Μετανάστευση και μετανάστες από θε-ανθρωπολογική σκοπιά

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Μια σύντομη θε-ανθρωπολογική τοποθέτηση

Κατά την Παλαιά Διαθήκη, οι πνευματικοί απόγονοι του Άβελ και οι σαρκικοί του Κάϊν διασκορπισμένοι στο χώρο της όλης γης και διαμοιρασμένοι στο χρόνο της ιστορίας, παλεύουν για την τελική επικράτηση. Η γη, ακόμη και κατά την παλαιά διαθήκη, ανήκει στο δημιουργό του «σύμπαντος κόσμου», ο οποίος έχει και την «ψιλή κυριότητα», ενώ οι άνθρωποι αποτελούν τους διαχειριστές και έχουν την «επικαρπία». «Του Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής». Ο δημιουργός έχει λοιπόν και την «ψιλή κυριότητα» στο πλήρωμά της, δηλαδή στη φύση, στη βιοποικιλότητα και φυσικά στην ανθρωπότητα. Όλη την ανθρωπότητα, και όχι μόνο κάποιους εκλεκτούς. «Ανατέλλει τον ήλιο επί δικαίους και αδίκους». Η ανθρωπότητα, λοιπόν, ουσιαστικά αποτελείται από δύο έθνη: Τους πνευματικούς απογόνους του δικαίου Άβελ και τους σαρκικούς του άδικου φονιά Κάϊν.

Με την εκλογή του Άβραμ από τα βάθη της Μεσοποταμίας, την νέα ονομασία του συμβολικά σε Αβραάμ, και την μετατροπή του σε νέο γεννήτορα του έθνους των δικαίων, η αντίληψη περί των δύο «εθνών» ξεφεύγει από το φυλετικό και πάει στο ουσιαστικό. Γι’ αυτό ο Θεός δεν ενδιαφέρεται μόνο για τους απογόνους του νόμιμου τέκνου του Ισαάκ, αλλά και για τους «εθνικούς» απογόνους του Ισμαήλ. Εξάλλου η αποστολή του προφήτη Ιωνά -άνθρωπος σύμβολο του Ιησού-, που η ιστορία του διαβάζεται στον εσπερινό προ του Πάσχα, γίνεται προς τους εθνικούς, στους Θαρσείς της σημερινής Ισπανίας, μεταναστεύοντας, διακινδυνεύοντας, κηρύττοντας και φέρνοντας ανέλπιστα αποτέλεσμα. 

Εν τέλει, ενώ ο Αδάμ και η Εύα δεν ήταν τοπικοί μετανάστες από τον «Παράδεισο», αλλά πνευματικοί, ο Αβραάμ ήταν με βάση τις εντολές στα βάθη της συνείδησής του, ο πρώτος γήϊνος μετανάστης προς τη «Γη της επαγγελίας». Τα συναποτελούντα πρόσωπα κάθε ενός από τα δύο «έθνη» συχνά δεν είναι όπως φαίνονται, αλλά όπως αισθάνονται, όπως βούλονται, όπως δρουν, όπως σχετίζονται, όπως ζουν και εν τέλει όπως πεθαίνουν. Και φυσικά δεν είναι αυτά όπως τα δείχνουν οι δυνατοί και οι συστημικοί, αφού αυτοί συνήθως ανήκουν στο «έθνος» του Κάϊν. 

Αποσχηματισμοί – σχολιασμός του ποιήματος

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Το ποίημα

Αποσχηματισμοί, [2020]

Ο Παράδεισος ελευθερίας χώρος

και δοκιμής απύθμενης

αναδείχτηκε στους πρώτους ανθρώπους,

τους μύστες του μεγάλου δρόμου

και των απρόσμενων εμποδίων.

*****

Η ιστορία ανταγωνισμών πόνος,

και ποταμών των ιδρώτων,

μ’ αίμα το κατακόκκινο γράφτηκε,

εθνών, φυλών και των ηγετών,

που ‘κράζαν σε νερά και λαγκαδιές.

