Ο Παπουλάκος στις Σπέτσες και στο Κρανίδι*

 

Του Κ. Ν. Κ.

 

Περιεχόμενα:

α. Γεγονότα πριν τη σύλληψη του Παπουλάκου

β. Γεγονότα από τη σύλληψη του Παπουλάκου και ύστερα

γ. Ο τύπος της εποχής

δ. Τι έγραψαν για τον Παπουλάκο

 

Εισαγωγή

Άραγε, ποιός Σπετσιώτης δεν έχει ακούσει από τους παππούδες του για τον ερχομό του μοναχού-κήρυκα Παπουλάκου στο νησί μας;

Ποιός δεν έχει ακούσει για τα «σιδερένια πουλιά» που θα πετούν στον ουρανό, για τα «σύρματα» που θα δέσουν τον κόσμο και τόσα άλλα «προφητικά», που ακούγονται τόσο μακρινά, παράξενα, ίσως και απίθανα, σήμερα;

Είχαμε διαβάσει στο παλιό σπετσιώτικο περιοδικό «ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ», (κυκλοφόρησε από τον Ιούνιο του 1957 μέχρι τον Ιούνιο του 1959), το δημοσίευμα με τον τίτλο «Ο Αγιοπατέρας στις Σπέτσες – Προφητεία π' αλήθεψε» του συμπατριώτη μας Ελευθέριου Νικ. Βρέλλου (1887-4.2.1975), εξαιρετικού λαογράφου και ιστορικού, ο οποίος, σε 12 συνέχειες, και ανάμεσα  σε πλήθος λαογραφικών στοιχείων και αναφορών σε ανθρώπους του νησιού μας, που έζησαν στα τέλη του 1800, γράφει, με το δικό του στυλ και με βάση διηγήσεις της «μπαρμπίλιας» του (δηλ. της θείας του), για τον ερχομό του Παπουλάκου στο νησί. Δυστυχώς, στη 12άτη συνέχεια (Ιούνιος 1959), η έκδοση του περιοδικού σταμάτησε και έτσι το δημοσίευμα δεν ολοκληρώθηκε. Αλλά και το πλούσιο, οπωσδήποτε, αρχείο του Ελ. Βρέλλου, ο οποίος έζησε τα παιδικά του χρόνια στις Σπέτσες και μετά εγκαταστάθηκε στον Πειραιά, είναι άγνωστο αν και που μπορεί να βρίσκεται σήμερα.

 

Φωτογραφία τού Παπουλάκου, ίσως και η μοναδική, τραβηγμένη πριν το 1861.

 

Τα λίγα όμως αυτά που είχαμε διαβάσει στο ως άνω δημοσίευμα, αλλά κυρίως το γεγονός ότι βρήκαμε φωτογραφία του Παπουλάκου (σπάνια και ίσως η μοναδική, τραβηγμένη οπωσδήποτε προ του 1861)  στην Ι. Μ. Ευαγγελιστρίας, μεταξύ Ρηχειάς και Γέρακα, ήταν η αφορμή να ερευνήσουμε περισσότερο για τη ζωή και τη δράση του, δεδομένου ότι υπάρχει μεγάλη σχετική βιβλιογραφία για το πρόσωπό του, με θετικά αλλά και αρνητικά σχόλια, και γενικά επικρατεί μια πολυγνωμία και σύγχυση, ως προς το αν υπήρξε μια θρησκευτική φυσιογνωμία ή ένας δημαγωγός και λαοπλάνος.

Ενημερωτικά, υπενθυμίζουμε ότι τα παρατιθέμενα γεγονότα έλαβαν χώρα στα μέσα του 19^ου αιώνα, επί βασιλείας Όθωνα (καθολικός το δόγμα) και επί πρωθυπουργίας του ναυάρχου Αντ. Κριεζή (από 12.12.1849 – 16.5.1854), όταν, μέσα σ' ένα θολό πολιτικά τοπίο, οι έριδες μεταξύ των τριών ελληνικών κομμάτων (φιλορωσικού, φιλοαγγλικού και φιλογαλλικού), οι επεμβάσεις στα εσωτερικά μας των Βαυαρών και των Τριών Δυνάμεων στα εσωτερικά μας ζητήματα και οι συνωμοσίες των πολιτικών ήταν στο αποκορύφωμά τους.

Χωρίς να εισέλθουμε σε αξιολογικές κρίσεις για τη δράση του Παπουλάκου, κυρίως από το 1847 μέχρι το 1852, θα δώσουμε στους αναγνώστες μας κατ' αρχήν κάποια σύντομα βιογραφικά του και στη συνέχεια, λόγω του όγκου του υλικού, θα παραθέσουμε μόνο αποσπάσματα από δημοσιεύματα, κείμενα και σχόλια της εποχής, αλλά και μετέπειτα, τα οποία, βασικά, αναφέρονται στη διέλευσή του από το Κρανίδι και τις Σπέτσες,

Επίσης, θέλουμε να διευκρινήσουμε ότι, ο τίτλος που έβαλε ο Ελευθ. Βρέλλος στο δημοσίευμα του στο περιοδικό «ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ», δηλ. «Ο Αγιοπατέρας στις Σπέτσες», δεν απεικονίζει την πραγματικότητα, διότι το προσωνύμιο Αγιοπατέρας είχε δοθεί σε άλλο μοναχό, Παπουλάκη οναμαζόμενο (και όχι Παπουλάκο), ο οποίος κατήγετο από την Ιθάκη ή την Ζάκυνθο, έδρασε στην περιοχή Τριποτάμων Καλαβρύτων λίγο μετά την Ελληνική Επανάσταση, κατά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο (1825-26) και χαρακτηρίζεται από τον Γ. Δ. Κορομηλά ως «ανίερος εκμεταλλευτής των δεινών της εποχής περιστάσεων, ψευδοκαλόγερος θησαυρίσας από τα αναθήματα των ευλαβών προσκυνητών τους οποίους κατόρθωνε να εξαπατά με παντοία τεχνάσματα» (Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Π. Δρανδάκη). Ο Παπουλάκης, κατά τον Κορομηλά, έχοντας κοντά του νεαρή καλογριά, Αγιοπατέρισσα επονομαζόμενη, μεταξύ άλλων, επροφήτευε και υποδείκνυε στους ουκ ολίγους αμαθείς, θρησκόληπτους και ευκολόπιστους της εποχής, τον τρόπο για να σωθούν από τον κίνδυνο του Ιμπραήμ. Στις 25.9.1826 εσφάγη από τους Αιγύπτιους ιππείς του Ιμπραήμ, οι οποίοι, αφού πήραν όλους τους θησαυρούς, πυρπόλησαν το μοναστήρι των Τριποτάμων. Η δε Αγιοπατέρισσα, σύμφωνα με τον πρωτοσύγκελλο Φραντζή, με διαταγή του Ιμπραήμ επωλήθη ως αιχμάλωτος σε 18 Άραβες «…καταθείς έκαστος την αναλογίαν του…». Αυτή ήταν η τύχη του αγύρτη Παπουλάκη και της συντρόφου του.

