτερο μέρος. 

[10] Καστοριάδης, Η ελληνική ιδιαιτερότητα, τόμ. Β΄ (Κριτική, Αθήνα 2008), σ. 248-249 και τόμ. Γ΄ (Κριτική, Αθήνα 2011), σ. 209.

[11] Τα περιορισμένα όρια του παρόντος κειμένου δεν επιτρέπουν μία εκτενέστερη επιχειρηματολογία, η οποία θα οδηγούσε άλλωστε σε άλλα πλαίσια. 

[12] Βλ. Ida Mett, Κομμούνα της Κροστάνδης, Διεθνής Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1972, σ. 61-62.

[13] Ο Α. Πάνεκουκ (Τα εργατικά συμβούλια, Αθήνα, 1996, σ. 104-105) γράφει: «Όταν το κόμμα σχημάτισε κυβέρνηση τα σοβιέτ εξαλείφθηκαν βαθμιαίως και από όργανα αυτοδιεύθυνσης περιορίσθηκαν σε ρόλο βοηθητικών οργάνων του κυβερνητικού μηχανισμού […] Οι εργάτες δεν είναι περισσότερο κύριοι των μέσων παραγωγής από όσο στον δυτικό καπιταλισμό. Εκείνος που τους δίνει μισθό και τους εκμεταλλεύεται είναι το κράτος, ο μοναδικός καπιταλιστής, ένας καπιταλιστής μαμούθ». Ο Πάνεκουκ είχε δηλώσει (Proletarier, 7-8, 1927) πως «από το 1918 μέχρι σήμερα κάθε κεφάλαιο της ευρωπαϊκής ιστορίας μπορεί να τιτλοφορείται: Η ήττα της επανάστασης». 

[14] Ρ. Λούξεμπουργκ, «Οργανωτικά ζητήματα της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας» (1904) και «Κριτική της ρωσικής επανάστασης» (1918). Επίσης ο Καρλ Κάουτσκι, θεωρητικός της Β' Διεθνούς, εξέφρασε τις επιφυλάξεις και την κριτική του σε τρία κείμενά του: «Η δικτατορία του προλεταριάτου» (1918), «Τρομοκρατία και κομμουνισμός» (1919), «Από τη δημοκρατία στη σκλαβιά του κράτους» (1921). Ήδη από το 1918 έγραφε πως ο βολονταρισμός των Ρώσων μπολσεβίκων, που πίστευαν πως η θέληση και η αποφασιστικότητα του κόμματος αρκούσαν για όλα, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην καταστροφή. Ο Λεόν Μπλουμ το 1920 είχε προειδοποιήσει για τον δεσποτικό μηχανισμό που τέθηκε σε εφαρμογή από τον Λένιν. Η αναρχική Έμμα Γκόλντμαν (Η απογοήτευσή μου στη Ρωσία, μτφ., Αθήνα, 2009) ζώντας τα γεγονότα από κοντά στη Ρωσία επί δύο έτη (1920-21) κατήγγειλε τα εγκλήματα του καθεστώτος, γράφοντας πως «οι Μπολσεβίκοι είναι οι ιησουίτες της σοσιαλιστικής επανάστασης: πιστεύουν στο απόφθεγμα ότι ο σκοπός δικαιώνει τα μέσα».

[15] Κ. Καστοριάδης, «Μαρξισμός – Λενινισμός: Η κονιορτοποίηση» (1990), Η άνοδος της ασημαντότητας, Ύψιλον, Αθήνα, 2000, σ. 58. Βλ. επίσης H. Arendt, Το ολοκληρωτικό σύστημα (1951), Ευρύαλος, Αθήνα, 1988. Κ. Παπαϊωάννου, Η γένεση του ολοκληρωτισμού (1959), Εναλλακτικές εκδόσεις, Αθήνα, 1991.

[16] Για κριτική του μαρξισμού βλ. τα σχετικά κείμενα του Κ. Παπαϊωάννου και του Κ. Καστοριάδη. Του τελευταίου βλ. «Μαρξισμός και επαναστατική θεωρία» (1965), στο Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, Ράππας, Αθήνα, 1981.

Για την αναγκαιότητα μετωπικής συγκρότησης του αγώνα

 

Του Δημήτρη Πατέλη*

 

Περιεχόμενα.

Εποχή, συγκυρία και "ασθενής κρίκος".

Ανάγκη επαναστατικοποίησης της συνείδησης και συγκρότησης κοινωνικοπολιτικού υποκειμένου.

Η επαναστατική δραστηριότητα ως πραγματικότητα της ανθρώπινης κοινωνίας. Για την αντιστοιχία-αναντιστοιχία υποκειμένου, υλικών και οργανωτικών μέσων μετασχηματιστικής επενέργειας στην κοινωνία.

Η νομοτελής ενσωμάτωση μορφωμάτων στη μακροχρόνια ειρηνική περίοδο.

Η δημιουργικότητα και η εγρήγορση ως όροι αντιστοιχίας του υποκειμένου στην κρισιακή συγκυρία.

Κλιμάκωση της αναβάθμισης του υποκειμένου από την κρισιακή συγκυρία προς την επαναστατική κατάσταση.

Κόμμα ή μέτωπο;

Αριστερό μέτωπο, μέτωπο της αριστεράς; Για τις αρχές δραστηριοποίησης των κομμουνιστών στο μέτωπο.

---

* Μέλος της Διεθνούς Ερευνητικής Ομάδας "Η Λογική της Ιστορίας" και του "Ομίλου Επαναστατικής Θεωρίας".

Εποχή, συγκυρία και "ασθενής κρίκος".

Για τις υπεύθυνες επαναστατικές δυνάμεις, η εκάστοτε βέλτιστη μορφή  του υποκειμένου του επαναστατικού αγώνα (κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που συστρατεύονται, θεωρητική θεμελίωση και ιδεολογική αναφορά, πλαίσιο στόχων-διεκδικήσεων, οργανωτική συγκρότηση, μέσα και τρόποι διεξαγωγής του αγώνα, εθνικά και διεθνή ερείσματα κ.ο.κ.), δεν είναι θέμα γούστου, υποκειμενικών επιλογών ή διαθέσεων του συρμού. Συνδέεται άμεσα με τα διακυβεύματα του αγώνα στη χώρα, στην περιφέρεια και στον κόσμο, στη συγκεκριμένη εποχή και συγκυρία. Συνδέεται με τα καθήκοντα ριζικού μετασχηματισμού (οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού) που επιτάσσει η συγκυρία, βάσει των οποίων προσδιορίζεται και η βέλτιστη μορφή συγκρότησης και οργάνωσης του υποκειμένου, καθώς και των επιπέδων, των τρόπων και των μέσων νικηφόρου εμπλοκής αυτού του υποκειμένου στον αγώνα.

Οι αντιφάσεις του παγκόσμιου κεφαλαιοκρατικού συστήματος, εκδηλώνονται με τον πλέον οξύ και επιτακτικό τρόπο στους «ασθενείς κρίκους» όπως η Ελλάδα στην τελευταία δομική κρίση του παγκόσμιου κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Εδώ, αναδεικνύεται και ξεσπά η ανισομέρεια του συστήματος, με ραγδαία επιδείνωση της ζωής του λαού, με καταστροφικές δημογραφικές κ.ά. επιπτώσεις, λόγω της ιδιάζουσας διαπλοκής-διαμεσολάβησης της βασικής αντίφασης του συστήματος (νεκρή – ζωντανή εργασία, κεφάλαιο – εργασία) με παράγωγες εξωτερικές και εσωτερικές αντιφάσεις, με ιστορικές ιδιοτυπίες στις οποίες εδράζεται και τις οποίες αναπαράγει η επίταση της ανισομέρειας εντός και εκτός ολοκληρώσεων, κ.ο.κ. Εδώ είναι που επιβάλλονται ανηλεώς και αντίστοιχες πρωτοφανείς μορφές υπερεκμετάλλευσης (π.χ. με μετατροπή χωρών της περιφέρειας παραδοσιακών ιμπεριαλιστικών ολοκληρώσεων, όπως η Ελλάδα, σε ημιαποικίες ή αποικίες χρέους, με την επιβολή νέου τύπου διακρατικομονοπωλιακής δικτατορίας και επιτήρησης, κ.ο.κ.). Σε αυτούς τους «ασθενείς κρίκους», για να αποσοβηθεί γενικευμένη καταστροφή, η κατάσταση, η συγκυρία απαιτεί επιτακτικά τη διευθέτηση άμεσων ζωτικής σημασίας προβλημάτων επιβίωσης των εργαζομένων, του λαού.

Σε αντιδιαστολή με αντιλήψεις που τείνουν να αποκόπτουν αντιδιαλεκτικά την ιστορική συγκυρία από την ιστορική εποχή, αποδεικνύεται ότι ακριβώς η κρισιακή συγκυρία είναι που συμπυκνώνει και επιταχύνει τη ροή της ιστορίας. Η κρισιακή συγκυρία συνιστά χωροχρονικό συμπύκνωμα της στιγμής της ιστορικής εποχής. Περικλείει δυνατότητες, αφ' ενός μεν, μετεξέλιξης σε προεξεγερσιακή, προεπαναστατική και – γιατί όχι – σε επαναστατική κατάσταση, αφ' ετέρου δε, σε ακραία αντεπαναστατική και αντιδραστική. Μόνο μέσα από την επαναστατική εμπλοκή στην κρισιακή συγκυρία του «ασθενούς κρίκου» είναι εφικτή η αλματώδης ρήξη και ανατροπή της κυριαρχίας των πιο επιθετικών κύκλων του κεφαλαίου, η δρομολόγηση προϋποθέσεων ή και των ίδιων των επικείμενων σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Εδώ απαιτείται ειδική ανάπτυξη της θεωρίας, για τη σύνδεση μοναδιαίου, ειδικού και γενικού-καθολικού, άμεσων, βραχυ-μεσοπρόθεσμων και απώτερων, τακτικών και στρατηγικών στόχων του επαναστατικού κινήματος κ.ο.κ., για τη θεμελίωση αντίστοιχης πρακτικής.

Η εντατική αναζήτηση του εκάστοτε επόμενου «ασθενούς κρίκου», η επικέντρωση στην επαναστατική απόσπαση του οποίου από το ιμπεριαλιστικό χωροδικτύωμα στη συγκεκριμένη συγκυρία, μπορεί να οδηγήσει στη θεμελιώδη ανάπτυξη, διεύρυνση και εμβάθυνση της παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας εν συνόλω, είναι θεμελιώδους σημασίας θεωρητικό και πρακτικό καθήκον του επαναστατικού κινήματος της εποχής. Χωρίς ριζική, θεμελιώδη διαλεκτική ανάπτυξη – άρση της επαναστατικής θεωρίας, είναι ανέφικτη κάθε αναβάθμιση και ανασύνταξη του επαναστατικού κινήματος, είναι ανέφικτη η αποτελεσματική προαναφερθείσα αναζήτηση και επικέντρωση της νικηφόρου επαναστατικής διαδικασίας.

Η διάγνωση αυτών των κομβικών προβλημάτων, προϋποθέτει τη θεωρητική και μεθοδολογική διακρίβωση της εποχής, με την ανάδειξη των δομικών χαρακτηριστικών του σύγχρονου σταδίου της ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης, σε συνάρτηση με:

1) τη διακρίβωση του σημερινού εσωτερικού ορίου εκτατικής ανάπτυξης του κεφαλαίου (Σύγχρονη μορφή του Μονοπωλίου: Διεθνικοί – Πολυεθνικοί – Πολυκλαδικοί Όμιλοι) που υπάγουν στον εαυτό τους τον κόσμο,

2) του ειδικού ρόλου του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου στη σύγχρονη χρηματιστική ολιγαρχία (με την υπαγωγή του βιομηχανικού στο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο),

3) της αναβάθμισης της εντατικής ανάπτυξης της παραγωγής δια του νέου σταδίου της Επιστημονικής και Τεχνολογικής επανάστασης (που οδηγεί σε α. Μετατροπή της υπαγωγής της κατ' εξοχήν εκτελεστικής εργασίας στο κεφάλαιο σε πραγματική σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ β. Η ανανεούμενη δημιουργική εργασία εργάζεται με όρους τυπικής υπαγωγής και γ. Τίθενται σε λειτουργία πλανητικής κλίμακας υποδομές, παραγωγικές δυνάμεις),

4) των αλλαγών στην εκτατική και εντατική ανάπτυξη που επήλθαν με την άνοδο και την πτώση των πρώιμων σοσιαλιστικών επαναστάσεων του 20ου αι και την αλληλεπίδρασή τους με τον κόσμο του κεφαλαίου,

5) με την κλιμάκωση της κατανομής του κόσμου ανάμεσα στους Πολυεθνικούς Ομίλους και την επίταση της ανισομέρειας (αναδόμηση παλαιών και συγκρότηση νέων ιμπεριαλιστικών πόλων, μετατόπιση ισχύος), 6) με τα εγχειρήματα επιβολής όλο και πιο βίαιων ιμπεριαλιστικών ολοκληρώσεων, διακρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων κ.ο.κ. (Βλ. σχετικά: Πατέλη Δ. επίμετρο στη Β' έκδ. Της Λογικής της Ιστορίας του Β. Βαζιούλιν, εκδ. ΚΨΜ, Αθήνα 2013).

Τα δομικά χαρακτηριστικά και οι αντιφάσεις του παγκόσμιου κεφαλαιοκρατικού συστήματος εκδηλώνονται ιδιαίτερα στη δομική του κρίση. Ουσιώδης πλευρά τους είναι η σαφής δρομολόγηση της μετάβασης από την εκτελεστική επαναλαμβανόμενη χειρωνακτική εργασία στην αναπτυσσόμενη, βάσει της αυτοματοποίησης, γεγονός που επιτείνει την ανισομέρεια και τις δυνατότητες απόσπασης μονοπωλιακών υπερκερδών και δημιουργεί στρατιές νέου τύπου υποκειμένου, συνδεόμενου με την ωρίμανση των προϋποθέσεων για τις ώριμες και ύστερες σοσιαλιστικές επαναστάσεις (Βλ. Πατέλη Δ. Διδάγματα της ιστορίας. Οκτωβριανή επανάσταση: οι αντιφάσεις του πρώιμου σοσιαλισμού και οι προοπτικές της ανθρωπότητας. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχος 151, 2007, σελ. 66-78.

http://www.ilhs.tuc.gr/gr/digmata_istorias.htm και το παραπάνω επίμετρο).

Όπως θα δούμε και παρακάτω, το ξέσπασμα μιας επαναστατικής κατάστασης δεν είναι αμιγώς αντικειμενικό φαινόμενο, μιας και προϋποθέτει την εμπλοκή λαϊκών μαζών ποικίλων βαθμών και τρόπων συνειδητοποίησης των όρων και των σκοπών εμπλοκής τους σε συγκρουσιακές καταστάσεις. Η κρισιακή συγκυρία προσφέρεται κατ' αυτόν τον τρόπο για καταλυτικές παρεμβάσεις στην κατεύθυνση της κλιμάκωσης της ριζοσπαστικοποίησης των λαϊκών μαζών, μέσω της άρσης του πλέγματος απατών-αυταπατών που τις καθιστά προβλέψιμες και χειραγωγήσιμες. Η όλη διαδικασία της κρισιακής συγκυρίας προβάλλει ως διαδικασία που θέτει επιτακτικά το ζήτημα της αντιστοιχίας-αναντιστοιχίας του υποκειμένου στη νομοτελή εμπλοκή του στην κοινωνικοπολιτική πρακτική ριζικού-επαναστατικού μετασχηματισμού των αντικειμενικών όρων ύπαρξής του, αλλά και της αντιστοιχίας-αναντιστοιχίας των θεωρητικών, πρακτικών (υλικών, οργανωτικών, θεσμικών, εξωθεσμικών, κ.ά.) μέσων, τρόπων και επιπέδων αυτής της εμπλοκής, της πραγματικής, συγκεκριμένης ιστορικής (και όχι αυτόκλητης ή πάλαι ποτέ) πρωτοπορίας που συνεισφέρει με το βέλτιστο τρόπο στην άρση της όποιας εκάστοτε αναντιστοιχίας.

Η διαδικασία αυτή περιπλέκεται στο έπακρο λόγω του μεταβατικού χαρακτήρα της εποχής. Οι πλέον επιθετικοί κύκλοι της διεθνούς και «εγχώριας» χρηματιστικής ολιγαρχίας εξαπολύουν καταιγιστικό κοινωνικό πόλεμο, ώστε να καταστρέψουν πρωτίστως την εργασιακή δύναμη απαξιώνοντάς την, με συνδυασμούς άντλησης προκαταβεβλημένης απόλυτης υπεραξίας τωρινών και επόμενων γενεών εργαζομένων με την εγγύηση του δημοσίου (μετατρέποντας χώρες και ομάδες χωρών σε αποικίες χρέους), ώστε να φορτώσουν την κρίση σε νυν και επόμενες γενιές εργαζομένων και να επανεκκινήσουν τη συσσώρευση με τους ευνοϊκότερους για το κεφάλαιο όρους. Το όλο εγχείρημα συνιστά εκ μέρους τους και ρεβανσιστική συνέχεια του αστικού αντεπαναστατικού ρεύματος που ανέτρεψε τις περισσότερες χώρες του πρώιμου σοσιαλισμού, εγκαθίδρυσε παλινορθωτικές διαδικασίες και τώρα έρχεται να ανατρέψει και κατακτήσεις δεκαετιών – αν όχι αιώνων – του εργατικού επαναστατικού (και μεταρρυθμιστικού-ρεφορμιστικού) κινήματος, κατακτήσεις που είχαν επιτευχθεί και με τις αλλαγές που επήλθαν στους συσχετισμούς δυνάμεων και στις διαθέσεις των μαζών, λόγω της νίκης των πρώιμων σοσιαλιστικών επαναστάσεων του 20ού αι. Ως εκ τούτου, ο κοινωνικός πόλεμος που εξαπολύουν οι αστοί εναντίον της εργασίας στην κρίση, συνιστά κλιμάκωση αυτής της αντεπανάστασης και της κεφαλαιοκρατικής παλινόρθωσης. Οι περισσότερες πρώιμες σοσιαλιστικές επαναστάσεις έχουν ηττηθεί, γεγονός που εκλαμβάνεται εν πολλοίς και προβάλλεται από την αστική προπαγάνδα ως δήθεν «απόδειξη» του ανέφικτου του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, του μάταιου του αγώνα και της εν γένει απουσίας κάθε εναλλακτικής της κεφαλαιοκρατίας προοπτικής.

Ο κύκλος των πρώιμων σοσιαλιστικών επαναστάσεων δεν ολοκληρώθηκε, ενώ αρχίζουν να δηλώνουν την παρουσία τους – καταρχάς ως συνιστώσα μιας τάξης «εν εαυτή» -, οι στρατιές των όλο και πιο πολύ συνδεδεμένων με δημιουργικές δραστηριότητες μισθωτών, το υποκείμενο των ύστερων επαναστάσεων. Το τελευταίο, προς το παρόν αρκετά ανώριμο, ασταθές και χειραγωγούμενο από το κεφάλαιο, δυσκολεύεται να καταστεί τάξη «δι' εαυτήν», με αντίληψη της θέσης και του ρόλου του, της ιστορικής του αποστολής, μιας και υφίσταται και αναπτύσσεται ανισομερώς σε διάφορες χώρες και ομάδες χωρών και εμπλέκεται σε ποικίλες εργασιακές σχέσεις, χωρίς να διαθέτει ακόμα αυτογνωσία και αυτοσυνειδησία της κοινωνικής του αποστολής, ούτε και σημαντικές διαμεσολαβήσεις, υλικά και οργανωτικά μέσα και τρόπους, σε συνδικαλιστικό, κοινωνικό και ιδεολογικοπολιτικό επίπεδο.

Δεν βοηθούν σε αυτή την κατεύθυνση και τα διαθέσιμα οργανωτικά συνδικαλιστικά και πολιτικά μορφώματα, κατάλοιπα εν πολλοίς του προηγούμενου σταδίου της κεφαλαιοκρατίας, συντρίμμια και σπαράγματα αναγκών νικηφόρων και ηττημένων αγώνων του παρελθόντος. Τα περισσότερα από αυτά δυσκολεύονται να συλλάβουν ή αγνοούν την όλη προβληματική του νέου σταδίου, των αλλαγών του χαρακτήρα της εργασίας και του υποκειμένου, άρα, δυσχεραίνουν περαιτέρω τη συνειδητοποίηση και τη συγκρότηση του νέου υποκειμένου, ως άγουσας συνιστώσας που οφείλει ιστορικά να συσπειρώσει το σύνολο των στρατιών της (παραδοσιακής και νέας) μισθωτής εργασίας.

Έχουμε λοιπόν μια εποχή, στην οποία γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη της κομμουνιστικής ενοποίησης της ανθρωπότητας, αλλά η κεφαλαιοκρατία φαίνεται αδιαμφισβήτητα κυρίαρχη και ρεβανσιστικά επιθετική. Ωστόσο, αδυνατεί να προτάξει κάποιο λίγο-πολύ ελκυστικό πρόγραμμα, μια στοιχειωδώς πειστική προοπτική για τις επόμενες γενεές. Τουναντίον, διά των πολιτικών της υπαλλήλων, χάνει κάθε αξιοπιστία ως προς τις λύσεις που επιβάλλει, χάνει κάθε κατ' επίφαση επάξιο ρόλο και προσωπείο εκπροσώπησης των «κοινών», «εθνικών» και «λαϊκών» υποθέσεων, ενώ φέρνει σταθερά επιδείνωση και καταστροφές.

Βασική αιτία για τη διατήρηση στην ηγεμονία και στην εξουσία της αστικής τάξης, είναι η κοινωνική αδράνεια και η παθητικότητα των ανθρώπων, που συνδέεται με τη σύγχυση στις διαθέσεις και στις συνειδήσεις των μαζών, με την απουσία πειστικής εναλλακτικής προοπτικής, με τη δυσφήμιση και απαξίωση του σοσιαλισμού-κομμουνισμού λόγω της ήττας των πρώιμων επαναστάσεων του 20ού αι. αλλά και του συνόλου των μέχρι πρόσφατα καθιερωμένων μορφών, σχημάτων και τάσεων της επαναστατικής και μεταρρυθμιστικής έως καθεστωτικής αριστεράς.

 

Ανάγκη επαναστατικοποίησης της συνείδησης και συγκρότησης κοινωνικοπολιτικού υποκειμένου.

 

Αυτό το οποίο κατά τον εγγύτερο τρόπο οδηγεί άτομα και συλλογικότητες στο να συνειδητοποιούν σε ποικίλους βαθμούς την ανάγκη ενεργού συμμετοχής τους στο κοινωνικό όλο, δεν είναι η στασιμότητα, το απαράλλακτο, αλλά ακριβώς η ανάγκη μεταβολής των σχέσεων παραγωγής και ευρύτερα του συνόλου των κοινωνικών σχέσεων. Η κοινωνική συνείδηση προσιδιάζει στον άνθρωπο, ο οποίος είναι προσωπικότητα, δηλαδή στο άτομο το οποίο συνειδητά διαθλά το κοινωνικό μέσω της ατομικότητάς του, αφομοιώνει το κοινωνικό και το μετατρέπει σε εσωτερικά παρόν, κατά τρόπο ώστε η δραστηριότητά του να κατευθύνεται από τη συνειδητοποίηση της θέσης και του ρόλου του εντός της κοινωνίας ως ολότητας.

Επομένως, η κοινωνική συνείδηση χαρακτηρίζει τον άνθρωπο, όπου και όποτε αυτός δεν λειτουργεί ως παθητικό αντικείμενο, ως ενεργούμενο, αλλά γίνεται ενεργητικό κοινωνικό υποκείμενο, δηλαδή, ένα ον που μετασχηματίζει σκόπιμα τις κυρίαρχες σχέσεις, τις σχέσεις παραγωγής, το κυρίαρχο καθεστώς και ευρύτερα, τους αντικειμενικούς όρους της ύπαρξής του. Τουναντίον, όπου και όποτε ο άνθρωπος λειτουργεί ως παθητικό αντικείμενο, ως ενεργούμενο που αποδέχεται άκριτα τις κυρίαρχες σχέσεις παραγωγής, τους θεσμούς και ευρύτερα τους καθιερωμένους αντικειμενικούς όρους της ύπαρξής του, στον ψυχικό του βίο δεσπόζει το ασυνείδητο στοιχείο, ακόμα και εντός των αναγκαίων για την ύπαρξή του στην κοινωνία συνειδητών λειτουργιών.

Από αυτή την άποψη, στην εκάστοτε ιστορική συγκυρία, η αναγκαιότητα της γνώσης και της συνείδησης είναι ευθέως ανάλογη της ωρίμανσης της αναγκαιότητας μετασχηματισμού των σχέσεων παραγωγής, του τρόπου παραγωγής και συνολικά, των αντικειμενικών όρων και ορίων ύπαρξης του ανθρώπου. Όπου και όποτε δεν τίθεται θέμα μετασχηματισμού των εν λόγω όρων και ορίων, εκπίπτει και το ζήτημα του κοινωνικού υποκειμένου αυτού του μετασχηματισμού, εκπίπτει και το ζήτημα της συνείδησης, της προσωπικότητας, ενώ το άτομο ανάγεται στην ασυνείδητη σωματική αμεσότητά του και στη ζωώδη πλευρά των αναγκών του. Και αντιστρόφως, όπου και όποτε τίθεται επιτακτικά θέμα μετασχηματισμού των εν λόγω όρων και ορίων, εγείρεται επιτακτικά και το ζήτημα του κοινωνικού, πολιτικού και ευρύτερα πολιτισμικού υποκειμένου αυτού του μετασχηματισμού, το ζήτημα της γνωσιακής και συνειδησιακής συγκρότησής του ως προσωπικότητας και συλλογικότητας, ενώ το άτομο και η ομάδα αναβαθμίζονται μιας και αίρονται στο ύψος της συνειδητής και μετά λόγου γνώσεως συνεισφοράς στην καθολική ανάπτυξη της κοινωνίας ως ολότητας.

Επισημαίνω, ότι αν και το ασυνείδητο είναι παρόν στο συνειδητό βίο, ως σύμφυτο σε ανηρημένη μορφή με τις εκφάνσεις του τελευταίου, η παρουσία του – τηρουμένων αμετάβλητων των λοιπών όρων – είναι αντιστρόφως ανάλογη του επιπέδου ανάπτυξης της προσωπικότητας, της δραστηριότητας και της κοινωνίας την οποία αυτή διαθλά. Μ' άλλα λόγια, όσο λιγότερο ανεπτυγμένος κοινωνικά και πολιτισμικά είναι ένας άνθρωπος ή μια συλλογικότητα, τόσο πιο πολύ υπερτερούν στη ζωή τους ασυνείδητα και όχι συνειδητά στοιχεία. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι στις δευτερεύουσες, ιστορικά περιορισμένες και περιοριστικές μορφές της κοινωνικής συνείδησης που συνδέονται με την ύπαρξη κοινωνικών ανταγωνισμών και ελλείμματος αυθεντικής προσωπικότητας και συλλογικότητας (πολιτική, δίκαιο και θρησκεία), είναι χαρακτηριστική η εξ υπαρχής λίγο πολύ άμεση σύμφυση αυτών των μορφών με ασυνείδητες, ενστικτώδεις, βιωματικές, αγελαίες, κομφορμιστικές έως και ζωώδεις κ.ο.κ. μορφές (αυτό είναι ιδιαίτερα έκδηλο στη θρησκεία). Έτσι, π.χ. για την εν πολλοίς ασυνείδητη πολιτική στράτευση, η βιωματική, αγελαία, κομφορμιστική κ.ο.κ. αίσθηση του «ανήκειν» («είναι δικός μας») κατισχύει έναντι των συνειδητών-ορθολογικών στρατηγικών και τακτικών σκοπών, εάν δεν τους υποκαθιστά πλήρως (εξ' ου και ο χονδροειδής αγελαίος οπαδισμός – φανατισμός).

Γενικότερα, το ασυνείδητο στοιχείο υπερτερεί έναντι του συνειδητού σε εκείνες τις ιδεολογικές και κοσμοθεωρητικές τάσεις, αρχές, κατευθύνσεις, οργανώσεις κ.ο.κ., όπου ως πρόταγμα και στάση ζωής, με τη μία ή την άλλη μορφή, τίθεται η εκ των πραγμάτων διατήρηση, η συντήρηση των αντικειμενικών όρων και των ορίων ύπαρξης του ανθρώπου, άρα υποβαθμίζεται ή και ακυρώνεται η θέση και ο ρόλος του ως υποκειμένου, μιας και στρατηγική επιβίωσης του ανθρώπου εδώ γίνεται η προσαρμογή στο «είναι ως έχει» και όχι η εμπλοκή του υποκειμένου αλλαγή των όρων και των ορίων ύπαρξης του ανθρώπου που προϋποθέτει συνείδηση.

Μπορούν άραγε όλοι οι άνθρωποι να αρθούν ανά πάσα στιγμή σε αυτό το ύψος; Στις ανταγωνιστικές βαθμίδες της ανάπτυξης της κοινωνίας, οι ανθρώπινες ενέργειες καθορίζονται από την ταυτότητα, τη διαφορά, την αντίθεση, την αντίφαση και το συσχετισμό των συμφερόντων ατόμων, ομάδων και κοινωνίας συνολικά. Τα υλικά συμφέροντα ως μορφή εκδήλωσης-συνειδητοποίησης των αναγκών των ανθρώπων, καθορίζουν σε τελευταία ανάλυση ως αναγκαιότητα τα εκάστοτε όρια της δράσης ατόμων, ομάδων και της κοινωνίας συνολικά. Καθορίζουν δηλαδή το εκάστοτε φάσμα δυνατοτήτων δράσης, η μεν είτε η δε πραγμάτωση των οποίων συνιστά ταυτόχρονα και αλλαγή αυτής της αναγκαιότητας από τον άνθρωπο ως υποκείμενο με συνείδηση και αυτοσυνείδηση. Τα συμφέροντα εμπεριέχουν σε ανηρημένη μορφή τις οργανικές ανάγκες, τις ανάγκες και τους σκοπούς της παραγωγής και των σχέσεων παραγωγής.

Δεδομένου ότι συνιστούν ένα περίπλοκο και πολυεπίπεδο φαινόμενο, τα αντικειμενικά συμφέροντα – ιδιαίτερα στις ανταγωνιστικές κοινωνίες – δεν συνειδητοποιούνται άμεσα από τους ανθρώπους, είτε δεν συνειδητοποιούνται άμεσα σε αντιστοιχία με τους (επιστημονικά διαγνώσιμους) αντικειμενικούς προσδιορισμούς τους. Η διάγνωση και η συνειδητοποίησή τους προσκρούει στην αντικειμενική φαινομενικότητα (εκδήλωση της ουσίας σε αντεστραμμένη μορφή μέσω κάποιας απ' τις εκφάνσεις της), σε φαινόμενα φετιχισμού (του εμπορεύματος, του χρήματος, του κύρους και της αυθεντίας οργανωτικών σχημάτων, θεσμών και ηγεσιών κ.λπ.) και σε πληθώρα συνακόλουθων αυταπατών, μυθευμάτων και ιδεολογημάτων, η υπέρβαση των οποίων προϋποθέτει επαναστατική-μετασχηματιστική στάση έναντι της εκάστοτε υφιστάμενης καθεστηκυίας τάξης πραγμάτων, αλλά και επιστημονική-θεωρητική γνώση της κοινωνικής αναγκαιότητας και νομοτέλειας.

Η άρση του συγκρουσιακού χαρακτήρα των συμφερόντων συναρτάται με τη νομοτέλεια της ενοποίησης της ανθρωπότητας, με την επίτευξη της οποίας, η ενότητα μεταξύ ατόμων, ομάδων και κοινωνίας συνολικά θα προσλάβει και τα χαρακτηριστικά της θεμελιώδους ενότητας υλικών συμφερόντων.

Η πολιτική είναι ένα περίπλοκο συγκρουσιακό πεδίο αισθημάτων, συναισθημάτων, βιωμάτων, σκέψεων, σχέσεων, αλλά κατά κύριο λόγο πράξεων, ορμώμενων από τη συνειδητοποίηση της ουσιώδους διαφοράς, αντίθεσης και αντίφασης του δρώντος έναντι του αποδέκτη της δράσης, για την επίτευξη (ικανοποίηση, εδραίωση κ.λπ.) υλικών συμφερόντων (για αυτό και ο πόλεμος αποτελεί ακραίο τρόπο άσκησης πολιτικής μέσω του οποίου προωθείται μεν στο έπακρο η σκοπιμότητα ορισμένων υλικών συμφερόντων, αλλά και αναδεικνύεται εν πολλοίς απροκάλυπτα η αντιφατικότητα αυτών των συμφερόντων, μέσω της επιτακτικής ανάγκης επαναπροσδιορισμού τους). Οι εκάστοτε νικητές αυτού του συσχετισμού και της διαπάλης, οι φορείς των κυρίαρχων υλικών συμφερόντων, επιβάλλουν στην ηττημένη, στην υποταγμένη πλευρά τα δικά τους υλικά συμφέροντα, ως δήθεν κοινά (κοινωνικά, δημόσια, εθνικά κ.λπ.) συμφέροντα νικητών και νικημένων, κυρίως μέσω του δικαίου (εθνικού και διεθνούς), με την κατάλληλη για κάθε ιστορική συγκυρία συνδυαστική χρήση καταστολής και συναίνεσης και με τη δέουσα ιδεολογική-ρητορική και «επιστημονική» κάλυψη.

Η πολιτική εξουσία ασκείται για τη διασφάλιση (βίαια ή μη, κατασταλτικά ή συναινετικά) της υπαγωγής των ανθρώπων στους κανόνες και στις φερόμενες ως γενικές κοινωνικές σκοποθεσίες του εκάστοτε (ιστορικά συγκεκριμένου) τύπου διοίκησης. Βασικό διακύβευμα της πολιτικής είναι ο αγώνας για κυριαρχία και υποταγή, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται τελικά το ποιος και πώς θα έχει στη διάθεσή του τα μέσα της άγρας και της παραγωγής, ενόσω θα είναι αναγκαία η άνιση σχέση προς τα μέσα άγρας και παραγωγής των διαφόρων ανθρώπων, ομάδων και ενώσεων. Ο αγώνας αυτός είναι συνυφασμένος με την ύπαρξη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας επί των μέσων άγρας και παραγωγής, και θα διεξάγεται όσο θα υπάρχει άνιση πρόσβαση των μελών της κοινωνίας στη διάθεση των μέσων άγρας και παραγωγής, άρα και των μέσων κατανάλωσης, όσο παραμένει ανέφικτη η διασφάλιση πρόσβασης όλων των μελών της κοινωνίας σε δημιουργική εργασία, όσο η τεχνολογικοί και χωροταξικοί όροι της παραγωγής επιβάλλουν ή επιτρέπουν τον κατακερματισμό της παραγωγής, την ανισότητα και τον ανταγωνισμό μεταξύ των παραγωγών.

Οι βιολογικά απαραίτητες ανάγκες είναι κοινές στον άνθρωπο και στα ζώα, είναι εν πολλοίς ζωώδεις ανάγκες. Ως εκ τούτου η πολιτική, ως συμπυκνωμένη έκφραση του αγώνα των ανθρώπων για τα πραγματικά μέσα και τους τρόπους ικανοποίησης πρωτίστως αυτών των ζωωδών αναγκών, είναι εκδήλωση του εισέτι μη εξανθρωπισμένου χαρακτήρα των ανθρώπινων σχέσεων και ως τέτοια περικλείει το ζωώδες στοιχείο. Άρα και οι περί την πολιτική αντιλήψεις, σκέψεις, συναισθήματα και πράξεις δεν χαρακτηρίζονται κατεξοχήν από το καθαυτό ανθρώπινο, από το καθαυτό κοινωνικό και συνειδητό στοιχείο. Στο βαθμό που η πολιτική σύγκρουση επιτείνεται, οι αντίμαχοι και ανταγωνιστές υποχρεούνται εκ των πραγμάτων να μετέρχονται κάθε μέσου, να επιδιώκουν την επίτευξη των σκοπών τους με θεμιτά και αθέμιτα (αμυντικά και επιθετικά, συμμετρικά και ασύμμετρα) μέσα, δηλ. με κάθε τρόπο. Αυτό ισχύει σε βαθμό ευθέως αντίστοιχο της ιδιοτέλειας των σκοπών που πρεσβεύει ο κάθε αντιμαχόμενος, αλλά και της οξύτητας, του αδυσώπητου χαρακτήρα του αγώνα για επιβίωση, γεγονός που εξ αντιδιαστολής επιδρά και στον ανιδιοτελή αντίπαλο-πόλο. Στο βαθμό που ισχύει αυτό, η ιδιοτελής πολιτική σκοπιμότητα υποτάσσει την ηθική προβληματική, γεγονός ιδιαίτερα έκδηλο σε συνθήκες κρίσης. Αυτό ακριβώς οδηγεί στην κοινή πεποίθηση περί της πολιτικής (και περί των κατ' επάγγελμα πολιτικών) ως υπόθεσης ανήθικης, συνυφασμένης με δόλο και απάτη, ως «βρώμικης δουλειάς».

Ο αγώνας αυτός για την επικράτηση, για την εξουσία και την κυριαρχία μέρους της κοινωνίας επί άλλου μέρους της κοινωνίας, ως συμπυκνωμένη έκφανση του αγώνα για επιβίωση, περνά ιστορικά από διάφορες φάσεις: από έντονες αδυσώπητες συρράξεις (εξεγέρσεις, επαναστάσεις, πολέμους, κοινωνικούς-ταξικούς πολέμους πολιτών), μέχρι περιόδους σχετικά ειρηνικής συνύπαρξης των αντιμαχομένων, μέχρι την επόμενη αλλαγή των συσχετισμών των δυνάμεων και των αντιμαχομένων στρατοπέδων.

Βάσει των προαναφερθέντων, υπάρχει περίπλοκο και πολυεπίπεδο πλέγμα διασύνδεσης επιστήμης, επαναστατικής θεωρίας και πολιτικής. Η πολιτική δεν μπορεί να αγνοεί την επιστήμη, την επαναστατική θεωρία, ούτε και η επιστήμη την πολιτική. Σημαντική θέση αναφορικά με την αποτελεσματικότητα κάθε πολιτικής, έχει και η περί πολιτικής επιστήμη (φιλοσοφία, κοινωνική θεωρία, κοινωνιολογία, πολιτική οικονομία, κοινωνική ψυχολογία, ψυχολογία κ.ο.κ.) ως συμβολή στη διάγνωση, χάραξη και θεμελίωση των προοπτικών, της στρατηγικής και τακτικής της εκάστοτε ασκούμενης πολιτικής. Στο βαθμό που στην πολιτική εμπλέκονται συμφέροντα και ασυνείδητες εκφάνσεις των τελευταίων ποικίλων τύπων και επιπέδων, στο βαθμό που η πολιτική παρουσιάζει ομοιότητες και με την παιδαγωγία, η πολιτική δεν συνιστά και δεν μπορεί να συνιστά αποκλειστικά επιστημονικό-ορθολογικό πεδίο. Περικλείει ζωώδεις-υποσυνείδητες (σε βαθμό ευθέως ανάλογο της  εμπλοκής βάσει κατ' εξοχήν ζωωδών, παρασιστικών, κομφορμιστικών κ.ο.κ. ιδιοτελών αναγκών-συμφερόντων), αλλά και διαισθητικές-υπερσυνειδητές (όπου απαιτείται επιτελικότητα και στρατηγική σκέψη πέραν του άμεσα δεδομένου και ιδιαίτερα, στο βαθμό που προτάσσεται η στρατηγική ενοποίησης της ανθρωπότητας). Έτσι, η πολιτική είναι και θα είναι όσο υπάρχει ένα πεδίο, το οποίο επιτάσσει εμπλοκή του υποκειμένου με ποικίλους συνδυασμούς συνειδητού και ασυνείδητου, πολιτισμού και βαρβαρότητας, επιστήμης και τέχνης (διαίσθησης, διορατικότητας, κ.ο.κ.), όπως άλλωστε και ο πόλεμος.

Η πολιτική και το δίκαιο ως εκφάνσεις και τρόποι ύπαρξης και λειτουργίας των σχέσεων κυριαρχίας και υποταγής, μέσω αντίστοιχων τύπων κανονιστικών-ρυθμιστικών πλαισίων της ανθρώπινης συμπεριφοράς, είναι δυνάμεις κατεξοχήν αλλοτριωμένες και αλλοτριωτικές. Με αυτή την ιδιότητά τους προσφέρονται για ανορθολογικές μυστικοποιήσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι καθ' ολοκληρία ένα πεδίο ανορθολογικό και μυστικιστικό. Το ανορθολογικό και μυστικιστικό στοιχείο προβάλλει στο προσκήνιο εφόσον η πολιτική (οι πολιτικές παρατάξεις, τα κόμματα, οι θεσμοί κ.ο.κ.) δεν εξετάζονται επιστημονικά, ως ιστορικά συγκεκριμένα και παροδικά μορφώματα, αλλά ως ανιστορικές, «υπεράνω ιστορίας» κείμενες οντότητες, αναγκαίες στο διηνεκές (βλ. π.χ. τα περί «αιώνιων δημοκρατικών αξιών» ιδεολογήματα αλλά και αυτά περί του εσαεί «νέου τύπου» κόμματος, με την εσαεί «σωστή γραμμή»).

Αυτή η πρακτική αυταπάτη (που αποτελεί και τη βάση της γενικευμένης ταύτισης της συνείδησης με τη συλλογική συνείδηση και τη συνοχή της κοινωνίας στον κοινωνιολογισμό τύπου Ντυρκέμ) έχει συγκεκριμένες ιστορικές πηγές. Όλη η ιστορική διαδικασία της πρωταρχικής εμφάνισης και διαμόρφωσης της κοινωνίας, είναι μια διαδικασία βαθμιαίας διάκρισης των κοινωνικών σχέσεων από τις φυσικές, μετατροπής των «κοινωνικών ζώων» που προαναφέραμε σε προσωπικότητες. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τα στάδια ανάπτυξης της κοινωνίας, όπου οι άνθρωποι προσπορίζονται τα προς το ζην με παραγωγικές δυνάμεις άμεσα δεδομένες από τη φύση (βλ. π.χ. άγρα, γεωργία, κτηνοτροφία), με σχέση προς την εργασία ως μέσο για την ικανοποίηση βιολογικών αναγκών και συνεπώς σε αρκετές ουσιώδεις σχέσεις τους δεν διέκριναν τον εαυτό τους από τη φύση (ιδιαίτερα επί δουλοκτησίας και φεουδαρχίας, αλλά εν μέρει και επί κεφαλαιοκρατίας). Καθ' όλο αυτό το διάστημα οι άνθρωποι δεν είναι κυριολεκτικά προσωπικότητες και δεν συνειδητοποιούν εαυτούς ως προσωπικότητες (και ως εκ τούτου, οι οργανωτικές δομές τους έχουν έντονα αγελαία στοιχεία), ενώ η ηθική συνείδηση παραμένει πλευρά της υπό διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης, δυσδιάκριτη από τις υπόλοιπες πλευρές της.