*****

Ερανίσματα λόγων από τους Τρεις Ιεράρχες και άξονες της σύγχρονης εκπαίδευσης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Πρωτολογία

Καλησπέρα. Χρόνια πολλά σε όλους και όλες, από όποιον τρόπο κι αν συμμετέχουν σ’ αυτή την τηλε-συζήτηση. Θα ήθελα να ξεκινήσω από δύο εκφράσεις της Μεγάλης Συνόδου της Κρήτης (Κολυμπάρι 2016), πριν από πέντε περίπου χρόνια, που αφορούν το θέμα μας.

Η μία έκφραση βρίσκεται στην εγκύκλιο της Συνόδου, που αναφέρεται στο κυρίαρχο εκπαιδευτικό σύστημα και όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλο το δυτικό κόσμο κυρίως. Αυτό, λοιπόν, είναι «εκκοσμικευμένο» και «ατομοκεντρικό», με ό,τι μπορεί να σημαίνουν και οι δύο αυτοί επιθετικοί προσδιορισμοί. Το σύστημα αυτό ταλανίζει τις νέες γενιές και προβληματίζει βέβαια και την Μεγάλη Σύνοδο[1].

Το δεύτερο σημείο, το οποίο θέλω να σημειώσω, είναι το γεγονός ότι η Μεγάλη Σύνοδος θεωρεί ότι τα μεγάλα ζητήματα: τα εκκλησιαστικά, τα θεολογικά, οι επιπτώσεις τους σε διάφορες όψεις της κοινωνίας και της ζωής, στο βίο και στην πολιτεία των ανθρώπων χρειάζονται, για να είναι προφητική η μαρτυρία της Εκκλησίας, επαναδιατύπωση[2].

Ας πάμε να επαναδιατυπώσουμε στη σημερινή εποχή ζητήματα, που έθεσαν πριν από 1600 χρόνια, από την ώριμη ηλικία των Τριών Ιεραρχών μέχρι σήμερα[3]. Για να δούμε δυο -τρία σημεία σε αυτά τα 1600 χρόνια.

ΤΗΛΕΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ του βιβλίου ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Από τις εκδόσεις Αρμός

Την Πέμπτη 17 Δεκέμβρη 2020 και ώρα 5.30μμ ακριβώς οι εκδόσεις Αρμός τηλεπαρουσιάζουν το 2^ο βιβλίο του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα (έκδοση 2019) σε πανελλαδική δηλαδή εμβέλεια. Όλοι οι παρουσιαστές έχουν συμμετάσχει πριςν τους εγκλεισμούς σε ζωντανές παρουσιάσεις σε Κόρινθο, Ναύπλιο, Αθήνα και Λάρισα μαζί με τον συγγραφέα βεβαίως.

Το βιβλίο με τον τίτλο «ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ» και με υπότιτλο «55 σημαδούρες υπαρκτικής και κοινωνικής θεανθρωπολογίας» απαντά προφητικώ τω τρόπω τόσο στην πρόκριση της ατομικής ευθύνης και του ατομικού εργαζόμενου που προωθείται από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, όσο και στον θεολογικό διχασμό της εκκλησιολογικής θεανθρωπολογίας με τις μερίδες των φανατικών συντηρητικών από τη μία μεριά και των φωτισμένων προοδευτικών, όταν δεν μπορούν όλοι να δουν ολιστικά τον άνθρωπο.

Συντονίζει και ομιλεί ο Κωνσταντίνος Μπλάθρας, θεολόγος, κριτικός κινηματογράφου, δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας «Χριστιανική».

Θα μιλήσουν σχετικά:

Ερωτηματικά και σχόλια στην 3^η απόφαση της ΔΙΣ της Εκκλησίας της Ελλάδας

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Με πολλή περίσκεψη, χαρά, αγωνία, αλλά και γενικότερο φόβο, διάβασα τα 9 σημεία της 3^ης απόφασης της Δ.Ι.Σ. της Εκκλησίας της Ελλάδας (01.04.2020 [3]). Σας καταθέτω σχολιασμούς, παρατηρήσεις και ερωτήματα. «Ήρεμα ρωτώ»…

Ένα γενικό ερώτημα: Τελικά λειτουργικά και ευχαριστιακά έχει κάποιο θεολογικό νόημα να τελείται η Θεία Λειτουργία «κεκλεισμένων των θυρών» χωρίς να διακονούνται ευχαριστιακά οι πιστοί στα εγκλωβισμένα σπίτια τους; Αποτελεί απάντηση η τηλεοπτική ή διαδικτυακή ανα-μετάδοση;