Ας επανέλθουμε όμως στον Παπουλάκο και ας διαβάσουμε κάποια σύντομα βιογραφικά από εγκυκλοπαίδειες και άλλες δημοσιεύσεις.

 

1. Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ:

 

«ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΣ. Μοναχός ονομαζόμενος Χριστόφορος Παναγιωτόπουλος, εκ του χωρίου Άρμπουνα των Καλαβρύτων, γεννηθείς περί το 1790-95. Περί τα μέσα του 19^ου αιώνος, αφού ίδρυσε μικρή μονή προς τιμήν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εις το όρος Άρμπουνα, άσκησε δια του κηρύγματός του τεράστια επίδραση στις αγροτικές μάζες της Πελοποννήσου. Το κήρυγμά του ήταν μια διαμαρτυρία εναντίον της εισαγωγής νέων μορφών κοινωνικής πολιτικής, στρεφόταν δε εναντίον των φορέων των νέων αντιλήψεων. Οι αντιδράσεις της επίσημης Εκκλησίας και της πολιτικής εξουσίας κατά του κηρύγματός του, εξήψαν τα πνεύματα και ένοπλοι συγκεντρώθηκαν για να προστατεύσουν τον Παπουλάκο. Η Κυβέρνηση κινητοποίησε στρατό και στόλο, υπό τον Γενναίον Κολοκοτρώνη και τελικά, με προδοσία, πέτυχε την σύλληψη του Παπουλάκου στις 23.7.1852 [σημ. συντ.: η ορθή ημερομηνία είναι 24.6.1852], τον οποίον φυλάκισε στις φυλακές του Ρίου. Η πολιτεία απέφυγε τη δίκη του Παπουλάκου και τον παρέδωσε δέσμιο στην Ιερά Σύνοδο, η οποία τον κατεδίκασε σε ισόβια κάθειρξη στη Μονή Παναχράντου, στην Άνδρο, όπου τον επισκεπτόταν πλήθος κόσμου. Εκεί πέθανε στις 18 Ιανουαρίου 1861.

 

2. Εγκυκλοπαίδεια ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ:

 

«…Ο Παπουλάκος προκάλεσε έξαψη και φανατισμό στην Πελοπόννησο με στασιαστικές ταραχές το 1852, διδάσκων ότι όλα τα δεινά της χώρας προέρχονταν από την ετεροθρησκεία των βασιλέων [σημ. συντ.: Kαθολικός ο Όθων, διαμαρτυρόμενη η Αμαλία]».

 

3. Από την εισαγωγή του βιβλίου "Ο αληθινός Παπουλάκος" του Ανδρέα Α. Νασιόπουλου, με καταγωγή από τα Άρμπουνα Καλαβρύτων (Αθήνα, 1984):

 

«Κατά τη διετία 1851-1852 στην Πελοπόννησο συνέβησαν πολλά και διάφορα γεγονότα με αφορμή το κήρυγμα του αείμνηστου μοναχού Χριστόφορου Παναγιωτόπουλου ή Παπουλάκου.

Τα γεγονότα αυτά, τα οποία, από το όνομα του παραπάνω μοναχού, πέρασαν στην ιστορία με το όνομα «Χριστοφορικά», στην αρχή μεν ήταν μικρά, αργότερα όμως, μέρα με τη μέρα, γίνονταν πιο σοβαρά, έφθασαν δε στο ανώτατο σημείο της έντασής τους κατά τους πρώτους έξι μήνες του 1852. Κατά την τελευταία αυτή περίοδο, εξαιτίας των μεγάλων και έντονων αυτών «Χριστοφορικών» γεγονότων, συγκλονίστηκε ολόκληρη η Ελλάδα και προπαντός ο Μοριάς.

Το κήρυγμα αυτό, καθαρά θρησκευτικό, είχε αρχίσει να γίνεται από το έτος 1847. Ένεκα της μεγάλης απήχησης του κηρύγματος αυτού και εξαιτίας της μεγάλης επιρροής που ασκούσε ο μοναχός στο λαό της Πελοποννήσου, το όνομα «Παπουλάκος» άρχισε να γίνεται σιγά-σιγά πιο γνωστό στο ευρύτερο κοινό. Έγινε σχεδόν πασίγνωστο σ' όλη την Ελλάδα κατά το πρώτο εξάμηνο του 1852, όταν ο Παπουλάκος άρχισε να ελέγχει με το κήρυγμά του αυτό, σαν άλλος Ιωάννης Πρόδρομος, και αυτόν ακόμη το νεαρό τότε βασιλιά Όθωνα για την αντικανονική ανάμειξή του σε εκκλησιαστικά και θρησκευτικά ζητήματα, που έθιγαν την Ορθοδοξία. Από τότε άρχισε και η δίωξή του».

 

4. Αποσπάσματα από το δημοσίευμα με τίτλο «Ο Αγιοπατέρας στις Σπέτσες» του Ελ. Βρέλλου (περιοδ. «ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ» τ. 21, Μάρτ. 1959, 9η συνέχεια):

 