Η ελευθερία και η ισότητα των ανθρώπων (προϋποθέσεις αναγκαίες για τη διάκριση της ώριμης ηθικής συνείδησης) διακηρύσσονται με την άνοδο της κεφαλαιοκρατίας, οπότε και καθίσταται εφικτή για πρώτη φορά η πρωταρχική διάκριση της ηθικής, ως καθολικής σχέσης. Επί κεφαλαιοκρατίας όμως οι διακηρυσσόμενες ισότητα, ελευθερία και αδελφότητα, σε επίπεδο κοινωνικής συνείδησης, αφενός μεν προβάλλουν ως μετεξέλιξη-τροποποίηση της μεταφυσικής-μυστικιστικής αντίληψης περί ισότητας κ.ο.κ. των ανθρώπων ενώπιον του θεού (βλ. εκκοσμίκευση), αφετέρου δε -λόγω της μεγιστοποίησης της αντιφατικότητας των υλικών συμφερόντων- με την καθεστωτική εδραίωση της κεφαλαιοκρατίας, καθίστανται τυπικές διακηρύξεις, υποκατάστατα αυθεντικών σχέσεων προσωπικοτήτων, υπό το κράτος της πολιτικής και του δικαίου, στα πλαίσια των οποίων έχουν κατεξοχήν αρνητικό-αποφατικό χαρακτήρα (βλ. την αναγωγή τους στην προβληματική των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων, δηλ. στο τι επιτρέπεται, τι απαγορεύεται και τι επιβάλλεται κ.λπ., με αντίστοιχες ανταμοιβές και ποινές, εντάξεις και αποκλεισμούς, συναίνεση και καταστολή). Εξ ου και η δογματική προσκόλληση των ατόμων και ομάδων που αδυνατούν να υπερβούν τον ορίζοντα των αστικών σχέσεων στη στενά πολιτική και δικαιική θεώρηση της ελευθερίας και της ισότητας.[1] Στη θέση της ισότητας αναδεικνύεται η αύξουσα ανισότητα πόρων και πλούτου, στη θέση της ελευθερίας η αποκλειστική ελευθερία του κεφαλαίου και ο πειθαναγκασμός στην κυριαρχία των οικονομικά και πολιτικά ισχυρών, στη θέση της αδελφότητας ο άκρατος ανταγωνισμός.

Συχνά, η άκρατη ιδιοτέλεια παρουσιάζεται ως δήθεν βιολογικός νόμος. Ωστόσο, στα ανώτερα ζώα παρατηρούνται «αλτρουιστικές» συμπεριφορές, κατά τις οποίες εκείνο που διαδραματίζει τον κύριο ρόλο στη συμπεριφορά του ατόμου, δεν είναι η επιβίωση του ίδιου ως μεμονωμένου ατόμου, αλλά η αναγκαιότητα διατήρησης της ζωής του είδους (του γένους) ως όλου. Τέτοιου τύπου συμπεριφορές συνιστούν τρόπον τινά βιολογική προϋπόθεση του αυθεντικού ηθικώς πράττειν, του πράττειν χάριν της ενότητας και της επιβίωσης του ανθρώπινου γένους.

Όταν καθίσταται εφικτή η ικανοποίηση των αναγκών των μελών της κοινωνίας υπεράνω του άκρως απαραιτήτου ελαχίστου των προς το ζην πόρων, οι αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων υποδιαιρούνται σε εξωτερικές και εσωτερικές. Συνάμα (βλ. Βαζιούλιν "Η Λογική της Ιστορίας" εκδ. ΚΨΜ), διακρίνονται ως σχετικά αυτοτελείς σφαίρες του κοινωνικού γίγνεσθαι η πολιτική και το δίκαιο – ως ιδιότυπη έκφανση των κατεξοχήν εξωτερικών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων (ως έκφανση της κατεξοχήν εξωτερικής ομοιότητας των ανθρώπων και ως κατεξοχήν εξωτερική ενότητα των ανθρώπων) – και η ηθική, ως ιδιότυπη σφαίρα έκφρασης των κατεξοχήν εσωτερικών δεσμών των ανθρώπων. Στον βαθμό που εσωτερικοί και εξωτερικοί δεσμοί αντιδιαστέλλονται, τα πεδία αφενός της ηθικής, αφετέρου της πολιτικής και του δικαίου αντιδιαστέλλονται επίσης και εν πολλοίς αλληλοαναπαράγονται, αλληλοπροσδιορίζονται αλληλοαποκλειόμενα. Η σχέση αυτή εκφράζεται αφενός, με την υπαγωγή της ηθικής στην ιδιοτελή πολιτική (πάντα ηθικολογικά επενδεδυμένη, με ρητορική περί του «κοινού καλού», περί «εθνικού συμφέροντος» και περί ανάγκης «συνοχής» και «συναίνεσης» στο λόγω των κυρίαρχων) ή στο δικαιικό φορμαλισμό (με πολλαπλά μέτρα και σταθμά), με την φαρισαϊκή υποκρισία, με την επιβολή της κυρίαρχης εκδοχής ηθικής, κ.ο.κ., και αφετέρου, με την αναγωγή της ηθικής σε υπεράνω του κοινωνικού γίγνεσθαι απόλυτες και αφηρημένες ανιστορικές αρχές ενός θρησκευτικού, ακαδημαϊκού κ.λπ. δεοντολογισμού. Εδώ έγκειται η βάση της χαρακτηριστικής για την ιδιοτελή (ή/και βλακώδη) πολιτική διάστασης λόγων και έργων, του κυνικού αμοραλισμού κ.ο.κ. Η κατάσταση επιτείνεται λόγω του ότι σε αυτή την περίπτωση, οι εξωτερικοί δεσμοί προβάλλουν ως εσωτερικοί και τανάπαλιν. Τότε, στο επίπεδο της καθημερινής συνείδησης και του κοινού νου, ενδέχεται να ανακύπτουν ποικίλες αντιλήψεις περί δικαιοσύνης και αδικίας, ωστόσο, μόνο η επιστημονική έρευνα, η κοινωνική θεωρία και η αυθεντική φιλοσοφία μπορούν να αναδείξουν τόσο την αντικειμενική βάση πράξεων, στάσεων και συμπεριφορών, όσο και την αναπτυσσόμενη και μη ορατή στην επιφάνεια τάση ενοποίησης της ανθρωπότητας.

Ωστόσο, η ριζική ανασυγκρότηση της ανθρωπότητας ως εσωτερικά ενιαίου όλου, η μετάβαση στην αυθεντικά ανθρώπινη ιστορία, δεν συνιστά απλή ηθική αξίωση αποκατάστασης της δικαιοσύνης, αλλά μια αδήριτη αναγκαιότητα, η μη επίτευξη της οποίας θα οδηγήσει νομοτελώς στην αυτοκαταστροφή.

 

Η επαναστατική δραστηριότητα ως πραγματικότητα της ανθρώπινης κοινωνίας. Για την αντιστοιχία-αναντιστοιχία υποκειμένου, υλικών και οργανωτικών μέσων μετασχηματιστικής επενέργειας στην κοινωνία.

 

Η συνειδητή δραστηριότητα των ανθρώπων ως κοινωνικών υποκειμένων, περιλαμβάνει και ορισμένη συνένωση, οργάνωση, καθώς και υλικά μέσα για την επενέργεια στην οικονομική βάση, που συγκροτούν το εποικοδόμημα. Το τελευταίο καθορίζεται μεν από την οικονομική βάση χωρίς να ανάγεται επ' ουδενί λόγω σε αυτήν. Η ως άνω «υλική θεσμικότητα» του εποικοδομήματος διαφέρει από τις σχέσεις παραγωγής κατά το ότι οι σχέσεις του εποικοδομήματος αφενός μεν προϋποθέτουν γνώση (θεωρία, μεθοδολογία) και συνείδηση, αφετέρου δε, κατά τη διαμόρφωσή τους, περνούν ως όλο μέσω της κοινωνικής συνείδησης και κατευθύνονται από αυτήν. Επιπλέον, το εποικοδόμημα υφίσταται ως σχετικά αυτοτελές επίπεδο της δομής της κοινωνίας αντιτιθέμενο στη βάση, κυρίως επί κεφαλαιοκρατίας. Γενικότερα, το εποικοδόμημα διαλαμβάνει το κράτος, αλλά δεν ανάγεται πλήρως σε αυτό.

Ως εκ τούτου, το εποικοδόμημα δεν συνιστά δραστηριότητα κάποιας «καθαρής» συνείδησης. Αυτή η «υλική θεσμικότητα» του εποικοδομήματος, προσδίδει υλικές ιδιότητες και στην εντός και μέσω αυτού ασκούμενη δραστηριότητα. Η τελευταία δεν ανάγεται σε κατασκευή προειλημμένων σχημάτων κατά το δοκούν (όπως θα συνέβαινε κατά τη σταθερή επανάληψη της πραγμάτωσης μιας και της αυτής κοινωνικής δραστηριότητας με πανομοιότυπα υλικά-οργανωτικά μέσα και πράξεις).

Η δραστηριότητα που αναπτύσσεται εδώ είναι μεν εκ νέου υλική-αντικειμενική δραστηριότητα («παράγει» αποτελέσματα επί του όλου της κοινωνίας), ωστόσο, είναι μια δραστηριότητα άλλου τύπου και επιπέδου εν συγκρίσει προς την παραγωγή (άρα και με άλλου τύπου εμπλοκή των υποκειμένων ως προσωπικοτήτων): διαυγάζεται από ορισμένη συνείδηση της κοινωνίας ως όλου.

Στο εποικοδόμημα, ως πεδίο συγκροτούμενο εξ υπαρχής μέσω της συνειδητής σε ποικίλους βαθμούς ένταξης σε αυτό των ανθρώπων, με οργανωτική συγκρότηση ποικίλων μορφών και επιπέδων και υλικά μέσα, περικλείεται σε ποικίλους βαθμούς η επιστήμη, αξιοποιούνται επιστημονικές γνώσεις και τεχνολογίες. Η όποια τελεσφόρα εκπόνηση στρατηγικών και τακτικών στο επίπεδο του εποικοδομήματος, η θεσμική και οργανωτική δομή του και η ενεργοποίηση υλικών μέσων, επιτάσσουν σε διάφορους βαθμούς και επίπεδα τη χρήση της επιστήμης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εμπλοκής σε ευρεία κλίμακα της επιστήμης και της τεχνολογίας, είναι εκείνο το μέρος του εποικοδομήματος επί κεφαλαιοκρατίας, που αφορά τις δυνάμεις χειραγώγησης, ελέγχου και καταστολής για τη διασφάλιση, εδραίωση, εμβάθυνση και επέκταση της κυριαρχίας, τις ένοπλες δυνάμεις, τα οργανωτικά και τεχνικά μέσα διεξαγωγής του ψυχολογικού και υλικού πολέμου. Είναι κολοσσιαία η ισχύς και η κλίμακα αυτών των μέσων και η επιτακτική ανάγκη επιστράτευσης και ενσωμάτωσης εντός τους προηγμένης επιστήμης και τεχνολογίας, οργανικά συνδεδεμένων με την παραγωγή.

Το ίδιο το εποικοδόμημα, δεν υφίσταται ως μονοσήμαντα δεδομένο στην κυριαρχία των εκάστοτε νικητών κατά τη σύγκρουση συμφερόντων, του εκάστοτε κυρίαρχου καθεστώτος και της ιδεολογίας του. Το ίδιο συνιστά πεδίο (εθελούσιας ή/και καταναγκαστικής) διαμεσολαβημένης έκφρασης, ενοποίησης, διαχείρισης, συνεργασίας αλλά και διαπάλης ομάδων ανθρώπων (τάξεων, στρωμάτων, κοινωνικών συμμαχιών, ποικίλων θεσμών, πολιτικών κομμάτων, οργανώσεων κ.ο.κ.) που συγκρούονται ή συνενώνονται προς επίτευξη σκοπών τους (ή/και προς ακύρωση-καταπολέμηση αντίπαλων σκοπών) εντός του εποικοδομήματος και κυρίως μέσω αυτού, στο σύνολο της κοινωνίας.

Στην ταξική κοινωνία, ο εκάστοτε βαθμός ενσωμάτωσης των ανθρώπων στις κυρίαρχες δομές και λειτουργίες του εποικοδομήματος, με αντίστοιχη υιοθέτηση της κυρίαρχης ιδεολογίας είναι ιστορικό διακύβευμα. Αυτός ο βαθμός ενσωμάτωσης, είναι αντιστρόφως ανάλογος της κρίσης και αμφισβήτησης, της εξάντλησης των όρων και των ορίων αντοχής και ανοχής των ανθρώπων, αναφορικά με τις κυρίαρχες υλικές σχέσεις και την έκφρασή τους στο εκάστοτε εποικοδόμημα (οργανωτική, υλική και ιδεολογική). Μάλιστα, οι όποιες αντιπολιτευόμενες τις κυρίαρχες δυνάμεις επαναστατικές ομάδες, μόνον εφόσον και καθόσον επιτύχουν αλλαγή των υφιστάμενων ή δημιουργία και ενεργοποίηση άλλων, εναλλακτικών δομών, φορέων, θεσμών, ιδεολογίας κ.ο.κ. – δηλ. αλλάζοντας τις ιδεατές-συνειδητές σχέσεις εντός τους στον ένα ή στον άλλο βαθμό – με αντίστοιχους σκοπούς, οργάνωση και υλικά μέσα, μπορούν να αντεπιδράσουν αποτελεσματικά στις σχέσεις παραγωγής και στο σύνολο των υλικών σχέσεων της κοινωνίας, να το μετασχηματίσουν επαναστατικά. Και αντίστροφα, οι κυρίαρχες δυνάμεις επιδιώκουν με κάθε τρόπο διατήρηση των υφιστάμενων δομών του εποικοδομήματος υπό τον έλεγχό τους, ώστε να διασφαλίζουν τον έλεγχο ολόκληρης της κοινωνίας και την αποτροπή, υπονόμευση, χειραγώγηση, ενσωμάτωση κ.ο.κ. κάθε άλλης, εναλλακτικής δομής, φορέων, θεσμών, ιδεολογικών αναζητήσεων κ.ο.κ., κάθε εναλλακτικής σκοποθεσίας που θα μπορούσε να αμφισβητήσει, να υπονομεύσει και να ανατρέψει την κυριαρχία τους.

Επομένως, η επίδραση της κοινωνικής συνείδησης επί των υλικών κοινωνικών σχέσεων με υλικά-οργανωτικά μέσα είναι αναγκαία, ενώ η αναγκαιότητα χρήσης υλικών μέσων, οργάνωσης και διαμόρφωσης συσχετισμών δυνάμεων, μαρτυρά την ύπαρξη διαφορετικών, αντιτιθέμενων είτε αντιφατικών υλικών συμφερόντων και αντίστοιχων σκοποθεσιών. Η αντεπίδραση αυτή και οι αντιδράσεις που συναντά, συγκροτούν πεδίο πολιτικού αγώνα ή/και πολέμου.

Τα υλικά και οργανωτικά-τεχνικά μέσα και οι τρόποι του εποικοδομήματος είναι πολλαπλασιαστές ισχύος, εμβέλειας και βάθους της αντίστροφης επενέργειας των ανθρώπων στους αντικειμενικούς όρους της ύπαρξής τους. Ωστόσο, στο εποικοδόμημα της ανταγωνιστικής κοινωνίας, είναι ανταγωνιστικά και τα εν λόγω μέσα. Επομένως, στον αγώνα αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα, τόσο η ενίσχυση-βελτιστοποίηση των εκάστοτε ημετέρων-φίλιων οργανωτικών-τεχνικών μέσων και τρόπων και η υπονόμευση-άλωση, διαφθορά κ.ο.κ. των εχθρικών.  

 

Η νομοτελής ενσωμάτωση μορφωμάτων στη μακροχρόνια ειρηνική περίοδο.

 

Η μακροχρόνια λίγο πολύ ειρηνική-συναινετική συνύπαρξη κυρίαρχων και κυριαρχούμενων (συμπολιτευόμενων και αντιπολιτευόμενων) συνιστωσών στη δομή και λειτουργία του εποικοδομήματος (εντός, εκτός και στις παρυφές των πολιτικών, διοικητικών, ιδεολογικών,  μορφωτικών κ.ο.κ. θεσμών του), συγκροτεί ένα πεδίο αμοιβαίων ετεροπροσδιορισμών, που φθείρει και διαφθείρει με διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικούς βαθμούς κυρίαρχους και κυριαρχούμενους (ασυνείδητα, αλλά εν πολλοίς και συνειδητά), αμβλύνει και ενσωματώνει την πάλαι ποτέ μαχητική αποτελεσματικότητα και το ριζοσπαστισμό των παγιωμένων πλέον στερεοτυπικά οργανωτικών δομών (πολιτικών οργανώσεων, κομμάτων, συνδικαλιστικών φορέων, διοικητικών θεσμών κ.ο.κ.), των μορφών και των μέσων δράσης των κυριαρχούμενων, σε μια διαδικασία ολικής μετατόπισης του φάσματος διαμεσολάβησης, έκφρασης και εκπροσώπησης των κοινωνικών συμφερόντων στο εποικοδόμημα, προς όλο και πιο συντηρητικές-καθεστωτικές στάσεις και ιδεολογικές αρχές.

Κατ' αυτόν τον τρόπο, οι πάλαι ποτέ ριζοσπαστικές μορφές και δομές εκπροσώπησης λαϊκών συμφερόντων των κάτω, της εργασίας στο εποικοδόμημα (ακόμα και αυτές που προέκυψαν από επαναστατικές διαδικασίες), μετατρέπονται βαθμηδόν εκ των πραγμάτων (δια της εκ των πραγμάτων μακροχρόνιας ματαίωσης της όποιας εναλλακτικής ριζικής αλλαγής και της λίγο πολύ συναινετικής θητείας τους) σε μορφές διαχείρισης (και εκτόνωσης) της δυσαρέσκειας και της διαμαρτυρίας εντός του κυρίαρχου συστήματος.

Οι επισημάνσεις αυτές δεν συνιστούν υβριστική στάση προς τον κόσμο διαφόρων οργανώσεων και κομμάτων της Αριστεράς, προς τους αγώνες και τις αγωνίες που αυτός πρεσβεύει και βιώνει. Εδώ δεν γίνεται λόγος για έναν εκφυλισμό που οφείλεται κατά κύριο λόγο ή και αποκλειστικά σε προθέσεις ιθυνόντων (χωρίς να σπανίζουν και οι τελευταίες), αλλά για μια νομοτελή αντικειμενική τάση στην ιστορία. Για την ενσωμάτωση εκείνη που εκ των πραγμάτων προκύπτει νομοτελώς κατά την μακροχρόνια ειρηνική περίοδο του συστήματος. Σε αυτές τις περιόδους, το σύστημα επιφυλάσσει και τελικά παγιώνει πρακτικά στην αριστερά το ρόλο της διαχείρισης εκδοχών της μειοψηφικής διαμαρτυρίας, πάντα στα πλαίσια του συστήματος, σε συνθήκες αδιαμφισβήτητης πολιτικής και εξουσιαστικής κυριαρχίας πολιτικών φορέων του κεφαλαίου.  

Η ενσωμάτωση αυτή εκφράζεται νομοτελώς και μέσω της γραφειοκρατικοποίησης των δομών των μορφωμάτων του εποικοδομήματος (των επάνω και των κάτω), με οικονομική εξάρτηση από κρατικούς και ιδιωτικούς πόρους, με πρόσβαση στα Μ.Μ.Ε. και προβολή, με αντίστοιχη αυτονόμηση και αποξένωση των επιπέδων διοικητικής ιεραρχίας τους, με απόσπαση της ηγεσίας από τη βάση και αντίστοιχη μετάθεση προταγμάτων στην κατεύθυνση της διασφάλισης αυτής της ιεραρχίας και των όποιων συμβολικών ή υλικών προνομίων της, με υποκατάσταση του περιεχομένου από τη μορφή, με υποκατάσταση της επιστήμης με ιδεολογικές χειραγωγήσεις της ηγεσίας κ.ο.κ.

Πάλαι ποτέ ριζοσπαστικά και επαναστατικά μορφώματα, σε επόμενες μακροχρόνια ειρηνικές συγκυρίες της ιστορίας, μεταλλάσσονται βαθμηδόν σε δυνάμεις όλο και πιο καθεστωτικές, όλο και πιο ενσωματωμένες στο κυρίαρχο σύστημα και στην ιδεολογία του, σε δυνάμεις συστημικές. Μάλιστα, στην ανταγωνιστική κοινωνία, η μετατόπιση αυτή ευνοείται και από τον ανταγωνισμό για προνομιακή αν όχι αποκλειστική έκφραση-εκπροσώπηση των «από κάτω» στο εποικοδόμημα (αγώνας για το ποιο είναι π.χ. το «μοναδικό» κόμμα της εργατικής τάξης, για το ποιος είναι ο πιο αριστερός, κομμουνιστής, αντικαπιταλιστής κ.ο.κ.). Επιπλέον, επιτείνεται και από την ασυνείδητη ενσωμάτωση της κυρίαρχης ιδεολογίας και του ανταγωνισμού μεταξύ των μορφωμάτων και των συνιστωσών έκφρασης-εκπροσώπησης των «από κάτω», σε μια σχέση αμοιβαίων ανταγωνιστικών ετεροπροσδιορισμών, η ένταση των οποίων μπορεί να οδηγεί και σε όρους αλληλοεξόντωσης αυτών των μορφωμάτων και των συνιστωσών, γεγονός που μπορεί πρακτικά να ακυρώσει και την ίδια την έννοια της έκφρασης-εκπροσώπησης των πραγματικών κοινωνικών συμφερόντων των «από κάτω», προκαλώντας καταστροφική σύγχυση, υπονομεύοντας τη δυνατότητα σαφούς ιεράρχησης σκοπών, με αντίστοιχη ορθολογική διάκριση φίλων και εχθρών στη σύγκρουση, αφήνοντας εν πολλοίς στο απυρόβλητο τις κυρίαρχες δυνάμεις του καθεστώτος. Ο αγώνας για αντίστοιχη των περιστάσεων θεωρία και πρακτική, υποκαθίσταται από την εκφυλιστική υπαρξιακή αγωνία του «εμείς, εμείς οι μόνοι συνεπείς!». [2]

Η μετατόπιση αυτή γίνεται ιδιαίτερα έκδηλη, όταν αίφνης ξεσπούν κρισιακές (προεξεγερσιακές, προεπαναστατικές κ.ο.κ.) συγκυρίες, όπου η οικονομική και κοινωνική κρίση προσλαμβάνει και χαρακτηριστικά γενικευμένης πολιτικής κρίσης, κρίσης πολιτικής εκπροσώπησης των ραγδαία ριζοσπαστικοποιούμενων λαϊκών διαθέσεων από το κληροδοτημένο από τη μακροχρόνια ειρηνική-συναινετική περίοδο υφιστάμενο φάσμα καθιερωμένης (κομματικής, συνδικαλιστικής, επιστημονικής, ιδεολογικής κ.ο.κ.) εκπροσώπησης.

Όλα αυτά επέρχονται με τη βαθμιαία απόσπαση των γραφειοκρατικοποιημένων μηχανισμών μορφωμάτων πολιτικής οργάνωσης-εκπροσώπησης των συμφερόντων από τους «κάτω». Έτσι, οι «κάτω», η εργατική τάξη, ο λαός, παύουν να υφίστανται ως βασική ομάδα αναφοράς αυτών των μηχανισμών, γεγονός που οδηγεί νομοτελώς σε τάσεις: πρώτον, μετατροπής της γραφειοκρατικής ιεραρχίας σε κύρια ομάδα αναφοράς και της αυτοαναπαραγωγής της θέσης και του ρόλου της σε βασικό περιεχόμενο της πολιτικής τους, ή/και δεύτερον, συστημικής ενσωμάτωσής τους σε καθεστωτικούς κρατικούς και διακρατικούς θεσμούς με βαθμιαία μετατροπή των τελευταίων σε καθοριστική ομάδα αναφοράς (με αντίστοιχη σπουδή για το «θεσμικό» τους ρόλο, εμμονή στον «κοινοβουλευτικό κρετινισμό» κ.ο.κ.). Ως αποτέλεσμα των παραπάνω επέρχεται περαιτέρω διάσταση λόγων και έργων, διακηρύξεων και πρακτικής αποτελεσματικότητας με όρους ηθικοπολιτικής ηγεμονίας και συσχετισμών δυνάμεων και η επίταση των αγκυλώσεων με άγονους αλληλοαναπαραγόμενους ετεροπροσδιορισμούς.

Ο «λόγος» που μαθαίνουν να αρθρώνουν π.χ. δυνάμεις της αριστεράς (λόγος κατά κανόνα ρητορικός, παρ' όλη την πιθανή ριζοσπαστικότητά του), υποβαθμίζεται τελικά σε φραστικό-συμβολικό περιτύλιγμα εκδοχών μειοψηφικής διαμαρτυρίας, σε εκ των υστέρων λεκτική επένδυση προειλημμένων αποφάσεων-«γραμμών». Εξ ου και η εν πολλοίς «ανέξοδη» ριζοσπαστικοποίηση του λόγου μερικών, η «απογείωση»-φυγή τους από την πραγματικότητα, οι αλλοπρόσαλλες και ανερμάτιστες ιδεολογικές ακροβασίες, η αναζήτηση ερεισμάτων στις πιο απίθανες και ετερόκλητες «πηγές», με κοινό παρονομαστή τον εκλεκτικισμό, το μεθοδολογικό πλουραλισμό, την ερωτοτροπία με αστικά ιδεολογήματα της μόδας, την απουσία επαναστατικά συνεπούς θεωρίας και μεθοδολογίας και/ή την χυδαία εργαλειακή-καιροσκοπική χρήση τους [3]. Φαινόμενα γνώριμα τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών π.χ. από τον εκφυλισμό και τη χρεοκοπία των κομμάτων της Β΄ Κομμουνιστικής Διεθνούς κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, όπως απέδειξε ο Λένιν. Κατά παρόμοιο και δραματικά πιο επικίνδυνο τρόπο εκδηλώνεται ο νυν εκφυλισμός και η αποστασία της αριστεράς, σε συνθήκες πρωτόγνωρης έκτασης και βάθους δομικής κρίσης όχι μόνο του καθεστώτος του κεφαλαίου, αλλά και των διαθέσιμων μορφών αντιπολίτευσης σε αυτό, όπου δεν υπάρχει ακόμα πειστική, ρεαλιστική εναλλακτική προοπτική διεξόδου και πραγματικές δυνάμεις ικανές να τη φέρουν σε πέρας.

Στην κρίση εκδηλώνεται απροκάλυπτα η γύμνια αυτού του «λόγου». Η απόσπαση του τελευταίου από την πραγματικότητα, συμπυκνώνεται σε εκείνη τη φράση-σύμβολο της εσωστρεφούς ιδεοκρατίας- τύπου Χέγκελ. Ο τελευταίος, ως απάντηση σε μομφές αναφορικά με το ότι η θεωρία του δεν συνάδει με την πραγματικότητα, απαντούσε: «τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα!»… Γι' αυτό και δεν έχει πλέον για τέτοιους κύκλους ιδιαίτερη σημασία η αντιστοίχηση των ιδεών τους με την πραγματικότητα (με τις πραγματικές ανάγκες και την αγωνία επιβίωσης των εργαζομένων, με το γνωστικό αντικείμενο, με την αλήθεια και την αποτελεσματικότητα της πράξης), αλλά ο αυτοαναφορικός αντίκτυπος στον ελεγχόμενο-οπαδικό τους μικρόκοσμο, η απήχηση, η ιδεολογική-χειραγωγική χρήση των ιδεών. Επομένως, μάλλον δεν έχει και τόσο νόημα να αναζητά κανείς ορθολογική εξήγηση και αντιστοίχηση με την πραγματικότητα στο «λόγο» που αρθρώνουν κάποιοι φορείς της αριστεράς, ιδιαίτερα στην κρίση. Αυτός, όλο και πιο πολύ μοιάζει με ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα (υποκατάστατα πρακτικής αδυναμίας-παραίτησης), με έμμονες ιδέες, με εκ των υστέρων λεκτικοποιήσεις–ορθολογικοποιήσεις για αυτοεπιβεβαίωση, αν όχι απλώς με υλικό για αγελαία τελετουργική-επιτελεστική οριοθέτηση-περιχαράκωση του χώρου αυτοαναφορικότητας μιας εκάστης των συνιστωσών…

Έτσι καθίσταται σαφές ότι εδώ δεν αρκούν οι όποιες καλές και ειλικρινείς προθέσεις. Η γνωστή στη φιλοσοφία από τον Αριστοτέλη «ετερογονία των σκοπών», ενισχύεται και αναπαράγεται μέσω γραφειοκρατικών ιεραρχιών, οργανωτικών κ.λπ. μέσων και τρόπων.

Αντίστοιχη μετατόπιση και παραφθορά επέρχεται και σε θεμελιώδεις έννοιες της επαναστατικής συνείδησης. Είναι γνωστή στη μαρξιστική παράδοση η κλιμάκωση της επαναστατικής συνείδησης, στράτευσης και προσήλωσης στον επαναστατικό σκοπό, όπως αυτή εκφράζεται με τις αλληλένδετες έννοιες: λαϊκότητα, ταξικότητα και κομματικότητα. Η τελευταία, νοείται ως ανώτερη μορφή κοινωνικής ταξικής συνείδησης, που χαρακτηρίζει την αντίληψη για την επαναστατική αποστολή της εργατικής τάξης, για την κομμουνιστική ενοποίηση της ανθρωπότητας. Ωστόσο, ο γραφειοκρατικός εκφυλισμός και η ενσωμάτωση που προαναφέραμε, οδηγούν σε πλήρη παραφθορά αυτής της έννοιας, σε γραφειοκρατική ιδεαλιστική αντιστροφή της, σε βαθμό που αυτή εννοείται ως κριτήριο του βαθμού άκριτης ενσωμάτωσης-ταύτισης με το εκάστοτε κόμμα ως γραφειοκρατική δομή και τελικά, με το βαθμό άκριτης εκτελεστικότητας, υπακοής και υποταγής στις επιλογές, στα κελεύσματα, στη «γραμμή» της εκάστοτε ηγεσίας του. Έτσι, σε ανθρώπους γαλουχημένους σε αυτό το πνεύμα, η κομματικότητα εννοείται πλέον ως εξ ορισμού γραφειοκρατικά-ιεραρχικά κλιμακούμενη και μυσταγωγικά κατανεμόμενη ως «χρίσμα» ιδιότητα του ατόμου, ως μονοσήμαντα αύξουσα κλίμακα, που τελικά χάνει κάθε σχέση με την πραγματική κατάσταση και τις ανάγκες της τάξης και της κοινωνίας: από τον οπαδό-ψηφοφόρο-πιστό, στο μέλος, στα διαφόρων επιπέδων στελέχη κ.ο.κ., με κορύφωση στην ανώτατη ηγεσία!

Στην κρίση εκδηλώνονται τα αποτελέσματα της μακροχρόνιας ενσωμάτωσης και μετάλλαξης πάλαι ποτέ επαναστατικών μορφωμάτων πολιτικής διαμεσολάβησης και εκπροσώπησης της εργατικής τάξης και ευρύτερα των καταπιεσμένων και αντίστοιχης παραμόρφωσης προσωπικοτήτων και συλλογικοτήτων. Εδώ, εκδηλώνεται η διαμόρφωση και αναπαραγωγή ορισμένου τύπου οργανωτικού στελέχους, με βάση την άκριτη πίστη, υπακοή και εκτελεστικότητα στην εκάστοτε ηγεσία και στην «πάντοτε σωστή γραμμή της τελευταίας» (γνωστού στην πολιτική ως «κομματόσκυλου»). Κάποτε, τα στελέχη αυτού του τύπου, με τις δεξιότητες από αυτού του είδους τη θητεία, διαπιστώνουν ότι η ύπαρξη και λειτουργία τους, η παροχή των υπηρεσιών τους σε άλλη δομή και ηγεσία, μπορεί να είναι πιο προσοδοφόρος. Στην κρίση, γενικεύεται μάλιστα το φαινόμενο των «κομματόσκυλων» παντός καιρού, σημαίας ευκαιρίας, τα οποία με τις μετεγγραφικές τους επιδόσεις λειτουργούν ως διακομματικοί ιμάντες καθεστωτικού εκφυλισμού της πολιτικής ζωής. [4]

Εδώ, η κριτική χρήση, η επικαιροποίηση και η ανάπτυξη των κεκτημένων της επιστήμης για την έγκαιρη αντικειμενική διάγνωση των διακυβευμάτων της συγκυρίας, για την επιστημονική περιγραφή, εξήγηση και πρόγνωση των φαινομένων (για τους λόγους που προαναφέραμε), δεν προέρχεται και δεν μπορεί να προέλθει από τα κυρίαρχα ρεύματα των θεσμικών δομών κυρίαρχων και κυριαρχούμενων συνιστωσών του εποικοδομήματος.

Στην κρίση, τα καθιερωμένα μορφώματα εκπροσώπησης των κοινωνικών συμφερόντων στο εποικοδόμημα, ιδιαίτερα ό,τι έχει απομείνει από πάλαι ποτέ ριζοσπαστικές εκφράσεις κοινωνικών συμφερόντων στο εποικοδόμημα, δυσκολεύονται ή και αδυνατούν να συλλάβουν και να εκφράσουν καταλυτικά την ανερχόμενη πολιτικοποίηση-ριζοσπαστικοποίηση και την ανάγκη συγκρότησης νέων δυναμικών, νέων υποκειμένων. Έτσι, λειτουργούν ανασχετικά (αν όχι διαλυτικά) στην κλιμάκωση αυτής της ριζοσπαστικοποίησης από τα κάτω, με παρελκυστικά προσχήματα, με εμμονές σε άκαιρους και άσχετους με τη μοναδικότητα της συγκυρίας δογματισμούς, στερεοτυπικά σχήματα, αυτοαναφορικές ιδιολέκτους και ιδεολογήματα, με αναντίστοιχες της συγκυρίας κινήσεις και ρητορικές υπεκφυγές (π.χ. συγκαλύπτοντας με φραστικό ριζοσπαστισμό, με επίκληση ιστορικών συμβόλων, με πρακτικές περιχαράκωσης κ.ο.κ. την αναντίστοιχη στάση τους ή και την καθεστωτική μετάλλαξή τους). Η δυσκολία αυτή, αν δεν ξεπεραστεί έγκαιρα και αποτελεσματικά, μπορεί να μετατραπεί σε καταστροφική δύναμη ανάσχεσης της ευρείας κλίμακας ριζοσπαστικοποίησης των ανθρώπων, της προοδευτικής κίνησης της κοινωνίας. Η μη έγκαιρη θεωρητική και πρακτική-οργανωτική ανταπόκριση στις επιτακτικές ανάγκες αυτών των συγκυριών, μπορεί να ακυρώσει την επιτακτική ανάγκη ριζικής αλλαγής των συσχετισμών δυνάμεων σε προοδευτική κατεύθυνση, με προοπτική την ενοποίηση της ανθρωπότητας, μπορεί να ματαιώσει τη συγκρότηση και ανάδειξη στο προσκήνιο του νέου συνειδητού κοινωνικού υποκειμένου, μπορεί τελικά να οδηγήσει σε τραγική ήττα και καταστροφή του λαϊκού κινήματος, σε επικράτηση ακραίων αντιδραστικών δομών και σε αντίστοιχη μακροχρόνια επιδείνωση των εργασιακών και του συνόλου των υλικών κοινωνικών σχέσεων.

Η ιδεολογία και η συνείδηση, παρά τις αυταπάτες των δομολειτουργικών και άλλων απόψεων, δεν συνιστά καθ' ολοκληρία «ψευδή συνείδηση». Αν συνέβαινε αυτό, δεν θα είχαμε την παραμικρή κοινωνική ανάπτυξη, πρόοδο, θα βλέπαμε την ανθρωπότητα εγκλωβισμένη σε απλή και αδιέξοδη αναπαραγωγή-ανακύκλωση της κυρίαρχης ιδεολογίας και των κυρίαρχων σχέσεων.

 

Η δημιουργικότητα και η εγρήγορση ως όροι αντιστοιχίας του υποκειμένου στην κρισιακή συγκυρία.

 

Βάσει των παραπάνω, και δεδομένου ότι στο ιστορικό γίγνεσθαι αναβαθμίζεται νομοτελώς η θέση και ο ρόλος του υποκειμένου, καθίσταται σαφές ότι εκ των ων ουκ άνευ όρος για τη βέλτιστη συγκρότηση και εμπλοκή του υποκειμένου στον αγώνα για το μετασχηματισμό της κοινωνίας, μέσω των οργανωτικών και υλικών μέσων του εποικοδομήματος, είναι η εκάστοτε βέλτιστη δημιουργική αφομοίωση, ανάπτυξη, διάδοση, και εφαρμογή της επαναστατικής θεωρίας στην πράξη εκ μέρους του υποκειμένου.

Δημιουργικότητα, με τη ριζοσπαστική και επαναστατική έννοια, σημαίνει υπέρβαση, διαλεκτική άρση των όρων και των ορίων της κοινωνικοπολιτικής δραστηριότητας βάσει των κεκτημένων της, στην κατεύθυνση των νομοτελειών που διέπουν την ανάπτυξή της και των βαθύτερων αναγκών της ανθρωπότητας, σημαίνει προώθησή της σε ανώτερο επίπεδο από άποψη ποιότητας και ουσίας, και τελικά, τη ριζική επίλυση των αντιφάσεών της και τη διαλεκτική άρση της (βάσει του νόμου της άρνησης της άρνησης) μέσω της γόνιμης κριτικής αφομοίωσης, μέσω της άρσης των κεκτημένων της. Αν μάλιστα η διαδικασία αυτή είναι η ιστορική ανάπτυξη της κοινωνίας ως όλου, απαιτείται η μέγιστη δημιουργικότητα όχι μεμονωμένων ατόμων αλλά των σημαντικότερων δυνάμεων, αν όχι της πλειονότητας του λαού.

Στον βαθμό που κλιμακώνεται η επιτακτική ανάγκη ενεργού παρέμβασης του υποκειμένου στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ανακύπτουν αντιφάσεις με τη μορφή προβληματικών συγκυριών, προβληματικών καταστάσεων. Οι αντιφάσεις αυτές συνδέονται με τη διαρκή αναμόρφωση και μετάθεση των εμπράγματων και προσωπικών όρων και των ορίων της κλιμακούμενης ενεργού εμπλοκής του υποκειμένου στα πλαίσια ορισμένης συγκυρίας. Η εκάστοτε εμπλοκή των ανθρώπων στην ιστορική διαδικασία με όρους κινήματος, δεν εκτυλίσσεται γραμμικά και σταθερά διαχρονικά, αυθαίρετα, εντελώς τυχαία και υποκειμενικά, ανεξαρτήτως εποχής, κατάστασης και συγκεκριμένης συγκυρίας, αλλά διέπεται από ορισμένες νομοτέλειες. Οι νομοτέλειες αυτές μπορούν να γίνουν αντικείμενο διερεύνησης, βάσει του προσδιορισμού της εκάστοτε ιστορικής εποχής και συγκυρίας. Η τελευταία, οι ρυθμοί εκτύλιξης της οποίας και η επιτακτικότητα διάγνωσης και εμπλοκής του ιστορικού υποκειμένου είναι ευθέως ανάλογα των κρισιακών γνωρισμάτων της, προσδιορίζεται βάσει ορισμένων αντικειμενικών και υποκειμενικών κριτηρίων, τα οποία συνδέονται:

(1) Με το συγκεκριμένο στάδιο ιστορικής ανάπτυξης της κοινωνίας, με την ιστορική εποχή και με την ιδιότυπη χωροχρονική συμπύκνωση και εκδήλωση της αντιφατικότητας και των προοπτικών στον ένα ή στον άλλο βαθμό ριζικών ή και επαναστατικών μετασχηματισμών της κοινωνίας στη συγκεκριμένη περιοχή, χώρα και στιγμή (συγκυρία), ιδιαίτερα αν τα παραπάνω αφορούν «ασθενή κρίκο» του παγκόσμιου και περιφερειακού συστήματος.

(2) Με το επίπεδο ιστορικής ανάπτυξης και συγκρότησης (θεωρητικής, ιδεολογικοπολιτικής, οργανωτικής κ.ο.κ.) των εμπλεκόμενων σε αυτήν κοινωνικών δυνάμεων (τάξεων, κοινωνικών ομάδων, κοινωνικών στρωμάτων κ.ο.κ. με τα συγκλίνοντα ή αποκλίνοντα συμφέροντά τους), με το σύνολο των διαθέσιμων, κληροδοτημένων από το παρελθόν μορφωμάτων, μέσων και τρόπων διαμεσολάβησης αυτών των δυνάμεων, από την άποψη των πραγματικών (και όχι διακηρυκτικών, φαντασιακών κ.ο.κ.) δυνατοτήτων ανάταξης-αναδιάταξης του συνολικού συσχετισμού δυνάμεων, από την άποψη του εάν και κατά πόσο αυτά μπορούν να λειτουργούν ως υποκείμενα και όχι ως ενεργούμενα αντικείμενα, σε συνάρτηση με την αντιστοιχία ή αναντιστοιχία τους με τα ζωτικής σημασίας διακυβεύματα της εν λόγω εποχής και συγκυρίας. Μάλιστα, η κλιμάκωση, η εκάστοτε αναβάθμιση αυτών των μορφωμάτων, μέσων και τρόπων, δεν μπορεί να είναι αυθαίρετη, αλλά υπάγεται σε συγκεκριμένες νομοτέλειες. Το επίπεδο αυτό, λόγου χάριν, των επαναστατικών δυνάμεων, δεν μπορεί να εξετάζεται εκτός του συνολικού επιπέδου και συσχετισμού των δυνάμεων (επαναστατικών και αντεπαναστατικών, καθεστωτικών και αντικαθεστωτικών κ.ο.κ.), με το σύνολο των υλικών και οργανωτικών μέσων και τρόπων επενέργειας στο όλον της κοινωνίας που έχουν στη διάθεσή τους.

