Τα κοκολόγια τότε και τώρα…

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα

Ι. ΤΑ ΚΟΚΟΛΟΓΙΑ – ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

   Υπάρχει άνθρωπος της σημερινής τρίτης ηλικίας που να μη θυμάται τα «κοκολόγια»; Δεν αποτελούσε χαρακτηριστικό της κοιλάδας του Βουραϊκού, αλλά ούτε μόνο της επαρχίας Καλαβρύτων. Αποτελούσε ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ευρύτερου ελληνικού χώρου και με ρίζες στην ευρύτερη λαϊκή και χριστιανική παράδοση. Σκοπός της δεν ήταν να ανατρέψει την ταξική κοινωνία, αλλά να την απαλύνει.

   Αφορούσε τη συλλογή παντός είδους καρπών-κόκκων, που απέμεναν κατά την οργανωμένη συλλογή των ιδιοκτητών, από τους απόρους και φτωχούς των αγροτικών κοινωνιών.

   Πάντως ψάχνοντας σε λεξικά δεν συνάντησα την εν λόγω λέξη. Μια παραπλήσια είναι η λέξη «κοκότα», που την χρησιμοποιούμε για τα ξεφλουδισμένα καρύδια. Σημαίνει «κοκότα (η) ους/γαλλ. Cocotte (=πουλάδα) (μτφ) γυναίκα ελευθερίων ηθών, πόρνη».[1]

   Μια δεύτερη ετυμολογική εκδοχή αναφέρει ο Λειβαρτζινός Νίκος Χρ. Παπακωνσταντόπουλος: «Στον προφορικό λόγο, το παράγωγο ρήμα είναι ‘’κοκολογάω’’ και δεν συνηθίζεται συνηρημένο. Διαφοροποίηση υπάρχει σε πολλές περιοχές της Πελοποννήσου, που η κατάληξη των ρημάτων με χαρακτήρα[2] φωνήεν είναι ‘’ου’’, αντί ‘’ω’’ (π.χ. λέου, κλαίου, μιλάου κλπ) και το συναντάμε ‘’κοκολογάου’’.

   Εδώ όμως πρέπει να διαχωρίσουμε το μέσο-παθητικό ρήμα, που ενώ φαίνεται να έχει την ίδια ρίζα, δεν είναι έτσι. Το ρήμα ‘’κοκολογοέμαι’’, σημαίνει πως μιμούμαι τη φωνή της κότας, από το ‘’κο, κο κο’’.

   Ο όρος ‘’κοκολογιέμαι’’, έχει και μεταφορική έννοια: Την αρχή κάποιου ειδυλλίου μεταξύ δύο ετερόφυλων ανθρώπων. Κάτι παρόμοιο, δηλαδή, με το χαρακτηριστικό-‘’τρυφερό’’ ‘’κο, κο, κο’’ του κόκορα που επιδιώκει να ‘’φέρει βόλτα’’ την κότα!».[3]

ΙΙ. ΟΙ ΕΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ

   Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση συλλογής ελιών στην Κρήτη: «Υπήρχε μια παράδοση, από αρχαιοτάτων χρόνων, που απαγόρευε μετά το τελευταίο ράβδισμα της ελιάς, να ξαναπάει ο ιδιοκτήτης να μαζέψει τις ελιές του, κι αυτό, γιατί εθεωρείτο ότι οι ελιές αυτές πλέον, ‘’ανήκαν στους φτωχούς’’!

   Αυτή η θρησκευτική όψη, και στα χριστιανικά χρόνια, έγινε θεσμός σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Το είδος αυτό της ελεημοσύνης, το να αφήνουν ελεύθερες τις τελευταίες ελιές, ονομαζόταν ‘’μπορμπολόγια’’, στην Κρήτη την συνήθεια αυτή την ονόμαζαν ‘’κοκολόγια’’…».

   «…Σε κάποια μέρη της Ελλάδας μάλιστα, όταν τέλειωνε η ελαιοκομική περίοδος, όποιος νοικοκύρης ήθελε, και με το ανάλογο χριστιανικό συναίσθημα, ανέφερε αυτήν του την επιθυμία στον παπά. Ο παπάς με τη σειρά του ανακοίνωνε στο ποίμνιο του, ότι ‘’ο τάδε επομάζωξε, κι όποιος θέλει να πάει να κοκολογίσει τις ελιές του’’.

   Οι ελιές που έχουν πέσει στα κοκολόγια, είναι αυτές στα πολύ ψηλά κλαριά, που δεν τις φτάνει ούτε η ξύλινη ντέμπλα (μακριά ράβδος). Πέφτουν όμως μόνες τους με τα δυνατά φυσήματα του αέρα Φεβρουάριο ή και Μάρτιο μήνα.

   Πολλοί άνθρωποι, φτωχές οικογένειες, άνδρες και γυναίκες, αλλά κυρίως παιδιά του δημοτικού, μάζευαν ελιές από ‘δω κι από ‘κει, και τις πούλαγαν στον έμπορα, έναντι κάποιας αμοιβής.

   Δεν εθεωρείτο σε καμία περίπτωση κλεψιά, το να μαζέψεις κάποιος τις ελιές του άλλου στα κοκολόγια, αφού είχε τελειώσει η ελαιοκομική περίοδος. Υπήρχε στο θέμα αυτό ελαστικότητα, και κατανόηση από όλους, ακόμα κι από τον αγροφύλακα!

   Ο Αμπελικός (αγροφύλακας), δεν έκανε παρατήρηση σε κανέναν εκείνη τη περίοδο, αν μάζευε ξένες ελιές, και αυτός το θεωρούσε ιερό δικαίωμα των φτωχών και αδυνάτων…».[4]

ΙΙΙ. Η ΣΤΑΧΟΜΑΖΩΧΤΡΑ

   «…Τί νὰ κάμῃ, ἔβαλε τὰ δυνατά της, κ᾽ ἐπροσπαθοῦσε ὅπως-ὅπως νὰ ζήσῃ τὰ δύο ὀρφανά. Τί ἀξιολύπητα, τὰ καημένα! Κατὰ τὰς διαφόρους ὥρας τοῦ ἔτους, ἐβοτάνιζε, ἀργολογοῦσε*, ἐμάζωνε ἐλιές, ἐξενοδούλευε.