«…Ο ευλογημένος λοιπόν αυτός άνθρωπος του Θεού, ήταν ζωέμπορος, ή για άλλους «χασάπης» στο επάγγελμα, δουλεύοντας με τ' άλλα αδέλφια του… Από πολύ μικρός, ήταν γνωστός για την μεγάλη προσήλωσή του στα θεία, τούτυχε όμως, σε ώριμη ηλικία, μια σοβαρή αρρώστεια… Όταν ανέλπιστα γιατρεύτηκε με το καλό, απέδωκε το πράγμα στη Θεία Δύναμη… Αποτράβηξε τότε το μερίδιό του απ' την οικογενειακή επιχείρηση και το μοίρασε στη φτωχολογιά. Και, χωρίς να χάσει καιρό, έβαλε τα ράσα, γίνηκε καλόγερος κι' άρχισε να κηρύττει το λόγο του Θεού. Πως τα κατάφερνε;… Ήξερε γράμματα; Κάτι θα ήξερ' απ' αυτά, αλλά λίγα… Μα το κήρυγμά του έκανε τόση μεγάλη εντύπωση στο λαό, που από παντού, απ' όλα τα χωριά της περιφερείας του, τρέχανε να τον ακούσουνε και να τον παραδεχτούνε γι'  άγιο… Είχανε τόση και τέτοια πειστικότητα τα λεγόμενά του… Έκανε και θαύματα;… Έτσι διαδιδότανε… Πολλοί του καιρού του ισχυριζόντουσαν πως τα είχαν' ιδεί με τα μάτια τους, και πως προφήτευε τα μέλλοντα να γενούνε… Με το να κηρύττει το Λόγο του Θεού και να θαυματουργάει, πήρε γύρω όλο το Μωρηά, και σαν έφτασε στην Τσακωνιά, αρριβάρισε και στις Σπέτσες. Ο μακαρίτης καπταν' Αναστάσης Σπαχής, μου είχε διηγηθεί κάποτε, πως αυτός με το καΐκι του τον είχε μεταφέρει στο Νησί μας…

…Κι' εχτός απ' τ' άλλα, ο Παπουλάκος, μέσα στα κηρύγματά του, κατηγορούσε πως βρισκόντουσαν πολλοί, και προπαντός απ' τους "μεγάλους" που συνωμοτούσανε κατά της Χριστιανοσύνης κι' εστέκονταν – κι' εδώ προσέδιδε μεγαλύτερο τόνο – ενάντια της… Ορθοδοξίας. Εκείνον τον καιρό είχε συσταθεί κάποια Φιλορθόδοξη Εταιρία, που χαρακτηριζόταν από πολλούς σαν όργανο της πολιτικής της ομόδοξης Ρωσίας στον τόπο μας, και λεγότανε μάλιστα πως κι' ο καλός μας καλόγερος ήταν όχι μονάχα φανατικός οπαδός, αλλά κι' όργανό της. Είχε αρκετούς οπαδούς η οργάνωση αυτή, από ταπεινούς ανθρώπους κι' από καθώς έπρεπε, κληρικούς και λαϊκούς, και είχε για κυριώτερο προορισμό να διαφυλάξει την Ορθόδοξη θρησκεία απ' την επίδραση κάθε αντίθετης προπαγάντας. Καθόλου παράδοξο εάν συντάχτηκε μ' αυτήν απ' τον φανατισμό του στα Θεία, αλλά κι' απ' την επιπόλαιη μόρφωσή του. Και μαζί με το Θείον Κήρυγμα, στην ημερήσια διάταξη και το υβρεολόγιο… Έβλεπε, κι' ενόμιζε και διακήρυττε σαν οχτρούς της Ορθοδοξίας και του περιούσιου του Κυρίου λαού, αρκετά πρόσωπα, σε περιωπή βρισκόμενα, τόσο στην Εκκλησία, όσο και στην Πολιτεία, που ακούγανε τον φιλιππικό του. Κι' ότι, φράγκικα βασίλεια – κι' απ' όλα, στο ζήτημ' αυτό, τάχε βάλει με την Αγγλία – συνωμοτούσανε να μας αλλάξουνε την πίστη και να μας κάνουνε… φράγκους. Και ήταν τέτοια η αντιπάθειά του στη τελευταία αυτή Δύναμη, που μια φορά, εκεί που κήρυττε σε μια πολίχνη της Πελοποννήσου, συμβουλευόμενος την Ιερά Σύνοψη, παρατήρησε ότι στο αναστάσιμο τροπάριο "αγγελικαί δυνάμεις επί το μνήμα Σου…", στη λέξη "αγγελικαί" το γράμμα έψιλον (ε), μεταξύ των δύο γάμα (γγ) και του λάμδα (λ), είχε σβηστεί, ποιος ξέρει από ποιον λόγο, κι' εδιαβαζότανε "αγγλικαί δυνάμεις επί το μνήμα σου…". Και τότε ήταν που εξεμάνη ο θείος καλόγερος, αφού οι… αντίχριστοι είχαν το θράσος ν' αλλάξουνε κι' αυτήν την έννοια των "τροπαριών" της Χριστιανοσύνης… Και δεν φανταζόμαστε να νομίζει κανένας ότι δεν συμμεριζόντουσαν τη διαμαρτυρία του ρήτορα οι ακροατές του…

… Και μ' αυτόν τον δυστυχισμένο πρώτο βασιληά μας, τον Όθωνα, τάχε βάλει ακόμα ο Παπουλάκος και τούσερν' όσα δεν παίρνει ο αέρας. Και μαζί με τ' άλλα… κολακευτικά επίθετα που του κόλλησε, τον αποκαλούσε και "ψωριάρικο γίδι", κι' ισχυριζότανε πως ένα μεγάλο μέρος της κακοδαιμονίας της η Ελλάδα το όφειλε στο "αλλόθρησκο" του βασιληά της…».

 

 Μπάμπης Άννινος

 

5. To 1889, ο δημοσιογράφος και λογοτέχνης Χαραλάμπης (Μπάμπης) Άννινος (1852-1934), σε δημοσίευμά του, σε συνέχειες, στο περιοδικό «ΕΣΤΙΑ» (τόμος ΚΖ΄, φ. 691/26.3.1889) με τον τίτλο «Χρονικά της βασιλείας του Όθωνος – Ο Παπουλάκης», γράφει, μεταξύ πολλών άλλων σχετικών με τον βίο του μοναχού, και για τον ερχομό (μάλλον τον Μάρτιο του 1852) του Παπουλάκου στις Σπέτσες και στο Κρανίδι. O X. Άννινος στην εισαγωγή του κειμένου αλλά και μετέπειτα, ονομάζει Παπουλάκη Β΄τον Παπουλάκο, έχοντας, προφανώς, υπόψη του τον Παπουλάκη του 1826. Παραθέτουμε αποσπάσματα από το κείμενο:

«… Εν τη νήσω των Σπετσών ο Χριστόφορος εύρεν ενθέρμους και ειλικρινείς θιασώτας, το δε κήρυγμά του εκαρποφόρησεν αυτόθι όσον ίσως ουδαμού. Οι τραχείς εκείνοι ναυτικοί, οι εκ της ιστιοφόρου ναυτιλίας ανέκαθεν αποζώντες, μετ' ευνοήτου ευαρεσκείας ήκουον τον μοναχόν κακίζοντα την πρόοδον και αναθεματίζοντα τας «καρότσας του Διαβόλου» [σημ. συντ.: ο Παπουλάκος εννοούσε προφανώς τα τροχήλατα πλοία]. Άλλωστε οι κάτοικοι των ναυτικών τόπων, ως μετερχόμενοι επάγγελμα επικίνδυνον και συχνάκις αναγκαζόμενοι να επικαλώνται την θείαν αντίληψιν, είνε λίαν θεοσεβείς, αυστηρώς προσηλωμένοι εις τα θρησκευτικά παραγγέλματα και τους τύπους της εξωτερικής λατρείας. Ώστε εις τοιούτον ακροατήριον εύρισκον ηχώ οι λόγοι του μοναχού και αι εισηγήσεις του περί των διενεργουμένων, δήθεν, κατά της θρησκείας επιβουλών. Εννοείται ότι, η εις την αγιότητα του Παπουλάκη πίστις ου μόνον επεξετάθη και αυτόθι [σημ. συντ.: εννοεί στις Σπέτσες] αλλά και εις το κατακόρυφον έφθασεν. Το ράσον του κήρυκος ανηλεώς κατεκερματίζετο υπό του όχλου και τα τεμάχια αυτού, ευσεβώς διανεμόμενα, εθαυματούργουν εις την ζύμωσιν του άρτου, εις την αλιείαν και εις την θεραπείαν πάσης νόσου και πάσης μαλακίας. Μάλιστα οι κάτοικοι των Σπετσών υπερηκόντισαν όλους τους άλλους θιασώτας του Παπουλάκη ως προς την απεριόριστον εις αυτόν πίστιν, διότι μη αρκούμενοι εις το ράσον και εις τας τρίχας του γενείου του, επίστευον ότι και αυτοί οι λίθοι, εφ' ών ο κήρυξ επάτησε παρά την παραλίαν όπως επιβιβασθή εις την λέμβον την ημέραν της αναχωρήσεώς του, εκέκτηντο θαυματουργούς ιδιότητας και δη του να επιταχύνωσι και αυτοί την ζύμωσιν του άρτου. Οι άγαν ευσεβείς διετείνοντο ότι έβλεπον καθ' ύπνους τον Χριστόφορον παραγγέλοντα αυτοίς να ποιήσωσι τούτο ή εκείνο. Ένας δε εξ αυτών ανεκοίνωσεν ότι φανείς αυτώ ο άγιος μοναχός τον διέταξε ν' ανορύξη φρέαρ εις το τέως άνυδρον ανατολικομεσημβρινόν μέρος της νήσου [σημ. συντ.: πιθανώς αναφέρεται στο και σήμερα υπάρχον πηγαδάκι, στη στροφή προς Κουζουνό]. Επειδή δε συνέπεσε, τω όντι παραδόξως, ν' ανευρεθή αναβλύζον ύδωρ πόσιμον κατά το μέρος εκείνο, διελαλήθη μετά βοής το θαύμα και το ύδωρ του φρέατος εθεωρείτο ως αγίασμα παρά των πιστών.

Ο αυτός ενθουσιασμός ανεπτύχθη υπέρ του Παπουλάκη και εις την αντίκρυ στερεάν της Ερμιονίδος, όπου εκήρυξεν. Ο αλβανόφωνος πληθυσμός του Κρανιδίου και δια δημοτικών διστίχων ηύχετο να πάθη τύφλωσιν και παράλυσιν και παντοία άλλα χειρότερα κακά πας ο μη αγαπών τον "Παπού". Εκεί ο Χριστόφορος εχρησιμοποίησε και νέον είδος άμβωνος δια τας εν υπαίθρω ομιλίας του, μη υπάρχοντος δε εξώστου ή εξέδρας ανήρχετο ή ανεβιβάζετο εις δένδρον και εκείθεν ελάλει προς τους ακροατάς. Προς τα δένδρα και μετά την αναχώρησιν του κήρυκος, οι Κρανιδιώται έτρεφον μέγαν σεβασμόν και επιμελώς περιποιούντο αυτά και τα εφωταγώγουν μάλιστα κατά πάσαν νύκτα. Βραδύτερον όμως – φευ! της μεταβολής των ανθρωπίνων – αφού ο Παπουλάκης συνελήφθη και επήλθεν ύφεσις ή και αντίδρασις εις την έξαψιν, οι μεταμεληθέντες ή θέλοντες πιθανώς να εξευμενίσωσι την εξουσίαν δια την πρώτην αυτών απείθειαν, επυρπόλησαν πανηγυρικώς τινα των αθώων τούτων δένδρων! Συνήθιζον επίσης εν Κρανιδίω ν' ανεγείρωσι μικρόν βωμόν εκ λίθων πηγνύοντες επ' αυτού σταυρόν εις τα μέρη όπου εκήρυξεν ο Χριστόφορος, προς ανάμνησιν.

Η αφοσίωσις και ο ζήλος υπέρ του Παπουλάκη των κατοίκων της ειρημένης επαρχίας είχε και τούτο το ιδιάζον, ότι διετηρήθη αμείωτος και εξεδηλώθη μάλιστα σφοδρός και απειλητικός και μετά την αναχώρησιν του Παπουλάκη. Ήδη, ο μοναχός είχεν απέλθει εις Λακωνίαν και το φλογερόν του κήρυγμα αντήχει εκεί εξεγείρον τα πλήθη, ότε εν Ύδρα, εν Σπέτσαις και εν Κρανιδίω απροκαλύπτως εξεδηλούντο αι συμπάθειαι υπέρ αυτού. Αφού δε η Κυβέρνησις απεφάσισε να προβή εις σύντονα μέτρα προς καταστολήν των εν Λακωνία ταραχών και στρατεύματα εστάλησαν εις Μάνην προς σύλληψιν του ταραξίου, ο εν Σπέτσαις και Κρανιδίω ερεθισμός των οπαδών του Παπουλάκη έλαβεν επιφόβους διαστάσεις. Λιτανείαι διενηργούντο υπέρ αυτού και παίδες μετά γυναικών εξερχόμενοι την νύκτα μετά λαμπάδων  περιήρχοντο τας οδούς κράζοντες το "Κύριε ελέησον"!. Οι ιερείς έπαυσαν μνημονεύοντες το όνομα του βασιλέως, μνημονεύοντες απεναντίας το όνομα του Χριστοφόρου "ως ορθοτομούντος τον λόγον της αληθείας". Tα σημεία της θείας οργής κατά των δυσσεβών καταδιωκτών του αγίου ανδρός ήσαν φανερά. Εν Ύδρα και εν Σπέτσαις εσείοντο αυτομάτως αι κανδήλαι των ναών και εδάκρυον εικόνες, πλείστα δε άλλα τοιαύτα θαύματα διεσάλπιζε καθημερινώς η δεισιδαίμων φήμη. Οι νοήμονες αναγνώσται μειδιώσι βεβαίως αναγιγνώσκοντες ταύτα, αλλά δεν πρέπει ν' απορώσι δια την επικρατούσαν τότε παχυλήν ευπιστίαν…