(3) Με τις ανάγκες και τα συμφέροντα (τη συνειδητοποίηση και ιεράρχηση των αναγκών), με την ύπαρξη ή την απουσία αντικειμενικών και υποκειμενικών όρων ενότητας και πάλης των συνιστωσών του υποκειμένου -ορισμένης τάξης ή τάξεων, κοινωνικών στρωμάτων, κοινωνικοπολιτικών συμμαχιών κ.ο.κ.- με τις ιδιότητες, τις ικανότητες, τις δεξιότητες, τη γνώση, την παιδεία, τη συνείδηση και το όλο επίπεδο συγκρότησης και ανάπτυξης του υποκειμένου, ιδιότητες που εδράζονται μεν καθοριστικά στη θέση και στον ρόλο των ανθρώπων στην εργασιακή επενέργεια στη φύση και στις εργασιακές σχέσεις, αλλά δεν ανάγονται σε αυτές. Συνδέεται επίσης με το επίπεδο γνωσιακής, μεθοδολογικής και συνειδησιακής ανάπτυξης της «οντογένεσης» ενός εκάστου συγκεκριμένου υποκειμένου του κινήματος (ατομικού ή και συλλογικού), με το όλο επίπεδο πολιτισμικής του συγκρότησης, δηλαδή με την ικανότητά του να διαγνώσει κριτικά τόσο την ιδιοτυπία και το επίπεδο ανάπτυξης της συγκεκριμένης κοινωνίας (εποχής και συγκυρίας) και των αντίστοιχων διακυβευμάτων, όσο και το επίπεδο ανάπτυξης (το επίπεδο της ιστορικά προσδιορισμένης επάρκειας ή ανεπάρκειας) των διαθέσιμων κληροδοτημάτων (θεωρητικών και πρακτικών-οργανωτικών). Αυτά τα χαρακτηριστικά κινούνται ιστορικά και λογικά σε ένα ευρύτατο φάσμα: από επιμέρους στοιχειώδεις χειρωνακτικές και εκτελεστικές ικανότητες-δεξιότητες επιμέρους ατόμων (σε ατομικές και μαζικές εκδοχές, π.χ. ψηφοφορία, αφισοκόλληση, παρουσία σε συναθροίσεις, εκτέλεση εντολών, κ.ο.κ.), προς όλο και πιο σύνθετες, περίπλοκες, επιτελικές και αναπτυγμένες, μέχρι τις σφαιρικές και συνθετικές δημιουργικές (ψυχοσωματικές) ικανότητες ολόπλευρα αναπτυσσόμενων προσωπικοτήτων και συλλογικοτήτων. Μάλιστα, η κλιμάκωση, η εκάστοτε αναβάθμιση αυτών των μέσων και των τρόπων, δεν μπορεί να είναι αυθαίρετη, αλλά υπάγεται επίσης σε συγκεκριμένες νομοτέλειες.

(4) Με την εκάστοτε συνυφασμένη με τα παραπάνω κριτήρια ικανότητα του υποκειμένου για σκοποθεσία αναφορικά με τον κοινωνικό μετασχηματισμό, η οποία κυμαίνεται επίσης σε ευρύ φάσμα: από επιμέρους άμεσες-βραχυπρόθεσμες, εργαλειακές, σε όλο και πιο σύνθετες, διαμεσολαβημένες, μεσοπρόθεσμες και απώτερες-μακροπρόθεσμες, στρατηγικές προοπτικές, από στοιχειώδεις αγελαίες-κοινοτικές βιοσυντηρητικές, προς εξατομικευμένες και από αυτές προς κοινωνικές και πανανθρώπινες, που αφορούν την ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου και της κοινωνίας. Με την ικανότητα διαλεκτικής διασύνδεσης επιμέρους, γενικών και καθολικών, βραχυπρόθεσμων, μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων, τακτικών και στρατηγικών σκοπών του ανθρώπου, της ανθρωπότητας.

(5) Με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής, με το τι κυοφορείται και προβάλλει ως προοπτική. Η ατμόσφαιρα αυτή επιδρά άμεσα ή έμμεσα στη στάση ζωής, στην ετοιμότητα για εμπλοκή και στις κατευθύνσεις του κινήματος, στη συνειδητοποίηση, στη διατύπωση και στην προώθηση των διακυβευμάτων (ως προς το τι, πώς, γιατί και σε ποια κατεύθυνση, με ποια σκοπιμότητα, προτεραιότητα και ιεράρχηση πρέπει να μετασχηματιστεί).

Επομένως, ό,τι συνδέεται με τη συγκρότηση του εκάστοτε ιστορικά συγκεκριμένου υποκειμένου του επαναστατικού κινήματος, ιδιαίτερα σε κρίσιμες μεταβατικές εποχές και συγκυρίες, δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται ανιστορικά, ανορθολογικά και στατικά. Δεν είναι θέμα γούστου, υποκειμενικών προτιμήσεων, κελευσμάτων της μόδας και του συρμού ή άκριτου φόρου τιμής σε πάλαι ποτέ δοκιμασμένες μορφές. Η αντιστοιχία-αναντιστοιχία του υποκειμένου, των μέσων και του σκοπού του κινήματος με την ιδιοτυπία του αντικειμένου (του επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας στη συγκεκριμένη εποχή και συγκυρία), είναι ζωτικής σημασίας πρόβλημα, που απαιτεί τη μέγιστη επιστημονική διακρίβωση των εκάστοτε όρων εμπλοκής σε συνδυασμό με τη μέγιστη διαισθητική εγρήγορση και δημιουργική φαντασία.

Σε συνάρτηση με την προαναφερθείσα αντιστοιχία-αναντιστοιχία των πέντε παραπάνω κριτηρίων, όπου αυτή εκδηλώνεται αντιφατικά, ανακύπτει προβληματική, είτε ακόμα και κρισιακή συγκυρία, η διαλεκτική άρση της οποίας οδηγεί σε αναβάθμιση του συνόλου των αντικειμενικών και υποκειμενικών, εμπράγματων και προσωπικών όρων και ορίων της δημιουργικής-επαναστατικής διαδικασίας. Η άρση αυτή, απαιτεί αναβάθμιση της ενεργητικότητας του υποκειμένου, απαιτεί κλιμάκωση της δημιουργικότητάς του, βάσει της διάγνωσης και συνειδητοποίησης των εκάστοτε διαθέσιμων και απαιτούμενων-σκοπούμενων όρων και ορίων αυτής της δραστηριότητας. Η κρισιακή συγκυρία προβάλλει ως φάσμα δυνατοτήτων δημιουργικής-επαναστατικής επίλυσης των αντιφάσεων από ένα αντίστοιχο των περιστάσεων υποκείμενο-κίνημα, σωτηρίας του λαού και ανάπτυξης της κοινωνίας, είτε αδράνειας και αναντίστοιχων παρεμβάσεων με αμφίβολα έως καταστροφικά αποτελέσματα, μιας και η πρωτοβουλία των κινήσεων και η κυριαρχία στους συσχετισμούς των δυνάμεων εκ των πραγμάτων παραδίδεται στις καθεστωτικές και αντεπαναστατικές δυνάμεις. Η εμπλοκή του υποκειμένου και η όλη εκτύλιξη της δραστηριότητας, δεν συνιστά μια γραμμική και απρόσκοπτη εξελικτική διαδικασία.

Η όποια a priori έμφαση μόνο στην αντιστοιχία και επάρκεια ορισμένου υποκειμένου προς τις ανάγκες της εποχής και της συγκυρίας, υπονομεύει τη δυνατότητα διερεύνησης των νομοτελειών που διέπουν την επαναστατική διαδικασία και οδηγεί σε εκδοχές απολογητικής απολυτοποίησης της ιδέας που έχουν κάποιοι για τον εαυτό τους, υποκατάστασης από αυτήν της πραγματικότητας. Έτσι, η ζωτική για την κοινωνία ανάγκη συγκεκριμένης ιστορικής βελτιστοποίησης της συγκρότησης και εμπλοκής του επαναστατικού υποκειμένου, υποκαθίσταται από την ανιστορική ανάγκη περιχαράκωσης, αυτοεπιβεβαίωσης και αναπαραγωγής μορφωμάτων φορέων της «σωστής γραμμής»…

Με αυτές τις νομοτέλειες συνδέονται και ορισμένα παράδοξα. Εδώ, η «ετερογονία των σκοπών» μπορεί να οδηγήσει σε δραματικά αποτελέσματα. Σκοπός της επαναστατικής διαδικασίας, του επαναστατικού κινήματος, είναι ο επαναστατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας. Ο τελευταίος προϋποθέτει την άρση της αναντιστοιχίας του επαναστατικού κινήματος με τις βαθύτερες κοινωνικές ανάγκες επαναστατικού μετασχηματισμού της κοινωνίας, συγκρότηση και ανάπτυξη αντίστοιχου της εποχής και της συγκυρίας υποκειμένου. Βεβαίως, η όποια συγκρότηση και δραστηριοποίηση του υποκειμένου και τα αποτελέσματα αυτών, συνιστούν ένα ιδιότυπο μόρφωμα έναντι της κοινωνίας που οφείλει να μετασχηματιστεί επαναστατικά.

Σκοπός του πραγματικού επαναστατικού κινήματος, του αντίστοιχου υποκειμένου, είναι η άρση της παραπάνω αναντιστοιχίας, η εκπλήρωση-άρση των όποιων μορφωμάτων του στο αποτέλεσμα της δράσης του, στο νικηφόρο επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Η όποια ιδιοτυπία και αυτοτέλεια ορισμένης ιστορικής, παραδεδεγμένης, κ.ο.κ. συγκρότησης του υποκειμένου δεν είναι και δεν μπορεί να είναι αυτοσκοπός, αλλά το μέσο προς επίτευξη των τακτικών και του στρατηγικού σκοπού του κινήματος. Η επίτευξη του σκοπού οδηγεί στην απάλειψη του μέσου, χωρίς το οποίο ο σκοπός δεν μπορεί να επιτευχθεί. Αλλά με κάθε απάλειψη, το μέσο εκ νέου επανεμφανίζεται με νέες μορφές, μέσα και τρόπους συγκρότησης και δράσης και σε νέα βάση. Η όποια εξέταση του μέσου ως αυτοσκοπού, δεν υπονομεύει μόνο το σκοπό, αλλά εκ των πραγμάτων εξυπηρετεί αλλότριους σκοπούς, τους σκοπούς των καθεστωτικών και αντεπαναστατικών δυνάμεων.

Απαιτείται, λοιπόν εγρήγορση για την ανάδειξη των αντικειμενικών όρων-κριτηρίων διακρίβωσης της εκάστοτε ιστορικής εποχής και συγκυρίας, βάσει των οποίων είναι εφικτή η συγκεκριμενοποίηση του εκάστοτε επιπέδου συγκρότησης του υποκειμένου και των επόμενων στόχων (άρα και μέσων-τρόπων διεξαγωγής του αγώνα) του κινήματος. Η όλη διαδικασία προβάλλει νομοτελώς ως αλλεπάλληλες ατυχείς προσπάθειες προεκβολών κεκτημένων θεωρητικών και πρακτικών-οργανωτικών μέσων και τρόπων σε νέα γεγονότα, άλλης εποχής και συγκυρίας, του εγνωσμένου-δοκιμασμένου στο άγνωστο και πρωτοφανές, η αποτυχία των οποίων οδηγεί πλέον μονοσήμαντα σε ουσιαστική άρση της αναντιστοιχίας αυτών των κεκτημένων, σε ουσιώδη αναβάθμιση του υποκειμένου, των σκοπών και των μέσων του κινήματος. Έτσι, στην ιστορική διαδικασία προκύπτουν νομοτελώς ιδιότυπες αντιφάσεις, μεταξύ αναντίστοιχων μορφωμάτων και πραγματικότητας και μεταξύ μορφωμάτων ποικίλων βαθμών αντιστοιχίας-αναντιστοιχίας, μόνο μέσα από την επίλυση-διαλεκτική άρση των οποίων μπορεί να προάγεται-αναβαθμίζεται το επαναστατικό κίνημα. Οι αντιφάσεις αυτές, δεν είναι δηλωτικές απλώς και μόνο της ανεπάρκειας, της «ξεροκεφαλιάς» μεμονωμένων υποκειμένων, ηγεσιών, κομμάτων κ.ο.κ., αλλά κυρίως της νομοτελούς αντιφατικής ανάπτυξης, όχι μόνο της εκάστοτε βάσης της κοινωνίας, αλλά και των μορφών και επιπέδων γνώσης και συνείδησης, και της πολλαπλά διαμεσολαβημένης και σχετικά αυτονομημένης έκφρασης αυτής της αντιφατικής ανάπτυξης στα ποικίλα μορφώματα του εποικοδομήματος. Είναι επίσης νομοτελές φαινόμενο, η αναντιστοιχία αυτών των μορφωμάτων να εκδηλώνεται ακριβώς στις στιγμές που απαιτείται επιτακτικά άρδην επαναπροσδιορισμός της αντίστροφης επενέργειας στη βάση και στο όλον της κοινωνίας. Η αναντιστοιχία αυτή και οι προαναφερθείσες ιδιότυπες νομοτελείς αντιφάσεις του εποικοδομήματος, εάν δεν γίνουν έγκαιρα αντικείμενο συνειδητού αναστοχασμού με βάση τη γνώση της ιστορικής νομοτέλειας, της λογικής της ιστορίας, κινδυνεύουν να διογκωθούν κακοφορμίζοντας, με καταστροφικές για το κίνημα και την ανθρωπότητα επιπτώσεις. Εκ των ων ουκ άνευ όρος για την αναβάθμιση της θέσης και του ρόλου του υποκειμένου στην ιστορία, είναι η έγκαιρη και συνειδητή (μετά λόγου γνώσεως) άρση αυτών των νομοτελών αντιφάσεων, χωρίς να εναποτίθεται η επίλυσή τους στη βασανιστική κυριαρχία της μεθόδου δοκιμής και λάθους.

Στις προβληματικές κρισιακές συγκυρίες εγείρεται με ένταση το ζήτημα της επάρκειας ή/και ανεπάρκειας του υποκειμένου, αλλά και των όρων και ορίων για την ενεργητική εμπλοκή του υποκειμένου. Εδώ παρατηρείται μια κλιμάκωση των βαθμών και των επιπέδων περιπλοκότητας των κρισιακών συγκυριών.

Επιπλέον, τα περισσότερα αριστερά οργανωτικά κ.ο.κ. μορφώματα, φαίνονται όλο και πιο αναντίστοιχα της συγκυρίας και της εποχής: τα μεν διά του καθεστωτικού εκφυλισμού τους σε «υπεύθυνες» διαχειριστικές δυνάμεις του συστήματος εδώ και τώρα, απεμπολώντας τον κομμουνισμό και κάθε εναλλακτική προοπτική, τα δε, διά της φραστικής φυγής από την εποχή και τη συγκυρία, με την επίκληση «αυστηρής ιδεολογικής καθαρότητας» και «στρατηγικής συνέπειας», προσδοκώντας επαναστατικές καταστάσεις στο απώτερο και απροσδιόριστο μέλλον.

Γιατί να διακινδυνεύσουν κάποιοι «ηγέτες»-ηγετίσκοι μορφωμάτων και συνιστωσών της αριστεράς την όποια μικροεξουσία τους με άνοιγμα σε νέες μορφές, μέσα και τρόπους του αγώνα, άρα τη δημόσια έκθεση και δοκιμασία τους ενώπιον άλλου κόσμου που ριζοσπαστικοποιείται στην κρίση;  Προτιμούν την πεπατημένη: την «ασφάλεια» της «καταξίωσης» και του χειροκροτήματος στο -έστω και δραματικά συρρικνούμενο- εναπομείναν ποίμνιο-κοινό τους. Όταν όμως συγκλονίζεται ο κόσμος, όταν ο ταξικός-κοινωνικός πόλεμος στην κρίση οδηγεί σε δημογραφική καταστροφή με όρους γενοκτονίας και οι ηγετίσκοι βαυκαλίζονται αυτάρεσκα με την εμμονή τους σε σχήματα αυτοπροβολής-αυτοκαταξίωσης σε φθίνουσες αυτοαναφορικές ομαδούλες οπαδών, η αποστασία τους αυτή αποκτά ιστορικά καταστροφικές διαστάσεις διαστροφικού γλεντιού στον καιρό της πανούκλας… 

Δεδομένου μάλιστα ότι η Αριστερά ουδέποτε άσκησε στη χώρα μας κυβερνητική εξουσία, «οι πολιτικές προσωπικότητες του χώρου αυτού αρκούνται στο να ηγούνται μικρών οργανώσεων και κινήσεων, …παντελώς άγνωστων στο ευρύ κοινό. Δεν υπάρχει όμως τίποτα πιο επικίνδυνο ίσως στον κόσμο της Αριστεράς από την προσπάθεια αφαίρεσης αυτής της μικροεξουσίας!» (βλ. Γ. Δελαστίκ http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22792&subid=2&pubid=63830960 ).

Έσχατη εκφυλιστική διαστροφή, δηλωτική της νοσηρής ενσωμάτωσης της «επαναστατικής» αριστεράς! Ας θυσιαστεί λοιπόν η κοινωνία, η χώρα, ο λαός, η τάξη, το κίνημα κ.ο.κ., αρκεί να παραμείνουν υπό έλεγχο έστω και ίχνη αυτής της «αριστερής» μικροεξουσίας τους!

Η γραφειοκρατίσκοι με την «εσαεί σωστή γραμμή» να 'ναι καλά και στην αιμάσσουσα κοινωνία – γαία πυρί μειχθήτω… Η διαπαραταξιακή ακούσια-εκούσια συνεισφορά στην δια της επιστράτευσης προληπτική ήττα κατά κράτος της κινητοποίησης των καθηγητών της μέσης εκπαίδευσης, με εκ των υστέρων συνδικαλιστική και πολιτική δικαίωση των συνιστωσών, είναι ενδεικτική αυτής της καταστροφικής (ανηκέστου;) νοσηρότητας και των πολύτιμων υπηρεσιών που αυτή παρέχει στο καθεστώς… Έναν αποκλειστικό ρόλο επιφυλάσσει εκ των πραγμάτων το καθεστώς στους φορείς αυτής της απελπιστικά προβλέψιμης και διαχειρίσιμης αριστερας:  θα τους χειρίζεται και θα τους αξιοποιεί ως συνιστώσες του πολέμου όλων εναντίον όλων και ως ενεργούμενα του διαίρει και βασίλευε…

Ωστόσο, οι κρισιακές συγκυρίες δεν είναι ούτε συχνά, ούτε μακροχρόνια ιστορικά φαινόμενα. Ξεσπούν στους «ασθενείς κρίκους» του συστήματος μετά από πολλές δεκαετίες «ειρηνικής» κυριαρχίας των κρατούντων. Στην ιστορία δεν υπάρχουν κενά. Η μη έγκαιρη αξιοποίηση της κρισιακής συγκυρίας με κλιμάκωσή της σε επαναστατική-ριζοσπαστική κατεύθυνση, μπορεί να αποβεί καταστροφική, μπορεί να οδηγήσει σε γενικευμένο εκφασισμό, με όρους διακρατικομονοπωλιακής δικτατορίας.

 

Κλιμάκωση της αναβάθμισης του υποκειμένου από την κρισιακή συγκυρία προς την επαναστατική κατάσταση.

 

Η επαναστατική κατάσταση δεν μπορεί να θεωρείται στατικά, ως εκδήλωση-σύμπτωση κάποιων αποσπασματικών γνωρισμάτων. Είναι το αποτέλεσμα της κλιμάκωσης μιας βαθιάς και πολυεπίπεδης δυναμικής συγκρουσιακής διαδικασίας, μιας διαδικασίας συνδυαστικής όξυνσης κρισιακών φαινομένων, που εκτυλίσσεται στη δομή και στην ιστορία της κοινωνίας, στην οποία εμπλέκονται αντικειμενικοί και υποκειμενικοί όροι, συνειδητοποιούμενοι σε ποικίλους βαθμούς και τρόπους από τα εμπλεκόμενα υποκείμενα. Στα πλαίσια μάλιστα αυτής της διαδικασίας, λειτουργεί ως σταθμός και αφετηρία περαιτέρω κλιμάκωσης κοινωνικών αλλαγών.

Ας επιχειρήσουμε να συγκεκριμενοποιήσουμε τα παραπάνω γνωρίσματα με όρους Λογικής της Ιστορίας. Τα γνωρίσματα αυτά εκδηλώνονται αλληλένδετα και ως αλληλεπιδρώντα σε διάφορα επίπεδα της δομής της κοινωνίας:

(1) Ραγδαία επιδείνωση των όρων εμπλοκής του υποκειμένου της εργασίας σε επίπεδο ουσίας της κοινωνίας, στην εργασιακή διαδικασία, ραγδαία επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων (απαξίωση της εργασίας και ως προς το σκέλος του άμεσου μισθού και της αγοραστικής του δύναμης και ως προς το σκέλος των κοινωνικών, ασφαλιστικών κ.ο.κ. κονδυλίων και παροχών, ανεργία, υποαπασχόληση, αλλαγές στον τρόπο κεφαλαιακής συσσώρευσης, στροφή στην απόσπαση απόλυτης υπεραξίας κ.ο.κ., εντατικοποίηση της εργασίας και αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης).

(2) Άμεσες επιπτώσεις σε επίπεδο φαινομένου: απότομη επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου και του τρόπου ζωής οικογενειών-νοικοκυριών που απαρτίζουν κοινωνικές τάξεις και στρώματα (ραγδαίες αλλαγές στα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της κατανάλωσης-αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης, στη δομή της κατανάλωσης, στη διατροφή, στη στέγαση, στη θέρμανση, στην ένδυση, στην πρόσβαση σε υπηρεσίες και σε δημόσια αγαθά κ.λπ.) με όλο και πιο έκδηλες δημογραφικές επιπτώσεις.

(3) Όλο και πιο διαμεσολαβημένες εκδηλώσεις σε επίπεδο φαινομένου: ποικίλοι βαθμοί πρακτικών επιπτώσεων των παραπάνω αλλαγών και άμεσης εμπειρικής-βιωματικής πρόσληψης έως και θεωρητικής διάγνωσής τους,συνειδητοποίησή τους μέσω διαφόρων μορφών και επιπέδων κοινωνικής συνείδησης (ηθικής, πολιτικής, δικαίου, αισθητικής-καλλιτεχνικής, θρησκευτικής, φιλοσοφίας). Διαπάλη μεταξύ διαφόρων ειδών και επιπέδων πρόσληψης και συνειδητοποίησης των αλλαγών.

(4) Αλλαγές σε επίπεδο πραγματικότητας (στο εποικοδόμημα), στα υλικά και οργανωτικά μέσα αντίστροφης επενέργειας των ανθρώπων στους αντικειμενικούς όρους της ύπαρξής τους, αλλά και στους ανθρώπους ως συγκροτημένες προσωπικότητες και συλλογικότητες σε ποικίλους βαθμούς. Υποβαθμίσεις και αναβαθμίσεις ως προς την κατανομή των κοινωνικών τύπων προσωπικότητας (π.χ. λουμπενοποίηση κάποιων και αναβάθμιση της κοινωνικής-ταξικής συνείδησης κάποιων άλλων), ως προς το είδος και το επίπεδο των σκοποθεσιών που νοηματοδοτούν τη ζωή τους, σε αντιστοιχία με την κατίσχυση αντεπαναστατικών ή επαναστατικών τάσεων.

Οι αλλαγές αυτές αφορούν: πρώτον, την προνομιακή διαμεσολάβηση των συμφερόντων της κυρίαρχης τάξης και των συμμάχων της στην υλική θεσμικότητα και στα οργανωτικά μορφώματα των μηχανισμών, της κρατικής εξουσίας και των πολιτικών, διοικητικών κ.ο.κ. θεσμικών και εξωθεσμικών οργάνων, τις όποιες συγκλίσεις και διαφορές, αντιθέσεις κ.ο.κ. σε αυτά, και δεύτερον, την υστερούσα διαμεσολάβηση-εκπροσώπηση συμφερόντων της κυριαρχούμενης τάξης και των συμμάχων της στην υλική θεσμικότητα του κράτους και των συνδικαλιστικών, πολιτικών, διοικητικών κ.ο.κ. θεσμικών και εξωθεσμικών οργάνων, τις όποιες συγκλίσεις και διαφορές, αντιθέσεις κ.ο.κ. σε αυτά τα σχήματα διαμεσολαβημένης έκφρασης, οργάνωσης και δράσης. Την αναβάθμιση των όρων εμπλοκής των κάτω στον επαναστατικό μετασχηματισμό του όλου της κοινωνίας, καταρχάς με όρους πρακτικής ικανότητας και ετοιμότητας της πρωτοπόρου τάξης και των συμμάχων της για ανατροπή της κυρίαρχης τάξης και των συμμάχων της. Η αναβάθμιση αυτή των όρων εμπλοκής των κάτω, έρχεται σε σύγκρουση τόσο με την αντίδραση των επάνω,όσο και με την αδράνεια-αντίσταση-αναντιστοιχία διαθέσιμων μορφωμάτων, νοοτροπιών, κληροδοτημάτων του παρελθόντος.

Εδώ εκδηλώνεται νομοτελώς μια κλιμάκωση στα παραπάνω επίπεδα των βαθμών διαμεσολάβησης των αλλαγών και των επιπτώσεων, του αντίκτυπού τους στο όλον, σε επίπεδο διαθέσεων, ηθικοπολιτικής ηγεμονίας, και τελικά σε επίπεδο συσχετισμών δυνάμεων, με έκφραση σε σχέσεις κυριαρχίας και υποταγής. Η αναβάθμιση της πολιτικής ενεργητικότητας των μαζών και η αυτοτελής ιστορική παρέμβασή τους δεν επέρχονται ισομερώς, γραμμικά και ακαριαία. Τα θύματα της απότομης επιδείνωσης της ανέχειας και της δυστυχίας, άμεσα στρέφονται σε αναζήτηση λύσεων προϋποθετικού τύπου για το άτομό τους και για τις οικογένειές τους. Αυτό οδηγεί αρχικά σε εσωστρέφεια και σε κλίμα «πολέμου όλων εναντίον όλων» με γνώμονα το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Δοκιμάζουν εκδοχές άμεσα διαθέσιμων και δοκιμασμένων μέσων και τρόπων λύσεων και διεξόδων (άμεση προσφυγή σε ανάθεση διαχείρισης σε άλλους, αλλά στα πλαίσια του συστήματος και της λογικής της ανάθεσης) και μόνον εφόσον πειστούν για την αναντιστοιχία-ανεπάρκεια αυτού του τύπου υποκειμένων, μορφών και λειτουργιών, αναζητούν άλλη λογική, ριζοσπαστικές κατευθύνσεις μετασχηματισμού και συνειδητοποιούνται-συγκροτούνται σε υποκείμενο άλλου τύπου και επιπέδου έναντι των διαθέσιμων.

Εδώ χρησιμοποιώ την έννοια του ασθενούς κρίκου, κυρίως με τη δεύτερη (συνδεδεμένη με την πρώτη και απορρέουσα από αυτήν) έννοιά της, που είναι επιτακτικότατη σε συνθήκες γενικευμένης κοινωνικοοικονομικής και πολιτικής κρίσης: αυτή που αφορά στην έγκαιρη διάγνωση, ανάδειξη και επικέντρωση των δυνάμεων και της προσοχής σε εκείνο το πρόβλημα, σε εκείνες τις επιτακτικές ζωτικές ανάγκες του λαού (αιτήματα, διεκδικήσεις) που θα επιτρέψουν να ξετυλίξει το κουβάρι του πλέγματος των εσωτερικών και εξωτερικών συστημικών αντιφάσεων, αλλάζοντας άρδην το συσχετισμό υπέρ της διεξόδου από την κρίση με επαναστατική προοπτική προς όφελος του λαού. Ο κρίκος αυτός επιτρέπει στις δυνάμεις που θα τον αδράξουν, να κατακτήσουν ακλόνητα την χειραφετική για το λαό πρωτοβουλία των κινήσεων, να κλιμακώνουν και να κατευθύνουν δημιουργικά και συσπειρωτικά την αγανάκτηση και την ανυπακοή, να προσδώσουν όλο και πιο συνειδητό, συντεταγμένο, αποτελεσματικό και τελικά νικηφόρο προσανατολισμό στη λαϊκή αυτενέργεια.

Έχει ιδιαίτερη σημασία η κλιμάκωση των διεκδικήσεων, των σκοπών, των προταγμάτων, των μέσων και των τρόπων του αγώνα, με όρους της «ζώνης της εγγύτερης ανάπτυξης» (κατ' αναλογία με την εξαιρετικά γόνιμη ψυχοπαιδαγωγική προσέγγιση της πολιτισμικής-ιστορικής θεωρίας του Λ. Βιγκότσκι) [5]. Η κλιμακωτή αναβάθμιση της συγκρότησης και συνειδητοποίησης του συλλογικού υποκειμένου σε όλο και πιο ριζοσπαστική και επαναστατική κατεύθυνση, δεν γίνεται γραμμικά, αδιαμεσολάβητα και ακαριαία. Επιτυγχάνεται με τη συστράτευση μιας κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας, στον πυρήνα της οποίας θα βρίσκεται η ενοποίηση παραδοσιακών και νέων στρατιών της μισθωτής εργασίας, με ενότητα δράσης για τη διεκδίκηση εκείνων των προταγμάτων που συνιστούν τον ασθενή κρίκο της συγκυρίας: πετυχαίνουν ταυτόχρονα τη μέγιστη συσπείρωση των κάτω γύρω από ζωτικής σημασίας διεκδικήσεις και το μέγιστο ρήγμα στην κυριαρχία των επάνω. Η συμμαχία αυτή γίνεται επιτακτική ως έκφραση της νομοτελούς ανάγκης σύμπηξης συλλογικού επαναστατικού υποκειμένου με όρους ραγδαίας εισόδου και αναβάθμισης της δημιουργικότητας των λαϊκών μαζών στο ιστορικό προσκήνιο. Η επαναστατική προοπτική στην κρισιακή συγκυρία και γενικότερα, είναι διακύβευμα της πλειοψηφικής εμπλοκής των μαζών στην υπόθεση της διεκδίκησης της εξουσίας και της εναλλακτικής πορείας ανάπτυξης, και όχι μικρών αυτόκλητων και  αυτοαναφορικών «πρωτοποριών». Σε αυτή τη διαδικασία θα ενεργοποιούνται και θα συνειδητοποιούνται με όλο και πιο ενεργό, αυτόνομο και ηγετικό ρόλο οι νέες στρατιές της μισθωτής εργασίας. Άρα, αυτή η μετωπική συγκρότηση του αγώνα μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο και στη συγκρότηση του νέου υποκειμένου (χωρίς πρωθύστερα σχήματα επανέκδοσης «μιας από τα ίδια» ή βεβιασμένης επίσπευσης μιας νομοτελούς διαδικασίας).  

Χωρίς αυτές τις αντικειμενικές και υποκειμενικές μεταβολές, είναι ανέφικτη η εκδήλωση επανάστασης. Η βαθμιαία κλιμάκωση της επαναστατικής κατάστασης, ως αποτέλεσμα συσχετισμού δυνάμεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, δεν οδηγεί αυτόματα σε νίκη μιας κοινωνικής επανάστασης, αν δεν συνοδεύεται από αντίστοιχους υποκειμενικούς όρους (θεωρητική θεμελίωση της στρατηγικής και τακτικής του επαναστατικού υποκειμένου, διαπαιδαγώγησή του σε ευρύτατο φάσμα δεξιοτήτων, μέσων και τρόπων διεξαγωγής του αγώνα, μαχητική οργάνωση της επαναστατικής του πάλης σε όλα τα επίπεδα, κ.λπ.). Η επαναστατική κατάσταση είναι εκείνη η αντικειμενική συγκυρία, στην οποία εκδηλώνεται με τη μεγαλύτερη ένταση η αναγκαιότητα συλλογικής συγκρότησης και παρέμβασης του υποκειμένου της επανάστασης, ο χαρακτήρας του οποίου καθορίζεται μεν πρωτίστως από τον εκάστοτε συγκεκριμένο χαρακτήρα της εργασίας που επικρατεί στατιστικά, αλλά εξαρτάται κατά πολύ και από την όλη προπαρασκευή του, από την διαπαιδαγώγηση, από την πολιτική του συγκρότηση, από την οργάνωση και την αγωνιστική του δράση.

Η κυριολεκτικά ζωτική σημασία του μετώπου, της κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας με όρους ενότητας δράσης σε συγκεκριμένους στόχους, απαιτεί σήμερα τιτάνιες και πρωτόγνωρες προσπάθειες, απαιτεί τη μέγιστη δυνατή ικανότητα να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες του λαού, το βηματισμό του και τις καμπές στις διαθέσεις και στη συνείδησή του, τη μέγιστη δυνατή ευπροσηγορία, πέρα κι έξω από ελιτίστικες νοοτροπίες διδακτικού αφ' υψηλού τόνου και επιτιμητικής χλεύης των ταλαντεύσεων και της απουσίας «ωριμότητας» και «ιδεολογικής καθαρότητας» των μαζών.

 

Κόμμα ή μέτωπο;

 

Δεν μπορεί σήμερα να προτάσσεται εσπευσμένα η (ανα-)συγκρίτηση είτε η (επαν-) ίδρυση ενός κομμουνιστικού κόμματος (πόλου) ως προαπαιτούμενο της συγκρότησης του μετώπου είτε ως "η μόνη συνεπής επαναστατική γραμμή" έναντι του μετώπου…

Η συγκρότηση ενός κομμουνιστικού κόμματος -όχι κακέκτυπου αυτών της Γ' Διεθνούς, αλλά της νέας εποχής- δεν είναι θέμα γούστου ή πολιτικής βούλησης κάποιων. Είναι μια περίπλοκη νομοτελής ιστορική διαδικασία που απαιτεί άλλου, ανώτερου επιπέδου όρους από αυτούς του μετώπου:

1. Απαιτεί την ωρίμανση των νέων στρατιών της εργατικής τάξης, τη μετάβασή τους από τη θέση της τάξης "εν εαυτή" στην τάξη "δι' εαυτήν". Απαιτεί δηλ. την οργάνωσή της κατ' αρχήν σε συνδικαλιστικό και στη συνέχεια σε πολιτικό επίπεδο, όταν πλέον θα είναι σε θέση να επιτελεί καθοδηγητικό ρόλο στο σύνολο της μισθωτής εργασίας σε διεθνή κλίμακα (ποια είναι σήμερα η κατάσταση με τους ανέργους να είναι περισσότεροι από τους εργαζόμενους, με την επισφάλεια της απασχόλησης, την αδήλωτη εργασία και την χαμηλή συνδικαλιστική πυκνότητα κ.ο.κ.;).

2. Απαιτεί ουσιώδη ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας, έτσι που μέσω της επιτέλεσης και των τριών θεμελιωδών λειτουργιών της (περιγραφής, εξήγησης και πρόβλεψης) να μπορεί να οδηγεί σε διακρίβωση σκοπών με τη μορφή του συγκεκριμένου θετικού (όχι αφηρημένου, "αντικαπιταλιστικού" κ.ο.κ.) κομμουνιστικού πολιτικού προγράμματος της εποχής (όχι μηρυκασμού εκδοχών του 19ου & 20ου αι., είτε ετεροπροσδιορισμών αυτών). Αλήθεια, ποια είναι σήμερα η κατάσταση της θεωρίας (ιδιαίτερα του θεωρητικού κεκτημένου εκείνων που προτάσσουν εδώ και τώρα τη συγκρότηση του κομμουνιστικού φορέα); Έχει διερευνηθεί διεξοδικά το σύγχρονο στάδιο της κεφαλαιοκρατίας, η θέση και ο ρόλος χωρών σαν την Ελλάδα σε αυτό; Έχει διερευνηθεί επιστημονικά (όχι θεολογικά ή αφοριστικά) η θέση και ο ρόλος των πρώιμων επαναστάσεων του 20ου αι., οι νομοτέλειες, οι αντιφάσεις τους και τα κατ' εξοχήν αντικειμενικά (όχι υποκειμενικά-ιδεολογικά-αφοριστικά, τύπου "τότε πήραν λάθος γραμμή" ή/και βαφτίσια τύπου: "ανέκδοτα εκμεταλλευτικά καθεστώτα", "κεϋνσιανά καθεστώτα", "κρατικός καπιταλισμός" κ.ο.κ.) αίτια της αδυναμίας επίλυσης-προώθησης της βασικής και των παράγωγων αντιφάσεών τους, που οδήγησαν στην αντεπανάσταση και στην κεφαλαιοκρατική παλινόρθωση; Έχει προσδιοριστεί θετικά το τι ακριβώς πρεσβεύει η κομμουνιστική ενοποίηση της ανθρωπότητας, όχι ως αφηρημένο "όραμα"-ουτοπικό σχεδίασμα, αλλά ως νομοτελής πορεία, ως προοπτική ικανή να έλκει και να συστρατεύει ως η μόνη ζωτική προοπτική το κίνημα;

3. Απαιτεί μετάβαση από τη διάδοση αυτής της θεωρίας σε ομίλους της επαναστατικής νεολαίας σε συγκροτημένη πολιτική οργάνωση μάχης.

4. Στην εποχή της επιβολής διακρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων με αξιώσεις "Παγκόσμιας Διακυβέρνησης", απαιτεί υπέρτερη αυτής του κεφαλαίου διεθνή οργάνωση και συντονισμό δράσης, κ.ο.κ.

Στο βαθμό που δεν πληρούνται αυτοί οι όροι, είτε συνειδητοποιείται αυτό είτε όχι (και καλά θα κάνει να συνειδητοποιηθεί) τα όποια εγχειρήματα βεβιασμένης επίσπευσης της συγκρότησης του νέου κομμουνιστικού φορέα της εποχής, είναι καταδικασμένα να αναπαράγουν γελοιογραφικά κακέκτυπα παρωχημένων μορφών, εκφυλίζοντας την ίδια την προοπτική της ωρίμανσης του επαναστατικού κομμουνιστικού φορέα της εποχής.

Η κλιμάκωση του μετωπικού αγώνα, θα συμβάλλει οργανικά στην ωρίμανση των όρων για τον κομμουνιστικό φορέα της εποχής. Κάθε πρωθύστερο σχήμα μπορεί να φέρει πίσω την νομοτελή πορεία προς αυτό το φορέα [6] .  

 

Αριστερό μέτωπο, μέτωπο της αριστεράς; Για τις αρχές δραστηριοποίησης των κομμουνιστών στο μέτωπο.

 

Ωστόσο, Είναι σαφές ότι μέτωπο δεν χτίζεται χωρίς την αριστερά, είτε ακόμα και εναντίον της αριστεράς (το αντίθετο ανοίγει δρόμο μονοσήμαντα στο φασισμό). Επιπλέον, η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι εκ των πραγμάτων, ο βασικός πόλος έλξης, ο νους και η ραχοκοκκαλιά του μετώπου είναι οι πιο συνεπείς κομμουνιστικής αναφοράς και κομμουνιστικές δυνάμεις. Είναι και οφείλουν να είναι. Δεν φωνασκούν αυτάρεσκα για αυτό, αλλά το κάνουν όπως αρμόζει στους πραγματικούς επαναστάτες: με σεμνότητα, αφοσίωση, συνέπεια, ανιδιοτέλεια και αυτοθυσία. Δεν επιβάλλουν εκ των προτέρων την πρωτοκαθεδρία τους, επιδιώκοντας να σύρουν "αφ' υψηλού" το λαό στα προαπαιτούμενά τους, αλλά κατακτούν με τη δράση και το παράδειγμά τους καθοδηγητικό ρόλο, πείθοντας και έλκοντας στην προοπτική που πρεσβεύουν (αρκεί να την έχουν και να παλεύουν γι' αυτήν, συνδέοντάς την οργανικά με τα άμεσα ζωτικά προτάγματα της εποχής-συγκυρίας). Άρα, μέτωπο δεν σημαίνει "εκπτώσεις" σε αρχές. Τουναντίον. Όσο θα οξύνεται η πάλη, οι συγκροτημένοι θεωρητικά και ως συλλογικότητα κομμουνιστές θα συνδέουν με συνέπεια και συνέχεια κάθε βήμα με την ανάγκη κλιμάκωσης του αγώνα, με την προοπτική. Θα διαπαιδαγωγούν και θα διαπαιδαγωγούνται σ' αυτή την προοπτική. Θα είναι οι πιο συνεπής δύναμη, ακριβώς λόγω της στρατηγικής που οφείλουν να πρεσβεύουν.

Επιχειρείται τελευταία από κάποιους που αντιτίθενται στη μετωπική συμπόρευση δυνάμεων και αγωνιστών μια ολισθηρή και μάλλον επικίνδυνη ταχυδακτυλουργία: επιχειρείται να ταυτιστεί κάθε εγχείρημα-πρόταγμα άμεσης παρέμβασης στις δραματικές αντιφάσεις της συγκυρίας με τη χυδαία συστημική κυβερνητική πρεμούρα της εκφυλισμένης-πουλημένης αριστεράς. Επιχειρείται να παρουσιαστεί κάθε τέτοιο εγχείρημα ως δήθεν οπορτουνισμός-καιροσκοπισμός, που επιδιώκει δήθεν εμπλοκή στο "εδώ και τώρα" χωρίς αρχές, όρους και όρια, αποκόπτοντας τη συγκυρία από τα βαθύτερα καθήκοντα της εποχής και την προοπτική της επαναστατικής στρατηγικής. Αν ίσχυε αυτό το τρικ, τότε οι πιο "συστημικοί" θα ήταν όλοι οι επαναστάτες που άφησαν παρακαταθήκες στο επαναστατικό κίνημα μέσα ακριβώς από (νικηφόρες και ηττημένες) παρεμβάσεις σε ανεπίλυτες αντιφάσεις του συστήματος, σε κρισιακές, επαναστατικές κ.ο.κ. συγκυρίες. Από πότε και βάσει ποιας επαναστατικής θεωρίας αναγορεύεται η παραίτηση-αποστασιοποίηση από την εμπλοκή στην κρισιακή συγκυρία ως κριτήριο επαναστατικής συνέπειας; Ακριβώς αυτή την παραίτηση όριζαν τόσο ο Μαρξ όσο και ο Λένιν βασικό σύμπτωμα ηθικοπολιτικής αυτοκτονίας και αποστασίας των επαναστατών, όχι σε αποσπασματικά χωρία, αλλά σε όλο το θεωρητικό και πρακτικό τους έργο. Έτσι αντιμετώπισαν οι Μαρξ και Ένγκελς τους ηγέτες των "υπεραριστερών" σεχταριστών της "Ένωσης κομμουνιστών" Βίλλιχ και Σάππερ και τα φραστικά "παιχνίδια" με την επανάσταση: "Ενώ εμείς λέμε στους εργάτες:  έχετε να περάσετε από 15, 20, 50  χρόνια εμφύλιου πόλεμου,  ώστε να αλλάξετε την κατάσταση και να διαπαιδαγωγηθείτε για την άσκηση της εξουσίας, [εκείνοι]  τους λένε:  πρέπει να πάρουμε την εξουσία αμέσως,  αλλιώς μπορούμε κάλλιστα να πάμε στο κρεβάτι μας"  (Από τα Πρακτικά της συνάντησης για την κεντρική διεύθυνση [της Κομμουνιστικής Λίγκας]  στις 15  Σεπτεμβρίου 1850, στο Marx–Engels, Collected Works, vol.10, pp.626).