Α). Στα σημεία 1), 2), 3) και 4) ευθυγραμμίζεται σχεδόν πλήρως με τις αποφάσεις της κυβέρνησης (Κυριάκου Μητσοτάκη), αλλά διαφοροποιείται από τις δύο προηγούμενες αποφάσεις της (09.03.2020 [1] και 16.03.2020 [2]). Να σημειώσουμε ότι η σύνθεση είναι η ίδια και έγινε με τηλεδιάσκεψη των μελών. Αυτό από μόνο του ούτε μεμπτό είναι, ούτε επαινετό, αφού το πολιτικό πλαίσιο έχει αλλάξει, όπως και το «άδειασμα» του Πρωθυπουργού αμέσως μετά την 2^η, σαφώς σοφότερη κατά την ταπεινή μου γνώμη, ανακοίνωσή της. Δεν προτρέπει όμως την κυβέρνηση να διαθέσει όσα αναγκαία ποσά χρειάζονται και ζητούν θεσμικά οι γιατροί. Αν το έκανε, θα ήταν βεβαίως μια υπέρβαση, αλλά λυτρωτική στον τρόπο σχέση της με την Πολιτεία. Δεν τόλμησε ή δεν γνώριζε.

Συζητώντας για τον ιστορική, κοινωνική και ιδεολογική σημασία του έργου των Τριών Ιεραρχών;

Του Βλάση Αγτζίδη*

Η ανάδειξη της σημασίας των Τριών Ιεραρχών και των πατερικών κειμένων στη σχολική αίθουσα συνιστά μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόκληση

Μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει με αφορμή την κατάργηση της σχολικής αργίας την ημέρα των Τριών Ιεραρχών (30 Ιανουαρίου) και τη μετατροπή της σε μέρα εκδηλώσεων μέσα στο σχολείο. Είναι αυτό τόσο αρνητικό όπως προβάλλεται;

Βεβαίως και όχι! Γιατί η κοινωνική σημασία του έργου των 3 αυτών θεολόγων (Ιωάννης Χρυσόστομος, Βασίλειος ο Μέγας και Γρηγόριος Ναζιανζηνός) υπήρξε αντιπλουτοκρατική – και με βάση τη σύγχρονη ορολογία αντικαπιταλιστικη- και αντιεξουσιαστική. Στα πατερικά κείμενα ενυπάρχει η ριζοσπαστική κριτική του πλούτου και της ιδιοκτησίας, η αντίθεση στην κοινωνική αδικία και εκμετάλλευση, και συνυπάρχει με το πνεύμα της φιλανθρωπίας και της ελεημοσύνης και της έμπρακτης αλληλεγγύης προς τους αδυνάτους μέσα από την κοινωνική στράτευση. 

Ουσιαστικά οι Πατέρες υποστήριξαν το πρωτοχριστιανικό εξισωτικό πνεύμα και αγωνίστηκαν για  ένα από τα χριστιανικά αξιώματα, που ήταν  η άρνηση των κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων μεταξύ των ανθρώπων. Επανέφεραν τον ορισμό της ελευθερίας ως κανόνα των ανθρώπινων σχέσεων, έτσι όπως διατυπώθηκε στην Επί του Όρους Ομιλία: «καθὼς θέλετε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι, καὶ ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς ὁμοίως».  Αυτά τα πρωταρχικά αξιώματα ελευθερίας και ισότητας αποτυπώθηκαν εξαιρετικά στην εξής πρόταση: «Οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ.» (Προς Γαλάτας επιστολή γ΄23–δ΄5) Το πνεύμα αυτό περιθωριοποιήθηκε από τη στιγμή που η κοσμική εξουσία -μετά την καταστολή του επαναστατικού χριστιανικού = κινήματος όπως υποστηρίζει ο Κάουτσκι- ενσωμάτωσε τον χριστιανισμό και τον μετέτρεψε σε κρατική ιδεολογία. 