… Αφορμήν εις τον παροξυσμόν έδωσαν τα μέτρα της Συνόδου. Η Κυβέρνησις μη περιορισθείσα εις την αποστολήν στρατιωτικής δυνάμεως εις Λακωνίαν προς καταστολήν της εξεγέρσεως, ηθέλησε να μεταχειρισθή και μέσα πνευματικά για να ηρεμήσει τα πνεύματα και καταπολεμήση την πλάνην. Δια τούτο η Ιερά Σύνοδος, δια πράξεως αυτής, περιώρισεν τον παρακούσαντα την διαταγήν της μοναχόν Χριστόφορον εις την εν νήσω Θήρα μονήν του Προφήτου Ηλιού [σημ. συντ.: η διαταγή αυτή δεν εκτελέστηκε] και κατόπιν απεφάσισε να πέμψη εις τας διαφόρους επαρχίας, όπου επεκράτει ερεθισμός ένεκα του κηρύγματος του Παπουλάκη, ιεροκήρυκας` όπως δια καταλλήλων διδαχών νουθετήσωσι τ' αποσκιρτήσαντα πρόβατα εις την ποίμνην. Εκλέχθησαν δε δια την αποστολή αυτήν κληρικοί όντως διαπρεπείς, πεπαιδευμένοι και ευφραδείς, όπως ο εις Λακωνίαν αποσταλείς Καλλίνικος ο Καστόρχης και ο Νεόφυτος Κωνσταντινίδης [σημ. συντ.: μετά την νέα εκκλησιαστική διαίρεση της Ελλάδος (21 Σεπτεμβρίου 1852), εξελέγη πρώτος Επίσκοπος Ύδρας και Σπετσών] ο αποσταλείς εις την επαρχίαν Σπετσών και Ερμιονίδος. Την 15η Μαΐου 1852, η Σύνοδος  απέστειλε εγκύκλιον, αποτεινομένην κυρίως προς τον εν Λακωνία ιερόν κλήρον και τον λαόν, με την παραγγελίαν όπως αναγνωσθή εις τας εκκλησίας και δημοσιευθή. Της εγκυκλίου ταύτης παραθέτω περικοπάς τινας, διότι και εξ αυτών φαίνεται ότι αντιδυναστικός απεδίδετο σκοπός εις το εν Λακωνία κίνημα [σημ. συντ.: παραθέτουμε αποσπάσματα από την εγκύκλιο αυτή]:

 

«Προς τον κατά την Λακωνίαν ιερόν κλήρον και πάντα τον ευσεβή και περιούσιον αυτής Λαόν.

Περιήλθε εις την ακοήν της Συνόδου ότι ο εκ Καλαβρύτων μοναχός Χριστόφορος, αναδειχθείς κήρυξ και απόστολος αυτοχειροτόνητος, περιέρχεται από τόπου εις τόπον κηρύσσων δήθεν τον θείον λόγον και υπό το πρόσχημα τούτο λήρους ασέμνους και σκανδαλώδεις εξερευγόμενος, διαστρέφει δι' αυτών την γνησίαν του θείου Ευαγγελίου διδασκαλίαν, καθιστών αυτήν νυν μεν γελοίαν νυν δε ως πολεμίαν εις τας καθεστώσας ημών και δι' αυτού παρασύρων τους απλουστέρους εις πολλά άτοπα και εμπνέων εις τας κεφαλάς αυτών ιδίας τω όντι αντιχριστιανικάς και αντιθέους.

Ο μοναχός Χριστόφορος προσκληθείς υπό της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος από του παρελθόντος Οκτωβρίου μηνός [σημ. συντ.: του έτους 1851] ευμενώς πάνυ ίνα δώση λόγον περί της διδασκαλίας του, ηπείθησε και ου κατεδέξατο ελθείν, αλλά το γήρας και τον χειμώνα προφασιζόμενος απήλθεν εις το ησυχαστήριον αυτού [σημ. συντ.: πρόκειται περί της Μονής που έχτισε περί το 1845 ο Παπουλάκος, αφιερωμένης στην Κοίμηση της Θεοτόκου, 2 χλμ. περίπου έξω από το χωριό του Άρμπουνα], έπειτα δ' αίφνης αναφαίνεται πάλιν υπό μηδενός σταλείς, και περιέρχεται συνταράσσων τον ορθόδοξον λαόν και σπερμολογών…

…Τούτων περιελθόντων εις την ακοήν της Συνόδου, προσεκάλεσε και αύθις αυτόν να παρουσιασθή εις την Σύνοδον προς απολογίαν, αλλ' ούτος ου μόνον και πάλιν ηπείθησεν αλλά και εις ατόπους φλυαρίας εξετραχηλίσθη… Ο Χριστόφορος δια της αυθαιρέτου ταύτης διδασκαλίας του κακίζων και αρχάς και νόμους και καθεστώτα ενώπιον του λαού, παρασύρει τους απλουστέρους εις παρεκτροπάς αξιοποίνους, εις αυθάδειαν αξιόποινον, καθ' ήν αντί να υπακούωσιν ως χριστιανοί εις τους παρά της νομίμου αρχής τεθειμένους νόμους, αυθαδώς τολμώσιν αυτοί να επιβάλλωσι την ανόητον και άδικον και βλαβεράν αυτών θέλησιν εις τας αρχάς, διεγείροντες κατ' αυτών την δικαίαν οργήν της νομίμου αρχής…

…Ώστε η διδασκαλία του Χριστόφορου τοιαύτη ούσα, ου μόνον αντίκειται εις την γνησίαν του Θείου Ευαγγελίου διδασκαλίαν, και δια τούτο εστί παράνομος και άκυρος και ουδεμίαν πνευματικήν ωφέλειαν δύναται να φέρη, αλλά και σωματικών ποινών και προσκαίρων δεινών εις τους ακροωμένους αυτήν κινδυνεύει να γίνη πρόξενος.