Όλη η διάλυση της Β' Διεθνούς, η αποστασία των Κάουτσκι, Πλεχάνοφ, μενσεβίκων κ.ο.κ.,  δεν είχε να κάνει με έλλειμμα αφηγήσεων, οραματικού λόγου και υποσχέσεων στην ανθρωπότητα στις παραμονές της μεγάλης παγκόσμιας κρίσης και του παγκοσμίου πολέμου, αλλά με το τι έκαναν όλοι αυτοί στην πρακτική της ταξικής πάλης στην κρίσιμη συγκυρία. Το κεφαλαιώδες λοιπόν, δεν είναι μια αφηρημένη διακήρυξη του συνθήματος του μέλλοντος, αλλά ο συγκεκριμένος αγώνας για την κατάκτηση-δημιουργία των θεωρητικών, πρακτικών, οργανωτικών μέσων και τρόπων επίτευξης του στρατηγικού σκοπού, ιδιαίτερα όταν οι «ρωγμές» της γενικευμένης κρίσης του συστήματος μπορούν να γίνουν πύλες για την επαναστατική ανατροπή των συσχετισμών δυνάμεων και του ρου της ιστορίας.     

Μια αναγκαία διευκρίνιση: καιροσκοπισμός-οππορτουνισμός δεν είναι η όποια εμπλοκή-παρέμβαση στη συγκυρία, αλλά εκείνος ο τύπος παρέμβασης που γίνεται χωρίς αρχές, χωρίς διάγνωση των αντικειμενικών και υποκειμενικών όρων, συσχετισμών και διακυβευμάτων της εποχής-συγκυρίας, χωρίς τη βέλτιστη συνειδητή υπαγωγή αυτής της εμπλοκής στο στρατηγικό σκοπό της κομμουνιστικής ενοποίησης της ανθρωπότητας. Είναι ο τακτικισμός, η σπουδή για διαχειριστική εμπλοκή-προσαρμογή στο αστικό σύστημα, με τους όρους του τελευταίου, είναι η άμβλυνση του ταξικού αγώνα αντί για την συνειδητή και οργανωτική αναβάθμισή του, είναι ο κατακερματισμός και η απουσία οργάνωσης-συντονισμού του κινήματος στην κρίσιμη φάση του αγώνα, είναι απουσία επαναστατικής θεωρίας και αντίστοιχης συνειδητής στάσης, που καταλήγει σε συνδιαλλαγή, σε πρόθυμη υποταγή των συμφερόντων της μισθωτής εργασίας σε αυτά των αστών, των εθνικών και υπερεθνικών τους οργάνων, με αντίστοιχη μετάθεση του αγώνα για ριζικό επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, για το σοσιαλισμό-κομμουνισμό στο απροσδιόριστο μέλλον. Οφείλουμε λοιπόν να διαχωρίζουμε την προσαρμοστική προθυμία για συμβιβασμούς χωρίς αρχές και στρατηγική των οππορτουνιστών από τις συμφωνίες και τους τακτικούς συμβιβασμούς βάσει αρχών. Χωρίς τα τελευταία είναι ανέφικτη η διεξαγωγή πραγματικής (όχι φανταστικά "καθαρής") ταξικής πάλης.

Τυπική περίπτωση καιροσκοπισμού-αποστασίας, είναι και η μη εμπλοκή στη μοναδική κρισιακή συγκυρία (με το προκάλυμμα εκδοχών "ορθοδοξίας" και "επαναστατικής καθαρότητας" κ.ο.κ.), που επιτρέπει στην καθεστωτική αντίδραση να αλωνίζει…

Για τους πραγματικούς επαναστάτες, το πρόβλημα δεν είναι λοιπόν η απριόρι παραίτηση-αποστασιοποίηση από κάθε παρέμβαση στη συγκυρία, αλλά η επιλογή των εκάστοτε βέλτιστων για τις προοπτικές της επανάστασης και του κομμουνισμού όρων εμπλοκής του επαναστατικού κινήματος και ιδιαίτερα της όποιας πρωτοπορίας του (εντός ή εκτός εισαγωγικών).

Δεν υπάρχει πιο βλακώδης και καταστροφική για το κίνημα αντιδιαλεκτική προκατάληψη, από αυτή που συνδέει τη μετωπική πολιτική με παραίτηση και αποστασία από την επαναστατική θεωρία και στρατηγική. Η προκατάληψη αυτή εκδηλώνεται τραγελαφικά, με μιαν εμμονή κάποιων στη στρατηγική "ορθοδοξία" ως προαπαιτούμενο για την παραμικρή επιμέρους τακτική κίνηση, σε βαθμό αντιστρόφως ανάλογο της πραγματικής θεμελίωσης και του συγκεκριμένου ιστορικού χαρακτήρα αυτής της "στρατηγικής". Δυστυχώς, πολύ συχνά, αν όχι κατά κανόνα, θέτουν φραγμό σε κάθε μετωπική πρωτοβουλία και αγώνα άνθρωποι και συλλογικότητες, η θεωρητική συγκρότηση και η σαφήνεια των στρατηγικών προταγμάτων των οποίων είναι επιεικώς φαιδρά. Αυτή η θεωρητική ανεπάρκεια είναι οργανικά συνδεδεμένη με την αδυναμία διαλεκτικής και ιστορικά συγκεκριμένης αντίληψης της σχέσης μεταξύ στρατηγικής και τακτικής, που έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη σύγχυση και παράλυση-παραίτηση: κάθε επιμέρους τακτικό βήμα εκλαμβάνεται ως ατόφια στρατηγικό και αντιστρόφως, η στρατηγική εκλαμβάνεται αδιαμεσολάβητα ως τακτική.

Όταν οι επαναστάτες, οι κομμουνιστές καλούν σε μέτωπο, δεν αποποιούνται την κομμουνιστική θεωρία και προοπτική. Μέτωπο με κρυψίνοιες, κρυφές ατζέντες και καπελώματα, δεν γίνεται. Δεν τίθεται ως προαπαιτούμενο για τη "μαζικότητα" του μετώπου η άρνηση είτε η συγκάλυψη της κομμουνιστικής προοπτικής από τους κομμουνιστές που συστρατεύονται και πρωτοστατούν σε αυτό. Απλώς αυτή η προοπτική (όπως την εννοεί ο καθ' εις) δεν μπορεί να τίθεται ως προαπαιτούμενο για τη σύμπηξη του Μετώπου και την προώθηση των διεκδικήσεών του, δεν μπορεί να τίθεται ως κραυγαλέα προμετωπίδα αριστερής, αντικαπιταλιστικής, σοσιαλιστικής, κομμουνιστικής κ.ο.κ. "καθαρότητας". Μιας "καθαρότητας", που θα δρα αποτρεπτικά για τη συστράτευση ανθρώπων, οι οποίοι προσφάτως κάνουν τα πρώτα βήματα της ριζοσπαστικοποίησής τους και είναι άκρως επιφυλακτικοί σε κάθε ακατάληπτη διακήρυξη.

Δεν μας χρειάζεται λοιπόν ούτε "αριστερό" μέτωπο, ούτε μέτωπο "της αριστεράς", της "παναριστεράς" κ.ο.κ. Το πρόσημο και η κοινωνική σημασία του μετώπου θα τίθενται από τα προτάγματα, από την πρακτική του στην κοινωνία, από το περιεχόμενο και τις μορφές του αγώνα, ενός αγώνα που δεν θα αναπαράγει αγκυλώσεις και προκαταλήψεις, αλλά θα ενοποιεί χειραφετικά το συλλογικό του υποκείμενο. Εάν π.χ. κάποιος άνθρωπος στη φάση της ριζοσπαστικοποίησής του συστρατεύεται με το πρόταγμα της εθνικοποίησης των τραπεζών και κομβικών κλάδων υποδομών με εργατικό έλεγχο, αλλά δεν αυτοπροσδιορίζεται σήμερα ως αριστερός, κομμουνιστής κ.ο.κ., θα πρέπει να τίθεται εκτός Μετώπου; Το ίδιο το περιεχόμενο παρόμοιων αιτημάτων τι είναι άραγε, δεξιό; Για ποιο λόγο λοιπόν σε αυτή τη συγκυρία να κραυγάζει το Μέτωπο περί της αριστεροσύνης ή περί του ανικαπιταλισμού του;

Επομένως, το μέτωπο έχει νόημα, εάν και μόνον εάν, απεμπλακεί από την εσωστρέφεια των ενδοαριστερών οριοθετήσεων-αναδιατάξεων του παρελθόντος και στραφεί ρωμαλέα στις λαϊκές μάζες, δίνοντάς τους πραγματική προοπτική ζωής και αγώνα.

Ο Λένιν στηλίτευσε αμείλικτα τις «φαιδρές σχολαστικές» σχηματοποιήσεις κάποιων που φαντασιώνονται το κίνημα και την επαναστατική διαδικασία κατά τον εξής τρόπο: « … θα παραταχθεί σε ένα μέρος ένα στράτευμα και θα πει: "εμείς είμαστε υπέρ του σοσιαλισμού", ενώ σε ένα άλλο μέρος [θα παραταχθεί] ένα άλλο, και θα πει: "εμείς είμαστε υπέρ του ιμπεριαλισμού" και αυτή θα είναι η κοινωνική επανάσταση!… Όποιος αναμένει την "καθαρή" κοινωνική επανάσταση, ποτέ δεν θα ζήσει να τη δει. Αυτός είναι ένας επαναστάτης στα λόγια, που δεν κατανοεί την πραγματική επανάσταση». Και διευκρίνιζε: «Η σοσιαλιστική επανάσταση στην Ευρώπη δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο, εκτός από έκρηξη της μαζικής πάλης όλων και όλων των ειδών των καταπιεσμένων και ανικανοποίητων. Μέρος της μικρής αστικής τάξης και των καθυστερημένων εργατών αναπόφευκτα θα συμμετάσχει σε αυτήν – χωρίς αυτή τη συμμετοχή δεν είναι εφικτός ο μαζικός αγώνας, δεν είναι εφικτή καμία επανάσταση…» (Άπαντα, τ. 30, σ. 54).

Δεν είναι η πάλαι ποτέ ιστορική ή/και αυτόκλητη πρωτοπορία της τάξης και του όποιου κόμματος, που θα αποφανθεί δίκην ασκήσεων επί χάρτου περί του «πολιτικώς και ιδεολογικώς ορθού» αγώνα, αλλά, τουναντίον, αυτός που θα αναδείξει την πρωτοπορία της εργατικής τάξης και την προοπτική είναι ο μετωπικός αγώνας στην κλιμάκωσή του: «το προλεταριάτο συνιστά μια πραγματικά επαναστατική, μια πραγματικά σοσιαλιστικά δρώσα τάξη, μόνο υπό τον όρο ότι διεκδικεί και δρα ως πρωτοπορία όλων των εργαζομένων και όσων υφίστανται την εκμετάλλευση, ως ηγέτης τους στον αγώνα για την ανατροπή των εκμεταλλευτών...» (Άπαντα, τ. 41, σσ. 169-170).

Η επαναστατική κατάσταση σηματοδοτεί ουσιαστικά μια ριζική καμπή στην ιστορία της κοινωνίας, όπου γίνεται άμεσα και έντονα έκδηλη η ανεπάρκεια και η ιστορική χρεοκοπία της άρχουσας τάξης και του καθεστώτος της, η αναντιστοιχία της με τις ανάγκες και τις επιταγές της εποχής, η αδυναμία της να επιτελέσει λειτουργίες ηγεμονίας και κυρίαρχου υποκειμένου διά των ιδεολογικών και πολιτικών εκπροσώπων του καθεστώτος της. Τότε είναι που προκύπτει επιτακτικά η δυνατότητα και η αναγκαιότητα ριζικής επαναστατικής μεταστροφής του ρου της ιστορίας, ανάληψης πρωτοβουλίας κινήσεων από τους κάτω, αναβάθμισής τους από τη θέση των υποτακτικών ενεργούμενων σε συγκροτημένο υποκείμενο, με όρους αρχικά ηθικοπολιτικής ηγεμονίας και στη συνέχεια με την αξίωση κατίσχυσης και κυριαρχίας με όρους συσχετισμών δυνάμεων. Για να γίνει αυτή η δυνατότητα πραγματικότητα, απαιτείται συγκρότηση και ανάπτυξη του επαναστατικού υποκειμένου με όρους μετώπου, κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας, μαζικής ενότητας δράσης.

Χρειάζεται άραγε να συμφωνήσουμε σε όλα για να συμπήξουμε νικηφόρο κίνημα ανατροπής του καθεστώτος; Κάθε άλλο. Μέτωπο σημαίνει: κτυπάμε μεν μαζί στα επιτακτικά & ζωτικής σημασίας βραχυμεσοπρόθεσμα που συμφωνούμε, επιφυλασσόμεθα δε, συζητάμε, κάνουμε ζύμωση, παλεύουμε για τα περαιτέρω. Δεν συγκαλύπτουμε, δεν κουκουλώνουμε τις όποιες διαφωνίες, αλλά τις αναδεικνύουμε, με πλήρη σεβασμό στους συντρόφους μας που είναι φορείς τους, κτίζοντας συντροφικές σχέσεις ανεξιγνωμίας και συναγωνιστικότητας. Επομένως, είναι ζωτικής σημασίας:

α. η σαφήνεια στη διατύπωση των θέσεων-απόψεων, ώστε να καταστούν σαφή και τα πλαίσια της όποιας συμφωνίας ή διαφωνίας, ώστε να δούμε στην κρίσιμη φάση τι πραγματικά μας ενώνει και τι μας χωρίζει,

β. η σαφής διατύπωση των άμεσων βραχυμεσοπρόθεσμων, μεταβατικών στόχων παρέμβασης, όχι στο απροσδιόριστο μέλλον, αλλά ακριβώς στο πλέγμα αντιφάσεων της συγκυρίας που καθιστά ευάλωτο και αδύναμο το καθεστώς, που παρέχει τις βέλτιστες δυνατότητες αλλαγής των συσχετισμών με κλιμάκωση της ριζοσπαστικοποίησης και αγωνιστική διαπαιδαγώγηση του λαού,

γ. η δημιουργία κλίματος-ατμόσφαιρας εμπιστοσύνης, καλής προαίρεσης, άρσης κάθε καχυποψίας και όλων των συσσωρευμένων φορτίσεων (που καθιστούν ενίοτε το διάλογο με τον ταξικό αντίπαλο πιο εύκολο από το διάλογο μεταξύ -κατά τα λοιπά- ομοϊδεατών)…

δ.  η συγκρότησή του βάσει των αρχών της αιρετότητας, της εκ περιτροπής εναλλαγής, του διαρκούς ελέγχου από τα κάτω, της λογοδοσίας και της ανακλητότητας. Της βέλτιστης δημοκρατικής και αποτελεσματικής-μάχιμης λειτουργίας σε όλα τα επίπεδα, ώστε να αίρονται και οργανωτικά οι πιθανότητες επιβολής, καπελώματος, μικροκομματικών παιγνίων κ.ο.κ. και οι αντίστοιχες παραλυτικές καχυποψίες και κωλυσιεργίες.

Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο και ανέφικτο, σχέσεις αυτού του τύπου δομούμε με εξαιρετική επιτυχία εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον, στα πλαίσια των Ομίλων Επαναστατικής Θεωρίας (βλ. http://www.omilos.tuc.gr/). Και είναι καταλυτική η σημασία των κομμουνιστών σε αυτές τις σχέσεις.

Άλλωστε, στην κρισιακή συγκυρία, όπως αυτή εκδηλώνεται στον «ασθενή κρίκο», το κάθε πρόταγμα από τη μετωπική δέσμη βραχυ-μεσοπρόθεσμων διεκδικήσεων του κινήματος, εξακοντίζεται στον πυρήνα των διακυβευμάτων της εποχής, αναμετράται με τις κυρίαρχες στρατηγικές επιλογές της άρχουσας τάξης, συναρτάται με τη δυναμική του ριζικού επαναστατικού μετασχηματισμού, με το έναυσμα της επανεκκίνησης της παγκόσμιας επαναστατικής διαδικασίας. Είναι λοιπόν σκόπιμο, αυτή η συνάρτηση να γίνεται μετά λόγου γνώσεως, συνειδητά, με όρους διαλεκτικής υπαγωγής των τακτικών κινήσεων στη στρατηγική, με όρους εμπλοκής του επαναστατικού κινήματος στη «ζώνη εγγύτερης ανάπτυξης» της συγκυρίας.

Είναι θέμα ζωής ή θανάτου του λαού και του κινήματος η συγκρότηση αυτής της κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας. Η συγκρότηση ενός ενιαίου κέντρου συντονισμού και περιφρούρησης του νικηφόρου αγώνα σε όλα τα επίπεδα, με κάθε αναγκαίο τρόπο και μέσο, ικανού να αδράξει τη στρατηγική πρωτοβουλία κινήσεων από το Μαύρο Μέτωπο του καθεστώτος, υπερβαίνοντας την ηττοπάθεια και τις εκ των υστέρων μάχες οπισθοφυλακής. Ενός Μετώπου για τη διεκδίκηση λαϊκής κυριαρχίας, πατριωτικού και διεθνιστικού [7].  

Η βέλτιστη επίτευξη αυτών των όρων, απαιτεί επιτακτικότερα από ποτέ το θετικό προσδιορισμό της κομμουνιστικής προοπτικής, όχι ως προαπαιτούμενο της σύμπηξης της ως άνω κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας (που θα συνιστούσε καταστροφικό σεκταρισμό), αλλά ως σαφή διακηρυγμένο σκοπό και προσανατολιστική αρχή των κομμουνιστών σε αυτή την εμπλοκή.

Απαιτείται λοιπόν θεμελιώδης ανάπτυξη της επαναστατικής θεωρίας και της κλιμάκωσης της συγκρότησης του υποκειμένου των επικείμενων επαναστάσεων, αρχής γενομένης από ένα μετωπικό αγώνα, που θα εδράζεται σε κοινή δράση, με διεκδικήσεις που θα αφορούν τις επιτακτικές θεμελιώδεις ανάγκες ζωτικής σημασίας για την επιβίωση εκατομμυρίων ανθρώπων. Έναν αγώνα αντιιμπεριαλιστικό, για λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική απελευθέρωση, για τον εκδημοκρατισμό της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, εναντίον των πλέον επιθετικών δυνάμεων του παγκόσμιου χρηματιστικού κεφαλαίου, εναντίον των νέων μορφών αποικιοκρατίας. Μέσα από αυτό το θεωρητικό και πρακτικό αγώνα θα λάβει χώρα μια πολύ σημαντική ριζοσπαστικοποίηση των μαζών, σε μια διαδικασία ωρίμανσης του επαναστατικού υποκειμένου για την επαναστατική ενοποίηση της ανθρωπότητας.

Χανιά 27.5.2013

 

ΠΗΓΗ: [Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Αριστερή Συσπείρωση", Αρ. Τεύχους 25, Ιούνιος 2013 σ. 39-50]. Το είδα: http://www.ilhs.tuc.gr/gr/dim_aristerisyspeirosi_25_2013.htm

 

Παραπομπές

 

[1] Η απολογητική λειτουργία αυτής της αυταπάτης-φενάκης της δέσμιας των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων συνείδησης συνδέεται με τη γενικευμένη επίφαση «ισότητας» και «ελευθερίας» του συνόλου των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων, οι οποίες -στο εν λόγω πλαίσιο- προβάλλουν ως βουλητικές πράξεις-επιλογές στις συναλλαγές-δικαιοπραξίες των ατόμων-«λελογισμένων» εγωιστών. Στον αντίποδα αυτής της θεώρησης και ως αφετηριακός ετεροπροσδιοριστικός πόλος της, βρίσκεται η άλλη φενάκη, βάσει της οποίας το σύνολο των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων προβάλλει ως άκαμπτο και ανυπέρβλητο πλέγμα αυθύπαρκτων απρόσωπων «δομών χωρίς υποκείμενο», με τους ανθρώπους σε ρόλο απλών φορέων-ενεργούμενων αυτών των δομών. Με αυτό τον τρόπο αλληλοαναπαράγονται δέσμιες της κυριαρχίας των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων στάσεις και αυταπάτες, φιλοσοφικές-μεθοδολογικές εκφράσεις των οποίων είναι εκδοχές της ιδεοκρατικής βουλησιαρχίας, του υποκειμενισμού καθώς και του θετικισμού, του δομισμού, κ.λπ.

[2]      Απαιτεί ξεχωριστή διερεύνηση η υπονόμευση της επιστημονικής ορθολογικότητας στο πεδίο της υποκατάστασης της επιστήμης από ιδεολογικές-χειραγωγικές τοποθετήσεις φορέων πραγματικών και φαντασιακών αντιπαλοτήτων στην ανταγωνιστική δομή του εποικοδομήματος, στο πνεύμα πολλαπλών ετεροπροσδιορισμών. Σε αυτό το πνεύμα, οι βασικές λειτουργίες της επιστήμης (αντικειμενική περιγραφή, εξήγηση και πρόβλεψη) υποκαθίστανται από την κατίσχυση σε συσχετισμούς δυνάμεων βάσει της αγοραίας δημοφιλίας, από τη σπουδή για ιδεολογική περιχαράκωση «ημετέρων» έναντι «αντιπάλων», από τον καθορισμό του εκάστοτε «κύριου ρεύματος» (μόδας ιδεών του συρμού) και τη σύμπλευση με αυτό, από αγελαίες ιδεολογικές συστρατεύσεις κ.ο.κ. Εδώ, η σπουδή για επικράτηση των ιδεών παραγκωνίζει τη γνωσιακή σχέση και προσομοιάζει μάλλον με την εμπορική-επιχειρηματική κατίσχυση στις αγοραίες σχέσεις, με αντίστοιχη υποβάθμιση και εκτόπιση τόσο της γνωστικής διαδικασίας και του αντικειμένου, όσο και του υποκειμένου της γνώσης. Η δημοσκοπική ή/και εκλογική κατίσχυση προσλαμβάνει όλο και πιο πολύ χαρακτηριστικά αγοραίου ανταγωνισμού, όπου οι αλλοτριωμένοι γραφειοκράτες «ηγέτες» (επαγγελματίες ή ερασιτέχνες-χομπίστες πολιτικοί) φέρονται ως μαγαζάτορες με αξιώσεις αποκλειστικότητας και χειρίζονται τους υπόλοιπους ως ανταγωνιστικά «μαγαζιά» ή/και ως πελάτες. Εδώ, δεν έχει πλέον ιδιαίτερη σημασία η αντιστοίχηση των ιδεών με την πραγματικότητα, με το γνωστικό αντικείμενο, με την αλήθεια και η αποτελεσματικότητα της πράξης, αλλά ο αντίκτυπος, η απήχηση, η ιδεολογική-χειραγωγική χρήση των ιδεών. Αντίστοιχα και το υποκείμενο απαλείφεται, ή υποβαθμίζεται στους ρόλους του δίπολου χειραγωγός-χειραγωγούμενος.

Η απόσπαση αυτής της ειδικής πτυχής της ανταγωνιστικής λειτουργίας των ιδεών στο εποικοδόμημα και η αντίστοιχη απολυτοποίηση-υποστασιοποίησή της, αποτελεί τη βάση αρχικά της δομολειτουργικής αντίληψης περί ιδεολογίας και «ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους», των μεταδομικών αντιλήψεων αποκλειστικής σύζευξης της γνώσης με την εξουσία, τη χειραγώγηση, τον «ολοκληρωτισμό» και στη συνέχεια των μετανεωτερικών ιδεολογημάτων αναγωγής της γνώσης συλλήβδην σε «κοινωνικές και συμβολικές κατασκευές».

Το αδιέξοδο αυτών των ιδεολογημάτων συνδέεται με την απάλειψη από την προβληματική τους της καθολικής σχεδιοποιού και χειραφετικής-απελευθερωτικής λειτουργίας της επιστήμης και της φιλοσοφίας.

[3]      Αυτό μαρτυρά π.χ. η υποκατάσταση του επαναστατικού διεθνισμού από τον αστικό κοσμοπολιτισμό, η υιοθέτηση αστικών ιδεολογημάτων της «θεωρίας των άκρων», του «ολοκληρωτισμού», του δομισμού, του μεταδομισμού και του μεταμοντέρνου, η ευκολία μετακίνησης από μαοϊκές σταλινικές δοξασίες σε ιδεολογήματα επιγόνων του τροτσκισμού, από καστοριαδικό «φαντασιακό» ανορθολογισμό σε μιντιακή «φιλοσοφία» εντυπωσιασμού αδαών, τύπου Σλαβόι Ζίζεκ, κ.ο.κ….

[4]      Είναι συναρπαστικές οι οπαδικές μετατοπίσεις, παλινδρομήσεις και μετεγγραφικές επιδόσεις ορισμένου τύπου αριστερής διανόησης, με αντίστοιχες ιδεολογικές παλινωδίες και ακροβασίες. Το φαινόμενο «εμπλουτίζεται» με τις επιδόσεις αμοιβαίας κύρωσης κομματικών και πανεπιστημιακών ιδιοτήτων. Π.χ., ο πιστός σε ορισμένη κομματική γραμμή πανεπιστημιακός είναι πάντα ευπρόσδεκτος άνθρωπος «των γραμμάτων και των τεχνών», που κοσμεί τη δημόσια παρουσία της αντίστοιχης γραφειοκρατίας… Ενίοτε μάλιστα, τυγχάνει να αποχωρεί από αυτό το ρόλο, αφήνοντας ιδεολογήματά του «κληρονομιά» στον εν λόγω χώρο…

[5]  Βλ. επίσης και τη θεωρία των αναβαθμών της διαμόρφωσης των νοητικών δράσεων του P. Galperin.

[6]  Διδακτική είναι από αυτή την άποψη και η ιστορική εμπειρία του επαναστατικού κινήματος της χώρας μας. Το ΕΑΜ ήταν δημιούργημα μιας μικρής ομάδας περίπου 200 κομμουνιστών, ενώ το ΚΚΕ το 1944 είχε 500.000 μέλη το 1944, σε πληθυσμό 7.500.000 κατοίκων. Άρα και το μέσα και μετά το μετωπικό αγώνα κομμουνιστικό όμμα ήταν δημιούργημα του μετώπου.

Ο κοινοτικός συνεργατισμός και ο Κ. Καραβίδας

 

Του Σπύρου Κουτρούλη

   Τι σταμάτησε αυτά τα κινήματα ψυχής που αξιώθηκε

κι έφτασαν ως τις κοινότητες; Ποιος καπάκωσε

μια τέτοιου είδους αρετή, που μπορούσε μια μέρα

να μας οδηγήσει σ' ένα ιδιότυπο, κομμένο στα μέτρα της χώρας πολίτευμα; Όπου κοινοτικό

αίσθημα να συμπίπτει με κείνο των αρίστων; Τι

έγινε η φύση που μαντεύουμε αλλά δεν τη

βλέπουμε; Ο αέρας που ακούμε αλλά δεν τον εισπνέουμε;

Ο. Ελύτης[1]

 

Η κοινότητα δεν υπήρξε μια συσσωμάτωση αδιάφορη για το μάτι των ερευνητών. Από νωρίς διαπιστώθηκε, ότι η εξέταση της θα έθετε κρίσιμα προβλήματα και θα αποκάλυπτε ουσιώδεις πτυχές της νέας ελληνικότητας.

Σε πολλές περιπτώσεις θεωρήθηκε ως δημοσιονομικός θεσμός της τουρκοκρατίας, ενώ σε άλλες προσδιορίστηκε η γενεαλογία της στο αρχαίο άστυ και σε σταθερούς γεωοικονομικούς παράγοντες. Δείγμα των ποικίλλων απόψεων που διατυπώθηκαν είναι και η σύνδεση της με την οργάνωση της οικονομικής ζωής κατά την εποχή του Βυζαντίου. Επιπροσθέτως υποστηρίχθηκε ότι η κοινότητα αποτέλεσε μορφή κοινωνικής οργάνωσης, που άνθισε στα Βαλκάνια υπό διάφορες μορφές και γενικότερα στην ορθόδοξη ανατολή (Ρωσία, παρευξείνιες χώρες). Φαίνεται να υπάρχει μια γενική συμφωνία, ότι η σημασία της κοινότητας αρχίζει να υποχωρεί αμέσως μετά τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους και το τέλος της κυβερνήσεως Καποδίστρια. Στα πλαίσια μιας απαισιόδοξης ερμηνείας, η κοινότητα δεν έχει πλέον θέση σε μια διαρκώς εκτεχνικευμένη κοινωνία και αναγκαστικά θα ακολουθήσει την μοίρα του διαρκώς συρρικνούμενου γεωργικού τομέα. Αντίθετα, κατά άλλες εκτιμήσεις, τα σύγχρονα πληροφοριακά δίκτυα και η αλματώδης ανάπτυξη των μέσων συγκοινωνίας, ευνοούν την αποκεντρωμένη οργάνωση του πολιτικού και κοινωνικού βίου.

Ο Κωνσταντίνος Καραβίδας ερεύνησε ενδελεχώς την νεοελληνική κοινότητα. Η σκέψη του μετατοπίστηκε απο μια εξαντλητική και επιτυχή συλλογή πρωτογενούς υλικού στην ανάδειξη της κοινότητας σε μια «πραγματική ουτοπία» προορισμένη να συγκρουστεί στο χώρο της ιδεολογίας με άλλες «πραγματικές ουτοπίες». Ο Καραβίδας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κοινότητα όχι μόνο υπήρξε, αλλά διεκπεραίωνε λειτουργίες διοικητικές και παραγωγικές. Γηγενής αντικαπιταλιστικός θεσμός, δημιούργημα εν πολλοίς γεωοικονομικών παραγόντων, είναι αναγκαία σε κάθε στάδιο της τεχνικής εξέλιξης και κλειδί για την κατανόηση του νεοελληνισμού.

Ο Κ. Καραβίδας βρίσκει έναν αναπάντεχο σύμμαχο σε ορισμένα κείμενα του Κ. Μαρξ, τα οποία ξεφεύγουν από τον νομοτελειακό εξελικτισμό που διακρίνει τον βασικό πυρήνα της σκέψης του.

Σε δύο επιστολές του ο Κ. Μαρξ το 1877, Προς τον Μιχαηλοφσκι και το 1881, προς τη Βέρα Ζάσουλιτς τάσσεται με όσους στην Ρωσία «στην ζωτικότητα της συνεργατικής αγροτικής κοινότητας» βλέπουν το σπόρο για εκέινο που θα ονομάζαμε σήμερα «μη καπιταλιστική ανάπτυξη» προμηνύοντας τον κομμουνισμό.[2] Όπως υπογραμμίζει Ε. Μπαλιμπάρ, που παραθέτει τα κείμενα του Μαρξ, η κοινότητα «μπορεί να χρησιμεύσει για την «αναγέννηση της Ρωσίας», δηλαδή για την οικοδόμηση μιας κομμουνιστικής κοινωνίας, αποφεύγοντας τους «ανταγωνισμούς», τις «κρίσεις», τις «συγκρούσεις» και τις «καταστροφές» που σημάδεψαν την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Δύση, δεδομένου ότι η κοινοτική μορφή είναι σύγχρονη (όρος στον οποίο ο Μαρξ επανέρχεται με επιμονή) με τις πιο αναπτυγμένες μορφές της καπιταλιστικής παραγωγής, τις τεχνικές της οποίας μπορεί να δανειστεί από τον περιβάλλοντα «χώρο».[3] Είναι βέβαιο ότι αν οι Σοβιετικοί είχαν επιλέξει να σεβαστούν την κοινοτική παράδοση θα ήταν εντελώς διαφορετική η εξέλιξη των κοινωνιών τους.

Η κοινότητα δεν αντιτίθεται απαραίτητα στην ύπαρξη ισχυρής κεντρικής αρχής, όπως τεκμηριώνεται από το γεγονός της παρουσίας της κατά την βυζαντινή και οθωμανική κυριαρχία. Θα αναμέναμε ενδεχομένως από τον Καραβίδα να ερμηνεύσει την κοινότητα, ως απότοκο της απουσίας προτεσταντικού ήθους που η δραστική του παρουσία σε χώρες της Δύσης ευνόησε την υπολογιστική οργάνωση του βίου και την ατομική συσσώρευση πλούτου. Μια τέτοια οπτική, που εκκινά βέβαια από τους προβληματισμούς του M. Weber αλλά και με την συνδρομή άλλων αιτιοτήτων, όπως του γεγονότος ότι στην οθωμανική κυριαρχία η γη θεωρείτο ότι ανήκε στον Θεό και στον γήινο εκπρόσωπο του τον Σουλτάνο, την ισότιμη αποδοχή του εθιμικού δικαίου και του ρωμαϊκού δικαίου, μπορεί να εξηγήσει την μακρά απουσία από την νεοελληνική κοινωνία μιας αυθεντικά δυτικής εκδοχής της κεφαλαιοκρατίας -που σημαίνει όχι μόνο συγκεκριμένες παραγωγικές σχέσεις αλλά και συγκεκριμένο ήθος σαν αυτό που αδρότατα μας περιέγραψε ο W. Sombart στο έργο του «Αστοί» και την πεισματική εμμονή της, στην κοινότητα ή σε αποτυχημένες εκδοχές του κοινοτικού συνεργατισμού. Ο Καραβίδας δεν γοητεύτηκε από την σκέψη του M. Weber. Απέδωσε την κοινότητα σε ένα σύνολο αξιών που κληρονομούνται στον νεοελληνισμό κατευθείαν από το αρχαίο άστυ καθώς και σε αναλλοίωτους γεωοικονομικούς παράγοντες. Το έργο του είναι εκτενέστατο. Περιλαμβάνει δημοσιεύσεις σε περιοδικά που εκδίδονταν ανάμεσα στο 1920-1930 όπως στην Πολιτική Επιθεώρηση του Ι. Δραγούμη και στην Κοινότητα του Ν. Μαλούχου και έργα όπως Η κοινοτική πολιτεία, Αγροτικά, Μακεδονικοί Ύμνοι, Γεωοικονομία και κοινοτισμός, Ευρωπός, Η μακεδονοσλαβική αγροτική κοινότης, Η Δημοκρατία και η Αυτοδιοίκησις εν Ελλάδι, Σοσιαλισμός και Κοινοτισμός, Η τοπική αυτοδιοίκησις και ο επιχώριος εν Ελλάδι οικονομικός ρεζιοναλισμός -οικονομικαί, κοινωνικαί και πολιτικαί εφαρμογαί του κοινοτισμού επί του ουσιαστικού περιεχομένου της δημοκρατίας εν Ελλάδι. Παρά τον ιδιαίτερα προσωπικό τρόπο γραφής και τις επιμέρους πιθανές ενστάσεις το έργο του Κ. Καραβίδα περιέχει ανεκτίμητο πλήθος πρωτογενών παρατηρήσεων και σκέψεων.

Ο Κ. Καραβίδας μεταβαίνει από την διοικητική-δικαιακή ερμηνεία της κοινότητας στην κοινωνική-οικονομική στο έργο του Κοινοτική Πολιτεία (έκδοση του ιδίου, Αθήναι 1935). Τυπικό παράδειγμα ανεξάρτητου στοχαστή -αν και κριτικός υποστηρικτής του Ε. Βενιζέλου-, σε έργα του όπως τα «Αγροτικά» είμαστε αντιμέτωποι με το ισχυρό πάθος του να συλλέξει πρωτογενή δεδομένα -πολύτιμα για τον κοινωνιολόγο όσο και τον ανθρωπολόγο- για το τσελιγκάτο, την Πατριά (Ζάντρουγκα), το βαλκανικό κεφαλοχώρι, το τσιφλίκι, τους ελεύθερους μικροϊδιοκτήτες καλλιεργητές, ενώ εξετάζει με ιδιαίτερα πρωτότυπο τρόπο τα κοινωνικά αίτια της ληστείας. Στην Κοινοτική Πολιτεία περιέχονται οι θέσεις του Κ. Καραβίδα για την κοινοτική μεταρρύθμιση, διατυπωμένες με σαφή και συστηματικό τρόπο. Ενδιαφέρεται να παρουσιάσει την κοινότητα, τον κοινοτισμό ως διακριτό κοινωνικό-οικονομικό σύστημα τόσο έναντι των συνεταιριστών όσο και έναντι των φιλελεύθερων και των κρατιστών. Δευτερευόντως ανιχνεύει την γενεαλογία της κοινότητας και της πολιτικής θεωρίας του κοινοτισμού.

Ο Κ. Καραβίδας αντί να ηθικολογεί για το θέμα της ληστείας επισημαίνει ως αίτιά της την εξασθένηση «της οικονομίας των ορεινών αυτών περιοχών το δε άλλο η έντασις των δημογραφικών περισσευμάτων του πληθυσμού εις τας ιδίας περιοχάς».[4] Περισσότερο αναλυτικά γράφει ότι οι μη απασχολούμενοι πληθυσμοί της ορεινής Ελλάδας είχαν τρεις διαφορετικές επιλογές: α. Μετανάστευση, β. Επάνδρωση του κρατικού τομέα, γ. Συγκρότηση ληστρικών ομάδων. Επίσης θεωρεί ότι η στήριξη της αγροτικής παραγωγής στο ανώνυμο κεφάλαιο, στην μηχανή και γενικά σε «εκκεφαλαιοκρατισμένες μορφές οργανώσεως» θα την καταστήσει ευαίσθητη στις κρίσεις. Καταλήγει δε ότι είναι ανόητο «να ζητάτε να βελτιώσετε, με μορφές οργανώσεως καφαλαιοκρατικές, μιαν χώραν φύσει μη κεφαλαιοκρατικήν˙ μόνον προσωρινάς θέσεις με μεγάλους μισθούς θα έχετε εις το κέντρον».[5]

Ο Κ. Καραβίδας διαβλέπει το οικονομικό ναυάγιο των μικροϊδιοκτητών και την επακόλουθη συγκέντρωση πλούτου. Γι' αυτό τους συμβουλεύει ότι έχουν συμφέρον «να διατηρήσουν μεν το καθεστώς της ατομικής ιδιοκτησίας, αλλά και να υποταχθούν εις μιαν πολιτικήν αρμονιστικήν και συνθετικήν των μικρών-μικρών από πολλών πηγών πολλαπλών πόρων εφ' ων στηρίζονται, και να ολοκληρώσουν την οικονομία των εντός του πλαισίου των πατροπαράδοτων κοινοτικών θεσμών˙ εξήγησα δε ότι η τοιαύτη ολοκληρωμένη κοινότης, η κοινότης δηλαδή της παραγωγής, της βιομηχανίας και ει δυνατόν και του εμπορίου ωρισμένων εκ των πρώτων υλών της χώρας μας, αποτελεί στοιχειώδη προϋπόθεσιν παντός ευρυτέρου ομαδικού σχηματισμού».[6]

Ο Κ. Καραβίδας υποστηρίζει ότι η γεωργία και η κτηνοτροφία δεν μπορούν να επιβιώσουν οικονομικά δίχως «την εγκαθίδρυσιν ειδικών λειτουργιών κοινοτικών και δη χαρακτήρος κατά βάσιν αναγκαστικού, ως είνε ο σχηματισμός της ντάμκας των ομοειδών καλλιεργειών, η κατάλληλος συγκρότησις της νομευτικής μονάδος (λειβάδι) και η αγροφυλακή».[7] Επίσης δίνοντας μια σύνοψη των στοιχείων που συμπίπτουν για την δημιουργία της κοινότητας ως πλήρους κοινωτικο-οικονομικής οντότητας αναφέρει ότι «η τελική φυσιογνωμία πάσης ανθρώπινης κοινωνικής συνθέσεως είναι πάντοτε προϊόν αλληλοπροσαρμογής των τριών τούτων στοιχείων του φυλετικού, του πολιτιστικού και κυριώτατα του γεωοικονομικού».[8]

Ο πολιτικός χαρακτήρας της κοινό­τητας περιέχει στοιχεία δημοκρατίας και αριστοκρατίας: «Η επιτυχής προσαρμογή των ως άνω στοιχείων μέσα εις τα τόσον ποικίλα και διαφορικώτατα τοπεία των βάθεως τετμημένων Μεσογειακών και δη των Ελλήνικών χωρών έφερεν εις την διαμόρφωσιν ωρισμένων ειδικών θεσμών – κατ' ουσίαν ειδικών εν τη προσαρμογή παραλλαγών του εκάστοτε αναγκαίου δια την παραγωγήν συνδυασμού κεφαλαίου και εργασίας – θεσμών που είναι πανάρχαιοι εν Ελλάδι, γενικά δε γνωστοί με το όνομα «Κοινοτικοί», που έχουν τον τύπον της αληθινής αξιολογικής (προσωπικής δηλαδή και όχι κληρονομικής) αριστοκρατικής δημοκρατίας και που η άνθισις των συνέπεσε πάντοτε με τις ισχυρότερες εκλάμψεις του πολιτισμού εις την Μεσόγειον και με την γονιμωτέραν ατομικιστικήν κίνησιν και διασταύρωσιν των λαών αυτής».[9] Οι κοινοτικοί θεσμοί κατά τον Κ. Καραβίδα συνιστούν τον «έμπρακτο συνεργατισμό» και την «αληθή ελευθερία».

Σε έργα, όπως τα εγγειωβελτικά, που είναι αδύνατο ή οικονομικά ασύμφορο να πραγματοποιηθούν από μεμονωμένους αγρότες ή αγροτικές οικογένειες, απαιτείται η σύνθεση κεφαλαίου-εργασίας από την κοινότητα, γεγονός που σε ορισμένες περιπτώσεις έγινε με θετικά αποτελέσματα.