   Ἐμάζωνε κούμαρα καὶ τὰ ἔβγαζε ρακί. Μερικὰ στέμφυλα ἀπ᾽ ἐδῶ, καμπόσα βότσια ἀραβοσίτου ἀπ᾽ ἐκεῖ, ὅλα τὰ ἐχρησιμοποίει.

   Εἶτα κατὰ Ὀκτώβριον, ἅμα ἤνοιγαν τὰ ἐλαιοτριβεῖα, ἔπαιρνεν ἕνα εἶδος πῆχυν, ἓν πενηντάρι ἐκ λευκοσιδήρου, μίαν στάμναν μικράν, κ᾽ ἐγύριζεν εἰς τὰ ποτόκια*, ὅπου κατεστάλαζαν αἱ ὑποστάθμαι τοῦ ἐλαίου, κ᾽ ἐμάζωνε τὴν μούργα. Διὰ τῆς μεθόδου ταύτης ᾠκονόμει ὅλον τὸ ἐνιαύσιον ἔλαιον τοῦ λυχναρίου της.

   Ἀλλὰ τὸ πρώτιστον εἰσόδημα τῆς θεια-Ἀχτίτσας προήρχετο ἐκ τοῦ σταχομαζώματος. Τὸν Ἰούνιον κατ᾽ ἔτος ἐπεβιβάζετο εἰς πλοῖον, ἔπλεεν ὑπερπόντιος καὶ διεπεραιοῦτο εἰς Εὔβοιαν. Περιεφρόνησε τὸ ὀνειδιστικὸν ἐπίθετον τῆς «καραβωμένης», ὅπερ ἐσφενδόνιζον ἄλλα γύναια κατ᾽ αὐτῆς, διότι ὄνειδος ἀκόμη ἐθεωρεῖτο τὸ νὰ πλέῃ γυνὴ εἰς τὰ πελάγη.

   Ἐκεῖ, μετ᾽ ἄλλων πτωχῶν γυναικῶν, ἠσχολεῖτο συλλέγουσα τοὺς ἀστάχυς, τοὺς πίπτοντας ἀπὸ τῶν δραγμάτων τῶν θεριστῶν, ἀπὸ τῶν φορτωμάτων καὶ κάρρων.

   Κατ᾽ ἔτος, οἱ χωρικοὶ τῆς Εὐβοίας καὶ τὰ χωριατόπουλα ἔρριπτον κατὰ πρόσωπον αὐτῶν τὸ σκῶμμα: ‘’Νά! οἱ φ᾽στάνες! μᾶς ἦρθαν πάλιν οἱ φ᾽στάνες!’’

   Ἀλλ᾽ αὕτη ἔκυπτεν ὑπομονητική, σιωπηλή, συνέλεγε τὰ ψιχία ἐκεῖνα τῆς πλουσίας συγκομιδῆς τοῦ τόπου, ἀπήρτιζε τρεῖς ἢ τέσσαρας σάκκους, ὁλόκληρον ἐνιαυσίαν ἐσοδείαν δι᾽ ἑαυτὴν καὶ διὰ τὰ δύο ὀρφανά, τὰ ὁποῖα εἶχεν ἐμπιστευθῆ ἐν τῷ μεταξὺ εἰς τὰς φροντίδας τῆς Ζερμπινιῶς, καὶ ἀποπλέουσα ἐπέστρεφεν εἰς τὸ παραθαλάσσιον χωρίον της…».[5]

   Όπως παρατηρούμε ήδη από τον 19^ο αι., η παράδοση αυτή δεν αφορούσε χαρακτηριστικό μόνο της Κρήτης. Αφορούσε κι άλλα νησιά, όπως η Εύβοια και η Σκιάθος (το νησί του Παπαδιαμάντη). Δεν αφορούσε μόνο συλλογή των ελιών που απέμεναν, αλλά και σταχιών  σιταριού, αλλά και άλλων καρπών. Επίσης παρατηρούμε και τρόπους προσωρινής εσωτερικής μετανάστευσης σε μακρινά μέρη μέσω γνωστών για κοκολόγημα!

IV. ΤΑ ΚΟΚΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΛΕΙΒΑΡΤΖΙ

   Κατά το Νίκο Χρ. Παπακωνσταντόπουλο έχουμε «κοκολόγημα» σε πολλά είδη καρπών: «Ο άγραφος, αλλά και ο γραπτός ο νόμος[6] ορίζει ότι ο νοικοκύρης-ιδιοκτήτης κάθε παραγωγής, είναι και ο δικαιούχος της συγκομιδής. Σχεδόν πάντα, όμως, μετά από κάθε συγκομιδή, μένουν στα χωράφια ή στα δέντρα μικροποσότητες των προϊόντων τους, που έχουν διαφύγει της προσοχής τους. Αυτές τις μικροποσότητες, τις μαζεύει ο νοικοκύρης λίγο αργότερα, σε ‘’δεύτερη δόση’’ κι αυτό είναι το λεγόμενο κοκολόι.