Ταύτα αναλογιζομένη η Ι. Σύνοδος, … αυτώ μεν απηγόρευσεν όλως ίνα μη διδάξη του λοιπού, μέχρις ότου εμφανισθεί εις την Σύνοδον και δώσει λόγον της διδασκαλίας του και αποσταλή ούτω νομίμως παρά της προσηκούσης εκκλησιαστικής Αρχής, αν ευρεθή ικανός εις την ιεράν ταύτην διακονίαν του κηρύγματος. Άλλως δε πράττων, δικαίως θεωρείται ως αντάρτης της Εκκλησίας, ως αδόκιμος και απόβλητος…

… Ως χριστιανοί λοιπόν, ως τέκνα γνήσια της Ορθοδόξου Εκκλησίας και ως αγαθοί πολίται και φίλοι της πατρίδος ημών, πείθεσθε μετά ταπεινώσεως εις τας καθεστώσας αρχάς, τιμάτε δια της εννόμου διαγωγής σας τον τρισέβαστον και γαληνότατον ημών Βασιλέα, όν κατέστησεν η πατρική του Θεού πρόνοια, ως στύλον αρρωγή βαστάζοντα ακλόνητον το αγλαόν οικοδόμημα της ελευθερίας και αυτονομίας της Πατρίδος ημών, σέβεσθε τους κειμένους νόμους μη παρασυρόμενοι από τους λόγους πονηρών και κακοβούλων ανθρώπων εις απείθειαν και παρεκτροπάς, αίτινες φέρουσι ζημίαν μεν εις όλην την Πατρίδα, όλεθρον δε ψυχικόν και σωματικόν εις τους αυτουργούς τούτων…

… Εν Αθήναις τη 15η Μαΐου 1852, ο Μητροπολίτης Αθηνών και Πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου Νεόφυτος, ο Καλαβρύτων Βαρθολομαίος και ο Αιγίνης Σαμουήλ. Ο Γραμματεύς Αρχιμανδρίτης Μιχαήλ Αποστολίδης».

 

Εγκύκλιος 878215.5.1852 Υπ. Εσωτερικών προς τους Νομάρχες του Κράτους.

 

6. Η εγκύκλιος υπ' αριθ. 8782/15.5.1852 του Υπουργείου Εσωτερικών προς τους Νομάρχες του Κράτους, αναφέρει:

 

«ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, προς τους Νομάρχας του Κράτους

Περί του μοναχού Χριστοφόρου

Μοναχός τις, Χριστοφόρος καλούμενος, περιερχόμενος από τινος καιρού εις διάφορα μέρη της Πελοποννήσου, εκήρυττεν αυτόκλητος και άνευ αδείας της Ιεράς Συνόδου. Επειδή δε, εκτός τούτου, κατεφέρθη διδάσκων κατά τε της παιδείας και των κειμένων νόμων, προσέτι δε και βλασφημίας εξέφερε κατά των υπό της εκκλησίας παραδεδεγμένων, η Ιερά Σύνοδος του Βασιλείου, απηγόρευσεν εις αυτόν ολοτελώς το ιεροκηρύττειν, ως άνευ τινός αδείας, ούτε συνοδικής, ούτε αρχιερατικής, αναδεξάμενον αυτοκλήτως και αυθαιρέτως το υψηλόν τούτο έργον, καθό αντικειμένης της τοιαύτης διαγωγής αυτού εις τους ιερούς κανόνας και τας εκκλησιαστικάς διατάξεις, γράψασα να δηλωθή αυτώ η απαγόρευσις και ότι δεν τω επιτρέπεται να διδάξη του λοιπού ούτε εντός, ούτε εκτός των ιερών ναών, έως ότου εμφανισθείς εις την Ιεράν Σύνοδον, αποδώση λόγον του κηρύγματός του, αλλ' ούτος εναντίον των διαταγών της εκκλησίας, μεταβάς εις την επαρχίαν Γυθείου, εξηκολούθη το κήρυγμα του.

Η Ιερά Σύνοδος πληροφορηθείσα την αλήθειαν και την διαγωγήν του, απήγγειλε δια συνοδικής πράξεως την απαγωγήν αυτού εις την επί της νήσου Θήρας διατηρουμένην μονήν του προφήτου Ηλιού [σημ. συντ.: Στη μονή της Θήρας ο Παπουλάκος δεν μετεφέρθη ποτέ] και τον εν ταύτη τη μονή περιορισμόν του, η δε Κυβέρνησις της Α.Μ. έλαβεν ήδη τα ανήκοντα μέτρα δια να εκτελεσθώσιν αι αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου.

Ταύτα σας κοινοποιούμεν, Κύριοι, προς γνώσιν σας.

Εν Αθήναις την 15η Μαΐου 1852, ο Υπουργός Α. Σ. Δανόπουλος».

 

Α. ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΡΙΝ ΤΗ ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΥ

 

Βρισκόμαστε στο Μάιο του 1852, όταν ο Παπουλάκος, μετά το κήρυγμά του στις Σπέτσες και στο Κρανίδι (περί τα τέλη Μαρτίου), βρισκόταν πια στη Λακωνία, καταδιωκόμενος από στρατιωτική δύναμη, που προσπαθούσε να τον συλλάβει. Όμως, και μετά την αναχώρησή του από το νησί μας, η πίστη και η αφοσίωση των κατοίκων του προς το πρόσωπό του διατηρήθηκε αμείωτη. Έτσι, μετά τις, από 15.5.1852, εγκυκλίους της Ι. Συνόδου προς τον λαό και του Υπουργείου των Εσωτερικών προς τους Νομάρχες του Κράτους (τις δημοσιεύσαμε στο προηγούμενο τεύχος), ξέσπασαν νέες ταραχές στις Σπέτσες από τους Παπουλακικούς.