Ο Καραβίδας ανιχνεύει στοιχεία κοινοτικού συνεργατισμού στους νομάδες ή ληστοπειρατές. Όπως και ο Μοσχοβάκης χρησιμοποιεί την αγγλική κοινωνία ως παράδειγμα. Γράφει χαρακτηριστικά αιτιολογών την αποικιακή αγγλική εξάπλωση: «Διισχυρίζομαι, ότι όλα αι κατόπιν επιτυχίαι δεν είναι παρά η λογική συνέπεια μιας προσφυούς προσαρμπγής των αρχικών οργανικών κυτάρων του νομαδικού Τσελιγκάτου και της ληστοπειρατικής Συντροφιάς εις τους όρους που απήτησεν η οργάνωσις της αποικιακής εξαπλώσεως των κομπανιών του διαμετακομιστικού εμπορίου, της ωκεανείου ναυτιλίας, του πολεμικού στόλου, της βιομηχανίας, της τραπεζικής πρακτικής, της πίστεως και της φινάτσας του διεθνούς κεφαλαίου, του οποίου την εμπιστοσύνην κατέκτησαν οι Άγγλοι».[10]

Δίχως την ανάπτυξη του κοινοτικού συνεργατισμού, η ανάπτυξη του οικονομικού προϊόντος (υπό διάφορες μορφές) είναι επικεφαλής, η παρουσία του ενός είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για τον άλλο, ώστε δύο επιλογές αναγκαστικά ακολουθούν: η ερήμωση, η μετανάστευση ή ο εμφύλιος πόλεμος. Δυστυχώς στην Ελλάδα, μετά την παρακμή του κοινοτικού συνεργατισμού, τις δοκιμάσαμε και τις δύο.

Αναζητώντας ο Καραβίδας τους λόγους της προϊούσας αποσύνθεσης των κοινοτήτων επισημαίνει ότι: η «θανάσιμος γραμματολογία» και η «ηθοφθόρος αποσυνθετική αντίληψη του ατομικού ανθρώπου» που παρανόησε την αρχαία ελληνική παράδοση καθώς και οι παρεμφερείς αντιλήψεις της γαλλικής επανάστασης υπονόμευσαν τα πνευματικά θεμέλια του κοινοτισμού. Εξίσου δυσμενής υπήρξε η επίδραση του «ξενικού κοινοβουλευτισμού». Γνωρίζουμε ότι στην χώρα μας ο κοινοβουλευτισμός, παρά το γεγονός ότι υπήρξε από τις πρώτες χώρες που εισήγαγαν την καθολική ψηφοφορία, λειτούργησε ως μέσο διοχέτευσης της ξενικής επιρροής και της πολιτικής κυριαρχίας των «τζακιών».

Ο Καραβίδας μνημονεύει τον Παπαρηγόπουλο, τον Σάθα, τον Βλαχογιάννη, τον Κοκκώνη ως υπερασπιστές των κοινοτικών θεσμών. Μια ουσιώδης διαφορά που χαρακτηρίζει τη σκέψη του Καραβίδα σε σχέση με όλους αυτούς, αλλά και τον Μοσχοβάκη, είναι ότι δεν αρκείται να προσθέσει την κοινότητα ως μια επιπλέον διοικητική βαθμίδα, αλλά την αντιπαραθέτει προς το κοινοβούλιο. Οι προθέσεις όπως θα δούμε κατόπιν πιο συγκεκριμένα δεν είναι η δικτατορία, ούτε η πεφωτισμένη δεσποτεία (Καποδίστριας) που θα πραγματώσει εκ των άνω τον αστικό εκσυγχρονισμό, αλλά η ριζική μεταρρύθμιση του κοινοβουλίου. Περισσότερο αναλυτικά για την μεταρρύθμιση του κοινοβουλευτισμού γράφει ο Καραβίδας στο δοκίμιο του Η Δημοκρατία και η αυτοδιοίκησις εν Ελλάδι.[11]

Για τον Ι. Δραγούμη με τον όποιο είχε συνεργαστεί στην Πολιτική Επιθεώρηση σημειώνει: «εκ της αγωγής του και εκ του είδους της εργασίας του ως και εκ της ζωηράς αναμίξεώς του εις τας διεκδικήσεις της Μεγάλης Ιδέας (ήτις είχεν εννοηθεί κατά τρόπον αντίστροφον προς τα πραγματικά προβλήματα της οργανώσεως των Κρατών και της Διοικήσεως των λαών και των τόπων εις ους απέβλεπεν) αν και κατά σειράν παρεσύρθη εις όλας τας τότε κυκλόφορούσας κοσμοθεωρητικάς κοινωνικάς αντιλήψεις και καλλιτεχνικάς ροπάς – εν τούτοις δεν έλειψεν απο του να διαισθανθή και να διατυπώση ποιητικώς μεν περιγραφικώς (ούχι αναλυτικώς και συστηματικώς) πλην μετά μεγίστης οξύτητος την εγγενή δια τον ελληνισμόν αξίαν της κοινοτικής μας παραδόσεως».[12]

Έτσι η έννοια της κοινότητας σταδιακά λαμβάνει πολεμικό χαρακτήρα. Διακρίνει όσους επιλέγουν μία περισσότερο γηγενή και συλλογική οργάνωση του οικονομικού και πολιτικού βίου από όσους ευθυγραμμίζονται με έναν νόθο αστισμό και έναν κολοβωμένο κοινοβουλευτισμό, υπηρέτη της ξένης επέμβασης και των κυρίαρχων προαστικών δυνάμεων. Παρότι οι δυνάμεις αυτές συνήθως είχαν μια εξίσου κυρίαρχη παρουσία και στις κοινότητες, προτιμούν τελικώς να συνασπιστούν πίσω από τον μονάρχη και το κοινοβούλιο ή κατά προτίμηση να ακολουθήσουν στρατιωτικά κινήματα επιλέγοντας κατά τον προσφυή λόγο του Σ. Μάξιμου, Κοινοβούλιο ή Δικτατορία. Ο Καραβίδας προβάλλοντας μεθοδικά τον κοινοτισμό προσπαθεί να επιτύχει ότι δεν επέτυχε η πεφωτισμένη δεσποτεία του Ι. Καποδίστρια, να αποδώσει πολιτική δυναμική στις λαϊκές συσσωματώσεις.

Συχνά ο Καραβίδας επανέρχεται στην συγκριτική διαφορά του γαλλικού ατομικισμού με τον αγγλικό κοινοτισμό. Η σημασία αυτής διαφοροποίησης, κι αν ακόμη υπήρξε, σταδιακά μηδενίζεται. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η νοηματοδότηση της ελευθερίας, όχι ως αποθέωση του ατομικισμού αλλά ως ιεραρχική ένταξη του ατόμου μέσα στην κοινότητα ή εναλλακτικά στην πατριαρχική ή νομαδική οικογένεια. Σημειώνει δε «Η καθυποβολή εις την ιεραρχίαν και εις την πειθαρχίαν του άστεως τούτου, ήτο πράγματι ο μόνος τρόπος ίνα ο καθείς αποκτήση την οντότητά του ως ανθρώπου, να περιβληθή την προσωπικότητα αυτού ως ατόμου, να καταστή δε ούτω ένας συντελεστής τάξεως και προκοπής, όχι αναρχίας.[13] Βέβαια η ένταξη του ατόμου στην πατριαρχική οικογένεια ή στην συνεργατική κοινότητα, μπορεί να ήταν αναγκαία και σωστική αλλά σε πολλές περιπτώσεις να ήταν ασφυκτική. Δίχως άλλο αν δεν υπήρχε μια ελάχιστη συναίνεση των μετεχόντων, οι συσσωματώσεις αυτές δεν θα επιβίωναν για το διάστημα που επιβίωσαν. Η ελευθερία, κατά τον Καραβίδα, δεν έχει αρνητικό νόημα – ελευθερία απο κάτι – αλλά θετικό, ελευθερία για κάτι: «η δική μας κοινότητα προϋποθέτει όχι μια αρνητική ατομιστική ελευθερία αλλά μια θετική κατάφασι και μια πύκνωσι της τάξεως των ατόμων μέσα στην οργανική ομάδα όπου ο καθένας ημπορεί να βρή της μόνες πιθανές δυνατότητες πρακτικής ατομικής ελευθερίας και ισότητος˙ έτσι ακριβώς ήταν και στο αρχαίον άστυ, έτσι είνε και τώρα στην κοινότητά μας».[14] Εμφατικότερα ο Καραβίδας επισημαίνει «ότι αντίθετα από αυτό που γίνεται στο σημερινό αστικό κράτος, το άτομο δεν θάχη πλήρη προσωπικότητα αν δεν μετέχη σε μια ωρισμένη ομαδική μονάδα της παραγωγής της χώρας όπου ζη».[15]

Ο Καραβίδας, είναι υποχρεωμένος να επανερμηνεύσει την θέση του πολίτη στο αρχαίο άστυ, διότι από αυτό προμηθεύονται υποδείγματα όλοι οι νεώτεροι απολογητές του ατομικισμού: «Η παρεξήγησις έγκειται εις το ότι πουθενά το ελεύθερο άτομο δεν ήταν τόσο οργανικά εντεταγμένο και αντικειμενικά ιεραρχημένο όσο στην αρχαία ελληνική κοινοτική ομάδα. Η πτώσις άλλωστε της Ελλάδος συνδέεται εσωτερικά όχι με την ύστερη υποδούλωση στους ξένους επιδρομείς αλλά με την διάλυσι εκείνης της πρώτης ομάδος και με την εξασθένησι του κοινοτικού εταιρικού πνεύματος, το οποίον βάσταξε από τον Πυθαγόρα έως το ύστατο σπαρτιατικό συσσίτιο κάτω από άπειρες μορφές και το οποίον εμφανίστηκε από περίοδο σε περίοδο πολύ συχνά όπως και πρόσφατα στης προεπαναστατικές κοινότητες της Ηπείρου των νησιών και άλλων μερών της Ελλάδος και της Μεσογείου».[16]

Ο Καραβίδας για να αποσαφηνίσει την έννοια του κοινοτικού συνεργατισμού αναφέρεται στους Υδρο-σπετσιώτες συντροφοναύτες και τα Ζαγόρια της Ηπείρου ανάμεσα στο 1700 και 1820. Στην δεύτερη περίπτωση η εισροή μεταναστευτικών πόρων δεν ευνοούσε την χαλάρωση αλλά αντίθετα συνέπεσε η ένταση της εργασίας με την ακμή της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της βιοτεχνίας. Επιπλέον η τοπική εξουσία εδεχόταν τον άμεσο και σκληρό έλεγχο της κοινότητας ώστε «η ισορροπία ήτο δυναμική, η ιεραρχία γνησία και οι κυρώσεις άμεσοι».[17] Παρ' όλα τα θετικά στοιχεία, που ο Καραβίδας απαριθμεί, αποφεύγει να αναδείξει την κοινότητα, σε «παγκόσμιο πρότυπο», διατηρεί μια αναγκαιότητα τοπική. Όμως σε άλλα κείμενα του θα εγκαταλείψει τον συνεσταλμένο σκεπτικισμό του για χάρη ενός ενθουσιώδη «κοινοτισμού».

Ο Καραβίδας ονομάζει τις κοινότητες τα κυριότερα αντικαπιταλιστικά κύτταρα του ελληνικού χώρου. Η κριτική που ο ίδιος προβαίνει στον καπιταλισμό είναι εξαντλητική: «Τα αποτελέσματα της εξελίξεως ταύτης δεν ήργησαν να φανούν και ήσαν γενικώς μεν η απερίφραστος υποταγή των πάντων εις την ύλην, ειδικώτερον δε η υποδούλωσις των ως προς τας πρώτας μαζικάς ύλας πτωχών χωρών, ως και η συντριβή όλων των ασθενέστερων κλάδων της παραγωγής, έτι δε και αυτών των προσώπων, που δεν ηδύναντο να συναγωνισθούν εις την διεθνήν αγοράν – δηλαδή να δώσουν εις το ανώνυμον διεθνές κεφάλαιον το επιζητούμενον και, κατά το ελάχιστον αυτού όριον, εν τω συναγωνισμώ καθωρισμένον μείζον κέρδος εκ της παραγωγής αυτών και εκ της εργασίας των. Αλλά μήπως, θα μ' ερωτήση τις, ως εκ του σχηματισμού του, το ανώνυμο αυτό διεθνές κεφάλαιον, ως και τα κέρδη του, δεν επρόκειτο πάντοτε να ξαναγυρίσουν και κατά τον δημοκρατικώτερον τρόπον να ξανακατανεμηθούν και να πλουτίσουν και την πτωχυτέραν καλύβην, ήτις θα ηδύνατο ανετώτατα να είχε συμμετάσχει εις την συμπόσωσιν αυτού; Δεν είναι όμως έτσι, δυστυχώς˙ διότι, πίσω από το προσκήνιον της ελευθερίας, η τεράστια αυτή δύναμις του διεθνούς ανωνύμου κεφαλαίου, εκφυγούσα από τας χείρας που επαξίως και υπευθύνως ηγούνται των διαφόρων κλάδων της παραγωγής, περιήλθεν εις την διάθεσιν της διεθνούς τραπεζιτικής γραφειοκρατίας και των πρωταθλητών του χρηματιστηρίου, των πλέον ανευθύνων δηλαδή προσώπων˙ η δε περιβόητος ανακατανομή δεν απέδωσεν παρά θύελλας μόνον και μάλιστα ιδιαιτέρως βαρείας εις εκείνα τα κοινωνικά στρώματα, τα οποία είχαν εμπιστευθεί την τύχην των εις μηχανισμούς τόσον μεμακρυσμένους από την άμεσον αυτών αντίληψιν».[18]

Η σύγκρουση χρηματιστικού και παραγωγικού κεφαλαίου είναι μια σταθερά της καπιταλιστικής οικονομίας όσο και ο κερδοσκοπικός οίστρος των χρηματιστηρίων.

Οι κοινοτικοί θεσμοί τονίζουν το προσωπικό στοιχείο και μπορούν να εγγυηθούν την «προσφυεστέραν τεχνική και κοινωνική αγωγή» όπως και την οργανωμένη μεταναστευτική κίνηση πληθυσμών που δεν χωρούν μέσα στο ελληνικό γεωπολιτικό πλαίσιο.

Ο Καραβίδας θεωρεί ότι ο καπιταλισμός, όπως και κάθε κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, θα πρέπει να προσαρμόζεται στις αναγκαιότητες κάθε τόπου. Υποστηρίζει ότι η εισαγωγή του καπιταλισμού θα οδηγήσει πολλές περιοχές σε ερήμωση. Βέβαια ο καπιταλισμός δεν προϋποθέτει τον σεβασμό των παλαιότερων παραδόσεων αντίθετα στοχεύει στην ομογενοποίηση του κόσμου με την καταστροφή κάθε ετερότητας. Αυτό που ακολουθεί δεν είναι η επέλευση του παγκοσμίου προλεταριακού πολιτισμού, όπως θα επιθυμούσε ο Μαρξ, αλλά η γενικευμένη ανομία.

Ο Καραβίδας αποβλέπει στην αναζωογόνηση της γεωργικής οικογενείας, που θα ασχολείται με ποικιλία καλλιεργειών, αντί της μονοκαλλιέργειας και την συγκρότηση του κοινοτικού-συντροφικού συνεργατισμού. Περισσότερα στοιχεία για την γεωργική οικογένεια παραθέτει ο Καραβίδας στα Αγροτικά.

Ο Καραβίδας φαίνεται να μην λαμβάνει υπ' όψιν του ή να αγνοεί τις κατηγοριοποιήσεις του Ταίνις στο Κοινότητα και Κοινωνία. Πολλές φορές διευρύνει τόσο πολύ τον ορισμό της κοινότητας ώστε την καθιστά εννοιακά αδρανή. Όμως αντιπαραθέτει τον οργανικό χαρακτήρα της κοινότητας προς τον μηχανικό των άλλων κοινωνικών σχηματισμών. Παρόμοια είναι και η ερμηνεία της κοινοτικής ιεραρχίας: «Στη μάζα (και του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού) η ιεραρχία είνε μηχανική, πλήρης συνεπώς και συντριπτική, εξαντλητική, πράγμα άλλως τε απαραίτητο για την οργάνωσι και την δημιουργική κίνησι των απεράντων όγκων του αψύχου και του εμψύχου υλικού, όγκων με τους οποίους τα καθεστώτα αυτά εργάζονται˙ επίσης στη μάζα η ισότης είνε εντελώς αφηρημένη, γιατί φυσικά στην πράξι δεν μπορεί να υπάρξη ποτέ η ιδανική και νομική μηχανική ισότης. Στην ομάδα η ιεραρχία και η ισότης είνε οργανικές και γι' αυτό είνε πιο άνετες πιο εύπλαστες. Και η σχέσις του ατόμου προς το άτομον και προς την φύσιν είναι, με μια λέξι, άλλη στην ομάδα και άλλη στη μάζα».[19]

Οι συνεταιρισμοί όπως συγκροτούνται στην Αγγλία και την Γερμανία αυθόρμητα ή με την επιρροή των ιδεών των κοινοτιστών Φρ. Ραϊφάϊζεν και Χ. Σούλτσε είναι για τον Καραβίδα «προϊόν και συγχρόνως σύμπτωμα της επικρατήσεως της νέας επαναστάσεως και του καπιταλιστικού καθεστώτος»[20] και γι' αυτό αναγκασμένοι να προσαρμόζονται ολοένα και περισσότερα στην καπιταλιστική πραγματικότητα. Κατά τον Καραβίδα η κρίση του καπιταλισμού είναι η αδυναμία εύρεσης νέων αγορών όπου θα τοποθετηθούν προϊόντα και εργατικά χέρια, Σταδιακά θα μεταβαίνει σε συστολή των ατομικών ελευθεριών, παρά των αντιθέτως διακηρυχθέντων, ενώ ο συνεταιρισμός αποτελεί αποκλειστικά την παθητική αντιμετώπιση των αδήριτων αναγκαιοτήτων της καπιταλιστικής οικονομίας. Αντί λοιπόν της ευρείας εισαγωγής συνεταιρισμών που θα δημιουργήσουν ένα πρόσθετο γραφειοκρατικό βάρος, ο Καραβίδας προτείνει να στηριχθούμε στην γηγενή αντικαπιταλιστική παράδοση του κοινοτικού συνεργατισμού.

Ενδιαφέρον είναι ότι ο Καραβίδας δεν αγνοεί τον Χέγκελ, αφού δίχως να τον κατονομάζει επικρίνει ανωνύμως τους φιλοσόφους «οίτινες αντί να επιδοθούν εις τα θεία έργα της μουσικής, της ποιήσεως και της φιλοσοφίας, επεζήτησαν να θεοποιήσουν την Πρωσικήν Μοναρχίαν και να πραγματοποιήσουν την ιδεατή έννοιαν της Πολιτείας».[21]

Ο Καραβίδας αναφέρεται στον αποθεμελιωτικό ρόλο της «θύραθεν εισαγώμενης νομοθεσίας». Στον παράγοντα αυτό δηλαδή στην δυσμενή επίδραση επί των κοινοτήτων του εισαγόμενου ρωμανο-γερμανικού δικαίου εξαντλητικό και πολύτιμο υπήρξε το έργο του καθηγητή Ν. Πανταζόπουλου.[22] Ο Καραβίδας ισχυρίζεται ότι οι νομοθέτες δεν αντιλήφθηκαν το κοινωνικό ζήτημα και γι' αυτό απέφυγαν να προσαρμόσουν τον συνεργατισμό σε νέες πιο υγιείς βάσεις.

Ο Καραβίδας αποδίδει την συγκρότηση των κοινοτικών σχηματισμών στη μείξη παραδοσιακών και πολιτιστικών στοιχείων με την φύση της γεωοικονομίας. Γι' αυτό αντιμετωπίζει θετικά το έργο του Τσοποτού, Γη και Γεωργοί της Θεσσαλίας κατά την Τουρκοκρατίαν, που θεωρεί το τσιφλίκι ως προϊόν των γεωφυσικών συνθηκών της χώρας που καθιστούν αντιοικονομική την μικρή ιδιοκτησία. Έτσι η κοινοτική εξουσία θα πρέπει να διαδεχθεί τον τσιφλικά στις λειτουργίες που αυτός διεκπεραίωνε.

Η απαρίθμηση στη συνέχεια των μορφών κοινοτικής δραστηριότητας (Υδραίοι συντροφοναύτες, Αμπελακιώτες εμποροβιοτέχνες, εμπορικές κομπανίες Σιάτιστας, Κοζάνης, Καστοριάς, Ιωαννίνων, Μετσόβου, παραδουνάβιων περιοχών, τσελιγκάτα, κεφαλοχώρια) αποδεικνύει την ευρύτητα του κοινοτικού συνεργατισμού.

Η συντροφικότητα είναι το κύριο χαρακτηριστικό που αποδίδει στον κοινοτισμό, ο Καραβίδας. Δηλαδή η δυσκολία των καταστάσεων και η σπανιότητα των αγαθών οδήγησε τους νεοέλληνες, να ξεπεράσουν τον άκρατο ατομικισμό τους, ώστε ο καθένας να αισθάνεται τον άλλο ως μέρος του εαυτού του. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο έσχατος γίνεται πρώτος και γίνονται κατανοητές συμπεριφορές που υπό άλλες συνθήκες είναι άμεσα καταδικαστέες. Ο Καραβίδας αναφέρει το περιστατικό όπου ένας απλός αγγελιοφόρος αποκάλεσε τον Καραϊσκάκη «γύφτο και κερατά» και αυτός αντί να τον τιμωρήσει τον «ενηγκαλίσθη και κατησπάσθη».[23]

Ο κοινοτισμός απορρίπτει τον απόλυτο χαρακτήρα της ατομικής ιδιοκτησίας, που της αναγνωρίζει το αστικό καθεστώς. Τίθεται δε ως μέσο στην εξυπηρέτηση των συλλογικών στόχων της κοινότητας. Η ρωμαϊκή νομοθεσία απορρυθμίζει την συντροφικότητα και την οργανική αλληλεγγύη του κοινοτικού συνεργατισμού: «διότι ο Ρωμαϊκός Νόμος όχι μόνον ηρνήθη την ευρυτέραν οργανικήν αυτή αλληλεγγύην, αλλά και την κατά κόγχην υπάρχουσαν τοιαύτην διέβρωσε βαθμηδόν, εισχωρήσας, ως σφήνα διαλυτική, κατά τρόπον ακριβώς άλλως τε όμοιον όπως γίνεται και σήμερον εις όλας τας παθητικώς εκκεφαλαιοκρατουμένας χώρας η παρείσδυσις του καπιταλιστικού κεφαλαίου, εις βάρος δηλαδή της ομαδικής αλληλεγγύης εφ' ής εδράζονται αι τοπικαί οικονιμικαί μονάδες, μονάδες, εν τούτοις, τας οποίας – καθ' ο αποτελούσας βασικόν εν ταις καθ' ημάς χώραις όρον».[24]

Ο Καραβίδας είναι σαφέστατα αντίθετος με την δικτατορία Μεταξά και με τις διάφορες φασίζουσες ή φασιστικές θεωρίες που φαίνεται να αποτυπώνουν κάποιες επιρροές στον νεοελληνικό μεσοπόλεμο. Επικρίνει την δικτατορία Μεταξά διότι είχε φυλακίσει ως προδότη της πατρίδας τον συμπολεμιστή του Κλεινία επειδή «ούτος ενόμιζε, ότι ημπορούσε ελεύθερα μέσα στο γραφείο ο του να εκφράζη της προσωπικές του γνώμες συναφώς με τον τρίτον ελληνικό πολιτισμό».[25]

Ο φασιστικών εμπνεύσεων καθηγητής Δ. Βεζανής, επικρίνει τον κοινοτισμό ότι στην μεν περίπτωση της Ρωσίας η κοινότητα υπήρξε όργανο του τσαρισμού, ενώ στην Τουρκοκρατία υλοποιούσε αποκλειστικά δημοσιονομικές λειτουργίες. Ο Βεζανής ως κρατιστής ήταν κατανοητό να αντιτίθεται στον κοινοτισμό. Ο δε Καραβίδας του ανταπαντά ότι η ρωσική κοινότητα, προϋπήρξε των Ρωμανώφ και ξεκίνησε ως τρόπος διάκρισης της γης που προοριζόταν για την γεωργία και της γης που προοριζόταν για την κτηνοτροφία. Παρομοίως και η ελληνική κοινότητα, υπήρξε ανεξάρτητα των επιθυμιών του Οθωμανικού κράτους για να απαντήσει σε ζωτικά τοπικά προβλήματα.[26]

Ο Καραβίδας εισηγείται την συγκρότηση ενός πιστωτικού συστήματος, που στηρίζεται στην κοινότητα, το κοινοτικό ταμιευτήριο.

Ουσιαστική είναι η συμμετοχή των εργαζομένων στον κοινοτισμό. Αναφέρει συγκεκριμένα ο Καραβίδας «οι εργάτες, που θα εισφέρουν την σωματική τους δύναμη και θα δουλέψουν σ' αυτές τις βιομηχανίες, θα μπορούν να μετέχουν συντροφικά εις το διά τοιούτου συνδυασμού επενδεδυμένο σ' αυτές κεφάλαιο˙ και τούτο δε τόσο μάλλον, όπου αυτές οι βιομηχανίες θα ειδικευθούν ώστε να παράγουν κατ' αναλογίαν πλείονα μέσα παραγωγής, ήτοι μηχανές για άλλα εργοστάσια νέα και επίσης συντροφικά και ολιγώτερα βεβαίως αγαθά καταναλώσεως, ήτοι είδη, διατροφής….. το Συντροφικό Σύστημα δουλεύει με νομοτέλεια και αξιολογία κυριολεκτικά ανθρώπινη, γεγονός άλλως τε, το οποίον είνε αυτό κυρίως, που, μαζί με την επιθυμητή ανάπλαση του εν λόγω Συστήματος στη σημερινή οργάνωση της παραγωγής παρ' ημίν, θα καταστήση τους εργάτες μας συμμετόχους όχι μόνο στα κέρδη της επιχείρησης αλλά και στην ευθύνη για την διοίκησή της και γενικά για την τύχη της».[27]

Ο Καραβίδας διανθίζει τον λόγο του με προσωπικά βιώματα. Ο θεσμός της λαϊκής συνέλευσης, συνέχειας της Εκκλησίας του Δήμου, όπου λαμβάνονταν οι αποφάσεις για τα κρίσιμα θέματα της κοινότητας, υπήρξε ζωντανός στον τόπο καταγωγής του και επηρέασε καταλυτικά την πολιτική του σκέψη: «Όταν πρωτοεγύρισε, γύρω στα 1897, ο πατέρας μου στο Ζωριάνου, οι Ζωριανίτες έκαμναν μεν την φθινοπωρινήν τακτικήν Γενική τους Συνέλευσι δια την συζήτησιν των κοινών (νοίκιασμα κοινοτικών κτισμάτων, βοσκές, νερά…) ότι, όμως, επειδή εκείνοι είχαν την συνήθειαν να ομιλούν όλοι μαζί, ο πατέρας μου εισήγαγε (όχι δε άνευ βίας) τον κανόνα, καθ' όν – ο έχων να ειπή κάτι, ώφειλε ν' ανεβή στο πεζούλι του Αγίου Νικολάου – τέχνασμα δε τούτο, δι' ού και την σειράν του λόγου έκαμε σεβαστήν επί καιρόν πολύν και τους ρήτορας περιώρισε διότι ο καθένας εδίσταζε βέβαια ν' ανέβει στο λιθάρι απάνω».[28]

Ο Καραβίδας περιγράφει τα οικονομικά και πολιτικά στοιχεία του Συντροφισμού, του Κοινοτικού Συνεργατισμού: «Η παραγωγική εργασία, η τροφή και η στέγη αποτελούν για κάθε πολίτη της κύριες ευθύνες του μέσα στην κοινωνία, αλλά συνάμα και τις πιο οργανικές προϋποθέσεις για την ομαλή διαμόρφωση, του χαρακτήρα του˙ εν ελλείψει τούτων, η οικεία Κοινότητα είνε αρμόδια υπόλογη να προβλέψη σχετικώς υπέρ όλων των πολιτών, που τυχόν ήθελαν αναγκασθή να προστρέξουν εις αυτήν, και να τους εξασφαλίση στοιχειώδη τροφήν και στέγην καθώς και εργασίαν παραγωγική, είτε δε εντός είτε και έξω των ορίων της Χώρας.

Η Κοινοτική Πολιτεία είνε οργανωμένη κάτω από της παραδεδομένες ανθρωπιστικές και συντροφικές αρχές, σύμφωνα με την θέληση του Λαού, η οποία ειδικεύεται και εν τη διαρκεία του χρόνου λαμβάνει μορφή νόμιμη δια μέσου μηχανισμών πολλαπλών πυκνώς διασταυρουμένων και επαρκών για την εξασφάλιση του σταθερού ερματισμού της αναγκαίας συντήρησης αλλά και της μεγαλυτέρας εκάστοτε προσιτής προόδου.

Η Ανωτάτη Πολιτική Διοίκηση φέρει εν τη Κοινοτική Πολιτεία κατ' εξοχήν προσωπικόν χαρακτήρα και ορίζεται υπό των πολιτών διά καθολικής άμεσης και ίσης ψήφου. Ο ούτω πως εκλεγόμενος Αρχηγός του Κράτους διορίζει κατ' οικείαν κρίσιν και παύει τους Υπουργούς του.

Το Νομοθετικό Σώμα εκλέγεται και ανανεώνεται κλιμακωτά, τμηματικά και έμμεσα από τους πολίτες που ο καθένας δηλώνει την προτίμησή του με ψήφο απλή ή πολλαπλή, ανάλογα πάντα με της ευθύνες που τον βαρύνουν, ευθύνες π.χ. πολυμελούς οικογένειας, διευθύνσεως κρισίμων για το κοινό συμφέρον επιχειρήσεων κ.λ.π. Η κάθε κοινότητα στην ύπαιθρο και η κάθε Ενορία μέσα στης πόλεις εκλέγει από όλους τους παραγωγικούς κλάδους ανάλογο αριθμό εκλεκτόρων, εκ των οποίων οι λαβόντες την απόλυτην πλειοψηφίαν καθώς επίσης και ένα ποσοστόν, οριζόμενον δια κλήρου, συμμετέχουν εις της κατά ομοίον τρόπον ενεργούμενες επαρχιακές εκλογές και ούτω καθεξής. Κοινότητα, με την έννοιαν αυτή θεωρούνται ότι αποτελούν και τα συντροφικά εργοστάσια, των οποίων οι εκλέκτορες συγκεντρώνονται και συμμετέχουν εις τον ορισμό των τελικών αντιπροσώπων κατά παραγωγικούς κλάδους˙ Κοινότητα επίσης, με την ίδια έννοια, αποτελούν τα Πανεπιστήμια, η Εκκλησία, οι τράπεζες, οι Δημόσιες και Κοινοτικές Υπηρεσίες, τα μεγάλα Επαγγελματικά και τα Κοινωφελή Σωματεία, οι Γεωργικοί και λοιποί Συνεταιρισμοί και οι Ενώσεις αυτών, η Υπερπόντια Ναυτιλία, οι Παροικίες του Εξωτερικού κ.λ.π.

Βασικήν προϋπόθεση, για την αναγνώριση ενός χωριού ή ενός μείζονος πολίσματος ως Κοινότητας Πολιτικής αποτελεί η εκ μέρους των κατοίκων αυτού αναγνώριση και η εκλογή της κατωτέρας Δικαστικής αρχής εξ ιδίων».[29]

Ο νεοελληνισμός βέβαια δεν ακολούθησε τις σκέψεις του Κ. Καραβίδα για τον Συντροφισμό και τον Κοινοτικό Συνεργατισμό. Αντιθέτως, αγνοώντας την αντικαπιταλιστική παράδοση της χώρας και τους υπαρκτούς θεσμούς άμεσης δημοκρατίας προτίμησε να ακολουθήσει μια αποτυχημένη πορεία προσαρμογής στα δυτικοευρωπαϊκά κεφαλαιοκρατικά πρότυπα, με τα ακόλουθα αποτελέσματα.

– μετανάστευση

– δημογραφική συρρίκνωση

– καταστροφή της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, γιγαντισμός του Αθηναϊκού κέντρου

– περιορισμένη ανάπτυξη της βιομηχανίας

– εμφύλιος πόλεμος

– κομματοκρατία

Η υιοθέτηση του καπιταλιστικού συστήματος είχε τις προφανείς δυσμενείς επιδράσεις στα κοινωνικά ζητήματα και στην περιβαλλοντική προστασία. Το κοινοβούλιο αντί να ελέγχει την εκτελεστική εξουσία, ελέγχεται από αυτή. Το οικονομικό κυριαρχεί επί του πολιτικού. Η κομματοκρατία ευτέλισε την τοπική αυτοδιοίκηση και τους συνεταιρισμούς. Ο λαός πλέον δεν κυβερνά ούτε με τους αντιπροσώπους του.

Οι σκέψεις του Κ. Καραβίδα για τον Συντροφισμό και τον Κοινοτικό Συνεργατισμό παρουσιάζουν αναλογίες με ότι από άλλους ονομάζεται άμεση δημοκρατία-γενικευμένη αυτοδιαχείριση. Δυστυχώς η Αριστερά δεν ακολούθησε εκείνες τις θετικές αξιολογήσεις του Μαρξ για τις κοινότητες αλλά τις απόψεις του που υποστήριζαν ότι οι αναπτυγμένες χώρες της Δύσης έδειχναν τον δρόμο που θα πρέπει να ακολουθήσουν αναγκαστικά και απαρέγκλιτα όλες οι υπόλοιπες.

Αντί του κοινοτισμού παγιδεύτηκαν στην κρατικά διευθυνομένη οικονομία, με την ανάδειξη της γραφειοκρατίας ως του κυρίαρχου στρώματος.

Ο Κ. Καραβίδας δεν στηρίχτηκε σε ρομαντικές θεωρητικές αναζητήσεις, αλλά στην βιωμένη παράδοση του ελληνικού χώρου. Εκεί η συντροφικότητα και η άμεση δημοκρατία δεν ήταν το ζητούμενο αλλά η απτή πραγματικότητα. Όπως έγραφε το 1922 στο περιοδικό Κοινότητα: «η Δημοκρατία δεν μας αρκεί». Πλησίασε τον λαό, έμαθε από τον λαό, από την αρχαία τραγωδία, την αρχαία σκέψη, το δημοτικό τραγούδι, τον Μακρυγιάννη. Καθώς σημειώνει: «Ο Πλάτων λέγει, ότι εδιδάχθη την γλώσσαν του από της γρηούλες, εις τα κατώφλια της γειτονιάς˙ εις τον Νέον Ελληνισμόν, ο καθένας που εζήτει κάτι παραπάνω, έφευγε από τον Λαόν και εβυθίζετο στην σχολαστική γραμματολογία. Έτσι εγίνετο ο πνευματικός αποκεφαλισμός του νέου Έθνους (και αυτή είνε η διαφορά) όχι τόσον εκ των Τούρκων, όσον εκ των ένδον».[30]

Η παρουσίαση του έργου του Κ. Καραβίδα είναι αναγκαστικά σύντομη και συνοπτική. Όμως αξίζει να ασχολούμεθα περισσότερο σήμερα με ένα πραγματικά ελεύθερο πνεύμα, γόνιμο που οι σκέψεις του σίγουρα μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα του καιρού μας. Καθώς έγραψε ο Π. Κανελλόπουλος: «Ο Κώστας Καραβίδας ήταν θαυμάσιος άνθρωπος. Είχε ρωμαλέο πνεύμα και καλή καρδιά. Δεν έλεγε ποτέ ψέματα. Δεν ήξερε τι θα πει προσποίηση. Οι αλήθειες του ενοχλούσαν τους πιο πολλούς που έρχονταν σ' επαφή μαζί του. Δεν χαριζόταν σε κανένα, ούτε στους φίλους που αγαπούσε….Ο τράχηλός του δεν υπέφερε κανένα ζυγό. Ο Κώστας Καραβίδας στάθηκε – μόνος – απέναντι όλων, συντηρητικών και προοδευτικών, εθνικιστών και διεθνιστών, εικονολατρών και εικονομάχων, ατομικιστών και σοσιαλιστών».[31]

(Στα κείμενα του Κ. Καραβίδα ακολουθείται η ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου)

 

Παραπομπές

 

[1] Ο Ο. Ελύτης, Τα δημόσια και τα ιδιωτικά, εκδ. Ίκαρος, 1990, σελ.26.

[2] Ε. Μπαλιμπάρ, Η φιλοσοφία του Μαρξ Εκδ. Νήσος Αθήνα, 1996. Μετ-Επιμ. Άρης Στυλιανού, σελ.174.

[3] Όπως προηγούμενα σελ.176.

[4] Κ. Καραβίδας, Αγροτικά, Μελέτη Συγκριτική. Εκδ. Γ΄ Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος, 1990 (Πρόλογος Φ. Βεγλερής) σ. 584.

[5] Ό. π. σελ. 694.

[6] Ό. π. σελ. 697.

[7] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ.1.

[8] Ό. π. σελ. 2.

[9] Ό. π. σελ. 2,3.

[10] Ό. π. σελ. 23.

[11] Κ. Καραβίδας, «Η Δημοκρατία και η αυτοδιοίκησις εν Ελλάδι», Αθήνα, 1930 σελ.142. Περιέχεται στο Κ. Καραβίδας, Το πρόβλημα της αυτονομίας – Σοσιαλισμός και κοινοτισμός, Εκδ. Παπαζήση 1981 (Πρόλογος Π. Κανελλοπούλου, Εισαγωγή Κ. Βεργόπουλου).Προτάσεις για την μεταρρύθμιση του κοινοβουλίου είχε διατυπώσει και ο Αλ. Σβώλος, οι οποίες βέβαια έπεσαν στο κενό. Γράφει συγκεκριμένα: «αν πρόκειται και ωφελεί να διατηρηθή ο αντιπροσωπευτικός θεσμός, ας ορθωθή εις την θέσιν της σημερινής Βουλής έν επαγγελματικόν Κοινοβούλιον, εις το οποίον αντί ν' αντιπροσωπεύονται αι πολιτικαί μερίδες του Λαού, θ' αντιπροσωπεύονται τα διάφορα συμφέροντα των επαγγελματικών τάξεων. Κατά τον αυτόν τρόπον, αντί των συμφερόντων των πολιτών η επιμέλεια ν' ανήκη εις τα δημόσιας υπηρεσίας, ως γνωρίζομεν σήμερον αυτάς, θα έπρεπε να ανατεθή αυτή εις τας επαγγελματικάς οργανώσεις εκάστης ενδιαφερόμενης τάξεως», (Περιέχεται στο Α. Σβώλος: Προβλήματα του Έθνους και της Δημοκρατίας, επιμ. Θ. Θεοδώρου, Στοχαστής Αθήνα 1972, τομ. Β΄ σελ. 17. Αναφέρεται στο Μ. Αγγελίδης, Φιλελευθερισμός κλασικός και νέος, Ίδρυμα Σ. Καράγιωργα σελ. 58. )

[12] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ. 27.

[13] Ό. π. σελ. 34.

[14] Κ. Καραβίδας, Σοσιαλισμός και Κοινότητα, Εκδ. Κοραής Αθήνα, 1930 και Εκδ. Παπαζήση 1981 σελ.43.

[15] Ό. π. σελ. 43.

[16] Ό. π. σελ. 44,45.

[17] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ. 38.

[18] Ό. π. σελ. 40.

[19] Κ. Καραβίδας, Σοσιαλισμός και Κοινότητα, Εκδ. Κοραής Αθήνα, 1930 και Εκδ. Παπαζήση 1981 σελ.57.

[20] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ. 58.

[21] Ό. π. σελ. 65

[22] Αναλυτικότερα: Ν. Πανταζόπουλου, «Ελλήνων Συσσωματώσεις κατά την Τουρκοκρατία», Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσ/νικης, Αντιχάρισμα στον Ν. Πανταζόπουλο Θεσ/νικη, 1986 Τόμος Γ΄ σελ. 93-119, «Κοινοτικός βίος εις την Θατταλομαγνησίαν επί Τουρκοκρατίας», όπως προηγούμενα Τόμος Γ΄ σελ. 351-445, «Η προς Ευρωπαϊκά πρότυπα ολοκληρωτική στροφή της Νεοελληνικής Νομοθεσίας G. Maurer, όπως προηγούμενα Τόμος Δ΄ σελ.283 0433, «Αστικός Κώδιξ και ‘Εθνικόν' Δίκαιον, Σκέψεις επί της αντιθέσεως ‘λογίας' και ‘δημοτικής' παραδόσεως εις το δίκαιον» όπως προηγούμενα Τόμος Δ΄ σελ. 437-493, «Ο Ελληνικός Κοινοτισμός και η Νεοελληνική Κοινοτική Παράδοση», όπως προηγούμενα Τόμος Δ΄ σελ. 579-614.

[23] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ.86

[24] Ό. π. σελ. 166

[25] Κ. Καραβίδας, Μακεδονικοί Ύμνοι: Λυρισμός, δημοτικισμός, και κοινοτισμός, κομμουνισμός και μικροαστισμός, Δεύτερη έκδοση χ.χ. σελ 15.

[26] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ. 179,180,181.

[27] Κ. Καραβίδας, Μακεδονικοί Ύμνοι: Λυρισμός, δημοτικισμός, και κοινοτισμός, κομμουνισμός και μικροαστισμός, Δεύτερη έκδοση χ.χ. σελ 109.

[28] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ. 195.

[29] Κ. Καραβίδας, Μακεδονικοί Ύμνοι: Λυρισμός, δημοτικισμός, και κοινοτισμός, κομμουνισμός και μικροαστισμός, Δεύτερη έκδοση χ.χ. σελ 128,129

[30] Κ. Καραβίδας, Η Κοινοτική Πολιτεία, Αθήνα, 1935 σελ. 220.

[31] Από τον πρόλογο του Π. Κανελλόπουλου που έγραψε το 1980 στο Κ. Καραβίδας, Το πρόβλημα της αυτονομίας-σοσιαλισμός και κοινοτισμός, Εκδ. Παπαζήση Αθήνα, 1981.