Από τη Ρόζα Λούξεμπουργκ στον Κάουτσκι

Στα ίχνη του συλλογικού ανθρώπου: ένα πολύεδρο διαμάντι

Βιβλιοπαρουσιάσεις σε Κόρινθο και Ναύπλιο

Του Λάμπρου Αναστ. Ψωμά*

Εισαγωγή

Στην κωμωδία «Ο κατεργάρης» της Φίνος Φιλμς του 1971, σε σκηνοθεσία Γιάννη Δαλιανίδη, ξεχωρίζει το πρόσωπο της απαρχαίωσης, της στείρας εμμονής σε ξεπερασμένες αρχές, του συντηρητισμού που φθάνει τα όρια όχι μόνο της στεγνής αντίδρασης, αλλά και της βλακείας. Τον ρόλο ενσαρκώνει ο αλησμόνητος Σπύρος Καλογήρου που δημιουργεί συμπάθεια στον θεατή. Αλλά το γεγονός παραμένει: προκειμένου να εγείρει ένα σύμβολο βλακώδους και ανοήτου συντηρητισμού ο μακαρίτης σκηνοθέτης Δαλιανίδης επέλεξε τη μορφή ενός θεολόγου, που, «με κόρη φιλημένη», δεν είχε πρόσωπο για να υποβάλλει τη διατριβή του και να γίνει καθηγητής του Πανεπιστημίου. Η κωμική φιγούρα του θεολόγου, εξέφραζε μια διαμαρτυρία – απόλυτα δικαιολογημένη στην εποχή της – κατά της «Ελλάδος Ελλήνων Χριστιανών» που απομείωνε τη θεολογία σε μια ηθικολογία χωρίς περιεχόμενο και χωρίς νόημα, χωρίς καμιά προσπάθεια να κατανοηθεί η θεία Οικονομία για τη σωτηρία του κόσμου και οι επιπτώσεις της Οικονομίας αυτής για την καθημερινή μας ζωή. Επειδή όμως πέρασαν οι δεκαετίες εκείνες και σήμερα ζούμε σε μια διαφορετική εποχή, θα τολμούσα να ισχυριστώ ότι η γελοία φιγούρα του ανούσια ηθικιστή θεολόγου ήταν τελικά βολική. Ο κόσμος μας δεν θέλει μια θεολογία ζωντανή, ουσιαστική, που να διαλέγεται με τις εξελίξεις στις άλλες επιστήμες, στον πολιτισμό, στην πολιτική, ακόμα και στην οικονομία και στην τεχνολογία· και τούτο γιατί μια τέτοια θεολογία μπορεί να φανερωθεί ενοχλητική, καθώς θα αποκαλύπτει την απανθρωπιά μας.

Περαιτέρω σκέψεις

Το βιβλίο του Παναγιώτη Μπούρδαλα είναι ένα πολύεδρο διαμάντι, ένα διαμάντι που κινείται με άνεση στις επιστήμες της Φυσικής, της Αστρονομίας και των Μαθηματικών, αλλά και της Πολιτικής, της Οικονομίας και, οπωσδήποτε, της Θεολογίας. Η πολυεδρικότητα του διαμαντιού αυτού με καθιστά ανίκανο να το κρίνω ολόπλευρα. Δεν διαθέτω ανάλογη σκευή. Θα το προσεγγίσω, ας μου συγχωρηθεί αυτό, ως θεολόγος μόνο.

Ας μη φοβόμαστε τόσο το σχίσμα…

[Συνοπτική επισκόπηση του Ουκρανικού εκκλησιαστικού προβλήματος και η πρόταξη της ζωής και του Σώματος έναντι των γραπτών νόμων και των επισήμων διοικητικών πράξεων]

Tου Κώστα Νούση*

Είναι γεγονός ότι έχει αρχίσει η Ορθοδοξία να βιώνει ένα ακόμη σχίσμα μέσα στη μακραίωνη ιστορία της. Βρίθει, βέβαια, σχισμάτων, για του λόγου το ακριβές και αληθές. Οι Πατέρες λένε πως ούτε αίμα μαρτυρίου δεν ξεπλένει αυτόν που σχίζει την Εκκλησία. Τόσο σοβαρό αμάρτημα λοιπόν. Το θέμα είναι ποιος σχίζει εν προκειμένω, οι Ρώσοι ή το Οικουμενικό Πατριαρχείο; Και πριν συνεχίσουμε μια ερώτηση που θα βοηθήσει πολύ: οι Κανόνες έγιναν για την Εκκλησία ή η Εκκλησία για τους Κανόνες; Το ζων Σώμα προηγείται ή να γυρίσουμε στον νομικισμό των Ιουδαίων; Χάρις, λοιπόν, και ελευθερία ή νόμος και τυπολατρία; Ο άνθρωπος για το Σάββατο ή το Σάββατο για τον άνθρωπο;