 

1. Ας δούμε κάποια αποσπάσματα από δημοσίευμα του δημοσιογράφου και λογοτέχνη Χαραλάμπη (Μπάμπη) Άννινου (1852-1934), στο περιοδικό «ΕΣΤΙΑ» (τόμος ΚΖ΄, φ. 691/26.3.1889), δηλ. 27 χρόνια μετά τα γεγονότα, με τον τίτλο «Χρονικά της βασιλείας του Όθωνος – Ο Παπουλάκης»:

"… H τόσον ήμερος αυτή παραίνεσις της ανωτάτης εκκλησιαστικής αρχής [σημ. συντ.: εννοεί την ως άνω εγκύκλιο της Ι. Συνόδου] και η άφιξις του ιεροκήρυκος [σημ. συντ.: του Νεόφυτου Κωνσταντινίδη] εξόργισε τους φανατικούς, οι οποίοι διέδωσαν ότι η Σύνοδος δια της εγκυκλίου της απηγόρευε το βάπτισμα προ του εικοστού έτους της ηλικίας, την χρήσιν του αγίου μύρου και διέτασσε την κατάργησιν των νηστειών και την καθαίρεσιν των αγίων εικόνων. Τας μωράς ταύτας σπερμολογίας πιστεύσας ο όχλος εξηρεθίσθη σφόδρα, και αι λιτανείαι και κατάραι κατά των καταδιωκόντων τον Παπουλάκην εξηκολούθησαν απειλητικώτεραι. Σημειωτέον όμως ότι, και οι ιερείς εξήπτον έτι μάλλον τα πνεύματα διαδίδοντες ότι η Κυβέρνησις μετά της Ι. Συνόδου, εργάζονται δια να καταστρέψουν το ορθόδοξον δόγμα, ότι η εγκύκλιος της Συνόδου αφορίζει τους ακολουθούντας τας θρησκευτικάς νουθεσίας του Παπουλάκη και απαγορεύει το βάπτισμα, και ότι αν δεν σπεύσουν ν' αντιτάξουν την βίαν εις τα αντιχριστιανικά ταύτα μέτρα, η θρησκεία καταστρέφεται. Τούτο τουλάχιστον διαβεβαιώνει ο διευθύνων το Επαρχείον Σπετσών Γραμματεύς, δια της από 23 Μαίου 1852 αναφοράς του προς τον Νομάρχην Αργολίδος και Κορινθίας.

Κατ' εκείνας τας ημέρας ετελούντο παρακλήσεις εις τον εν Σπέτσαις ναόν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, τας οποίας η Αρχή μετά του Εκκλησιαστικού Επιτρόπου απηγόρευσαν διότι εξ αυτών προήρχοντο αι υπέρ του Παπουλάκη διαδηλώσεις. Οι ιερείς τότε διέδωσαν εις το πλήθος ότι παρημποδίζοντο από τας ιεροπραξίας των και την εσπέραν της 22ας Μαίου 3.000 πολίτες, μεταξύ των και πλείσται γυναίκες, συσσωματωθέντες, αφού ελιθοβόλησαν την οικίαν του Εκκλησιαστικού Επιτρόπου και σημαντικώς έβλαψαν αυτήν, επολιόρκησαν το Επαρχείον μετά στασιαστικών κραυγών, ζητούντες την σφραγίδα του Επάρχου (!) και τα περί του Παπουλάκη πραγματευόμενα έγγραφα, καθώς και το πρωτότυπον της εγκυκλίου της Ι. Συνόδου, ίνα πανηγυρικώς πυρπολήσουν αυτό. Μετά πολλάς παραινέσεις επείσθησαν ν' απέλθωσιν, αφού όμως έλαβον την άδειαν να τελέσουν αγρυπνίαν εις τον ναόν. Το Επαρχείον εζήτησε την συνδρομήν της Κυβερνήσεως προς διατήρησιν της δημοσίας τάξεως και προέτεινε την σύστασιν πολιτοφυλακής υπό την διοίκησιν των εν τη νήσω διαθεσίμων αξιωματικών του ναυτικού και την εν τω λιμένι διαρκή στάθμευσιν πολεμικού πλοίου. Αι αταξίαι αυταί επανελήφθησαν και ύστερον μεθ' όλας τας γενομένας ανακρίσεις και την επιτήρησιν της Αρχής και ο εν Σπέτσαις ερεθισμός εβράδυνε πολύ να κατευνασθή βαθμηδόν. Διεδίδετο μάλιστα, κατά τας πρώτας ημέρας, ότι και ρωσσικήν σημαίαν εσκόπουν ν' ανυψώσουν οι ταραξίες, αλλ' η διάδοσις αύτη ευτυχώς δεν επηλήθευσεν…".

2. Όμως, τον Μάιο του 1852, κοντά δηλ. στα γεγονότα, η φιλοοθωνική εφημερίδα «Αθηνά», σχετικά με τα ως άνω περιστατικά στα οποία αναφέρεται ο Μπ. Άννινος, γράφει τα κατωτέρω στις ειδήσεις της (φύλλα υπ' αριθ. 1871/26.5.1852 και 1872/29.5.1852):

Φ. 1871/26.5.1852. "Είδησις νεωτέρα. Πλοιάριον αποπλεύσαν εκ του λιμένος Σπετσών έφερε χθες βράδυ εις την Κυβέρνησιν την δυσάρεστον είδησιν, ότι ο όχλος πολιορκήσας το Επαρχείον εζήτει επιμόνως παρά του Επάρχου την εγκύκλιον της Συνόδου, δια της οποίας αφορίζεται ο Χριστόφορος Παπουλάκος, ίνα παραλαβόντες αυτήν παραδώσωσιν εις το πυρ και εις το αιώνιον ανάθεμα. Το κακόν ήτο τόσον σοβαρόν, ώστε αν ο αξιότιμος Δήμαρχος [σημ. συντ.: ο Βασίλειος Νικ. Γκίνης] και άλλοι φρόνιμοι άνδρες δεν ενουθέτουν τον όχλον και δεν απέτρεπον τον κίνδυνον δια της έμφρονος επεμβάσεώς των, το Επαρχείον ήθελε παραδοθή εις τας φλόγας μετά των εν αυτώ οικούντων. Αγνοούμεν οποίαν πρόνοιαν έλαβεν η Κυβέρνησις περί της ανωμάλου ταύτης καταστάσεως, η οποία επικρατεί εις πολλάς πόλεις του Κράτους, το βέβαιον όμως είναι ότι οπι υπουργοί ηθικώς απώλεσαν πάσαν επιρροήν".

Στο επόμενο όμως φύλλο (Νο 1872/29.5.1852) γράφει:

"Eκ νεωτέρας από Σπετσών ειδήσεως μανθάνομεν ότι εις την σκηνήν, την οποίαν ανεφέραμεν εις το προλαβόν φύλλον μας, δεν παρευρέθη κανείς εκ των ανδρών, και ότι η υπέρ του λαοπλάνου Χριστοφόρου λιτανεία ή παράκλησις έγινεν υπό γυναικών και παιδίων, αλλ' εκ των προστυχοτέρων των Πετσών. Ο δε έπαρχος δεν ευρέθη εκεί την ημέραν εκείνην. Όθεν και δεν έγινε καμμία κατά της Αρχής προσβολή. Έπειτα εις τοιαύτας περιπτώσεις ο φρόνιμος Δήμαρχος των Πετσών, δια την υπόληψιν την οποίαν απολαύει ενώπιον όλων των συμπολιτών του, είναι ικανός ν' απαντήση παν στασιαστικόν κίνημα".