ΠΗΓΗ: Άρδην τ. 43, Ιούλιος 2003, http://www.ardin.gr/?q=node/1911. Το είδα: Τετάρτη, 10 Απρίλιος 2013, http://www.antifono.gr/portal/…82.html

Τι κάνουμε τώρα; (2) – Η ανάγκη για παλλαϊκό Μέτωπο

 

Του Τάκη Φωτόπουλου

 

Με την ανεργία και τη φτώχεια να καλπάζουν, έχουμε ήδη επιτύχει, εν μέρει, τον στόχο που έβαλε η ελίτ το 2010: να μείνουμε στην ΕΕ για να μην γυρίσουμε στη δεκαετία του 1950. Έτσι, μείναμε μεν στην ΕΕ, αλλά γυρίσαμε – μέσα σε τρία χρόνια – στη δεκαετία του 1950! Και αυτό δεν είναι σχήμα λόγου. Σύμφωνα με την απογραφή του 1961, περίπου 24% του ενεργού πληθυσμού  ήταν τότε άνεργο ή υποαπασχολούμενο. Σήμερα, μόνο οι άνεργοι φθάνουν το 27%. Μολονότι δεν υπάρχουν, από όσο γνωρίζω, ακριβή στοιχεία για τη φτώχεια στη δεκαετία του ‘50, μπορούμε να κάνουμε κάποιες λογικές υποθέσεις.

Το 2011, στην αρχή της κρίσης, με ανεργία περίπου 18%, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, σχεδόν οι μισοί Έλληνες ζούσαν στο όριο της φτώχειας ή του κοινωνικού αποκλεισμού, δηλ. δυσκολευόντουσαν να καλύψουν βασικές ανάγκες (ενοίκιο, ηλεκτρικό, θέρμανση, διατροφή με κρέας ή ψάρι δύο φορές την εβδομάδα, διακοπές κ.λπ.). Με την ανεργία σήμερα αυξημένη κατά 50% σε σχέση με το 2011, μπορεί κανείς να φανταστεί πόσοι θα είναι οι κοινωνικά αποκλεισμένοι σε σχέση με το 2011 και το 1961.

Ο μόνος λόγος που η φτώχεια δεν είναι το ίδιο φανερή όσο το 1961 είναι ότι, ενώ η εισοδηματική φτώχεια σήμερα θα πρέπει να είναι σημαντικά υψηλότερη από τότε, πολλοί από τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα βρίσκονται ακόμη με περιουσιακά στοιχεία (αυτοκίνητο, ιδιόκτητο σπίτι κ.λπ.) που απέκτησαν με τον εύκολο δανεισμό, τον καιρό της "ισχυρής Ελλάδας" (της φούσκας). Όσο όμως παραμένουν στην ανεργία και τη χαμηλόμισθη απασχόληση θα τα χάνουν και αυτά σταδιακά. Και αντίθετα με τα αναίσχυντα ψεύδη των ντόπιων και ξένων ελίτ καθώς και των άθλιων ΜΜΕ που ελέγχουν οι ίδιες, (τα οποία, όπως στα πιο ολοκληρωτικά καθεστώτα, έχουν "κομμένη" κάθε συζήτηση ενάντια στην ΕΕ), τόσο η ανεργία όσο και οι άθλιοι μισθοί θα παραμείνουν βασικά στα ίδια επίπεδα, παρά τις όποιες στατιστικές αλχημείες. Ακόμη και να έλθουν οι ξένοι ληστο-επενδυτές, που όπως ελπίζουν οι ελίτ θα προσελκυστούν από την Κινεζοποίηση της εργασίας στην Ελλάδα, όσο το επίπεδο και η διάρθρωση της παραγωγής και της απασχόλησής μας θα συνεχίζει να προσδιορίζεται από την παγκόσμια αγορά και την ΕΕ,  και όχι από εμάς τους ίδιους συλλογικά σε μια αυτοδύναμη (όχι αυτάρκη) οικονομία που θα μας εξασφαλίζει την οικονομική και εθνική κυριαρχία, η κατάσταση θα παραμένει βασικά η ίδια.

Δεν χρειάζεται βέβαια να ασχοληθούμε με τους απατεώνες της «Αριστεράς», οι οποίοι, ακόμη και μετά τα καταστροφικά μέτρα που επέβαλαν στα λαϊκά στρώματα της Κύπρου οι ξένες και ντόπιες ελίτ  συνεχίζουν την εξαπάτηση ότι θα μπορούσαν να εφαρμόσουν λύσεις «αντιμνημονιακές» μέσα στην ΕΕ, ή να αραδιάζουν παραμύθια για Μέτωπο του Νότου, όταν όλες οι χώρες αυτές συμφώνησαν στην καταστροφή της Κύπρου!  Και είναι εξαπάτηση, διότι οι Ευρω-ελίτ έδειξαν, στη πράξη, πόσο εύκολα μπορούν να υποτάξουν κάθε λαό, αρκεί να κόψουν τη ρευστότητα (που την ελέγχουν) σε μια οικονομία. Ούτε χρειάζεται να ασχοληθούμε με τις κούφιες εκκλήσεις για «γενικό ξεσηκωμό» κ.λπ., όταν μετά τρία χρόνια «ξεσηκωμών», απεργιών, «αγανακτισμένων» στις πλατείες και «αυτο-οργάνωσης» στη διαχείριση της φτώχειας μας, οι κοινοβουλευτικές Χούντες που διαδέχονται η μια την άλλη εφαρμόζουν στο ακέραιο το πρόγραμμά τους, γράφοντας στα παλιότερα των παπουτσιών τους κάθε παρόμοια «αντίσταση».

Η αιτία γι' αυτή την καταστροφική ήττα του λαϊκού κινήματος είναι βέβαια ότι δεν υπάρχει οργανωμένο λαϊκό κίνημα με συγκροτημένο πρόγραμμα για την έξοδο των λαϊκών στρωμάτων από την οικονομική καταστροφή. Και γι' αυτό φέρει ακέραια την ευθύνη η Αριστερά. Διότι παρόμοια κινήματα σχετικά με μια καταστροφική  οικονομική και κοινωνική κρίση δεν μπορούν να ανακύψουν «από κάτω», αφού προϋποθέτουν σημαντικό βαθμό συνειδητοποίησης για τα αίτια και τους τρόπους διεξόδου από αυτήν. Δεν μιλάμε για μια ξένη στρατιωτική κατοχή, οπότε δεν χρειάζεται ιδιαίτερη συνειδητοποίηση για να αντιληφθεί κανείς ποιος είναι ο στόχος και τι πρέπει να κάνει. Μιλάμε για ένα σύστημα που ελέγχει όχι μόνο την οικονομική και πολιτική ζωή αλλά και την ίδια τη σκέψη.

Και όταν υπάρχουν τμήματα της «Αριστεράς» (τα οποία βέβαια έχει κάθε λόγο να τα προβάλει το σύστημα) που ηθελημένα ή μη εξαπατούν τα λαϊκά στρώματα για τους πραγματικούς στόχους και τρόπους διεξόδου από την καταστροφή, τότε η ευθύνη της αντισυστημικής Αριστεράς είναι ακόμη μεγαλύτερη. Και αυτό, διότι μόνο αυτή η Αριστερά μπορεί να  συνειδητοποιήσει ότι οι πραγματικοί στόχοι δεν είναι η κακιά Μερκελ, ή οι κακοί νεοφιλελεύθεροι, ή το κακό Ευρώ, αλλά το ίδιο το σύστημα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης (όπως εκδηλώνεται μέσα από την ένταξή μας στην ΕΕ) -που μόνο νεοφιλελεύθερη μπορεί να είναι.

Είναι επομένως επιτακτική η ανάγκη για ένα οργανωμένο, παλλαϊκό  Μέτωπο  που θα πρέπει να αγωνιστεί όχι για την ανατροπή ολόκληρου του καπιταλιστικού συστήματος και την κατάκτηση (με αυτή την έννοια) της λαϊκής εξουσίας-κάτι που προϋποθέτει εντελώς διαφορετικές υποκειμενικές συνθήκες από τις σημερινές-αλλά  για την άμεση μονομερή έξοδο της χώρας μας από την ΕΕ και την αποκοπή από τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Έτσι μόνο θα αποκτήσουμε οικονομική και, κατά συνέπεια, εθνική κυριαρχία και θα μπορέσουμε να στηριχθούμε στις δικές μας παραγωγικές δυνάμεις και όχι στις πολυεθνικές. Και γι' αυτόν τον στόχο, που είναι και αναγκαία προϋπόθεση για οποιαδήποτε συστημική αλλαγή στο μέλλον, υπάρχουν τόσο οι αντικειμενικές όσο και οι υποκειμενικές συνθήκες. Αλλά για τις οικονομικές και γεωπολιτικές επιπτώσεις μιας παρόμοιας στρατηγικής θα χρειαστεί να επανέλθουμε.

ΠΗΓΗ: Δημοσιεύτηκε στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 7 Απριλίου 2013. Το είδα:  http://www.periektikidimokratia.org/fotopoulos/grE/04_07/ti-kanoume-2-metopo

Για ένα πλατύ πολιτικό και κοινωνικό μέτωπο διεξόδου – Για την συμπαράταξη και την ενότητα της Αριστεράς

 

Κείμενο Πρωτοβουλίας των 1000

 

 

Εμείς που συμμετέχουμε στην «Πρωτοβουλία των 1000» για ένα πλατύ πολιτικό και κοινωνικό μέτωπο διεξόδου από την οικονομική και κοινωνική κρίση και για τη συμπαράταξη και την ενότητα της Αριστεράς, θεωρούμε πως ενώ η οικονομική και κοινωνική καταστροφή από την ολομέτωπη επίθεση κατά του κόσμου της εργασίας βαθαίνει, η λύση δεν βρίσκεται παρά έξω από το πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Τη λύση αυτή δεν μπορεί να τη δώσει παρά μόνο ένα τέτοιο Μέτωπο, με την προώθηση ενός προγράμματος ρήξης με τη σημερινή εξουσία.

Στην κατεύθυνση αυτή, υποστηρίζουμε τη μεγαλύτερη δυνατή συνεργασία και ενότητα στη δράση όλων των δυνάμεων της Αριστεράς, στη βάση ενός τέτοιου προγράμματος, αλλά και στον κοινό αγώνα για τη λαϊκή επιβίωση και αλληλεγγύη, στην πάλη ενάντια στα μνημόνια, την Τρόικα και την ελληνική άρχουσα τάξη, αρχής γεγομένης από το αίτημα «καμιά θυσία για το ευρώ».

Στηρίζουμε την προοπτική μιας κυβέρνησης της Αριστεράς, γνωρίζοντας ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν αποτελεί το τέλος του δρόμου, αλλά την απαρχή μιας πορείας ανάτασης του λαϊκού κινήματος και συγκρούσεων με το παρελθόν. 

Επιδιώκοντας τον μεγαλύτερο διεθνή συντονισμό και τον κοινό αγώνα με τα κινήματα που αναπτύσσονται διεθνώς, αγωνιζόμαστε για μια ριζική ανατροπή στην Ελλάδα, που θα μπορέσει να πυροδοτήσει διεθνείς εξελίξεις. 

Απευθυνόμαστε στο σύνολο των δυνάμεων και των αγωνιστών της Αριστεράς, ανεξάρτητα από τον πολιτικό και κοινωνικό χώρο που εντάσσονται, για τη διεύρυνση της απήχησης αυτών των θέσεων, των επιδιώξεων και των στόχων. Καλούμε καθέναν και καθεμιά που συμφωνεί με τις γενικές αυτές κατευθύνσεις να συνυπογράψει το κείμενο υπογραφών και να συμμετάσχει ενεργά στις εκδηλώσεις-συζητήσεις που πρόκειται να πραγματοποιηθούν στην αμέσως επόμενη περίοδο σε ολόκληρη τη χώρα, στις οποίες θα αποφασιστούν, μέσα από ανοιχτό δημοκρατικό διάλογο, οι περαιτέρω διαδικασίες προώθησης των στόχων μας.

 

Ακολουθεί το κείμενο της Πρωτοβουλίας των 1000:

 

Πρωτοβουλία των 1000

Για ένα πλατύ πολιτικό και κοινωνικό Μέτωπο Διεξόδου

Για την συμπαράταξη και την ενότητα της Αριστεράς

Η μνημονιακή κόλαση, το αστικό αδιέξοδο, η αδυναμία ριζοσπαστικής διεξόδου από την κρίση, η κοινωνική απήχηση της πρότασης για κυβέρνηση Αριστεράς, αλλά και η μετεκλογική συγκρότηση μιας ακραίας νεοφιλελεύθερης μνημονιακής συγκυβέρνησης, οφείλουν να ανασυντάξουν και να επανακαθορίσουν τη σκέψη και τη δράση των αριστερών αγωνιστών. Η παρέμβασή μας αποσκοπεί στη συγκρότηση παρόμοιων  προβληματισμών που έχει ένα μεγάλο δυναμικό στο χώρο της Αριστεράς. Στην ανάληψη πρωτοβουλιών που θέτουν την Αριστερά ενώπιον των ευθυνών της. Σε μια τέτοια εποχή, η Αριστερά  έχει κρίσιμο ρόλο και ευθύνη. Δεν πρέπει να περιορίζεται στην αναμονή και στην αμηχανία.
1.    Η καπιταλιστική κρίση βαθαίνει, αλλά ο καπιταλισμός δεν μπορεί να υπερβεί ή να κρύψει την κρίση του. Το σύστημα χρεοκοπεί, φορτώνει όμως τη χρεοκοπία του, ελλείψει ικανού αντιπάλου, στην εργαζόμενη κοινωνική πλειοψηφία. Απαιτείται άμεσα η συγκρότηση "υποκειμένων ανατροπής", μετώπων και πολιτικών φορέων που να δημιουργούν τις προϋποθέσεις για συστημική ανατροπή.
2.    Σήμερα, δύο δρόμοι υπάρχουν. Ο ένας ήδη δοκιμάζεται: Εντός συστήματος, με τις καταστροφικές πολιτικές να στρέφονται ενάντια στον εργαζόμενο κόσμο. Ο άλλος είναι εκτός, συνδέοντας τα άμεσα αιτήματα με τη σοσιαλιστική προοπτική. Ενδιάμεσες λύσεις δεν υπάρχουν και όσοι τις φαντασιώνονται θα βρεθούν μπροστά στο δίλημμα: Οπισθοχώρηση και υποταγή στον νεοφιλελεύθερο κυνισμό ή προχώρημα για ένα άλλο κοινωνικό σύστημα;
3.    Δεν είναι στιγμή για αφηρημένες αλήθειες ή απόπειρες ιδεολογικής και μόνο καταγραφής. Πρέπει να δοθεί η μάχη άμεσα, με την πεποίθηση ότι ο αντίπαλος σήμερα πρέπει και μπορεί να ανατραπεί, ότι η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα μπορούν σήμερα να επιβάλουν τη δική τους λύση. Δεν υπάρχουν άλλα περιθώρια για αναμονή, υποχώρηση ή οικονομία δυνάμεων για το μέλλον.
4.    Η ασθμαίνουσα μνημονιακή συγκυβέρνηση ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ, αναδεικνύει το αδιέξοδο από τη μεριά του συστήματος. Η παράταση της υποταγής της Ελλάδας στα κελεύσματα και τις προσταγές της Τρόικας οξύνει το αδιέξοδο αυτό συνθλίβοντας παράλληλα τον εναπομείναντα κοινωνικό ιστό. Το μνημονιακό πρόγραμμα, που βαφτίζεται ως πολιτική διέξοδος από την αστική τάξη, αποτελεί το κοινωνικό ολοκαύτωμα των λαϊκών στρωμάτων. Καμία κοινωνική ή εθνική πρόοδος δεν μπορεί να υπάρξει μέσα από αυτή την πολιτική.
5.    Η συγκυβέρνηση του μνημονίου δοκιμάζεται, την ίδια στιγμή που στηρίζεται λυσσωδώς από την τρόικα και τον εγχώριο αστισμό. Η δυναμική παρουσία και εισβολή της Χρυσής Αυγής ήδη δημιουργεί ασφυκτική πίεση στις δημοκρατικές λειτουργίες και θα μετατοπίζει συνεχώς την ασκούμενη πολιτική δεξιότερα, ενώ αναδεικνύεται εξαιρετικά επικίνδυνη για τη συνείδηση των λαϊκών μαζών. Χρειάζονται άμεσα πρωτοβουλίες για τη δημιουργία μαζικών, μετωπικών αντιφασιστικών επιτροπών σε κάθε χώρο, ώστε να μπει φραγμός στην άνοδο του νεοφασισμού.  
6.    Απέναντι στην κυριαρχία μιας πολιτικά στείρας αστικής τάξης, η Αριστερά μπορεί να δώσει απάντηση στο πρόβλημα, να ανακουφίσει το λαό και να ανακόψει την πορεία της κοινωνικής καταστροφής. Μονάχα ένα πλατύ πολιτικό και κοινωνικό μέτωπο με πυρήνα τις δυνάμεις της Αριστεράς, μπορεί να αναμετρηθεί με το στόχο της κυβερνητικής εξουσίας και να προκαλέσει την ήττα των μνημονιακών κυβερνήσεων της Δεξιάς, από μια λαϊκή αριστερή κυβέρνηση που θα στηρίζεται και θα ελέγχεται από την κοινωνική πλειοψηφία. Το μέγεθος της καπιταλιστικής κρίσης και επίθεσης, ο αρνητικός διεθνής συσχετισμός δύναμης, η πολιτική συσπείρωση του μνημονιακού νεοφιλελεύθερου μπλοκ, η ενίσχυση της ναζιστικής Ακροδεξιάς, η κατάσταση σύγχυσης και πολυδιάσπασης των εργαζομένων, το πρόβλημα της λαϊκής επιβίωσης, κάνουν αναγκαία την πολιτική συμπαράταξη της Αριστεράς.
7.    Ο λαϊκός πόθος για μια κυβέρνηση που θα καταργήσει τα μνημόνια έδωσε την δυνατότητα στην Αριστερά να έρθει σε επαφή με πολύ μεγάλα λαϊκά στρώματα. Ο στόχος της αριστερής κυβέρνησης που θα καταργήσει τις δανειακές συμβάσεις και τους εφαρμοστικούς νόμους, τέθηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ και βρέθηκε σε αντιδιαστολή με την προοπτική μιας μελλοντικής και αόριστης λαϊκής εξουσίας ή ακόμη και ενός μακρινού, χαμένου στα βάθη του χρόνου και αφηρημένου επαναστατικού σοσιαλισμού. Η αριστερή πολιτική πρόταση οφείλει να αφουγκράζεται τον παλμό και την απαίτηση του κόσμου και να έχει το στοιχείο της άμεσης πολιτικής απάντησης και διεξόδου. Γι' αυτό χρειάζεται συγκεκριμένο πρόγραμμα και πολιτική συμμαχιών. Άλλωστε, ο στόχος της κατάληψης της κυβερνητικής και πολιτικής εξουσίας είναι ένας βασικός ρόλος της Αριστεράς.
8.    Μια αριστερή κυβέρνηση δεν θα σημάνει αυτόματα λύσεις στα κολοσσιαία προβλήματα και στην πρωτοφανή επίθεση που δέχεται η ελληνική κοινωνία. Τα παραδείγματα αριστερών κυβερνήσεων που ανέλαβαν να διαχειριστούν την κρίση του καπιταλιστικού συστήματος και τελικά ενσωματώθηκαν σ' αυτό, οδηγώντας σε τραγωδίες, είναι πολλά. Οι διεργασίες και οι λαϊκοί αγώνες που οδηγούν σε μια κυβέρνηση της Αριστεράς είναι απαραίτητο να συνοδεύονται με το αναγκαίο προγραμματικό πλαίσιο που μπορεί να δώσει διέξοδο στην κρίση:

– Μη αναγνώριση του χρέους και άμεση παύση πληρωμών του.

•    Άμεση κατάργηση όλων των μνημονίων και των εφαρμοστικών νόμων τους.

– Καταγγελία όλων των αποικιοκρατικών δανειακών συμβάσεων.

•    Εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση των τραπεζών και συγκρότηση μιας νέας χρηματοπιστωτικής πολιτικής, με αποκλειστικά αναπτυξιακά, παραγωγικά και κοινωνικά κριτήρια.
•    Ρύθμιση των ιδιωτικών χρεών για τις μικρές επιχειρήσεις, τη μικρομεσαία εργαζόμενη  αγροτιά και τις πιο αδύνατες κοινωνικές κατηγορίες.
•    Βαριά φορολογία στο κεφάλαιο, άρση του τραπεζικού απόρρητου των μεγαλοκαταθετών, δραστική μείωση των εξοπλιστικών δαπανών.
•    Εθνικοποίηση των πιο κρίσιμων και στρατηγικών τομέων και επιχειρήσεων της οικονομίας.
•    Στήριξη μισθών, συντάξεων, κοινωνικών δαπανών και εργασιακών σχέσεων. Προώθηση της δωρεάν υγείας και δωρεάν παιδείας σε όλα τα επίπεδα.
•    Πραγματική δημοκρατία, με τη θεσμοθέτηση του κοινωνικού και εργατικού ελέγχου και διαχείρισης σε όλο το φάσμα της οικονομίας.
•    Συγκρότηση ενός προοδευτικού σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης της οικονομίας.
Μόνο η εφαρμογή ενός τέτοιου προγράμματος μπορεί να δώσει στο χειμαζόμενο λαό τη δυνατότητα διεξόδου από την κοινωνική καταστροφή που υφίσταται. Ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να δώσει προοδευτικό και λαϊκό περιεχόμενο στην αποδέσμευση της ελληνικής κοινωνίας από τη μέγγενη της ΕΚΤ, της ΕΕ και του ΔΝΤ, καθώς οδηγεί σε πλήρη πολιτική αντιπαράθεση με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφαρμόζει η ΕΕ και με το ίδια την συνθήκη για το ευρώ. Η προσπάθεια υλοποίησης αυτού του προγράμματος θα διαλύσει την αυταπάτη ότι μπορεί να υπάρξει φιλολαϊκή λύση εντός της ΕΕ και της Ευρωζώνης, μέσα σε ιμπεριαλιστικούς μηχανισμούς και καπιταλιστικές ολοκληρώσεις.
Σταθερή επιδίωξή μας είναι η προσπάθεια επέκτασης και συντονισμού των αγώνων και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, με στόχο συνολικότερες ανατροπές και ρήξεις στην Ευρώπη και διεθνώς.
9.    Αυτή τη στιγμή, πρέπει να αντιστραφεί το κλίμα αμηχανίας και αναμονής. Να σταματήσει ο εφησυχασμός της Αριστεράς ότι μπορεί να αναμένει σαν ώριμο φρούτο την εξουσία. Να μην επικρατήσει το όριο της υποταγής στην αστική νομιμότητα και της πάση θυσία παραμονής της χώρας στην Ευρωζώνη. Να ενεργοποιηθεί ο λαός ενάντια σε λογικές ανάθεσης ή εκλογικής προσμονής. Να ενισχυθεί, να γίνει κυρίαρχη η πρόταση της μετωπικής πολιτικής συγκρότησης και κοινής πρόσκλησης και δράσης στην Αριστερά. Να αποτραπεί το ενδεχόμενο της συγκρότησης ενός πολιτικά εξουδετερωμένου ρεφορμιστικού φορέα "προοδευτικής" διαχείρισης της κρίσης του συστήματος. Να ενισχυθούν οι αριστερές και ριζοσπαστικές πολιτικές δυνάμεις, ώστε να μη δίνουν μάχες οπισθοφυλακών και συντήρησης δυνάμεων, αλλά αγώνες πραγματικής λαϊκής οργάνωσης και προγραμματικής προετοιμασίας.  
10.    Βρισκόμαστε μπροστά σε μια ιστορική πρόκληση και ευκαιρία προς τις δυνάμεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς για να αναδείξουν μια πρόταση αντισυστημικής διεξόδου. Η εκλογική άνοιξη της Αριστεράς πρέπει να αποτελέσει αφετηρία. Η πολιτική έκφραση του αντιμνημονιακού κοινωνικού μπλοκ κυρίαρχα από την Αριστερά, πρέπει να γίνει το εφαλτήριο για τη συγκρότηση των λαϊκών τάξεων σε πιο αγωνιστική, ριζοσπαστική και μόνιμη βάση. Διαφορετικά, η απογοήτευση θα επικρατήσει ή και θα ενισχυθούν λύσεις παντός χρώματος. Το υλικό υπόστρωμα είναι κατάλληλο και για την Ακροδεξιά. Η συμπαράταξη των δυνάμεων της Αριστεράς και η προγραμματική τους οργάνωση και λαϊκή γείωση αποτελεί άμεση ανάγκη και προτεραιότητα, ώστε να αναπτυχθεί μια ριζοσπαστική και προοδευτική δυναμική στην ελληνική κοινωνία.
11.    Ο χρόνος μάς πιέζει ασφυκτικά. Είναι επιτακτική η ανάγκη για ένα πλατύ πολιτικό και κοινωνικό μέτωπο που θα διεκδικήσει την εξουσία. Ένα μέτωπο με πυρήνα τις δυνάμεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Η κοινή βάση στοιχείων του πολιτικού προγράμματος, έχει οριακά αναδειχτεί στο σύνολο των δυνάμεων της Αριστεράς και κυρίως μέσα από τους ταξικούς και λαϊκούς αγώνες. Η προγραμματική κατεύθυνση βασίζεται στην ανοικτή παραδοχή ότι η εφαρμογή ενός προγράμματος λαϊκής ανακούφισης και ανακοπής της κοινωνικής οπισθοδρόμησης δεν θα εξαρτηθεί από τους εκβιασμούς των δόσεων ούτε από την πάση θυσία παραμονή στο ευρώ και την ΕΕ. Στη βάση αυτή, είναι αναγκαίο να κινηθούμε αποφασιστικά και συντροφικά στην κατεύθυνση της ενωτικής συσπείρωσης των σημερινών σχημάτων. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας πολιτικής συσπείρωσης, ασφαλώς, η κάθε ξεχωριστή δύναμη θα διατηρεί τη δική της ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική ανεξαρτησία.
12.    Το στοίχημα αυτό είναι εφικτό για τις δυνάμεις της Αριστεράς, στο βαθμό που εμπεδωθεί μια συνθετική προγραμματική δυναμική, που θα βλέπει ως πραγματικό ενδεχόμενο τη σύγκρουση της ελληνικής κοινωνίας με τη νεοφιλελεύθερη Ευρωζώνη και την ΕΕ, και θα προετοιμάζεται γι αυτό, είτε ως αναγκαιότητα, είτε ως επιθετική διεκδίκηση είτε ως εναλλακτικό σχέδιο διεξόδου.
13.    Αυτό το σημείο τομής δεν είναι σήμερα κατακτημένο. Παραμένει ζητούμενο εντός της Αριστεράς. Για αυτό, είναι αναγκαίο να ενισχύεται συνεχώς εκείνο το αριστερό αντισυστημικό ρεύμα που είναι παράλληλα ανοικτό στη λογική των πολιτικών  συνεργασιών. Ρεύμα που συγκροτείται στην κατεύθυνση της αντισυστημικής διεξόδου από την κρίση, αλλά ταυτόχρονα πρωτοστατεί σε μετωπικές πρωτοβουλίες και στην κεντρική πολιτική σκηνή και στους μαζικούς χώρους. Στις σημερινές συνθήκες, αυτό το πολιτικό ρεύμα μπορεί να ενισχύσει, να διεκδικήσει και τελικά να προκαλέσει τη ριζοσπαστική ανασύνθεση όλης της Αριστεράς. Μόνο έτσι αυτό το μέτωπο μπορεί να συγκροτηθεί, να μην υποκύψει στις πολιτικές πιέσεις του ταξικού αντίπαλου και να οδηγήσει σε νίκη το λαό.
14.    Με βάση τα σημερινά δεδομένα της αντιμετωπικής πολιτικής των ηγεσιών ΚΚΕ και ΑΝΤΑΡΣΥΑ, αλλά και των ορίων του ΣΥΡΙΖΑ και του ορατού κινδύνου ενσωμάτωσής του, εκτιμούμε ότι η εκλογική επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ στα λαϊκά στρώματα αποτελεί στοιχείο ιστορικής σημασίας. Σε μεγάλο βαθμό, οι εξελίξεις μέσα στην Αριστερά αντικειμενικά καθορίζονται και από τις αντιθέσεις που αναπτύσσονται στον ΣΥΡΙΖΑ. Στην συγκυρία αυτή, αναγνωρίζουμε πως όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Τόσο η αστική ενσωμάτωση και πολιτική εξουδετέρωση του ΣΥΡΙΖΑ, όσο όμως και το αντίστροφο. Αυτή η ασταθής ισορροπία είναι ήδη φανερή και στις λαϊκές μάζες, αλλά και στις κυρίαρχες τάξεις. Είναι σαφές πως η  άρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να επιμείνει στη θέση "καμιά θυσία για το ευρώ", αφήνει ανοιχτή την πόρτα της ενσωμάτωσης του, επίσης όμως είναι σαφές πως οι θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ για ακύρωση των μνημονίων ανοίγουν την πόρτα για τη σύγκρουση με την Ευρωζώνη, δηλαδή την ανοιχτή σύγκρουση με τις αστικές επιλογές. Η ανάπτυξη μιας μετωπικής στρατηγικής των αριστερών δυνάμεων είναι δυνατό να παρέμβει σε αυτά τα ενδεχόμενα και να τα ενισχύσει από την πλευρά των λαϊκών συμφερόντων.
15.    Σε αυτήν την κατεύθυνση και με το ζητούμενο ενός πλατιού μετώπου με κέντρο τις δυνάμεις της Αριστεράς και την ενίσχυση της προοπτικής της αριστερής κυβέρνησης στη βάση ενός μεταβατικού  πολιτικού προγράμματος διεξόδου της ελληνικής κοινωνίας από την κρίση, είναι αναγκαίο η σχετική συζήτηση να ανοίξει ακόμη περισσότερο σε όλη την χώρα. Είναι αναγκαίες ανοιχτές συζητήσεις και πολιτικές συσκέψεις σε όλες στις μεγάλες πόλεις, ώστε να καλεστούν και να παροτρυνθούν άμεσα όλες οι αριστερές δυνάμεις να συμμετέχουν και να ενισχύσουν το διάλογο αυτόν. Είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν σχετικές πρωτοβουλίες, να  συγκροτηθούν κοινές λαϊκές επιτροπές βάσης σε γειτονιές και εργασιακούς χώρους, προκειμένου να διευρύνουν και να ενισχύσουν την ενιαία αριστερή και λαϊκή προγραμματική συμφωνία και τη συγκρότηση πρωτοβουλιών ενωτικής δράσης αντίστασης και λαϊκής αλληλεγγύης. Το κάλεσμα απευθύνεται στο σύνολο των δυνάμεων της Αριστεράς, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ, ΜΑΑ, και τις άλλες δυνάμεις της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Ο καθένας θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του. Η υπόθεση της ριζοσπαστικής ενότητας της Αριστεράς πρέπει και μπορεί να γίνει υπόθεση των ίδιων των αριστερών δυνάμεων και των αγωνιστών της.  
Όσοι θέτουμε την υπογραφή μας κάτω από αυτό το κείμενο:
•    Θεωρούμε πως η μοναδική λύση απέναντι στην κοινωνική και οικονομική καταστροφή στον τόπο μας, βρίσκεται έξω από τα  πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος.
•    Λύση μπορεί να δώσει μόνο ένα πλατύ πολιτικό και κοινωνικό μέτωπο, με ένα πρόγραμμα ρήξης με τη σημερινή εξουσία.
•    Η κρίση είναι διεθνής και πανευρωπαϊκή. Παλεύουμε για μια ριζική ανατροπή στην Ελλάδα, πυροδότη διεθνών εξελίξεων. Ταυτόχρονα, επιδιώκουμε το μεγαλύτερο δυνατό συντονισμό και κοινή πάλη με τα κινήματα που αναπτύσσονται διεθνώς.

Υποστηρίζουμε τη μεγαλύτερη δυνατή συνεργασία και ενότητα στη δράση του συνόλου της ελληνικής Αριστεράς, στη βάση ενός τέτοιου πολιτικού προγράμματος, αλλά και στον κοινό αγώνα για τη λαϊκή επιβίωση και αλληλεγγύη. Στηρίζουμε την προοπτική μιας κυβέρνησης της Αριστεράς, γνωρίζοντας ότι μια τέτοια εξέλιξη δεν αποτελεί το τέλος του δρόμου, αλλά την απαρχή μιας πορείας ανάτασης του λαϊκού κινήματος και συγκρούσεων με το παρελθόν.

Η Αριστερά οφείλει να επιδιώξει την πλατύτερη συνεργασία των δυνάμεών της στην πάλη ενάντια στο μνημόνιο, την τρόικα και την ελληνική άρχουσα τάξη, αρχής γενομένης από το αίτημα "καμιά θυσία για το ευρώ". Ως πρωτοβουλία, απευθυνόμαστε στο σύνολο των δυνάμεων και των αγωνιστών που έχουν παρόμοια αντίληψη, ανεξάρτητα από τον πολιτικό/κομματικό χώρο στον οποίο είναι τοποθετημένοι, για διεύρυνση της απήχησης των πιο πάνω θέσεων, επιδιώξεων και στόχων.