   Εδώ όμως, ο άγραφος νόμος ορίζει ότι μπορεί να μπει ελεύθερα στο χωράφι και οποιοσδήποτε άλλος και να ‘’μαζέψει’’, μετά τη συλλογή από το νοικοκύρη. Αυτό ισχύει για κάθε προϊόν, π.χ. για το καλαμπόκι, τα σταφύλια, τα σύκα, κλπ, φυσικά και για τα καρύδια. Για τα καρύδια, όμως, το ‘’κοκολόι’’ είναι πολύ εύκολο και περισσότερο συνηθισμένο, δίνοντας και μια ικανοποιητική επιπλέον σοδειά, αφού εκείνα που μένουν στις ψηλές κορυφές του δέντρου, θα πέσουν αργότερα με τον αέρα και τη βροχή. Άλλωστε, το πολύτιμο αυτό προϊόν του φθινοπώρου, μπορεί να παραμείνει στο έδαφος μεγάλο χρονικό διάστημα -ακόμη κι ένα χρόνο-, χωρίς να αλλοιωθεί!».[7]

V. ΤΑ ΚΟΚΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΤΕΖΗ

   Η Κέρτεζη μέχρι και τη δεκαετία του 1980 παρήγαγε μια σειρά από καρπούς. Παράλληλα με μια επίσης σειρά άγραφων νόμων μεν, αλλά πολύ ισχυρών στην κοινωνική και χριστιανική συνείδηση, με τους οποίους απάλυνε την ταξική κοινωνία μέχρι ενός σημείου. Η (ε)ξέλαση, οι αλλαγουριές, οι σεμπριές, οι αργίες, τα νυχτέρια, οι γενικές συνελεύσεις, οι συνεταιριστικές απόπειρες, αλλά και το κοκολόγημα έφτασαν μέχρι την εποχή εκείνη.[8]

  Κοκολόγημα γινόταν κυρίως στα φασόλια, στα στάρια, στις τσαμπίδες, στα αγριοκάστανα, στα αγραπίδια, στα σύκα και μέχρι τις ημέρες μας στα καρύδια.

   Κατά το βγάλσιμο και το φόρτωμα στο χωράφι των φασολιών στα φορτηγά ζώα, είτε  έμεναν ανάμεσα στα χορτάρια κάποιες ρίζες φασολιών με καρπό, είτε έπεφταν σπυριά στο χωράφι. Μετά την μεταφορά και των τελευταίων δεματιών προς το αλώνι, είτε μέλη της οικογένειας του ιδιοκτήτη, αν ήταν σχετικά φτωχός, είτε άλλοι φτωχοί του χωριού αν ήταν σχετικά πλούσιος, κοκολογούσαν τα σπυριά.

   Τα φασόλια αυτά, είτε τα κρατούσαν για φαγητό το χειμώνα, είτε τα πουλούσαν στη λαϊκή των Καλαβρύτων και έπαιρναν ένα μικρό χαρτζιλίκι.

   Η συλλογή των αγριοκάστανων του μεγάλου καστανόδασους γινόταν με τη μέθοδο των λαχνιών και το χτύπημα της καμπάνας, που έδινε το σύνθημα της οργανωμένης συλλογής.

   Μετά την παρέλευση δύο ημερών ξεκινούσε το κοκολόγημα για όλους και παντού. Τα αγριοκάστανα αποτέλεσαν σε δύσκολες περιόδους (όπως π.χ. η Κατοχή) βασική διατροφή στους κατοίκους.

  Κοκολόγημα γινόταν και στις τσαμπίδες, δηλαδή στα μικρά και όψιμα σταφυλάκια που δεν συλλέγονταν, είτε σε κανένα ώριμο που είχε ξεχαστεί ανάμεσα στα φύλλα του κλήματος. Τόσο οι φτωχοί, όσο και τα παιδιά, κάναμε πάρτι όταν τελείωνε ο τρύγος σε κάθε ξεχωριστή περιοχή των αμπελώνων 1.000 στρ. στην Κέρτεζη. Φυσικά πάρτι έκαναν και τα αγριοπούλια!

   Το κοκολόγημα σε αραποσίτια, αλλά και στα στάρια είχε σταματήσει πολύ νωρίτερα και μάλλον πριν την Κατοχή στην Κέρτεζη. Όμως κι αυτό ήταν μέσα στις δυνατότητες του άγραφου νόμου.

VI. ΤΑ ΚΟΚΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΡΥΔΙΩΝ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ

   Η συρρίκνωση του πληθυσμού στα βουνά και σε μια ενδιάμεση φάση, λόγω της μείωσης των καλλιεργειών, έφερε τη φύτευση αμέτρητου πλήθους καρυδιών. Τα χωράφια και αμπέλια που ήταν ξερικά, αλλά και αυτά που έμειναν εκτός αναδασμού (πέραν του βάλτου) είναι πλέον καρυδεώνες.

   Η καρποφορία είναι δυσανάλογη των μονίμων κατοίκων. Πάρα πολλές καρυδιές ανήκουν σε ξενιτεμένους στο εξωτερικό, αλλά και πολύ περισσότερους σε όσες και όσους διαμένουμε σε μεγάλες πόλεις (κυρίως Αθήνα, Πάτρα και Αίγιο). Ως συνταξιούχοι συλλέγουμε αρκετά καρύδια. Όπως και οι σχετικά μεγάλης ηλικίας μόνιμοι κάτοικοι. Όμως πλέον το ράβδισμα γίνεται μόνο από το έδαφος και επομένως τα καρύδια στου μεγάλους ύψους καρυδιών μένουν επάνω, μέχρι να πέσει ισχυρή βροχή ή να περάσουν θυελλώδεις άνεμοι. Έτσι η συλλογή δεν γίνεται μία ή δύο φορές, αλλά πολύ περισσότερες.

   Εννοείται ότι ισχύει ο κανόνας του κοκολογήματος. Όμως είναι δύσκολο να τηρηθεί για πολλούς λόγους. α) Δεν υπάρχουν πλέον πολύ φτωχές οικογένειες, όπως στην εποχή του υπερπληθυσμού, β) Τα καρύδια συλλέγονται σε πολλές φάσεις και όχι σε μία, γ) Πολλές καρυδιές ανήκουν σε ιδιοκτήτες που δεν έρχονται να τα συλλέξουν, αλλά καλούν συγγενείς ή φίλους να το κάνουν και δ) Υπάρχουν «κακολογητές» που κάνουν μέχρι και εμπόριο!