Η εκκλησιαστική πτυχή του Μακεδονικού ζητήματος

Του Χαράλαμπου (Χάρη) Ανδρεόπουλου*

Η εκκλησιαστική πτυχή του Μακεδονικού ζητήματος. Ιστορική και νομοκανονική προσέγγιση. Διδακτικό υλικό για το μάθημα των Θρησκευτικών και της Ιστορίας.

Περίληψη:

Η παρούσα εργασία αντιμετωπίζει την εκκλησιαστική πτυχή του Μακεδονικού ζητήματος ως μελέτη περίπτωσης (case study) επιδιώκοντας να εισφέρει επικουρικό εκπαιδευτικό υλικό το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί / χρησιμοποιηθεί από τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς (Θεολόγους/ΠΕ01 και Φιλολόγους/ΠΕ02) για την διδασκαλία σχετικών θεματικών ενοτήτων του θρησκευτικού και ιστορικού μαθήματος. Στη ερευνητική – ιστορική και νομοκανονική – προσέγγιση του θέματος κεντρική θέση κατέχουν ερωτήματα όπως σχετικά με το «γιατί;» και το «πως;» χρησιμοποιήθηκε από την πολιτική εξουσία της γείτονος χώρας («Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας» [«FYROM»], νυν «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας») ο εκκλησιαστικός οργανισμός προκειμένου να υπηρετηθούν ευρύτερες γεωπολιτικές σκοπιμότητες στο χώρο της Βαλκανικής μετά το πέρας του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Στη μελέτη αναπτύσσεται λεπτομερώς η εκκλησιαστική πτυχή του εν λόγω (μακεδονικού) ζητήματος σ΄ όλες τις επιμέρους ιστορικές φάσεις (1945 μέχρι σήμερα) και νομοκανονικές / εκκλησιολογικές του διαστάσεις. Περιγράφεται η όλως αντικανονική ανακήρυξη (1967) της ανεξαρτησίας της «Μακεδονικής Ορθοδόξου Εκκλησίας», η κατάσταση του σχίσματος στην οποία περιήλθε (και διατελεί μέχρι σήμερα) η εν λόγω Εκκλησία και αναλύεται η πρόταση για την επίλυση του προβλήματος μέσω της (μετ-) ονομασίας της «ΜΟΕ» σε «Aρχιεπισκοπή Αχρίδος» επί τη βάσει της «Συμφωνίας του Νις» (2002) και των προϋποθέσεων περί (διοικητικής) αυτονομίας μιας τοπικής Εκκλησίας τις οποίες έθεσε η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η συνελθούσα τον Μάϊο του 2016 στη Κρήτη

Λέξεις κλειδιά: «Μακεδονικό» ζήτημα, «Μακεδονική Εκκλησία», εθνοφυλετισμός, σχίσμα, αυτονομία, αυτοκεφαλία.

Ο εφιάλτης μιας αρίας φυλής

Της Εύης Βουλγαράκη – Πισίνα*

Με την απόφαση του ΣτΕ για το νέο Πρόγραμμα Σπουδών στα Θρησκευτικά, το επονομαζόμενο Γαβρόγλου, αλλά στην πραγματικότητα πρόγραμμα επιτροπής εμπειρογνωμόνων μέσα από διαδικασίες μοριοδότησης και αξιολόγησης από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), άνοιξε ο ασκός του Αιόλου. Το ΣτΕ απεφάνθη, δίχως να δηλώσει αναρμοδιότητα, για το δογματικό περιεχόμενο του μαθήματος, την ώρα που η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος έχει εγκρίνει ήδη το Πρόγραμμα Σπουδών και τα εγχειρίδια.