 Υπογράψτε – στηρίξτε το παραπάνω κείμενο και την Πρωτοβουλία

	Ονοματεπώνυμο	Ιδιότητα	Περιφέρεια	Περιοχή
1	Αβαρλής Δημήτρης	μεταπτυχιακός φοιτητής	Αττική
2	Αγγελάκης Νίκος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη	5ο Διαμέρισμα
3	Αγγελακόπουλος Βασίλης	φοιτητής	Αττική
4	Αγγελακόπουλος Πέπος	σπουδαστής ΙΕΚ	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
5	Αγγελακούδης Ηλίας	βιομηχανικός εργάτης ΕΒΖ	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Ορεστιάδα
6	Αγγελακούδης Κώστας	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Γαλάτσι
7	Αγοράτσιου Βάσω	γεωπόνος	Θεσσαλονίκη
8	Αγοράτσιου Δήμητρα	βρεφονηπιαγωγός	Θεσσαλονίκη	Πανόραμα Θεσσαλονίκης
9	Αζάμπι Ηλίας	εργαζόμενος σε τηλεφωνικό κέντρο	Αττική	Πατήσια
10	Αθανασιάδης Γιώργος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
11	Αϊβαλιώτη Κωνσταντίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
12	Ακριβός Αχιλλέας	μέλος της Αριστερής Κίνησης Νέας Υόρκης	ΗΠΑ	Νέα Υόρκη
13	Ακριβού Φράγκω	μέλος της Αριστερής Κίνησης Νέας Υόρκης	ΗΠΑ	Νέα Υόρκη
14	Αλβανούδης Γιώργος	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
15	Αλεξάτος Γιώργος	ιστορικός- συγγραφέας	Αττική	Εξάρχεια
16	Αλεξάτου Παναγιώτα	συνταξιούχος εργάτρια	Αττική	Πειραιάς
17	Αλέξης Κώστας	ερευνητής	Ελβετία	Ζυρίχη
18	Αλεξίου Ξένια	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
19	Αλεξίου Παναγιώτης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Βορείου Αιγαίου	Μυτιλήνη
20	Αλεξιού-Συμεωνόγλου Μαρία	νοσηλευτρια	Αττική	Πειραιάς
21	Αλεξόπουλος Λευτέρης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
22	Αλεξόπουλος Παναγιώτης (του Βασιλείου)	έμπορος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
23	Αλεξόπουλος Τάκης (του Κων/νου)	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Χαλάνδρι
24	Αλεξοπούλου Κατερίνα	αυτοαπασχολούμενη μηχανικός	Αττική	Ηλιούπολη
25	Αμβραζή Ιωάννα	εκπαιδευτικός	Αττική	Μοσχάτο
26	Αμπαρτζίδης Νίκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Ηλιούπολη
27	Αμπελά Έφη	νοσηλεύτρια	Αττική	Παλαιό Φάληρο
28	Αμπελά Ρούλα	δημοτική υπάλληλος	Αττική	Νέα Σμύρνη
29	Αμπελά Ιωάννα	κοινωνική λειτουργός	Αττική	Παλαιό Φάληρο
30	Αμπελά Λίτσα	συνταξιούχος καθαρίστρια	Αττική	Παλαιό Φάληρο
31	Αμπελάς Κώστας	άνεργος	Αττική	Παλαιό Φάληρο
32	Αμπντούλ Τίμοθυ	εργαζόμενος σε εστίαση	Αττική	Πατήσια
33	Αναγνωστόπουλος Κοσμάς	πολιτικός μηχανικός
34	Αναγνώστου Γιώργος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αγγλία	Λονδίνο
35	Αναγνώστου Χρύσα	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Ιωνία
36	Αναγνωστου Γιώργος	φοιτητής	Αττική
37	Αναγνωστου Πέτρος	λογιστής	Αττική	Αιγάλεω
38	Αναλαμπιδάκης Μιχάλης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Πειραιάς
39	Αναστασιάδης Νίκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
40	Αναστασιάδου Τάνια	εκπαιδευτικός	Νοτίου Αιγαίου	Ρόδος
41	Αναστασόπουλος Τάσος	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
42	Αναστασοπούλου Αλεξάνδρα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
43	Αναστόπουλος Θοδωρής	βιβλιοθηκονόμος	Αττική	Νέα Ιωνία
44	Αναστοπούλου Χριστίνα	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Ιωνία
45	Ανδρεάδης Θανάσης	γραφίστας	Αττική
46	Ανδρέογλου Αντώνης	υπάλληλος ΕΛΤΑ	Θεσσαλονίκη	5ο Διαμέρισμα
47	Ανδρικόπουλος Γιώργος	εργοδηγός	Αττική
48	Ανδριόπουλος   Θοδωρής	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Καλαμαριά
49	Ανδρίτσου Γεωργία	δημόσιος υπάλληλος	Αττική
50	Ανδρίτσου Πένυ	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
51	Ανδρώνη Μαλβίνα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
52	Αντωνάτος Λάμπρος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Πατήσια
53	Αντωνίου Αναστάσιος	φοροτεχνικός	Αττική	Ν.Φιλοθέη
54	Αντωνίου Βαγγέλης	επιχειρηματίας
55	Αντωνίου Γιάννης	πολιτικός μηχανικός	Εύβοια	Χαλκίδα
56	Αντωνίου Γιώργος	υδραυλικός	Αττική	Νέα Ιωνία
57	Αντωνίου Μαρία	βρεφονηπιαγωγός	Αττική	Άνω Πατήσια
58	Αντωνίου Νάσια	φοιτήτρια	Αττική	Φιλοθέη
59	Αντωνίου Περικλής	συνταξιούχος	Αττική	Άγιος Αρτέμιος
60	Αντώνογλου Ελπίδα	συνταξιούχος	Αττική	Δραπετσώνα
61	Αντώνογλου Μανώλης	συνταξιούχος ναυτικός	Αττική	Πειραιάς
62	Αντώνογλου Χαριτωμένη	δημόσιος υπάλληλος	Αττική	Δραπετσώνα
63	Αντωνόπουλος Αντρέας	φωτογράφος	Αττική	Ίλιον
64	Αντωνόπουλος Παναγιώτης	φοιτητής	Αττική
65	Αντωνόπουλος Σταύρος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
66	Αποστόλου Γιάννης	εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας	Αττική	Πετράλωνα
67	Αποστόλου Μιχάλης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Πετράλωνα
68	Αραχωβίτη Ευαγγελία	εκπαιδευτικός	Αττική	Μεταξουργείο
69	Αργυράκη Νατάσα	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Ιωνία
70	Αριστίδου Μιχάλης	άνεργος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
71	Αριστοπάνος Αλέξανδρος	φοιτητής	Αττική	Πειραιάς
72	Αρσενά Ιωάννα	εκπαιδευτικός		Βέροια
73	Αρσενά Κωσταντίνα	ιδιωτικός υπάλληλος		Βέροια
74	Αρχοντής Χαρίλαος	αγρότης	Θεσσαλίας	Λάρισα
75	Ασημακόπουλος Θανάσης	γιατρός	Αττική	Χαϊδάρι
76	Αστερίου Αντιγόνη	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
77	Ατσοπάρδη Κορίνα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
78	Αυγερινού Αγγελική	άνεργη	Αττική	Γαλάτσι
79	Αυλωνίτη Πηνελόπη	δημόσιος υπάλληλος	Αττική	Νέο Ηράκλειο
80	Αφολάνιο Μανώλης	μουσικός, MC Yinka	Αττική	Μεταξουργείο
81	Αφολάνιο Μιχάλης	ηθοποιός	Αττική	Μεταξουργείο
82	Βαϊρακταράκη Αγγελική	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
83	Βαϊρακταράκη Λυδία	μαθήτρια	Αττική	Αγ.Παρασκευή
84	Βακαλόπουλος Κώστας	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Νέα Σμύρνη
85	Βαλωμένου Γεωργία	αρχιτέκτων μηχανικός- εκπαιδευτικός	Αττική	Γαλάτσι
86	Βανικιώτης Κυριάκος	εκπαιδευτικός	Αττική
87	Βασβατέκης Γιάννης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
88	Βασιλάκης Βασίλης	μηχανικός Η/Υ	Αγγλία	Έσσεξ
89	Βασιλείου Αφροδίτη	δικηγόρος	Αττική	Νέο Ηράκλειο
90	Βασιλοπούλου Αναστασία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
91	Βάσσος Δημήτρης	μισθωτός μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
92	Βασταρδής Δημήτρης	ιδιωτικός υπάλληλος	Εύβοια	Χαλκίδα
93	Βαχαβιώλος Γιώργος	πολιτικός μηχανικός	Αττική	Αργυρούπολη
94	Βδοκάκη Μαρία	φοιτήτρια	Αττική	Ν.Κόσμος
95	Βεγαΐτη Ευαγγελια	συνταξιούχος	Αττική	Δάφνη
96	Βέκης Χρήστος	ιδιωτικός υπάλληλος	Κεντρική Μακεδονία	Ορμύλια Χαλκιδικής
97	Βεκιάρη Γιώτα	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
98	Βελητζέλου Ακτίνα	κτηνοτρόφος	Στερεάς Ελλάδας	Λειβαδιά
99	Βέλλιου Γεωργία	τοπογράφος μηχανικός	Θεσσαλονίκη	Συκιές
100	Βερβέρα Στάθια	αυτοαπασχολούμενη μηχανικός	Αττική	Γλυφάδα
101	Βεργαδή Μαρία	εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας	Αττική	Πετράλωνα
102	Βεργή Μαρία	συνταξιούχος	Βορείου Αιγαίου	Βαθύ Σάμου
103	Βεργόπουλος Γιάννης	μέλος ΔΣ Συλλόγου Εργαζομένων ΚΕΘΕΑ	Αττική	Ίλιον
104	Βερέμη Μαρία	δικαστικός υπάλληλος	Αττική	Χαλάνδρι
105	Βερναδάκης Αλέκος	συνταξιούχος	Αττική
106	Βερναδάκης Νίκος	πανεπιστημιακός	Θεσσαλονίκη
107	Βερούση Βασιλική	φοιτήτρια	Κρήτη	Ρέθυμνο
108	Βέτσικα Ελένη	ιδιωτικός υπάλληλος/ μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ιρλανδίας		Δουβλίνο
109	Βεττα Ευη	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
110	Βίκυ Βέκιου	εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας	Αττική	Γαλάτσι
111	Βιραράκη Μαρία	άνεργη	Αττική
112	Βλαζάκη Ειρήνη	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη	Συκιές
113	Βλασσόπουλος Λεωνίδας	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
114	Βλαχογιώργος Γιώργος	γιατρός, Δημοτικός Σύμβουλος	Εύβοια	Χαλκίδα
115	Βλαχόπουλος Κυριάκος	φοιτητής	Αττική	Κορυδαλλός
116	Βλαχοπούλου Μαρία	εκπαιδευτικός	Αττική
117	Βλάχου Ήρα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
118	Βογιατζής Γιάννης	άνεργος	Θεσσαλονίκη	Καλαμαριά
119	Βογιατζής Παναγιώτης	ελεύθερος επαγγελματίας	Θεσσαλονίκη	Συκιές
120	Βουδούρης Αλέκος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
121	Βούλγαρης Αντώνης	υπάλληλος	Εύβοια	Χαλκίδα
122	Βούρτσης Διονύσης	οφθαλμίατρος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
123	Βραγοτέρη Μαρίκα	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Σταυρός Χαλκιδικής
124	Βρακατσέλης Αλέξανδρος	έμπορος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
125	Γαγάρας Γρηγόρης	νοσηλευτής	Θεσσαλίας	Βόλος
126	Γαζάκης Αντώνης	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη	Ηλιούπολη
127	Γαλάνης Νίκος	μηχανικός	Αττική
128	Γαλάνης Νίκος	φοιτητής Ιατρικής	Αττική	Ζωγράφου
129	Γαραντζιώτη Γεωργία	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Κολωνός
130	Γαρεφαλάκης Θεοδόσης	συνταξιούχος	Κρήτη	Σητεία
131	Γενούζου Ισιδώρα	μεταφράστρια	Αττική	Διόνυσος
132	Γεραλή Ελένη	αρχιτέκτων	Θεσσαλίας	Βόλος
133	Γεραλή Ευαγγελία	νοσηλεύτρια	Αττική	Κυψέλη
134	Γεραλής Κυριάκος	αναπληρωτής εκπαιδευτικός	Εύβοια	Ροβιές
135	Γερολυμάτος Απόστολος	Εμπορος	Αττική
136	Γερούλη Σεβαστή	υπάλληλος Εργατικού Κέντρου Πειραιά	Αττική	Πειραιάς
137	Γεωργακάκη Αναστασία	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Παιανία
138	Γεωργακάκης Σπύρος	άνεργος	Αττική	Παιανία
139	Γεωργακόπουλος   Πάνος	φοιτητής	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
140	Γεωργακόπουλος Κωνσταντίνος	εργάτης	Αττική	Ρέντης
141	Γεωργακοπούλου Ελισάβετ	άνεργη	Αττική	Ρέντης
142	Γεωργακοπούλου Ντίνα	οδηγός ΕΘΕΛ	Αττική	Ηλιούπολη
143	Γεωργαλάς Κώστας	πολιτικός μηχανικός	Αττική	Αθήνα
144	Γεωργάρας Λευτέρης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Καισαριανή
145	Γεωργιάδης Μάκης	ελεύθερος επαγγελματίας	Θεσσαλίας	Βόλος
146	Γεωργιάδης Στέλιος	ελεύθερος επαγγελματίας	Θεσσαλίας	Βόλος
147	Γεωργίου Παναγίωτης	λογιστής	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
148	Γεωργόπουλος Νεοκλής	πανεπιστημιακός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
149	Γεωργοπούλου Μαρία	συνταξιούχος τραπεζικός	Αττική	Άγιος Αρτέμιος
150	Γεωργούλας Γιώργος	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
151	Γεωργούλη Ελεάννα	ηθοποιός	Αττική	Μεταξουργείο
152	Γιακουμάκη Χρυσούλα	υπάλληλος	Αττική	Πειραιάς
153	Γιακουμής Μιχάλης	εκπαιδευτής ενηλίκων	Αττική	Γαλάτσι
154	Γιακουμιδης Παναγιωτης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
155	Γιακουμίδης Πάνος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
156	Γιαλαμά Σταυρούλα	δασκάλα	Πελοποννήσου	Καλαμάτα
157	Γιαμαρέλου Μάντυ	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
158	Γιαννακίτσα Μαριλένα	αυτοαπασχολούμενη	Αττική	Ηλιούπολη
159	Γιαννακοπούλου Γεωργία	συνταξιούχος	Αττική	Βάρη
160	Γιαννιώτου Ελένη	έμπορος	Αττική	Νίκαια
161	Γιαννόπουλος Παναγιώτης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Πατήσια
162	Γιαννόπουλος Γιώργος	πολιτικός μηχανικός	Πελοποννήσου	Καλαμάτα
163	Γιαννόπουλος Νίκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Ίλιον
164	Γιαννόπουλος Νίκος	φοιτητής	Αττική
165	Γιάννος Γεράσιμος	εργαζόμενος-φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
166	Γιαντσίδης Ανδρέας	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
167	Γιούργας Μελέτης	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλίας	Βόλος
168	Γκαντίνας Παναγιώτης	έμπορος	Θεσσαλίας	Βόλος
169	Γκάσης Ανδρέας	εργαζόμενος μηχανικός	Θεσσαλονίκη
170	Γκεκόπουλος Κώστας	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Αγ.Παρασκευή
171	Γκερέκος Γιάννης	φοιτητής		Κομοτηνή
172	Γκερέκου Έλλη	φοιτήτρια	Θεσσαλίας	Λάρισα
173	Γκόντγουιν Μάμου	μαθητής	Αττική	Πολύγωνο
174	Γκόντγουιν Σόλες	γιατρός	Αττική	Πολύγωνο
175	Γκόντγουιν Τζέικερι	μαθητής	Αττική	Πολύγωνο
176	Γκόντγουιν Τζο	μικροπωλητής	Αττική	Πολύγωνο
177	Γκόντγουιν Χάπινες	πρωτοβουλία μεταναστών μικροπωλητών	Αττική
178	Γκοντόρας Γρηγόρης	φοιτητής	Αττική	Παλλήνη
179	Γκοντόρας Δημήτρης	φοιτητής	Αττική	Παλλήνη
180	Γκόρου Ζακλίν	αντιπρόεδρος ΔΣ σωματείου εργαζομένων στην Vodafone	Αττική	Πατήσια
181	Γκόρου Μαργαρίτα	συνταξιούχος	Αττική	Νέα Φιλαδέλφεια
182	Γκουλιάρας Κώστας	μαθητής	Θεσσαλονίκη
183	Γκχάζαλ Ιμπραήμ		Αττική
184	Γκχαρέσε Όζο		Αττική
185	Γουδέβενος Σπύρος	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
186	Γουενταμούχαμ Αρούνα	πρόσφυγας, εργαζόμενος στην εστίαση	Αττική
187	Γούζιος Κρίτωνας	άνεργος	Αττική	Πλάκα
188	Γουίλιαμς Φράνσις	πρόεδρος Τανζανικής κοινότητας, οικοδομή	Αττική
189	Γούλα Κατερίνα	εκπαιδευτικός	Βορείου Αιγαίου	Μυτιλήνη
190	Γούτη Γεωργία	άνεργη	Αττική	Ίλιον
191	Γούτη Έλενα	εμποροϋπάλληλος	Αττική	Ίλιον
192	Γούτη Μεσσηνία	συνταξιούχος	Πελοποννήσου	Πύργος Ηλείας
193	Γριβέας Χρόνης	δικηγόρος	Αττική	Πειραιάς
194	Γρίσπος Γιώργος	μελος Εκτελεστικής Επιτροπής ΠΟΕΙΔΔ (ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ)	Νοτίου Αιγαίου	Μήλος
195	Γώρου Ιωάννα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
196	Δάβαρης Άρης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
197	Δαβελάς Κώστας	άνεργος	Αττική
198	Δάγλα – Σπυροπούλου Κωνσταντίνα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
199	Δαλακούρα Χριστίνα	φοιτήτρια	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
200	Δαμιανίδου   Πηνελόπη	ιδιωτικός υπάλληλος	Ελβετία	Ζυρίχη
201	Δάρας Γιάννης	δημόσιος υπάλληλος	Αττική	Παγκράτι
202	Δασκαλάκη Πένη	ψυχολόγος, νοσοκομείο Γεννηματά	Αττική	Αμπελόκηποι
203	Δενόζιος Ανάργυρος	γεωλόγος
204	Δερμιτζάκης Μίμης	αγρότης	Κρήτη	Σητεία
205	Δέτσης Δημήτρης	μηχανικός	Αττική
206	Δημακάκος Βασίλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Νέο Ηράκλειο
207	Δημακάκου Εύα	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Ιωνία
208	Δημάκη Κυριακή	τοπογράφος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
209	Δημάκης Αντώνης	πρόεδρος σωματείου εργαζομένων 'Περιβολάκι'	Αττική	Ζωγράφου
210	Δημάκης Δημήτρης	ηλεκτρολόγος	Θεσσαλίας	Βόλος
211	Δημητριάδης Νίκος	άνεργος	Κεντρική Μακεδονία	Σέρρες
212	Δημητριάδου Βίκυ	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη	5ο Διαμέρισμα
213	Δημητριάδου Κασσιανή	εκπαιδευτικός	Λουξεμβούργο	Λουξεμβούργο
214	Δημητρούκας Νίκος	φοιτητής	Αττική	Ζωγράφου
215	Δημοβασίλη Άλκιστις	φοιτήτρια	Αττική
216	Δημοκωστούλα Εύα	αδιόριστη εκπαιδευτικός	Θεσσαλίας	Βόλος
217	Δημοκωστούλα Ευγενία	συνταξιούχος	Στερεάς Ελλάδας	Ράχες Φθιώτιδας
218	Δημοκωστούλας Γιάννης	συνταξιούχος	Στερεάς Ελλάδας	Ράχες Φθιώτιδας
219	Δήμος Κώστας	φοιτητής	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
220	Δήμου Άννα	άνεργη	Αττική	Άγιοι Ανάργυροι
221	Δήμου Ελένη	ιδιωτικός υπάλληλος		Ευκαρπία
222	Δήμου Πέτρος	ελεύθερος επαγγελματίας		Ευκαρπία
223	Δήμου Αρετή	άνεργη	Αττική	Άγιοι Ανάργυροι
224	Δήμου Τριανταφυλλιά	συνταξιούχος	Αττική	Άγιοι Ανάργυροι
225	Διαμαντή Φωτεινή	μικροπωλήτρια	Αττική	Ιλίσια
226	Διαμαντής Κώστας	δάσκαλος	Δυτικής Ελλάδας	Αγρίνιο
227	Διαμαντόπουλος   Στέφανος	ιδιωτικός υπάλληλος	Ελβετία	Ζυρίχη
228	Διαμαντόπουλος Γεράσιμος	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
229	Δίγκα Τάνια	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη	Περαία
230	Δόνα Θοδώρα	φοιτήτρια	Θεσσαλίας	Λάρισα
231	Δόνας Σπύρος	οδοντίατρος	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
232	Δουλγκέρη Έφη	αρχαιολόγος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
233	Δουλγκέρη Σάσα	οδοντίατρος	Θεσσαλονίκη	Τουμπα
234	Δούνα Ελένη	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
235	Δούρου Κατερίνα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
236	Δραγασάκη Μαρία	γιατρός ΕΣΥ	Θεσσαλονίκη
237	Δραγώτης Ευθύμιος	οικονομολόγος	Αγγλία	Εδιμβούργο
238	Δρακόπουλος Παναγιώτης	οδηγός ΕΘΕΛ	Αττική	Ηλιούπολη
239	Δράκου Αγγελική
240	Δράκου Κωνσταντίνα	οικιακά – άνεργη	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
241	Δρίβας Κωνσταντίνος	μισθωτός γεωλόγος	Αττική	Νέα Ιωνία
242	Δρίτσα Λιλιάνα	ξεναγός
243	Εγκχαρέβμπα Κάρλος		Αττική
244	Εγκχαρέβμπα Πάμελα		Αττική
245	Ελεμένογλου Κώστας	φοιτητής	Θεσσαλίας	Βόλος
246	Εμμανουήλ Κατερίνα	μηχανολόγος μηχανικός	Θεσσαλονίκη
247	Ενταφεατέρε Άλεξ		Αττική
248	Έρμπεν Ζντένιεκ	μηχανικός αυτοκινήτων	Αττική	Ίλιον
249	Ερνάντεζ Λουίς Σάντος	καλλιτέχνης	Αττική	Άγιος Ελευθέριος
250	Ευσταθίου Ευφημία	συνταξιούχος		Αίγινα
251	Ευσταθίου Θανάσης	οικονομολόγος	Αττική
252	Ζαγοριανός Γιώργος
253	Ζαγορίτης Δημήτρης	συνταξιούχος
254	Ζαρκάδη Έλλη	φοιτήτρια	Αττική	Πετράλωνα
255	Ζαρόκωστα Μαρία	φοιτήτρια	Αττική	Πετρούπολη
256	Ζαρόκωστας Κώστας	φοιτητής	Αττική	Πετρούπολη
257	Ζαφειρόπουλος   Δημήτρης	ιδιωτικός υπάλληλος	Ελβετία	Ζυρίχη
258	Ζαχαράτος Θωμάς	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Συκιές
259	Ζαχαριάς Βαγγέλης	άνεργος	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Ξάνθη
260	Ζαχαρίας Χρήστος	τραπεζοϋπάλληλος	Αττική
261	Ζέρβας Αντώνης	ελεύθερος επαγγελματίας	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
262	Ζευγώλη Ανέζα	δημοσιογράφος	Αττική
263	Ζευγώλη Μαρία	εκπαιδευτικός	Αττική
264	Ζήβας Γιάννης	μεταφραστής	Αττική
265	Ζηκουλη Κωνσταντίνα	υπάλληλος	Αττική	Πειραιάς
266	Ζηκούλης Ανδρέας	υπάλληλος	Αττική	Πειραιάς
267	Ζηκούλης Γιώργος	υπάλληλος	Αττική	Πειραιάς
268	Ζηκούλης Νίκος	υπάλληλος	Αττική	Πειραιάς
269	Ζιαζιά Γεωργία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
270	Ζιαζιάς Δημήτρης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
271	Ζιαζιάς Παναγιώτης	φοιτητής	Αττική
272	Ζουμπούλης Χρήστος	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
273	Ζωγραφάκη Αθηνά	φιλόλογος	Αττική	Νέα Σμύρνη
274	Ηλιάδης Ηλίας	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
275	Θεοδώρου Μαρτίνη	εκπαιδευτικός	Αττική	Μοσχάτο
276	Θεοδωρου Σωτήρης	πρώην μέλος νομαρχιακής Χίου ΣΥΝ	Βορείου Αιγαίου	Χίος
277	Θεοφίλης Αποστόλης	φοιτητής	Αττική	Ζωγράφου
278	Θεοχαρίδου Φωτεινή	ελεύθερος επαγγελματίας
279	Θωμάκου Ελευθερία	υπάλληλος	Αττική	Πειραιάς
280	Ιάκωβος Πάνος	ιδιωτικός υπάλληλος	Πελοποννήσου	Καλαμάτα
281	Ιατρόπουλος Κώστας	ζαχαροπλάστης	Θεσσαλίας	Βόλος
282	Ιατροπούλου Βάσω	ηθοποιός	Αττική
283	Ιγκμπινόμπια Μπιούτυ		Αττική
284	Ιγκμπινόμπια Πολ		Αττική
285	Ιγνατιάδου Χριστίνα	γραφίστρια	Θεσσαλονίκη
286	Ιντίλορ Μπεν		Αττική
287	Ίντοου Μαριάνθη	άνεργη	Αττική	Πατήσια
288	Ιορδανίδης Χρήστος	φοιτητής	Αττική	Ζωγράφου
289	Ιορδανίδου Αναστασία	φοιτήτρια	Αττική	Ζωγράφου
290	Ιωακειμίδης Κίμωνας	άνεργος	Αττική	Περιστέρι
291	Ιωαννίδης Αλέξης	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
292	Ιωαννίδης Λάζαρος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Θεσσαλονίκη
293	Ιωαννίδου Δέσποινα	μηχανικός	Θεσσαλονίκη
294	Ιωάννου Βάσω		Αττική
295	Ιωάννου Πέτρος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Πετρούπολη
296	Καββαδία Σοφία	ιδιωτικός υπάλληλος	Ελβετία	Ζυρίχη
297	Καββαδίας Βασίλης	οικονομολόγος-υπάλληλος ΔΕΗ	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
298	Κάγκαλος Δημήτρης	οδηγός ΕΘΕΛ	Αττική	Δάφνη
299	Καζιλάρης Χρήστος	σπουδαστής ΤΕΙ	Θεσσαλίας	Βόλος
300	Καϊμακτσίδης Γιάννης	φυσικός	Θεσσαλονίκη	Καλαμαριά
301	Κακαράντζας Νίκος	πολιτικός μηχανικός	Αττική	Σεπόλια
302	Καλαντώνης Βασίλης	ηλεκτρολόγος	Αττική
303	Καλεργιάδης Βαγγέλης	ιδιωτικός υπάλληλος		Βέλγιο
304	Καλογερής Νίκος	φοιτητής	Αττική	Ηλιούπολη
305	Καλογεριάς Σωτήρης
306	Καλογεροπούλου Ιλιάνα	φοιτήτρια	Αττική	Ζωγράφου
307	Καλομοίρης Γιάννης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
308	Καλπακιόρη Μαρία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
309	Καλτσά Αθηνά	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Νέος Κόσμος
310	Καλτσάς Αλέκος	μισθωτός τεχνικός	Αττική	Αμπελόκηποι
311	Καλυβιώτης Νίκος	μεταπτυχιακός φοιτητής	Αγγλία	Εδιμβούργο
312	Καμάρα Καλλιόπη	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
313	Καμαράς Στάθης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
314	Καμπούρη Παναγιώτα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
315	Καμπούρης Σωτήρης	άνεργος	Αττική
316	Κανάκογλου Ελισάβετ	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
317	Κανάκογλου Ευγενία	άνεργη	Θεσσαλονίκη	Καλλικράτεια Χαλκιδικής
318	Κανέλια Μαρία	εκπαιδευτικός	Αττική
319	Κανελλάκης Παναγιώτης	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
320	Κανελλής Νίκος	μηχανολόγος μηχανικός	Θεσσαλίας	Βόλος
321	Κανελλής Δημήτρης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Θεσσαλίας	Βόλος
322	Κανελλοπούλου Γεωργία	πολιτικός μηχανικός	Αττική
323	Κανελλοπούλου Έφη	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Αττική	Αθήνα
324	Κανελλοπούλου Χριστίνα	άνεργη	Αττική	Ηλιούπολη
325	Καπαράκη Μαρία	άνεργη αρχιτέκτων	Αττική	Νίκαια
326	Καπερνάρος Παύλος	άνεργος	Αττική	Πέραμα
327	Καπετανάκη Δέσποινα	κοινωνιολόγος	Αττική	Γλυκά Νερά
328	Καπετανάκη Κορίνα	κοινωνιολόγος	Γαλλία	Παρίσι
329	Καπή Μαίρη	εκπαιδευτικός
330	Καπίτσα Ζωή	διαμερισματική σύμβουλος δήμου Περιστερίου	Αττική
331	Καπλάνη Ιωάννα	συνταξιούχος εκπαιδευτικός	Αττική	Κουκάκι
332	Καπράνου Κωνσταντίνα	λογίστρια	Αττική	Κορυδαλλός
333	Καραβά Κυριακή	άνεργη	Αττική	Γαλάτσι
334	Καραβασίλης Νίκος	λογιστής	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
335	Καραβερβέρης Χάρης	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
336	Καραβότα Χαριλένα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
337	Καραγιάννη Αννα	άνεργη	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
338	Καραγιάννη Σταυρούλα	εκπαιδευτικός	Δυτικής Ελλάδας	Πρέβεζα
339	Καραγιάννης Γιώργος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
340	Καραδήμας Κωνσταντίνος	άνεργος	Δυτικής Ελλάδας	Μεσολόγγι
341	Καραδήμας Κωνσταντίνος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
342	Καρακούλας Λάζαρος	οδηγός ΕΘΕΛ	Αττική	Καλλιθέα
343	Καρακούσης Θεόφιλος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Χαριλάου
344	Καράμπελα Νίκη	ελεύθερη επαγγελματίας	Θεσσαλίας	Βόλος
345	Καράμπελας Χρήστος	φοιτητής	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
346	Καράμπελας Αντρέας	εκπαιδευτικός	Αττική	Άγιος Δημήτριος
347	Καρανικόλα Κωνσταντίνα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
348	Καρατζάς Νϊκος	μηχανικός	Αττική	Σεπόλια
349	Καρατσίκας Χαράλαμπος	οδηγός ΕΘΕΛ	Αττική	Άγιος Δημήτριος
350	Καραφίνα Ισμήνη	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Συκιές
351	Καραφίνα Μαρία	σπουδάστρια	Αττική	Χολαργός
352	Καρδάση – Παπαστεφάνου Γεσθημανή	εκπαιδευτικός	Αττική	Μεταμόρφωση
353	Καρελάκη Χρύσα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
354	Καρέλλα Ζωή	φοιτήτρια	Αττική	Γέρακας
355	Καριοφύλλογλου   Κατερίνα	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Καλαμαριά
356	Καριοφύλλογλου   Φωτής	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
357	Καρρά Μαρίνα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
358	Καρράς Φώτης	σπουδαστής ΤΕΙ	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
359	Καρυάτη Αθηνά	ιδιωτικός υπάλληλος	Κύπρος	Λευκωσία
360	Καρυάτη Κατερίνα	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη	Περαία
361	Καρύδας Μιχάλης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
362	Κασiμέρης Αποστόλης	εργαζόμενος ΕΘΕΛ, μέλος ΔΣ Συνδικάτου Εργαζομένων ΟΑΣΑ – Αγ. Αρτέμης	Αττική	Παγκράτι
363	Κασαμπαλάκος Γιώργος	ταξιτζής	Αττική	Πετρούπολη
364	Κασάπης Κώστας	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη
365	Κασδοβασίλη Στέλλα	φοιτήτρια	Αττική	Πειραιάς
366	Καστρινού Ελένη	αδιόριστη εκπαιδευτικός	Αττική	Πολύγωνο
367	Κατάκη Ευαγγελία	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Γκύζη
368	Καταλάκτη Γαρυφαλλιά	συνταξιούχος	Αττική	Ζωγράφου
369	Κατέχη Μαρία	μαθήτρια	Θεσσαλονίκη	Περαία
370	Κατίδου Ειρήνη	ελεύθερη επαγγελματίας	Φλώρινα
371	Κατριτζιδάκης Νίκος	μέλος ΔΣ Συλλόγου Μουσικών Φιλαρμονικής Πολιτισμικού Οργανισμού Δήμου Αθήνας (ΣΥΜΦΠΟΔΑ)	Αττική	Καισαριανή
372	Κατσαϊτη Αγγελική	συνταξιούχος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
373	Κατσακούλη Μελίνα	φοιτήτρια	Αττική
374	Κατσακούλης Βαγγέλης	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
375	Κατσάμπης Κώστας	λογιστής	Αττική	Παγκράτι
376	Κατσαντώνης Γιώργος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
377	Κάτσης Χρήστος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
378	Κατσίκα Αθηνά	λογίστρια	Αττική
379	Κατσιοπούλου Έλλη	αδιόριστη εκπαιδευτικός	Θεσσαλίας	Βόλος
380	Κατσουλάκος Νίκος
381	Κατσούλας Στάθης	αναπληρωτής εκπαιδευτικός	Αττική	Πετρούπολη
382	Κατσούλας Χρίστος	αναπληρωτής εκπαιδευτικός	Αττική	Ίλιον
383	Καψάλης Γιάννης	μεταπτυχιακός φοιτητής Πληροφορικής	Αττική	Χολαργός
384	Καψάλης Χρήστος	άνεργος	Αττική	Χολαργός
385	Κεδράς Παναγιώτης	αναπληρωτής εκπαιδευτικός	Βορείου Αιγαίου	Σάμος
386	Κελεπούρης Γιώργος	λογιστής	Αττική	Γαλάτσι
387	Κέτουλα Μάγια	άνεργη	Θεσσαλίας	Βόλος
388	Κιοσσές Γιώργος	γυμναστής	Αττική	Αμπελόκηποι
389	Κιουρτζόγλου Στράτος	ελεύθερος επαγγελματίας	Αττική	Νίκαια
390	Κισκήρα-Μπαρτζώκα Δανάη	δημοσιογράφος	Θεσσαλονίκη
391	Κλαδής Διονύσης	φοιτητής	Αττική	Κερατέα
392	Κλείτσα Άννα	άνεργη	Αττική	Άγιος Στέφανος
393	Κλείτσα Ηλέκτρα	φιλόλογος	Αττική	Ζωγράφου
394	Κλείτσα Κατερίνα	άνεργη		Αμπελόκηποι Θεσ/νίκης
395	Κλείτσα Μαρία	φοιτήτρια	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Ξάνθη
396	Κλεφτοδήμος Δημήτρης	δημόσιος υπάλληλος	Αττική	Αμπελόκηποι
397	Κλημόπουλος Θωμάς	φαρμακοποιός/ δημοτικός σύμβουλος "Δρόμοι Συνεργασίας"	Θεσσαλίας	Βόλος
398	Κόγκας Σπύρος	εκπαιδευτικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
399	Κόγκας Σπύρος	καθηγητής Αγγλικών	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
400	Κοΐδης Κωνσταντίνος	τεχνικός	Αττική	Λαύριο
401	Κόκκαλη Άννα	εκπαιδευτικός – Μεταφράστρια	Αττική
402	Κοκκάλης Νίκος	δημοσιογράφος	Αττική	Αγ.Παρασκευή
403	Κόκκας Κώστας	μεταπτυχιακός φοιτητής	Αγγλία	Λονδίνο
404	Κοκορέ Μαίρη	τραπεζοϋπάλληλος	Αττική	Ζωγράφου
405	Κόλλιας Γιώργος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
406	Κολοβού Παναγιώτα	φοιτητής	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
407	Κολοκοτρώνης Βασίλης	συνταξιούχος	Αττική
408	Κολοκυθά Μαριάνθη	φοιτήτρια	Αττική	Ίλιον
409	Κολοκυθάς Κωνσταντίνος	φοιτητής	Δυτικής Μακεδονίας	Φλώρινα
410	Κολοκυθάς Παναγιώτης	συνταξιούχος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
411	Κολτσίδου Μαρία	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλίας	Βόλος
412	Κομνηνός Αντώνης	ελεύθερος επαγγελματίας	Θεσσαλίας	Βόλος
413	Κονδύλης Στυλιανός	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
414	Κονταράς Νίκος	τεχνολόγος	Αττική	Πεύκη
415	Κοντογιάννης Βασίλης	σπουδαστής ΤΕΙ	Θεσσαλονίκη
416	Κοντογιάννης Γιάννης	εργάτης	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
417	Κοντραφούρη Δήμητρα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
418	Κοράκης Βασίλης	μουσικός	Στερεάς Ελλάδας	Χαλκίδα
419	Κορέας Σπύρος	εκπαιδευτικός	Αττική	Πειραιάς
420	Κόρια Γιουνίς		Αττική
421	Κόρια Τζο		Αττική
422	Κοσμάς Χρήστος	μηχανολόγος μηχανικός	Θεσσαλίας	Βόλος
423	Κοσμάτος Γιάννης	λογιστής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
424	Κοσμίδης Κωνσταντίνος	φοιτητής	Αττική	Δάφνη
425	Κοτούζας Αποστόλης	φοιτητής	Δυτικής Μακεδονίας	Κοζάνη
426	Κουβάτσος Φίλιππος	διαιτολόγος	Αττική	Κορωπί
427	Κουκίδου Ευαγγελία	φοιτήτρια	Κρήτη	Ρέθυμνο
428	Κουκίδου Σοφία	φοιτήτρια	Αττική	Ηλιούπολη
429	Κούκιος Άγγελος	μισθωτός – οικονομολόγος	Αγγλία	Λονδίνο
430	Κουκουνάρης Γιώργος	πολιτικός μηχανικός	Θεσσαλονίκη
431	Κουκουνός Άρης	τραπεζοϋπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τουμπα
432	Κουλούρη Σταυρούλα	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
433	Κουνινιώτης Δημήτρης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Γουδή
434	Κουντούρη Κλαίρη	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Συκιές
435	Κουντούρη Μαρια	εκπαιδευτικός	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Κομοτηνή
436	Κούρας Λεωνίδας	γιατρός	Θεσσαλονίκη
437	Κουρτέσας Άρης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
438	Κούρτης Ηλίας	άνεργος	Αττική	Πολύγωνο
439	Κουσουλος Ανδρέας	ελεύθερος επαγγελματίας	Κορινθία	Δερβένι
440	Κούσση Νίκη	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
441	Κουτάλας Μανώλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Γαλάτσι
442	Κουτή Ευαγγελία	άνεργη φιλόλογος	Αττική	Γουδή
443	Κούτουλα Νατάσα	φοιτήτρια	Αττική	Καλλιθέα
444	Κουτσιανάς Πάνος	ιδιωτικός υπάλληλος, Δημοτικός Σύμβουλος	Αττική	Ίλιον
445	Κουτσιανάς Παντελής	λογοθεραπευτής	Θεσσαλονίκη
446	Κούτσιας Νίκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
447	Κουτσιούμπα Αντριάννα	άνεργη	Αττική	Άγιοι Ανάργυροι
448	Κουτσιούμπα Παρασκευή	νοσηλεύτρια	Αττική	Ίλιον
449	Κουτσιούμπης Αντώνης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Αγρίνιο
450	Κουτσιούμπης Γιάννης	ιδιωτικός υπάλληλος- γεωλόγος	Αττική	Πεύκη
451	Κουτσόκωστας Νίκος	λογιστής	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
452	Κουτσούλας Θανάσης	μηχανικός	Θεσσαλονίκη
453	Κυπραίος Βασίλης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
454	Κυπραίος Μανώλης	δάσκαλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
455	Κυπριανού Αλεξάνδρα	κοινωνιολόγος	Αττική	Μαρούσι
456	Κυπρίδου Μαριάνθη	εργαζόμενη στο Υπουργείο Πολιτισμού/ Μουσείο Βόλου	Θεσσαλίας	Βόλος
457	Κυπρίδου Χριστίνα	αναπληρώτρια εκπαιδευτικός	Αττική	Χαλάνδρι
458	Κυπριοτέλης Στράτος	άνεργος	Θεσσαλίας	Βόλος
459	Κυριαζόπουλος Ανδρέας	συνταξιούχος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
460	Κυριαζοπούλου Ιωάννα	υπάλληλος Δήμου	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
461	Κυριακίδης Νίκος	μηχανικός	Θεσσαλονίκη
462	Κυριάκος Αποστόλης	μουσικός	Αττική
463	Κυρίτση θεώνη	άνεργη	Αχαΐα	Πάτρα
464	Κύρκου Παυλίνα	φοιτήτρια	Αττική	Ιλίσια
465	Κυρμιτζόγλου Νίκος	υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
466	Κωλέττη Βάσω	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
467	Κωνσταντινίδη Σύλβια	κοινωνιολόγος	Αττική
468	Κωνσταντινίδης   Θωμάς	άνεργος	Κεντρική Μακεδονία	Έδεσσα
469	Κωνσταντινίδης Δημήτρης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Πετράλωνα
470	Κωνσταντινίδης Μάριος	δημοσιογράφος	Αττική	Αγ.Παρασκευή
471	Κωνσταντινίδης Σπύρος	συνταξιούχος	Εύβοια
472	Κωνσταντινίδου Ναταλία	μικροπωλήτρια	Αττική	Νέο Ηράκλειο
473	Κωστάκη Πολυξένη	μηχανικός	Αττική	Άγιος Δημήτριος
474	Κωστακιώτης Δημήτρης	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
475	Κωσταρά Φρύνη	φοιτήτρια	Αττική	Ιλίσια
476	Κωστάρης Γιάννης	ηθοποιός	Αττική	Αμπελόκηποι
477	Κωστελέτου Αφροδίτη	εκπαιδευτικός	Αττική	Μαρούσι
478	Κωστόπουλος Κώστας	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη
479	Κωστούλα Άννα	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη
480	Κώτσος Δημήτρης	εκπαιδευτικός	Αττική
481	Λαβδογιάννη Αθηνά	συνταξιούχος εκπαιδευτικός	Θεσσαλίας	Βόλος
482	Λαβδογιάννη Αθηνά	συνταξιούχος εκπαιδευτικός	Θεσσαλίας	Βόλος
483	Λαβδογιάννης Μιχάλης	εκπαιδευτικός σε ειδικό σχολείο	Θεσσαλίας	Βόλος
484	Λαγουμτζή Σοφία	φοιτήτρια	Αττική	Νίκαια
485	Λαγουμτζής Μιχάλης	συνταξιούχος	Αττική	Νίκαια
486	Λαδά Κρυσταλλία	υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
487	Λαζαρίδης Γιάννης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
488	Λαζαρίδης Γιάννης	ψυχολόγος		Κατερίνη
489	Λάζου Βασιλική	διδάκτορας ιστορίας	Στερεάς Ελλάδας	Λαμία
490	Λάμπογλου Σωτήρης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
491	Λαμπρής Δημήτριος	έμπορος (μέλος ΔΣ Εμπ.Συλ.Άρτας	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
492	Λαμπρίδης Κώστας	φοιτητής		Ερμούπολη
493	Λαμπρίδης Στράτος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
494	Λαμπρόπουλος Λάμπρος	μισθωτός μηχανικός	Εύβοια	Χαλκίδα
495	Λαμπρόπουλος Χάρης	καθηγητής ΤΕΙ	Εύβοια	Χαλκίδα
496	Λαπαβίτσας Κώστας	καθηγητής οικονομικών	Αγγλία	Λονδίνο
497	Λάππα Μαριάννα	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
498	Λάππα Νατάσα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
499	Λάππα Σίλα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
500	Λάσκαρης Χρήστος	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
501	Λάσχου Μάντη	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
502	Λαυράνου Κατερίνα	ξενοδοχοϋπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
503	Λέκκα Χαρίκλεια	συνταξιούχος	Θεσσαλίας	Βόλος
504	Λέκκας Δημήτρης	μισθωτός τεχνικός	Αττική	Χαλάνδρι
505	Λέλη Χαρά	άνεργη	Αττική	Κορυδαλλός
506	Λεονάρδου Γιάννης	άνεργος	Αττική	Μεταξουργείο
507	Λεονταράκης Πάνος	δημόσιος υπάλληλος	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
508	Λεωνίδας Μαριδάκης	μουσικός	Αττική	Παγκράτι
509	Λεωνίδης Βασίλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Καλλιθέα
510	Λεωνίδης Γιώργος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Καλλιθέα
511	Λήτζου Ντόνα	φοιτήτρια	Κρήτη	Ρέθυμνο
512	Λιάπα Ζωή	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
513	Λιαπάκη Αγλαΐα	συνταξιούχος	Αττική	Πειραιάς
514	Λιάπη Ρένα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
515	Λιβιτσάνου Ντορίνα	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	5ο Διαμέρισμα
516	Λίγκας Γιώργος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
517	Λιγουριώτη Δήμητρα	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
518	Λιγουριώτης Γιάννης	λογιστής	Θεσσαλονίκη
519	Λιόλιος Γιώργος
520	Λιόλιος Ζήσης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
521	Λογοθέτης Γιώργος	φοιτητής	Αττική	Κερατσίνι
522	Λουλουδά Νικολέττα	λογίστρια	Αττική
523	Λουλουδά Φρόσω	λογίστρια	Αττική	Πειραιάς
524	Λούπας Γιώργος	λογιστής	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
525	Λουράκης Μάνος	φοιτητής	Αττική
526	Λυγουριώτη Ανθή	άνεργη	Αττική	Πολύγωνο
527	Λυγουριώτης Γιώργος	άνεργος	Αττική	Πολύγωνο
528	Λύκος Αλέκος	άνεργος	Κεντρική Μακεδονία	Εύοσμος
529	Λυτσιούλης Παναγιώτης	φοιτητής	Αττική	Χαϊδάρι
530	Μαγκμπαΐλο Άντονι	μικροπωλητής	Αττική	Κυψέλη
531	Μακρή Μαρία	άνεργη	Θεσσαλονίκη	Χαριλάου
532	Μακρής Νίκος	ηλεκτρολόγος	Αττική	Ν. Σμύρνη
533	Μακρίδης Πάρης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Νέα Σμύρνη
534	Μακρίδης Φοίβος- Σταύρος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	5ο Διαμέρισμα
535	Μαλάμης Σπύρος	φοιτητής	Αττική	Χαλάνδρι
536	Μαλίνογλου Νίκος	νοσηλευτής, μέλος ΔΣ σωμετείου Σισμανόγλειου Νοσοκομείου	Αττική	Δάφνη
537	Μαμόγλου Νένα	μαθήτρια	Κεντρική Μακεδονία	Λάκκωμα Χαλκιδικής
538	Μανδατζής   Παναγιώτης	άνεργος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
539	Μανιαδάκη Μαρία	εργαζόμενη σε ιδιωτική κλινική	Θεσσαλίας	Βόλος
540	Μανιάτης Παναγιώτης	άνεργος	Αττική	Ν. Ελβετία
541	Μανιός Κώστας	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Ηλιούπολη
542	Μανούσακα Στέλλα	εκπαιδευτικός	Αττική	Πειραιάς
543	Μανούσος Θανάσης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Νέα Ιωνία
544	Μανούσου Σοφία	γιατρός	Σουηδία
545	Μανταφούνη Ευμορφία	δικηγόρος	Θεσσαλονίκη	Συκιές
546	Μάντζαρης Γιάννης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
547	Μαντζίρης Κώστας	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλίας	Βόλος
548	Μανώλας Γιάννης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Γαλάτσι
549	Μανωλιάδου Ναταλία	εκπαιδευτικός	Αττική	Νίκαια
550	Μανωλίδης Δημήτρης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
551	Μαργαρόνης Αντώνης	φοιτητής	Αττική	Λυκόβρυση
552	Μαργέτη Ρίτα	άνεργη αρχαιολόγος		Καρδίτσα
553	Μαρινάτος Κώστας	άνεργος	Αττική	Άγιοι Ανάργυροι
554	Μαρίνη Κατερίνα	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