   Η προσπάθεια δημοσιοποίησης του προβλήματος έχει μειώσει την καταστρατήγηση της παράδοσης. Υπάρχουν όμως άνθρωποι, όχι μόνο από την Κέρτεζη, που οργανωμένα έρχονται να κοκολογήσουν περίεργες ημέρες και ώρες. Μάλιστα πολλές φορές πριν καν ο ιδιοκτήτης ραβδίσει τις καρυδιές. Πρόκειται για κλοπή κι όχι κοκολόγημα.

VII. ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

   Στην εποχή μας η ορεινότητα τραβά ένα νέο, αλλά πάλι δύσκολο δρόμο. Τώρα δεν είναι αιτία η απόλυτη χειρωνακτική εργασία με τη βοήθεια των φορτηγών ζώων και ο υπερπληθυσμός. Αιτίες που γεννούσαν ταξικότητα, εκμετάλλευση, φτώχεια και εξορίες. Και μέσα σ’ αυτό το δυσοίωνο κλίμα γεννήθηκαν και πολλά θετικά και σχετικά εξομαλυντικά πρότυπα, όπως τα κοκολόγια. 

   Αιτία τώρα είναι η σχεδόν εγκατάλειψη της πρωτογενούς παραγωγής από την πολιτεία με ελάχιστες βελτιώσεις. Τώρα η πολιτεία χωρίς συνεκτικό σχέδιο κτυπά ανισόρροπα με την «πράσινη ανάπτυξη». Τώρα τα κοκολόγια δεν έχουν μάλλον νόημα. Νόημα έχουν οι συλλογικοί και δίκαιοι αγώνες διεκδίκησης για προστασία του περιβάλλοντος, στήριξη και ανάπτυξη της πρωτογενούς παραγωγής, αναδασμοί και άλλοι αντίστοιχοι σχεδιασμοί…

   Τέτοιες σκέψεις και προτάσεις θέλω να συζητήσουμε στις 4 Νοέμβρη στο Πολύκεντρο Πολιτιστικό κέντρο των Καλαβρύτων, στις 7.00μμ, κατά την παρουσίαση του τελευταίου μου σχετικού βιβλίου…

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, στη στήλη ΒΟΥΡΑΪΚΕΣ ΝΥΞΕΙΣ, φ. 82, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2024, σελ. 28-29.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ-ΦΥΤΡΑΚΗΣ, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 1993, σελ. 386/

[2] «Χαρακτήρας: το τελευταίο γράμμα του θέματος».

[3] ΠΗΓΗ: 12 Οκτωβρίου 2020, https://nikolpapak.blogspot.com/2020/10/blog-post.html?

[4] ΠΗΓΗ: https://www.cretanmagazine.gr/ta-kokologia-i-paradosi-pou-dichni-to-athanato-megalio-tou-ellinismou/.

[5] Διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη: Η σταχομαζώχτρα (1889).

ΠΗΓΗ: http://papadiamantis.net/aleksandros-papadiamantis/syggrafiko-ergo/diigimata/380-staxomazoxtra-1889.  

[6] «Ο νόμος αυτός, είτε γραπτός είτε άγραφος, συχνά παραβιάζεται, με αποτέλεσμα ‘’νόμος’’ να γίνεται η κλοπή μεγάλου μέρους της σοδιάς, ακόμα και από συγγενείς και από γείτονες!»

[7] ΠΗΓΗ: ό. π., 12 Οκτωβρίου 2020, https://nikolpapak.blogspot.com/2020/10/blog-post.html?

[8] Λεπτομέρειες στο βιβλίο μας: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Α. ΜΠΟΥΡΔΑΛΑΣ, ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ, εκδ. ΑΡΜΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2024, σελ. 127-139.

Οι αρχέγονοι αμπελώνες στην Κέρτεζη και το πνεύμα του Οίνου

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Στην εποχή μας η Κέρτεζη, όπως και όλος ο ορεινός όγκος, διαθέτει λίγους αμπελώνες[1]. Οι αιτίες πολλές, με κυριότερη το δημογραφικό ζήτημα και τις ευρύτερες ελληνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές. Οι λίγοι όμως αυτοί είναι σύγχρονοι και παράγουν εκλεκτό κρασί, όπως και άλλα παράγωγα, με νέες ποικιλίες.

Κατά την μεγάλη ανάπτυξη όμως της κωμόπολης (Κέρτεζης) αναπτύχθηκαν αμπελώνες σε όλα σχεδόν τα βορεινά μη αρδεύσιμα μέρη, που έβλεπαν δηλαδή προς τη μεσημβρία σε πλαγιές, αλλά αργότερα και στους βορεινούς πρόποδες της «Ντεσμένας», στα νότια της δυτικής κοιλάδας. Το 1906 καταγράφονται ότι ήταν περίπου 1000 στρ.. Συγκεκριμένα:

Συνέχεια →

Ο Παναγιώτης Μπούρδαλας ισορροπεί συνετά και αποφεύγει… στο νέο του θεανθρωπολογικό δοκίμιο

Του Πέτρου Θωμαΐδη*

«Ο ΘΕΟΣ ΠΕΘΑΝΕ^ ΘΕΟΣ ΣΧΩΡΕΣΤΟΝ

Σύνθημα έξω από έναν Ιερό Ναό στην Πάτρα.

Ή η εξομολόγηση ενός άνδρα.

Κάθε φορά που το Θεό εξορίζουμε στους κοσμικούς ουρανούς,

η κίνηση από και προς τις καρδιές των ανθρώπων καταντά κίνηση προς τη μεταφυσική φιλοσοφία.

Ορμή και λατρεία της επιστήμης, της πολιτικής, του αθλητισμού, της λαγνείας.

Και όλο αυτό καταντά θρησκοληψία.

Ιδεαλιστές, υλιστές, ηθικιστές, ρομαντικοί ή πρακτικιστές, με αυτή τη θρησκοληψία επιβιώνουμε.

Και εγώ, μπλεγμένος μέσα στη θρησκεία της επιστήμης,

δεν μου μένει παρά να προσκυνήσω το είδωλο της φύσης».

Συνέχεια →

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΙΔΙΩΦΕΛΕΙΑΣ

Του Χάρη Ναξάκη*

    Ο διευθυντής ενός κέντρου αιμοδοσίας, με σπουδές στα οικονομικά, θέλοντας να αυξήσει τα αποθέματά του σκέφτηκε μια μέρα να προσφέρει στους αιμοδότες μια αμοιβή. Προς μεγάλη του έκπληξη το αποτέλεσμα ήταν αντίθετο του αναμενόμενου. Ο αριθμός των αιμοδοτών μειώθηκε και ο λόγος δεν είναι τόσο μυστηριώδης. Οι δότες ενίοτε επιδεικνύουν αλτρουισμό, γενναιοδωρία. Η συμπεριφορά τους έχει και ηθικό χαρακτήρα, υπαγορεύεται από το ενδιαφέρον για τον άλλον. Το να τους πληρώσεις μπορεί να αλλάξει τα πάντα. Η οικονομική όμως επιστήμη και η διοίκηση επιχειρήσεων που σπούδασε ο διευθυντής τον έχει εφοδιάσει με ένα ακαταμάχητο εργαλείο. Η οικονομική επιστήμη θεωρεί ότι η μοναδική ορθολογική κινητήρια δύναμη των ανθρώπινων συμπεριφορών είναι το εγωιστικό συμφέρον, το καλώς εννοούμενο συμφέρον. Ο ορθολογικός εγωιστικός υπολογισμός είναι αυτός που εξοπλίζει το άτομο με τα αναγκαία επιχειρήματα και τις απαραίτητες αποφάσεις για να μεγιστοποιήσει την ωφέλειά του. Αυτός ο άνθρωπος είναι ο οικονομικός άνθρωπος, ο homo ecomomicus. Έτσι ο διευθυντής για να πετύχει τον στόχο του να αυξήσει τα αποθέματα αυξάνει την αμοιβή, προκειμένου να παρακινήσει τους αιμοδότες να προσέλθουν έτσι κι αλλιώς παρακάμπτοντας τις ηθικές τους αναστολές. Ο σημερινός κόσμος έτσι λειτουργεί, ο homo economicus έχει καταλάβει τον κόσμο κι όταν αυτός εισέρχεται στη σκηνή ο ηθικός άνθρωπος αποχωρεί.

ΕΝΑ “ΦΡΕΣΚΑΡΙΣΜΑ” ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΣΤΑΝΟ

Του Σταμάτη Σεκλιζιώτη*

ΑΛΛΟΥ ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΑ ΕΠΑΝΩ ΤΟΥ…..

Μαθαίνουμε ότι στις ΗΠΑ έχει ξεκινήσει εδώ και μια δεκαετία μια καμπάνια προώθησης της καλλιέργειας και της κατανάλωσης κάστανου την οποία επιστημονικά την είχε αναλάβει μια ομάδα ειδικών για να την σχεδιάσει, στο κέντρο Αγροδασοπονίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Οι ΗΠΑ παράγουν κάτι περισσότερο από το 1% της παγκόσμιας παραγωγής κάστανου, είναι ελλειμματική χώρα και εισάγουν μεγάλες ποσότητες από την Ιταλία, την Κίνα και την Ν. Κορέα.

Η παραγωγή του αμερικανικού κάστανου έχει πολύ μικρή ιστορία με αρχή την δεκαετία του ’90, σε Πολιτείες όπως η Καλιφόρνια, το Μίσιγκαν, η Φλόριντα, το Όρεγκον, η Ουάσιγκτον, η Βιρτζίνια και η Αιόβα. Οι Αμερικανοί προτιμούν τα μεγάλου μεγέθους κάστανα ενώ η αγορά τους εμφανίζει μεγάλα περιθώρια και για την απορρόφηση της εγχώριας παραγωγής, αλλά και των εισαγόμενων. Ιδιαίτερα τώρα με τους υψηλούς δασμούς στα κινέζικα προϊόντα που εισέρχονται στις ΗΠΑ, αναμένεται αύξηση των πωλήσεων κάστανου από την Ιταλία και άλλες παραγωγικές χώρες κάστανου.

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ως συνήθως) δεν βρίσκεται πουθενά, γεγονός που δεν εκπλήσσει κανέναν αλλά δεν παύει να είναι και ένας ανεκμετάλλευτος χώρος στα πλαίσια μιας σπουδαίας «αγροδασοπονικής» παραγωγικής δραστηριότητας η οποία θα μπορούσε κάτω από συνθήκες σοβαρής αγροτικής πολιτικής και στήριξης να ευδοκιμήσει σε ολόκληρη την ορεινή ζώνη της χώρας. Το κάστανο θεωρείται π.χ. στην Ιταλία και στις ΗΠΑ, ως υποκατάστατο πολλών ξηρών καρπών, σιτηρών ακόμη και της πατάτας, είναι απαλλαγμένο από λιπαρά συστατικά, εμπεριέχει μεγάλες ποσότητες από σύνθετους υδατάνθρακες που αποτελούν πηγή ενέργειας. Είναι απαλλαγμένο από χοληστερόλη και περιέχει μεγάλη ποσότητα Βιταμίνης C (40,2 mg/100gr). Το αλεύρι κάστανου είναι απαλλαγμένο από την γλουτένη και αποτελεί χρήσιμη τροφή σε άτομα που πάσχουν από Κοιλιοκάκη.