555	Μαρινης Βασιλης	βιομηχανικός εργάτης	Κρήτη	Ήράκλειο
556	Μαρίνης Δημήτρης	δημόσιος υπάλληλος	Κεντρική Μακεδονία	Σταυρός Χαλκιδικής
557	Μαρίνης Θανάσης	Εργαζόμενος ΕΤΕ	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
558	Μαρίνης Σπύρος	εκδόσεις	Αττική	Γκύζη
559	Μαρίνης Στέλιος	μαθηματικός – συγγραφέας	Αττική	Πειραιάς
560	Μαρκάκη Ελένη	φαρμακοποιος	Κρήτη	Ηρακλειο
561	Μαρκαμπέλλας Θωμάς	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
562	Μαρκεσίνης Φώτης	ξενοδοχοϋπάλληλος	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
563	Μαρκόπουλος Κωνσταντίνος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
564	Μαρούδας Διονύσης	εκπαιδευτικός	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
565	Μαρούδας Παναγιώτης	αρχιτέκτων	Αττική
566	Μαρτάκη Μαρία	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
567	Μαστέλος Χρήστος	φοιτητής	Αττική	Παλαιό Φάληρο
568	Ματαλλιωτάκης Μιχάλης	φοιτητής	Αττική	Γουδί
569	Ματζιάρη Ελένη	υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
570	Ματθαίου Γιώργος	δημοσιογράφος	Αττική	Γέρακας
571	Ματσούδη Ευρυδίκη	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
572	Ματσούκας Κώστας	ηλεκτρολόγος	Αττική	Ηλιούπολη
573	Μαυρόμάτη Βέτα	υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
574	Μεζιλτσόγλου Ρένα	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
575	Μεϊτανίδης Δημήτρης	προγραμματιστής Η/Υ	Σουηδία
576	Μέντης Φίλιππος	φοιτητής	Αττική	Πετρούπολη
577	Μεριβάνη Ξένια	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Καλαμαριά
578	Μεταξάτου Λίλιαν	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Σμύρνη
579	Μήλια Δήμητρα	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
580	Μηλιάδου Ανθή	δασκάλα Ειδικής Αγωγής	Θεσσαλονίκη
581	Μητράκας Βασίλης	φοιτητής	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
582	Μητράκας Δημήτρης	φοιτητής	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
583	Μητρόπουλος Δημήτρης	εκπαιδευτικός	Αττική	Νέα Σμύρνη
584	Μητσέλος Σπύρος	εκπαιδευτικός
585	Μήτσορα Μαρία	συγγραφέας	Αττική	Αθήνα
586	Μήτσου Ελένη	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Ζωγράφου
587	Μιάμης Αλέξης	οδηγός ΕΘΕΛ		Βύρωνας
588	Μιμιγιάννης Δημήτρης	μισθωτός μεταλλειολόγος	Αττική	Βύρωνας
589	Μίντζα Μαρίνα	αναπληρώτρια εκπαιδευτικός	Αττική	Χολαργός
590	Μιχαηλίδου   Μαριάννα	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Περαία
591	Μιχάλης Γιώργος	ιδιοκτήτης φροντιστηρίου ξένων γλωσσών	Αττική	Ελληνικό
592	Μιχαλογλου   Χριστόφορος	τοπογράφος μηχανικός	Θεσσαλονίκη	Συκιές
593	Μιχαλόπουλος Θεόδωρος	ψυχολόγος	Αττική	Διόνυσος
594	Μίχας Δημήτρης	μουσικός, συνθέτης	Αττική	Ανθούσα
595	Μίχος Κωνσταντίνος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
596	Μιωτέρη Γαρυφαλλιά	ιδιωτικός υπάλληλος		Αργυρούπολη
597	Μοϊντίνης Γιώργος	συνταξιούχος	Θεσσαλίας	Βόλος
598	Μοϊντίνης Θανάσης	οικοδόμος	Πολωνία	Πολωνία
599	Μοϊντίνης Κώστας	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλίας	Βόλος
600	Μολφέτας Ρομανός	φοιτητής	Αττική	Νέα Ιωνία
601	Μομίτσα Κατερίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
602	Μοριχοβίτου Ανθή	γιατρός	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
603	Μόρφη Ιωάννα	αισθητικός	Αττική	Νέα Σμύρνη
604	Μόρφη Μάρω	εκπαιδευτικός	Αττική	Νέα Σμύρνη
605	Μοσχοχωρίτου Όλγα	δικηγόρος	Αττική
606	Μούκα Αθανασία	μαγείρισσα	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
607	Μουρατίδης Νίκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
608	Μούρτος Κώστας	άνεργος	Αττική	Γέρακας
609	Μουταφίδης Άγγελος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη	Άνω Πόλη
610	Μουταφίδης Δημήτρης	μαθητής	Κεντρική Μακεδονία	Λάκκωμα Χαλκιδικής
611	Μουχάμαντ Αρίφ	εργάτης	Αττική	Νέα Ιωνία
612	Μουχταρελου Ευαγγελία	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
613	Μπαβέας Αλέξανδρος	εργάτης	Αττική	Νέα Σμύρνη
614	Μπαγκέρης Μανώλης	οικονομολόγος	Κρήτη	Ηράκλειο
615	Μπαζίγου Γώγα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Αιγάλεω
616	Μπαϊγκούση   Κατερίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Ελβετία	Ζυρίχη
617	Μπαϊράμογλου Γιώργος	φοιτητής	Αττική	Αγ. Ιωάννης Ρέντης
618	Μπακάλη Μαρία	μαθήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
619	Μπακερτζής Αντρέας	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
620	Μπακερτζής Εμμανουήλ	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
621	Μπαλαδήμας Δημήτρης	πολιτικός μηχανικός		Καρδίτσα
622	Μπαλτάς Χαράλαμπος	δάσκαλος	Αττική
623	Μπαλωτή Εύη	έμπορος	Αττική	Γαλάτσι
624	Μπαμούνγκο Ίνοσεντ	πρόσφυγας	Αττική
625	Μπαντίδος Χρήστος	αγρότης	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
626	Μπάρδας Σωτήρης	οδηγός	Αττική	Αθήνα
627	Μπάρκα – Κατσένου Βασιλική	δασκάλα	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
628	Μπάρμπας Βασίλης	άνεργος	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
629	Μπαρούνης Κώστας	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
630	Μπάρτσα Χριστίνα	εκπαιδευτικός	Αττική
631	Μπάτσιαρης Ορέστης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
632	Μπεζεριάνου Βίκυ	ελεύθερη επαγγελματίας	Αττική	Νέα Σμύρνη
633	Μπέζος Βαγγέλης	σπουδαστης ΤΕΙ	Θεσσαλίας	Βόλος
634	Μπέκης Νίκος	εκπαιδευτικός, πρόεδρος ΕΛΜΕ Ημαθίας		Βέροια
635	Μπέλλος Θωμάς	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
636	Μπενέκου Παναγιώτα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
637	Μπέτας Νίκος	φοιτητής	Θεσσαλίας	Βόλος
638	Μπέτσος Δημήτρης	κοινωνιολόγος
639	Μπίρμπας Γιάννης	φοιτητής	Αττική	Πετράλωνα
640	Μπιρμπίλη Ελένη	συγγραφέας	Θεσσαλονίκη
641	Μποσινάκος Γιάννης	λογιστής	Αττική
642	Μποσινάκος Νίκος	δημόσιος υπάλληλος, μέλος ΔΣ Συλλόγου Υπαλλήλων Υπουργείου Εργασίας	Αττική
643	Μπούγαλη Μαρία	άνεργη	Αττική
644	Μπουκουτέλης Θανάσης	άνεργος	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
645	Μπουμπουκιώτης Άλεξ	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
646	Μπούντας Γιάννης	χημικός-μεταπτυχιακός φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
647	Μπούρδαλας Παναγιώτης	εκπαιδευτικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
648	Μπουρελιάς Αλέκος	φοιτητής	Αττική	Κουκάκι
649	Μπουρελιάς Χρήστος	φοιτητής	Αττική	Κουκάκι
650	Μπουρίτσας Παναγιώτης	εκπαιδευτικός
651	Μπουρνέλη Ελεάννα	άνεργη	Αττική	Πειραιάς
652	Μπούρτζος Ζήσης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
653	Μπουτζαρέλος Βασίλης	φοιτητής	Αττική	Ραφήνα Αττικής
654	Μπουτζαρέλου Μαρία	οικονομολόγος	Αττική	Αγ.Παρασκευή
655	Μπουτχρικίτζε Καίτη	μετανάστρια/οικιακή βοηθός	Αττική
656	Μπουτχρικίτζε Μάγια	μετανάστρια/οικιακή βοηθός	Αττική
657	Μυλωνά Ανδριανή	άνεργη	Αττική	Ηλιούπολη
658	Μυλωνάς Κώστας	συμβασιούχος ΟΤΑ	Θεσσαλίας	Βόλος
659	Μυλωνάς Νίκος	πολιτικός μηχανικός
660	Μυλωνόπουλος Θοδωρής	άνεργος	Αττική	Περιστέρι
661	Μωραΐτη Ιωάννα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Ακαδημία Πλάτωνος
662	Μωραΐτης Κώστας	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Ακαδημία Πλάτωνος
663	Μωραϊτης Λεωνίδας	φοιτητής	Αττική	Νέα Σμύρνη
664	Μωραΐτης Σωτήρης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
665	Μωυσιάδης Γιάννης	εργατοτεχνίτης	Δυτικής Μακεδονίας	Κοζάνη
666	Νάκας Αριστοτέλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
667	Νανούρης Δημήτρης	δημοσιογράφος	Αττική
668	Νασιοπούλου Ελπίδα	μαθηματικός-μεταπτυχιακή φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
669	Ναστούλη Αικατερίνη	συνταξιούχος	Αττική	Πειραιάς
670	Νάτσιος Δημήτρης	άνεργος	Θεσσαλονίκη	Εύοσμος
671	Νηστικούλη Άλκη	αρχιτέκτων	Κρήτη	Ρέθυμνο
672	Νικητέα Χαρά	ελεύθερη επαγγελματίας	Κύπρος	Λευκωσία
673	Νικητόπουλος Ανδρέας	οικονομολόγος	Αττική
674	Νικολάου Γιάννος	φοιτητής	Θεσσαλίας	Βόλος
675	Νικολάου Βαγγέλης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
676	Νικολάου Γιάννης	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
677	Νικολάου Θωμάς	φοιτητής	Αττική	Γέρακας
678	Νικολάου Κώστας	δημοτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
679	Νικολάου Χάρης	φοιτητής	Αττική	Γέρακας
680	Νικολέας Νικόλας	φοιτητής	Αττική	Γαλάτσι
681	Νικολόπουλος Ιάσωνας	μαθητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
682	Νικολόπουλος Παναγιώτης	μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος	Αττική
683	Νικολοπούλου Ελιάνα	φοιτήτρια	Αττική
684	Νομικού Μαρία	θεατρολόγος	Αττική	Ηλιούπολη
685	Νουσβίλη Ελένη	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη
686	Νούσιας Σταύρος	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
687	Νταβλούρος Γιώργος	συνταξιούχος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
688	Νταβλούρου Ιωάννα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
689	Ντάνης Γιώργος	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
690	Ντάνης Γιώργος	φοιτητής	Αττική	Καλλιθέα
691	Νταντσένκο Άννα	εργαζόμενη	Αττική	Αμπελόκηποι
692	Νταρλαδήμας Σπύρος	φαντάρος
693	Ντασιώτη Βαγιούλα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
694	Νταφόπουλος Χάρης	άνεργος	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
695	Ντε Σίλβα Ιράνγκα	πρόσφυγας, εργαζόμενος στην εστίαση	Αττική
696	Ντίτσου Σοφία	φοιτήτρια	Αττική
697	Ντόλιας Θωμάς	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
698	Ντόσας Δημήτρης	φοιτητής	Αττική
699	Ντουτσούκβε Κρίστιαν	πρόσφυγας, μικροπωλητής	Αττική	Ιλίσια
700	Ντρενογιάννη Αντωνία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
701	Ντυμένου Κωνσταντίνα	ιδιωτικός υπάλληλος		Γλυφάδα
702	Ξάρχης Νίκος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Αγρίνιο
703	Ξιάρχος Δημήτρης	εκπαιδευτικός	Αττική
704	Ξιάρχου Σταματική	πολιτική επιστήμων	Αττική
705	Ξύδης Γιάννης	ιδιωτικός υπάλληλος	Κύπρος	Λευκωσία
706	Ξυπολιά Θεοδώρα	καθηγήτρια μέσης εκπαίδευσης	Αττική	Γαλάτσι
707	Ξυπολιάς Παρασκευάς	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Γαλάτσι
708	Οικονομίδης Γιώργος	πολιτικός μηχανικός	Θεσσαλονίκη
709	Οικονομίδης Στέλιος	φοιτητής	Αττική	Νεάπολη
710	Οικονόμου Ανθή	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Νεάπολη
711	Οικονόμου Μαρία	ηλεκτρολόγος μηχανικός ΤΕ	Αττική	Αθήνα
712	Οκαφόρ Εζέζα Νταν	εργαζόμενος σε σούπερ μάρκετ	Αττική
713	Όμπιγιαν Κλέμεντ		Αττική
714	Ονγουντσέκβα Πάσιενς		Αττική
715	Ονγουντσέκβα Πις		Αττική
716	Ονγουντσέκβα Σάντεϊ		Αττική
717	Ονγουντσέκβα Τζόυ		Αττική
718	Όνια Κένεθ	καθαριστής	Αττική	Πατήσια
719	Ονομπουκχάκμπο Μόργκαν		Αττική
720	Οσάγκιε Ιγιέν Άμος		Αττική
721	Οσεβίρε Στέφεν		Αττική
722	Οσονόβχο Τάνζι		Αττική
723	Οσούντε Ογουστίν		Αττική
724	Οϋεφέσο Τούιν		Αττική
725	Ουκπέμπορ Τζέιμς		Αττική
726	Ουμουρχούρχου Κρίστοφερ		Αττική
727	Ούντε Αμάρα		Αττική
728	Οχιλέμπο Μαρία	πρόεδρος της Ένωσης Νιγηριανών γυναικών, εργαζόμενη στην εστίαση	Αττική
729	Οχιλέμπο Πέγκυ	μαθήτρια	Αττική
730	Οχιλέμπο Σάνυ	πρόεδρος στην Κοινότητα Nιγηριανών από το Edo state της Νιγηρίας, εργαζόμενος σε ταξί	Αττική
731	Παγιάτσος Αντρέας	οικονομολόγος	Αττική	Ζωγράφου
732	Παϊρη Μαρία	θεατρολόγος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
733	Παλαιολόγου Ελένη	φοιτήτρια	Αττική	Ζωγράφου
734	Παληκύρα Μαρία	οικιακά	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
735	Πανάγιος Κώστας	δάσκαλος	Αττική	Περιστέρι
736	Παναγιώτης Μιχελής	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Μεταμόρφωση
737	Παναγιωτόπουλος Κων/νος	εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας	Αττική	Ίλιον
738	Παναγιωτοπούλου Σαββίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
739	Παναγιώτου Μιχάλης	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αρκαδία	Άργος
740	Παναγόπουλος   Ιάκωβος	Γραμματέας συλλόγου φοιτητών Τεχνών Ήχου και εικόνας παν. Κέρκυρας	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
741	Παναγώτας Μάκης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
742	Πανδή Χριστίνα	τραπεζοϋπάλληλος	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
743	Πανιτσίδη Ιωάννα	φοιτήτρια	Δυτικής Μακεδονίας	Φλώρινα
744	Πανταζόπουλος Δημήτρης	αδιόριστος εκπαιδευτικός	Αττική	Αγ.Παρασκευή
745	Παντελοπούλου Λίνα	δημόσιος υπάλληλος	Αττική
746	Πάντος – Κίκκος Στέφανος	αρχιτέκτων	Αττική
747	Παπαγεωργίου Θεόφιλος	χημικός μηχανικός	Θεσσαλίας	Λάρισα
748	Παπαγεωργίου Νίκος	άνεργος	Αττική	Πειραιάς
749	Παπαγεωργίου Πέτρος	ειδικός τέχνης	Αττική	Χαλάνδρι
750	Παπαγεωργόπουλος Νίκος	πολιτικός μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
751	Παπαγιαβής Παναγιώτης	έμπορος
752	Παπαγιαννόπουλος Παναγιώτης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
753	Παπαδάκης Μιχάλης	δημόσιος υπάλληλος	Κρήτη	Ηράκλειο
754	Παπαδάκης Παναγιώτης	καθηγητής Οικονομικών	Αττική	Σεπόλια
755	Παπαδημητρίου Βασίλης	αδιόριστος εκπαιδευτικός	Αττική	Περιστέρι
756	Παπαδημητρίου Ειρήνη	ιδιωτικός υπάλληλος	Βέλγιο	Γάνδη
757	Παπαδημητρίου Έλσα	εκπαιδευτικός	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
758	Παπαδημητρίου Σοφία	χημικός	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
759	Παπαδημητροπούλου Αγγελική
760	Παπαδόπουλος Δημήτρης	άνεργος	Αττική	Περιστέρι
761	Παπαδόπουλος Θεοδωρος	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
762	Παπαδόπουλος Νίκος	πολιτικός Επιστήμονας	Γαλλία	Παρίσι
763	Παπαδοπούλου Μαρία	συμβασιούχος	Θεσσαλονίκη	5ο Διαμέρισμα
764	Παπαδοπούλου Κυριακή	δασκάλα Ειδικής Αγωγής		Δράμα
765	Παπαζαχαριου Νικολέτα	αυτοαπασχολούμενη φυσιοθεραπεύτρια	Θεσσαλίας	Βόλος
766	Παπαθανασίου Λάμπρος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
767	Παπαθανασίου Χρήστος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
768	Παπαϊωάννου Γιάννης	μεταπτυχιακός φοιτητής	Αττική	Κυψέλη
769	Παπαμεντζέλου Νάσια	φοιτήτρια	Αττική
770	Παπαμιχαήλ Ξένια	εκπαιδευτικός
771	Παπανικολάου Ασημίνα	γιατρός	Αττική	Ν.Φιλοθέη
772	Παπανικολάου Γιώργος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
773	Παπαντωνίου Σταυρούλα
774	Παπαπδημητρίου   Ναταλία	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
775	Παπαποστόλου Αποστόλης	γιατρός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
776	Παπασπύρος Σπύρος	εργαζόμεμνος ΕΘΕΛ	Αττική	Περιστέρι
777	Παπαφλωράτος   Κωσταντίνος	φοιτητής	Αγγλία	Μάντσεστερ
778	Παπαχαραλάμπους   Φωτεινή	ψυχολόγος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
779	Παπαχρήστος Χρήστος	μεταπτυχιακός φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
780	Παπαχρυσοστομίδου Ειρήνη	ιδιωτικός υπάλληλος	Κεντρική Μακεδονία	Νάουσα
781	Παπαχρυσοστομίδου Ειρήνη	ιδιωτικός υπάλληλος	Κεντρική Μακεδονία	Νάουσα
782	Παπία Κατερίνα	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
783	Παπίας Γιάννης	άνεργος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
784	Παππάς Γιάννης	βιβλιοθηκονόμος	Αττική	Εξάρχεια
785	Παράλαιμος Ηλίας	ιδιωτικός υπάλληλος	Νοτίου Αιγαίου	Ικαρία
786	Παραλής Γιώργος	τραπεζοϋπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
787	Παρασκευόπουλος Γιάννης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Αμπελόκηποι
788	Παρασκευόπουλος Χάρης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
789	Παρτάλης Βασίλης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
790	Πασιαλής Γιώργος	μισθωτός μηχανικός	Κεντρική Μακεδονία	Έδεσσα
791	Πασσαλίδης Αλέξανδρος	γιατρός	Αττική	Ηλιούπολη
792	Πασσαλίδης Γιώργος	μαθηματικός	Αττική
793	Πασσαλίδης Φίλιππος	φοιτητής	Αττική
794	Πασσαλίδου Ελένη	συνταξιούχος	Αττική	Ηλιούπολη
795	Πασχάλη Άννυ	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Ιωνία
796	Πάτρα Λίτσα	αδιόριστη εκπαιδευτικός	Αττική	Κυψέλη
797	Πατρίκη Δέσποινα	τραπεζοϋπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
798	Πατρώνα Στέλλα	δικηγόρος	Αττική	Πειραιάς
799	Πατσέας Νίκος	μηχανικός αυτοκινήτων	Θεσσαλίας	Βόλος
800	Παυλάκη Σοφία	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Άγιος Ελευθέριος
801	Παυλίδη Ειρήνη	συνταξιούχος ιδιωτικού τομέα	Αττική
802	Παυλίδης Άρης	άνεργος	Αττική
803	Παυλίδου Λεμονιά	εκπαιδευτικός	Δυτικής Μακεδονίας	Κοζάνη
804	Παύλου Ρολάνδος	γιατρός	Εύβοια
805	Πεϊκος Βασίλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
806	Περδίου Νόρα
807	Πεσλής Μπάμπης
808	Πετκέλης Δημήτρης	ιδιωτικός υπάλληλος	Ελβετία	Ζυρίχη
809	Πετρέλης Πάνος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
810	Πετρίτης Σπύρος	αναπληρωτής εκπαιδευτικός	Αττική	Κερατσίνι
811	Πετροπούλου Γιώτα	ιδιωτικός υπάλληλος	Πελοποννήσου	Κόρινθος
812	Πέτρου Αργυρώ	τεχνολόγος	Αττική
813	Πιλάτη Μαρία	εκπαιδευτικός		Άνω Πόλη
814	Πιπεροπούλου Ειρήνη	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Συκιές
815	Πίσια Μαίρη	εκπαιδευτικός δευτεροβάθμιας	Αττική	Πετρούπολη
816	Πιστιόλης Γιάννης	φαντάρος
817	Πιστόλης Γεράσιμος	τεχνολόγος	Αττική
818	Πιτσιούνη Ρένα	ελεύθερος επαγγελματίας	Κεντρική Μακεδονία	Νάουσα
819	Πλιακογιάννη Νάσια	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη
820	Πλιακογιάννης Δημήτρης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
821	Πλουμπίδη Ειρήνη	λογίστρια	Αττική	Ζωγράφου
822	Ποδιά Πόπη	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
823	Ποδιάς Κώστας	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
824	Πολιτάκη Πολύνα	νηπιαγωγός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης	Νοτίου Αιγαίου	Μύκονος
825	Πολύζος Νίκος	αγρότης	Θεσσαλίας	Λάρισα
826	Πολύζου Ιφιγένεια	μαθήτρια	Θεσσαλονίκη	Καλλικράτεια Χαλκιδικής
827	Πολύζου Στέλλα	αγρότισσα	Θεσσαλίας	Λάρισα
828	Πολυζώη Μαρία	μουσικής	Αττική	Μεταμόρφωση
829	Πολυμεροπούλου Βασιλική	δασκάλα	Αττική	Περιστέρι
830	Πουλόπουλος Γιάννης	φοιτητής	Αττική	Ζωγράφου
831	Πραντούνα Μαρία	φοιτήτρια	Αττική	Αμπελόκηποι
832	Πραντούνας Αλέξανδρος	άνεργος	Αττική	Αμπελόκηποι
833	Πρεβενιός Γρηγόρης	άνεργος	Αττική	Γαλάτσι
834	Προκόπη Νατάσα	βιολόγος- μεταπτυχιακή φοιτήτρια	Ολλανδία	Ολλανδία
835	Πρώιμου Κατερίνα	φοιτήτρια	Νοτίου Αιγαίου	Ρόδος
836	Πυλαρινός Ηρακλής	εκπαιδευτικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
837	Ράνιος Αλέξανδρος	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Αττική	Νέα Σμύρνη
838	Ράπτης Ηλίας	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
839	Ράπτης Μάκης	συνταξιούχος	Αττική
840	Ραφτοπούλου Χριστίνα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
841	Ρέμος Γιάννης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
842	Ρέππας Χρήστος	δάσκαλος		Αίγινα
843	Ρετάλη Αγγελική	συνταξιούχος	Αττική
844	Ρηγόπουλος Αναστάσιος	αρχιτέκτων
845	Ρηγόπουλος Γιώργος	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Χορτιάτης
846	Ρήγος Γιάννης	μισθωτός μηχανικός	Αττική	Αγ.Παρασκευή
847	Ρόδη Άννα	δασκάλα		Αίγινα
848	Ροδόπουλος-Χατζής Θάνος	χημικός μηχανικός	Αττική
849	Ρούλιας Δημήτρης	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
850	Ρούτη Δήμητρα	μουσικός	Αττική	Αμπελόκηποι
851	Ρούτη Τζένη	γραφίστρια	Αττική	Αμπελόκηποι
852	Ρουχώτας Χαράλαμπος	τεχνολόγος	Αττική	Νίκαια
853	Σαββίδης Μάρκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Καλαμαριά
854	Σαββίδης Χάρης	οικονομολόγος	Αττική	Μαρούσι
855	Σαββίδου Αναστασία	μισθωτή οικονομολόγος	Αγγλία	Λονδίνο
856	Σαββουλίδη Σουλτάνα	αυτοαπασχολούμενη	Θεσσαλίας	Τρίκαλα
857	Σαγρής Βασίλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλίας	Λάρισα
858	Σακελαρόπουλος Νίκος	πολιτικός μηχανικός	Αττική
859	Σακελλαρίου Κώστας	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
860	Σακκαλή Χριστίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
861	Σακκάς Τάσος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
862	Σαλαμαλίκης Μιχάλης
863	Σαμιώτου Καλιόπη	συνταξιούχος	Αττική	Πειραιάς
864	Σαριδάκης Βασίλης	φοιτητής	Αττική	Ζωγράφου
865	Σαριδάκης Γιάννης
866	Σαρίδης Μπάμπης	γιατρός	Κρήτη	Σητεία
867	Σαρλής Δημήτρης	ηλεκτρολόγος	Αττική
868	Σαρρηβασιλείου Βικυ	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη	Περαία
869	Σάφνερ Άλεξ	φοιτητής	Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
870	Σεϊτανίδης Γιάννης	φοιτητής	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
871	Σερβέ Κατερίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Καισαριανή
872	Σερετίδης Χρήστος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Φιλαδέλφεια
873	Σέρπη Έλενα		Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
874	Σεφεριάδης Σεραφείμ	πανεπιστημιακός, Πάνειο	Αττική
875	Σιαλτσίδης Φώτης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
876	Σιαμέτης Κώστας	ταξιτζής	Αττική	Νέα Σμύρνη
877	Σιαπέρας Σίμωνας	φοιτητής	Αττική	Αγ.Παρασκευή
878	Σιαφάκα Ευτυχία	δημόσιος υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
879	Σιγάλα Κατερίνα	εκπαιδευτικός	Αττική	Νίκαια
880	Σιδεράς Διονύσης	ελεύθερος επαγγελματίας	Αττική	Ζωγράφου
881	Σιδέρης Θανάσης	οδηγός ΕΘΕΛ	Αττική	Κουβαράς
882	Σιδέρης Χάρης	εργαζόμενος σε εταιρία τηλεφωνίας	Αττική	Μεταξουργείο
883	Σιδηρόπουλος Άρης	ελεύθερος επαγγελματίας	Ελβετία	Ζυρίχη
884	Σιδηρόπουλος Αναστάσιος
885	Σιλιγαρδάκη Αγγελική	πρόεδρος Σωματείου Εργαζομένων σε φορείς Ψυχικά Ασθενών και Ευάλωτων Κοινωνικών Ομάδων	Αττική	Πετρούπολη
886	Σινάς Νίκος	φοιτητής	Κεντρική Μακεδονία	Σέρρες
887	Σιώζος Γιώργος	διαφημιστής	Αττική	Γέρακας
888	Σιώκος Βλάσσης	ελεύθερος επαγγελματίας	Αττική	Νέα Ιωνία
889	Σιώκου Μιρένια	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Ιωνία
890	Σκαβάτσου Ελένη	μεταπτυχιακός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
891	Σκαλιδάκης Γιάννης	ιστορικός	Αττική	Νέα Σμύρνη
892	Σκαμπαρδώνη Ιωάννα	φοιτήτρια	Αττική	Ζωγράφου
893	Σκανδάλης Φώτης	ηλεκτρολόγος	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
894	Σκαρβέλη Γιώτα	εικαστικός	Αττική
895	Σκέντζου Δανάη	φοιτήτρια	Αττική	Γλυφάδα
896	Σκόρδος Γιάννης	νοσηλευτής	Αττική	Νίκαια
897	Σκόρδος Λεονάρδος	εργαζόμενος σε δομή Ψυχικής Υγείας	Αττική	Νίκαια
898	Σκόρδος Γιάννης	φοιτητής	Αττική	Χαλάνδρι
899	Σκόρδος Μάρκος	λογιστής	Αττική	Ηλιούπολη
900	Σκουλάκης Στρατής	φοιτητής	Αττική	Ζωγράφου
901	Σκρέκα Χαρά	δασκάλα	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
902	Σόιλες Σίμος	μηχανολόγος μηχανικός	Αττική	Πολύγωνο
903	Σολανάκη Σοφία	ιδιωτικός υπάλληλος	Κρήτη	Χανιά
904	Σολάνου Μαρία	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη
905	Σοπικιώτης Βαγγέλης	υπάλληλος ΟΤΕ	Δυτικής Ελλάδας	Πρέβεζα
906	Σοπικιώτης Βασίλης	φοιτητής	Αττική	Πειραιάς
907	Σουβατζής Κώστας	μαθητής	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
908	Σοφιανού Ολγα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
909	Σπανογιάννη Μαρίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
910	Σπανουδάκη Δήμητρα	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Σταυρούπολη
911	Σπανουδάκη Κωνσταντίνα	οικιακά	Θεσσαλονίκη	Σταυρούπολη
912	Σπηλιόπουλος Τάκης	μηχανολόγος μηχανικός	Αττική
913	Σπυριδούλα Μαντούση	φοιτήτρια	Αχαΐα	Πάτρα
914	Σπύρος Γιακουμέλος	λογιστής -ελεύθερος επαγγελματίας, μουσικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
915	Σταγώνης Δημήτρης	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Χαλκιδική
916	Σταθόπουλος Κώστας	οικοδόμος	Αττική	Πολύγωνο
917	Σταθοπούλου Μυρσίνη	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Αμπελόκηποι
918	Σταματόπουλος Κώστας	μισθωτός τεχνικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
919	Σταματόπουλος Χρίστος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Ηλιον
920	Στάμος Θωμάς	πολιτικός μηχανικός	Θεσσαλονίκη
921	Σταμουλακάτος Δημήτρης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
922	Σταμουλακάτου Δήμητρα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
923	Σταμπουλή Σταυρούλα	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη	Περαία
924	Σταμπούλης Θανάσης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
925	Σταυρόπουλος Μάνος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
926	Σταυρουλιδάκης Παντελής	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
927	Σταφανάκη Κοΐδη Μαρία	εκπαιδευτικός	Αττική	Λαύριο
928	Στεργιανού Μεταξία	δικηγόρος	Θεσσαλονίκη
929	Στεφανάκη Ευαγγελία	εργαζόμενη στο Τζάνειο	Αττική	Πειραιάς
930	Στογιάννης Βαγγέλης	Εθελοντική Δασοπροστασία Καισαριανής	Αττική	Χολαργός
931	Στογιάννης Δημήτρης	μαθηματικός	Αττική	Χολαργός
932	Στοιβακτσάκης Ρωμανός	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
933	Στόμη Παγώνα	μηχανικός	Αττική	Αμπελόκηποι
934	Στρίμπερ Χριστίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Κολωνός
935	Στρούμπος Σάββας	ηθοποιός	Αττική	Μεταξουργείο
936	Στυλίδου Μαρία	μεταπτυχιακός	Θεσσαλονίκη
937	Συμμεού Νίκη	πολιτικός μηχανικός	Θεσσαλονίκη
938	Συριοπούλου Αναστασία	κομμώτρια	Αττική	Πολύγωνο
939	Σφαντού Φαίδρα	φοιτήτρια	Αττική
940	Σώζος Κώστας	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
941	Ταγκλής Δημήτρης	γραμματέας ΔΣ κλαδικού σωματείου ΣΕΨΑΕΚΟ	Αττική	Πατήσια
942	Ταμπακούδης Γιώργος	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
943	Ταμπίσκου Σταματούλα	μαθηματικός	Αττική	Χολαργός
944	Τεκνετσίδης Στάθης	άνεργος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
945	Τελώνη Αναστασία	φοιτήτρια	Αττική
946	Τερζάκης Γιώργος	φοιτητής	Αττική	Ηγουμενίτσα
947	Τερζάκης Μιχάλης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
948	Τερζής Γιώργος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Ωραιόκαστρο
949	Τερζόγλου Παναγιώτης	σιδηροδρομικός
950	Τερζόπουλος Μιχαήλ-Άγγελος	μαθητής	Θεσσαλονίκη
951	Τζαβαλά Μαρία	ελεύθερη επαγγελματίας	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
952	Τζαμαδάνης Ερρίκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
953	Τζήμας Κώστας	εργαζόμενος	Αττική	Αμπελόκηποι
954	Τζιβανόπουλος Χρήστος	υπάλληλος	Αττική
955	Τζίμα Βάσω	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
956	Τζιμάκη Βιολέττα	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
957	Τζιοβάρα Ματίνα	άνεργη	Θεσσαλονίκη
958	Τζιώρας Γιάννης	αυτοαπασχολούμενος	Θεσσαλίας	Βόλος
959	Τζιώρας Γιώργος	αυτοαπασχολούμενος	Θεσσαλίας	Βόλος
960	Τζομάκας Πέτρος	κλειδαράς	Αττική	Πατήσια
961	Τζουμουσλή Ελισάβετ	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλίας	Βόλος
962	Τζωρτζακάκης Μιχάλης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
963	Τζώρτζογλου Φώτης	φοιτητής	Θεσσαλίας	Βόλος
964	Τιλλυρός Γιώργος	άνεργος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
965	Τόγγος Στέφανος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Ηράκλειο Αττικής
966	Τόλιου Κική	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Εύοσμος
967	Τομαράς Γιάννης	ηλεκτρολόγος μηχανικός		Ακράτα
968	Τοπαλίδης Χρήστος	δικηγόρος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
969	Τουτζιαράκης Δημήτρης	ηλεκτρολόγος	Δυτικής Μακεδονίας	Φλώρινα
970	Τούτιου Δάφνη	συμβασιούχος	Θεσσαλονίκη	Συκιές
971	Τριανταφυλλίδου Μένη	ενδυματολόγος	Θεσσαλονίκη
972	Τριανταφυλλόπουλος Βασίλης		Αττική
973	Τριανταφυλλόπουλος Γιώργος	φοιτητής	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
974	Τριανταφυλλοπούλου Μαρία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
975	Τριβιζάκης Γιώργος	εκπαιδευτικός	Αττική	Γλυφάδα
976	Τρίγκας Γιάννης	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
977	Τριχόπουλος Γιώργος	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
978	Τρομπούκης Νίκος	συνταξιούχος υποψήφιος με την ΑΝΤΑΡΣΥΑ	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
979	Τρουμουλιάρης Γιάννης	άνεργος μηχανικός	Αττική	Ροδόπολη
980	Τρύφωνος Μαρία	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Κυψέλη
981	Τσάκα Σταυρούλα	κομμώτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
982	Τσακαλάκης Κώστας	μισθωτός μηχανικός	Ρουμανία	Βουκουρέστι
983	Τσάκαλος Γιώργος	φοιτητής	Αττική	Πειραιάς
984	Τσακίρη   Μαγδαλινή	άνεργη	Θεσσαλονίκη	Ευκαρπία
985	Τσακίρη Μαριάννα	φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Κέντρο
986	Τσαμπλές Στέλιος	σπουδαστής	Θεσσαλίας	Λάρισα
987	Τσαμπλές Χρήστος	αγρότης	Θεσσαλίας	Λάρισα
988	Τσαντήλας Τάκης (Δημήτρης)	συγγραφέας		Λαμία
989	Τσαούση Ελένη	φοιτήτρια	Αττική	Παλαιό Φάληρο
990	Τσαρδανίδης Γρηγόρης	φοιτητής	Αττική	Αγ.Παρασκευή
991	Τσαρούχα Ντόρα	εκπαιδευτικός, ζωγράφος	Θεσσαλονίκη
992	Τσάτης Χρήστος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
993	Τσατρίζου Εύα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
994	Τσατσάγιας Ανδρέας	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
995	Τσεκούρας Λυκούργος	μισθωτός μηχανικός	Αττική	Βριλίσια
996	Τσέλιος Βασίλης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
997	Τσέλιος Μπάμπης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
998	Τσερέπης Ανέστης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
999	Τσετσέ Βάσω	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1000	Τσιακμακίδης Λάκης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
1001	Τσιάκος Παναγιώτης	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Μαρούσι
1002	Τσιάλης Χρυσοβαλάντης	άνεργος φυσικός	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα
1003	Τσιαμήτρος Νίκος	φοιτητής	Αττική	Ζωγράφου
1004	Τσιάρας Στέλιος	φοιτητής	Αττική	Μαρούσι
1005	Τσιγάρα Δώρα	ιδιωτικός υπάλληλος	Πελοποννήσου	Καλαμάτα
1006	Τσίκος Γιώργος	αρχιτέκτων	Αττική
1007	Τσιλιάκου Ευανθία	εκπαιδευτικός	Αττική	Γλυφάδα
1008	Τσιλιγγίρης Νίκος	φοιτητής	Θεσσαλονίκη	5ο Διαμέρισμα
1009	Τσιμενίδου Σοφία	οδοντίατρος	Θεσσαλονίκη
1010	Τσιμπούρη Χριστίνα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Ίλιον
1011	Τσιουλάκης Γιάννης	λέκτορας στο πανεπιστήμιο του Cork	Ιρλανδία	Κορκ
1012	Τσιούρβα Μαρία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1013	Τσιούστα Εύη	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Σμύρνη
1014	Τσιριμώκος Χρήστος	Εκπαιδευτικός – Οικονομολόγος	Αττική	Άνω Πατήσια
1015	Τσιριτίδου Ελισάβετ	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
1016	Τσιτιρίδης Κωνσταντίνος	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
1017	Τσιτουρίδης Γιάννης	μαθητής	Θεσσαλονίκη	Πανόραμα
1018	Τσολής Γάννης	πολιτικός μηχανικός	Θεσσαλίας	Βόλος
1019	Τσονόπουλος Παναγιώτης	τραπεζοϋπάλληλος	Αττική	Γαλάτσι
1020	Τσότσου Σταυρούλα	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Συκιές
1021	Τσούκα Ιωάννα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1022	Τσούκας Κώστας	ψυχολόγος	Αττική	Ζωγράφου
1023	Τσουνόπουλος Παναγιώτης	οικονομολόγος	Αττική
1024	Τσουρουκίδης Πάρης	φοιτητής	Αττική
1025	Τσόχατζης Στέλιος	γιατρός	Βορείου Αιγαίου	Μυτιλήνη
1026	Φαλούι Ελένη	μαθήτρια	Αττική	Νέα Φιλαδέλφεια
1027	Φελεμέγκας Παναγιώτης	φοιτητής	Θεσσαλίας	Λάρισα
1028	Φέρος Γιάννης	ιδιωτικός υπάλληλος	Κύπρος	Λευκωσία
1029	Φιλίμωνος Αναστασία	φοιτήτρια	Αττική
1030	Φίλιος Αχιλλέας	άνεργος	Δυτικής Ελλάδας	Ιωάννινα
1031	Φιλιππαίος Φραγκίσκος	άνεργος	Αττική	Γλυφάδα
1032	Φιλιππίδου Σοφία	εκπαιδευτικός	Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης	Καβάλα
1033	Φιλίππου  Δημήτρης	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
1034	Φιλίππου Φίλιππος	συγγραφέας	Αττική
1035	Φίλλιπος Στεφάνου	φοιτητής	Θεσσαλονίκη
1036	Φλαμουρτζώγλου Μαρία	μαθήτρια	Θεσσαλονίκη	Ξηροκρήνη
1037	Φλαμπούρη Δήμητρα	άνεργη	Αττική	Παλαιό Φάληρο
1038	Φλαμπούρης Κυριάκος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Παλαιό Φάληρο
1039	Φλωριώτης Αλέξανδρος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1040	Φλώρος Γιώργος	γεωλόγος	Δυτικής Ελλάδας	Μεσολλόγγι
1041	Φλώρου Ιωάννα	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1042	Φουγιατζή Κατερίνα	βοηθός φαρμακείου	Αττική	Άγιοι Ανάργυροι
1043	Φούντας Γιώργος	άνεργος	Θεσσαλίας	Βόλος
1044	Φραγγίσκου Σοφία	αυτοαπασχολούμενη μηχανικός	Αττική	Γαλάτσι
1045	Φραγκιαδάκη Μαρία	συνδικαλίστρια	Αττική
1046	Φράγκος Θοδωρής	δημόσιος υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Θέρμη
1047	Φράγκος Γιώργος	φοιτητής	Αττική
1048	Φράγκου Ειρήνη	φοιτήτρια	Αττική
1049	Φραντζη Ανδριανή
1050	Φύκαρη Καλλιόπη	εκπαιδευτικός	Βορείου Αιγαίου	Χίος
1051	Φυλακτίδης Τάσος	οικονομολόγος	Πελοποννήσου	Καλαμάτα
1052	Φυσαράκη Καλλιόπη	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1053	Φώλια Μαρία	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Γλυφάδα
1054	Φωτιάδης Δημήτρης	μικροπωλητής	Αττική	Αμπελόκηποι
1055	Φωτοπούλου Ελένη	κτηνίατρος		Καλάβρυτα
1056	Φωτοπούλου Νιόβη	φοιτήτρια	Αττική	Χολαργός
1057	Χαιρετάκης Μιχάλης	ηλεκτρονικός	Θεσσαλονίκη
1058	Χάλαρης Γιώργος	ελεύθερος επαγγελματίας	Αττική	Πατήσια
1059	Χάλαρης Κυριάκος	οικονομολόγος	Αττική	Γκύζη
1060	Χαλυβόπουλος Δημήτρης,	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Θεσσαλονίκη
1061	Χαμπέρης Σπύρος	ερευνητης μοριακης βιολογιας – διδακτορικος φοιτητης Ιατρικης Πατρας	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1062	Χαραλαμπίδης Αποστόλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη
1063	Χαραλαμπίδης Βλαδίμηρος	μουσικός	Αττική
1064	Χαραλαμπίδου Χρύσα	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Γαλάτσι
1065	Χαρίσης Μιχάλης	μαθηματικός	Αττική	Μεταμόρφωση
1066	Χαρίσης Σωκράτης	φοιτητής	Αττική	Μεταμόρφωση
1067	Χαρπιδού Ιουλία	συνταξιούχος	Αττική
1068	Χάσου Χριστίνα	μεταπτυχιακή φοιτήτρια	Θεσσαλονίκη	Συκιές
1069	Χατζηβασιλείου Αδαμαντία	φοιτήτρια	Αττική	Αιγάλεω
1070	Χατζηβασίλογλου Μαρία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1071	Χατζηδημητρίου Ζωή		Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
1072	Χατζηιωαννίδη Άννα	φοιτήτρια	Αττική	Νέα Ερυθραία
1073	Χατζηκώστας Δημήτρης	φαντάρος
1074	Χατζηλίας Ναπολέων	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
1075	Χατζηφούντα Σοφία	ιδιωτικός υπάλληλος	Νοτίου Αιγαίου	Κως
1076	Χατζοπούλου Ελένη	μηχανικός	Θεσσαλονίκη
1077	Χειμαριός Κωνσταντίνος	μουσικός	Αγγλία	Λονδίνο
1078	Χήτα Μελίνα	αυτοαπασχολούμενη μηχανικός	Αττική	Γαλάτσι
1079	Χήτας Λάμπρος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Γαλάτσι
1080	Χιώτης Νίκος	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Αγρίνιο
1081	Χλούζος Δημήτρης	συνταξιούχος	Θεσσαλονίκη
1082	Χονδροματίδου Στέλλα	γιατρός	Θεσσαλονίκη	Θέρμη
1083	Χουμπουρίδης Μάριος	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Τούμπα
1084	Χουτζούμης Πέτρος	εργατοτεχνίτης	Στερεάς Ελλάδας	Λειβαδιά
1085	Χουχούλης Αντώνης	ιδιωτικός υπάλληλος	Θεσσαλονίκη	Συκιές
1086	Χρηστίδης Γιώργος		Νησιά Ιονίου	Κέρκυρα
1087	Χριστογιάννης Αντώνης	φοιτητής	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1088	Χριστοδούλου Στέλιος	φοιτητής	Αττική	Ιλίσια
1089	Χριστοδούλου Στέφανος	αυτοαπασχολούμενος μηχανικός	Αττική	Καισαριανή
1090	Χριστόπουλος Διονύσης	Πρόεδρος Μουσικών Φιλαρμονικής Δημου Αθηναίων	Αττική	Καισαριανή
1091	Χρόνη Δήμητρα	οικιακά	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1092	Χρόνη Μαρία	φοιτήτρια	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1093	Χρόνης Βασίλης	ιδιωτικός υπάλληλος	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1094	Χρόνης Νίκος	ελεύθερος επαγγελματίας	Δυτικής Ελλάδας	Πάτρα
1095	Χρυσανθίδης Δημήτριος	οικονομολόγος	Αττική	Πειραιάς
1096	Χρυσανθίδης Ιορδάνης	τεχνολόγος	Αττική	Ν. Φάληρο
1097	Χρυσός Πέτρος	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική	Ζωγράφου
1098	Χρυσός Πέτρος	τεχνικός η/υ	Αττική	Πολύγωνο
1099	Χρυσού Άννα	ελεύθερη επαγγελματίας	Αττική	Πολύγωνο
1100	Χρυσού Μαριάννα	γεωπόνος	Αττική	Αμπελόκηποι
1101	Ψαρρά Κυριακή	φιλόλογος	Αττική	Καλλιθέα
1102	Ψημένου Βάσια	ιδιωτικός υπάλληλος	Αττική
1103	Ψιλόπουλος Κώστας	ηλεκτρολόγος μηχανικός	Δυτικής Ελλάδας	Άρτα

 

ΠΗΓΗ: 06 Νοε 2012,  http://protovoulia-metopo.gr/index.php/component/k2/item/156-keimeno