Η ΓΕΙΤΟΝΙΚΗ ΙΤΑΛΙΑ είναι η τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγός κάστανου στον κόσμο με 8 εκατομμύρια στρέμματα, το 20% των οποίων είναι συστηματικοί οπωρώνες. Μόνο ένα 7% της συνολικής έκτασης (550.000 στρέμματα περίπου) δέχονται συστηματική φροντίδα (το 1/3 δηλαδή των κανονικών οπωρώνων). Τα υπόλοιπα αφορούν δασικές εκτάσεις (καστανοδάση). Η ετήσια παραγωγή στην Ιταλία είναι περί τους 60.000 ΜΤ (μετρικούς τόνους) συνολικής αξίας περί τα 75-80 εκατομμύρια € συν ένα εισόδημα 15-20 εκατομμυρίων € από την ξυλεία καστανιάς. Πριν 100 χρόνια, η παραγωγή της Ιταλίας ξεπερνούσε τους 800 χιλιάδες ΜΤ. Η πιο γνωστή και ζητούμενη ποικιλία είναι η Μαρόνι για τους Ιταλούς.

ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΣΗΜΕΙΩΘΕΙ, ότι οι παραγωγές έχουν μειωθεί δραματικά στην Ιταλία τα τελευταία χρόνια (μέχρι και 40%-60% κατά χρονιές) λόγω της προσβολής από την σφήκα του κάστανου προέλευσης Κίνας, με το λατινικό της όνομα Dryocosmus kuriphilus (Hymenoptera, Cynipidae) η οποία σύμφωνα με δημοσιεύματα του Μπενακείου Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου και του Δασικού Ινστιτούτου (ΙΔΕ), αποτελεί έναν από τους βασικότερους εχθρούς της καστανιάς σε παγκόσμια κλίμακα, προσβάλλοντας κατά αποκλειστικότητα τα διάφορα είδη του γένους Castanea. Είναι ενδημικό έντομο της Κίνας, όπου όμως στην περιοχή καταγωγής βρίσκεται σε ισορροπία με τους φυσικούς του εχθρούς, χωρίς να προκαλεί σημαντικά προβλήματα. Το 2002 εντοπίστηκε για πρώτη φορά στο Piemonte της Ιταλίας και από τότε άρχισαν τα προβλήματα. Η καταπολέμηση γίνεται με βιολογικές μεθόδους και ήδη καταγράφονται αποτελέσματα. Στη χώρα μας πρόγραμμα καταπολέμησης έχει αναλάβει το ΙΔΕ.

Επίσης έχει παρατηρηθεί έντονη εξάπλωση του «έλκους της Καστανιάς», στη χώρα μας. Πρόκειται για πολύ βλαπτικό μύκητα που προσβάλλει εδώ και πολλά χρόνια τα δένδρα καστανιάς (εγκαθίσταται κάτω από τον φλοιό) και εμφανίζονται σχισίματα στους κορμούς. Επειδή εμφανίζεται σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδος και η Καστανιά αποτελεί δασικό είδος η καταπολέμηση είναι αντικείμενο και αρμοδιότητα της Δασικής Υπηρεσίας. Το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΙΔΕ) υποστηρίζει ότι με χημικά φάρμακα δεν καταπολεμάται εύκολα, σχεδόν τζάμπα ο κόπος. Η μόνη λύση είναι η βιολογική καταπολέμηση με ιούς οι οποίοι σκοτώνουν τον μύκητα και οι κατά τόπους Δασάρχες πρέπει να το γνωρίζουν, γιατί είχαν διανεμηθεί πολλά σκευάσματα με τον ιό αυτό με σκοπό την καταπολέμηση σε περιοχές που είχαν προσβληθεί από έλκος. Από ότι πληροφορούμαστε, επεμβαίνουμε μόνο σε μερικά δένδρα και σιγά σιγά ο ιός μεταδίδεται και στα υπόλοιπα και σκοτώνεται ο μύκητας. Αυτοί ξέρουν πως γίνεται η καταπολέμηση, αλλά το κυριότερο είναι να υπάρχει το σκεύασμα διαθέσιμο και εξαρτάται για πόσα δένδρα καστανιάς.

ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΠΤΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Η ΙΤΑΛΙΑ αναγκάστηκε να εισάγει κάστανα από την μεγάλη της ανταγωνίστρια την Κίνα το 2013, αλλά και διάφορες ποσότητες από Ισπανία, Τουρκία και Πορτογαλία. Στην Ιταλία υπάρχει εκτεταμένο το φαινόμενο της «Ιταλοποίησης» των κάστανων εισαγωγής. Πρόσφατα η ομάδα παραγωγών Castel del Rio κατήγγειλε ότι εντοπίστηκαν στην Ιταλική αγορά 5500 ΜΤ κάστανου Κίνας με ετικέτες της ομάδας τους όταν όλη και όλη τους η παραγωγή ήταν 550 ΜΤ!!

ΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ σύμφωνα με τον FAO, της Κίνας εκτιμάται (για το 2016) στους 1.879,000 ΜΤ με αυξητικές τάσεις (διάσπαρτες εκτάσεις με λίγους συστηματικούς οπωρώνες) και ακολουθούν η Τουρκία με 65.000 ΜΤ (κυρίως οι περιοχές του Μαρμαρά, του Πόντου και στις ακτές του Αιγαίου. Η πιο γνωστή ποικιλία ανθεκτική σε προσβολές είναι η Marigoule, ή Μαριγούλα…!!), η Ν. Κορέα με 56.000 ΜΤ, η Ιταλία με 60.000 ΜΤ και η Ελλάδα με 32.000 ΜΤ (από 11.000 ΜΤ παραγωγή το 2000, αν και ακούγεται κάπως υπερβολική η εκτίμηση), η Πορτογαλία με 27.000 ΜΤ και η Ισπανία με 16.000 ΜΤ. Η Τουρκία εξάγει περί τους 12-15.000 ΜΤ ετησίως κυρίως σε Ευρωπαϊκές και σε Αραβικές χώρες και με την μορφή σκευασμάτων (κατάψυξη, γλυκίσματα, κλπ). Λέγεται ότι στην Ευρώπη διαδόθηκε η καστανιά από τον Μ. Αλέξανδρο και μετά από τους Ρωμαίους με δένδρα που έφερε από τις Σάρδεις της Μ. Ασίας. Σε συστηματικούς οπωρώνες οι παραγωγές μπορούν να φτάσουν σε μια καλή χρονιά και τα 350 κιλά/στρέμμα.

ΟΙ ΙΤΑΛΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Οι Ιταλοί προσφεύγουν και στο Ελληνικό κάστανο για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Οι τιμές παραγωγού στο ελληνικό ανάλογα με το μέγεθος και την ποιότητα κυμαίνονται από 1,5 έως και 4 €/κιλό. Οι διεθνείς τιμές το 2018 κυμαίνονται μεταξύ 1000-3200 δολάρια ΗΠΑ/ΜΤ ανάλογα με την ποικιλία, την ποιότητα, εάν είναι ξεφλουδισμένα και κατεψυγμένα, ψημένα ή νωπά μη αποφλοιωμένα, κλπ.

ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ δεν έχει ακόμη δοθεί η αναγκαία σημασία στην καλλιέργεια της καστανιάς και οι παραγωγές που αναφέρονται από τον FAO για 30 και 32.000 ΜΤ κρίνονται υπερβολικές, ενώ στην πραγματικότητα η πραγματικά εμπορεύσιμη συγκομιδή δεν υπερβαίνει τους 19-20.000 ΜΤ σε μια καλή χρονιά. Η ελληνική πάντως παραγωγή κάστανου είναι περιφρονημένη, προωθούνται άλλες καλλιέργειες και μάλιστα ξενικές και όχι το καταπληκτικό κάστανο, που μπορεί σίγουρα να ανακάμψει και να αποτελέσει σημαντικό πόρο εσόδων για τις ορεινές περιοχές της χώρας, αρκεί να υπάρξει σοβαρή πολιτική προς αυτή την κατεύθυνση και με το δεδομένο της διεθνούς ζήτησης κυρίως από Ιταλία και ΗΠΑ που είναι οι δύο πιο σημαντικές αγορές με εμφανιζόμενη αυξητική ζήτηση.

ΕΚΤΑΣΕΙΣ

Μπορεί η καστανιά να αξιοποιήσει χιλιάδες στρέμματα τα οποία σήμερα παραμένουν ακαλλιέργητα. Η καλλιέργεια εμφανίζεται σε πολλές περιοχές της χώρας, αλλά η καστανοκαλλιέργεια χαρακτηρίζεται από καθεστώς εγκατάλειψης.

ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ κατατάσσουν πλέον το κάστανο στα προϊόντα «Αγροδασοπονίας», οι καταναλωτές για λόγους διατροφικούς και γεύσης πληρώνουν ακόμη και ακριβές τιμές, γεγονός που κάνει την καστανιά ακόμα πιο σημαντική ως δένδρο αποκατάστασης των ημιορεινών και ορεινών Τοπίων μας, με θετικό περιβαλλοντικό πρόσημο αλλά και με οικονομικό ενδιαφέρον, εάν συνδυαστεί με έξυπνες πρακτικές επεξεργασίας και με μονάδες μεταποίησης του κάστανου που θα προσφέρουν προστιθέμενη αξία στο ελληνικό προϊόν το οποίο είναι υψηλής ποιότητος, άριστης γεύσης και απαιτεί απλά μια καλύτερη φροντίδα, σοβαρή στάση από την Πολιτεία και στήριξη όσων αποφασίζουν να ασχοληθούν μ’ αυτό…

* Ο Σταμάτης Σεκλιζιώτης είναι Γεωπόνος (ΑΠΘ), Αρχιτέκτονας Τοπίου και πρώην Β’ Ακόλουθος Γεωργικών υποθέσεων Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ. Έχει τιμηθεί δυο φορές (2002, 2009) με τα Βραβεία Αριστείας για το Αγροτικό Ρεπορτάζ (Honorary Awards «Excellence in Reporting») του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ.

ΠΗΓΗ: Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο facebook στη προσωπική σελίδα του κ. Σεκλιζιώτη. Το είδα: 15.11.2020, ΕΝΑ “ΦΡΕΣΚΑΡΙΣΜΑ” ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΣΤΑΝΟ – dasarxeio.com.

Γιατί νίκησαν οι εργαζόμενοι της efood

Του Διονύση Τεμπονέρα*

Η απεργία των ταχυδιανομέων και ταχυμεταφορών, την περασμένη Παρασκευή, στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Η εταιρία, υπό την πίεση των σωματείων, των εργαζομένων και της κοινής γνώμης, ανακοίνωσε την μετατροπή των συμβάσεων εργασίας ορισμένου, σε αορίστου χρόνου, ενώ φαίνεται να κάνει πίσω και στο θέμα της παροχής ανεξαρτήτων υπηρεσιών (freelancers), αλλάζοντας το μοντέλο λειτουργίας της.

Η ανακοίνωση της εταιρίας βέβαια, είναι γενικόλογη και μένουν πολλές κρίσιμες λεπτομέρειες, που θα διευκρινιστούν, όταν κάνουν την εμφάνισή τους, οι νέες προτεινόμενες συμβάσεις εργασίας. Παρόλα αυτά πρόκειται για μια αδιαμφισβήτητη επιτυχία.

Τι άλλαξε όμως και ο συγκεκριμένος εργατικός αγώνας, κατέληξε σε νίκη των εργαζομένων; Τι διαφορετικό συνέβη και μετά από πολύ καιρό, δύο σωματεία βάσης, πήραν με το μέρος τους σχεδόν, ολόκληρη την κοινωνία; Ποια είναι τα συμπεράσματα που πρέπει να βγουν, για το εργατικό κίνημα και τις μελλοντικές του διεκδικήσεις;

Η απάντηση είναι αρκετά σύνθετη. Θα τολμήσουμε μια προσέγγιση:

Η «Συνδημία», ο παγκόσμιος καπιταλισμός και η ευκαιρία για κοινωνίες Αποανάπτυξης!

Του Γιώργου Κολέμπα*

Συνδημία αντί Πανδημία

Μέχρι τώρα, οι επιστήμονες είχαν χρησιμοποιήσει τον όρο Παγκόσμια Συνδημία (Global Syndemic), για να χαρακτηρίσουν τη μεγαλύτερη απειλή που υπήρχε για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη: τη παγκοσμιοποιημένη αλληλεπίδραση των τριών «επιδημιών», της παχυσαρκίας, του υποσιτισμού και της κλιματικής αλλαγής, που ο συνδυασμός τους έπληττε και πλήττει τους περισσότερους ανθρώπους σχεδόν παντού στη Γη¹.

Από τις αρχές του 2020 έχουμε επιπλέον την επιδημία COVID-19, την οποία ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος οργανισμός Υγείας) χαρακτήρισε ως πανδημία. Στο περιοδικό «The Lancet», η πανδημία αυτή παρουσιάζεται ως συνδημία². Είναι συνδημική η φύση της απειλής που αντιμετωπίζουμε σήμερα, με την έννοια ότι απαιτείται μια πιο προσεκτική προσέγγιση εάν θέλουμε να προστατεύσουμε την υγεία των κοινοτήτων μας. Μια συνδημική προσέγγιση αποκαλύπτει βιολογικές και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που είναι σημαντικές για την πρόγνωση, τη θεραπεία και την πολιτική υγείας. Ο Corona είναι πιο επικίνδυνος, όχι μόνο όταν υπάρχει συν-νοσηρότητα, δηλαδή όταν συνοδεύεται και από άλλες υποκείμενες μη μεταδοτικές ασθένειες, αλλά γιατί υπάρχουν ταυτόχρονα βιολογικές και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις συνθηκών και καταστάσεων-βλέπε κοινωνικοοικονομικές ανισότητες- που αυξάνουν την ευαισθησία ενός ατόμου. Στην περίπτωση του COVID-19, η αντιμετώπιση των μη μεταδοτικών ασθενειών (Noncommunicable Diseases -NCDs), θα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή συγκράτηση του Κορονοϊού (COVID-19 is not a pandemic. It is a syndemic).

Η συστημική αντιμετώπιση της συνδημίας

ΕΙΝΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΝΗΘΙΚΗ;

Του Χάρη Ναξάκη*

Γιατί να μην μπορεί ένας φυλακισμένος να αγοράζει την αναβάθμιση του κελιού του, ένας γιατρός να πουλάει έναντι μιας ετήσιας αμοιβής την διαθεσιμότητα του τηλεφώνου του, δηλαδή να αγοράζουμε χωρίς να περιμένουμε στην ουρά την προνομιακή μας πρόσβαση σε έναν γιατρό, να μην διαθέτουμε το πρόσωπό μας ως διαφημιστικό χώρο και να μην πληρώνονται από το σχολείο τα παιδιά που παίρνουν καλούς βαθμούς; Γιατί να μην αγοράσω την δυνατότητα να καθυστερώ να πάρω τα παιδιά μου από τον παιδικό σταθμό έναντι ενός προστίμου που θα επιβάλλεται από τη διεύθυνσή του ή να μην πουλάμε την υπηκοότητα σε εύπορους μετανάστες; Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που ο πολιτικός φιλόσοφος Μ. Σαντέλ θέτει στο βιβλίο του “Τί δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα”, εκδόσεις Πόλις, 2016. Είναι όλα για πούλημα, υπάρχουν ηθικά όρια στην αγορά ή η οικονομική επιστήμη είναι από τις ιδρυτικές της αρχές ανήθικη; Το τελευταίο ερώτημα είναι το πιο κρίσιμο και το οποίο ο Μ. Σαντέλ το αφήνει μάλλον αναπάντητο, διότι αρκείται σε μια παράθεση παραδειγμάτων αγοραιοποίησης κοινωνικών σχέσεων και πρακτικών και σε μια έκκληση για μια ηθική οικονομία.

   Η οικονομική επιστήμη και ιδιαίτερα η νεοκλασσική φιλελεύθερη εκδοχή της στηρίζεται σε τρεις αρχές:

ΦΑΣΙΣΜΟΣ MADE IN USA

Της Νίνας Γεωργιάδου*

Η χώρα που κάνει τη μεγαλύτερη εξαγωγή φασισμού σε όλο τον πλανήτη, δεν θα μπορούσε να μην κρατάει για τον εαυτό και την εγχώρια κατανάλωση ένα μεγάλο μέρος του προϊόντος.

Ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες άγριας κοινωνικής πόλωσης, όπου 50 εκατομμύρια Αμερικάνοι πολίτες (ένας στους πέντε περίπου) λιμοκτονούν και επιβιώνουν με κουπόνια σίτισης σε άθλια πτωχοκομεία και ο περισσότερος πληθυσμός οπλοφορεί, ο φασισμός φουντώνει, ξεχύνεται από τα υπόγεια σχεδιαστήρια του Πενταγώνου στις πλατιές λεωφόρους της Αμερικάνικης επικράτειας και μπαίνει στο Καπιτώλιο, με τους ένστολους national guards να εκτελούν χρέη πρόθυμου ρεσεψιονίστα.

Με την άθλια προπαγάνδα ενοχοποίησης των πιο αδύναμων κρίκων της κοινωνίας, το λαϊκισμό κούφιων υποσχέσεων στους ισοπεδωμένους της χαμπουργκερικής αυτοκρατορίας και την απόλυτη απουσία αντίπαλου δέους, ο φασισμός προσεταιρίζεται μια αφηνιασμένη πελατεία, έτοιμη για κάθε βρωμιά.