Χωρίς να γνωρίζουμε τις πηγές του Μπ. Άννινου (παλαιότερες εφημερίδες ή κρατικά έγγραφα), ο οποίος το 1889 έγραψε για γεγονότα του 1852, φαίνεται ότι στο συγκεκριμένο, τουλάχιστον, σημείο υπερβάλλει στην εξιστόρηση όσων διαδραματίστηκαν στις Σπέτσες.

 

3. Λίγο αργότερα (12 Ιουνίου 1852), ο έπαρχος Σπετσών Γ. Μπουρζουκίδης, με αφορμή τα ως άνω γεγονότα, έβγαλε ανακοίνωση προς τους Σπετσιώτες, στην οποία, μεταξύ άλλων, ανέφερε:

"Kάτοικοι των Σπετσών. Τα οχλαγωγικά συμβάντα της 22ας Μαίου, τα οποία απονενοημένοι τινές, υπό τας εντυπώσεις της στασιαστικής διδασκαλίας του προκειμένου αγύρτου ετόλμησαν, προσέτριψαν την μεγαλυτέραν κηλίδα εις την ένδοξον νήσον σας, καίτοι παρά των νοημόνων και των οικοκυραίων αυτής αποκρουσθέντα, καίτοι από παράφορον θρησκομανίαν και αξιοκατάκριτον φανατισμόν υπαγορευθέντα. Η ασυγχώρητος δε επιμονή τινων, αφού του αγύρτου τούτου εγνώσθη πλέον ο αληθής χαρακτήρ του, να εμμένουν εις την πλάνην, να θεωρούν έναν αυτόχρημα αγύρτην, έναν απροκάλυπτον στασιαστήν και υβριστήν της Ι. Συνόδου και της Κυβερνήσεως ως άγιον και θείον άνδρα και ως δυναμένων των ράσων του και των λίθων εφ' ών επάτησε να επενεγκώσι θαύματα, ενώ είναι προφανής ασέβεια απέναντι της Εκκλησίας, ήτις τον απεκήρυξε, και έγκλημα απέναντι της Κυβερνήσεως, η οποία τον καταδιώκει, εξευτελίζει έτι μάλλον την ηθικήν υπόληψιν και αξίαν της ηρωικής πατρίδος σας εις τα όμματα του πολιτισμένου κόσμου και προκαλεί την αυστηρότητα της Κυβερνήσεως, η οποία από πατρικόν αίσθημα εδείχθη μακρόθυμος μέχρι τούδε. Ας παύση λοιπόν η ασεβής περί της αγιωσύνης και των θαυμάτων του αγύρτου τούτου πλάνη και δόξα… Ας παύση η παρατηρηθείσα κατά τας τελευταίας ταύτας ημέρας μεγάλη κίνησις του να μεταβαίνη το πλήθος εις την παραλίαν, από της οποίας ούτος αναχωρών εντεύθεν εμβαρκαρίσθη, δια να λαμβάνη λίθους, ως θαυματουργούς δήθεν, και να προσφέρη θυμιάματα… Ας εξαλειφθή η δεισιδαιμονία ότι το ανορυχθέν φρέαρ εις την ανατολικομεσημβρινήν παραλίαν της νήσου είναι θείον τι αγίασμα, διότι ο ανορύξας αυτό δια να εκμεταλλευθή την ευπιστίαν των απλουστέρων, ψευδώς διέδωσεν ότι ωδηγήθη προς τούτο παρά του αγύρτου Παπουλάκου καθ' ύπνον…

… Ουδεμία κατά της θρησκείας επιβουλή υφίσταται ήδη, ουδείς κίνδυνος απειλεί αυτήν ως η κακοβουλία διαδίδει, διότι την ιεράν ημών θρησκείαν προστατεύει ο τρισέβαστος ημών βασιλεύς και η Κυβέρνησις Του και επί πάσιν η συνείδησις όλων των Ελλήνων…

… Οι γονείς των παιδαρίων, τα οποία περιφερόμενα εις την πόλιν εκφέρουσι τας γνωστάς εκείνας απονενοημένας κραυγάς, προσκαλούνται να τα αποτρέψουν να επαναλάβουν πλέον αυτάς, διότι αν μεν αυτά είναι ανώτερα των 10 ετών, θα συλληφθούν παρά της περιπολούσης χωροφυλακής και πολιτοφυλακής και θα παραπεμφθούν εις τον αρμόδιο Εισαγγελέα. Αν δε είναι κατώτερα των 10 ετών, θα σημειωθούν οι γονείς αυτών και εν απουσία αυτών αι μητέρες, δια να προκαλήται κατ' αυτών η δέουσα καταδίωξις…".

Ο ιεροκήρυξ Νεόφυτος Κωνσταντινίδης, Επίσκοπος ΄Υδρας απο τον Σεπτ. 1852.

 

4. Και ο Μπάμπης Άννινος συνεχίζει στο δημοσίευμά του:

"… Εν Κρανιδίω επίσης, πολλά συνέβησαν άτοπα και σοβαρά οχλαγωγικά κινήματα, ιδίως μετά την εκεί άφιξιν του ιεροκήρυκος Νεοφύτου Κωνσταντινίδη. Η παρουσία του κληρικού τούτου εθεωρήθη ως επικύρωσις των περί θρησκείας κωμικών διαδόσεων και ως ασφαλές γνώρισμα της επικειμένης πραγματοποιήσεως των ιεροσύλων σκοπών της Κυβερνήσεως. Διό ο όχλος σφόδρα ωργίσθη και προέβη εις εχθρικωτάτας κατ' αυτού διαδηλώσεις, λιθοβολήσας και την οικίαν όπου διέμενεν. Ότε δε ο ιεροκήρυξ ηναγκάσθη ν' απέλθη άπρακτος, το πλήθος προέπεμψεν αυτόν και μέχρι της παραλίας μετ' ονειδιστικών κραυγών και απρεπών χειρονομιών. Ο φανατισμός των Κρανιδιωτών είχε παροξυσμούς κατά συχνά διαλείμματα. Οι θιασώται του μοναχού προέβαινον εις νυκτερινάς διαδηλώσεις λαμπαδηφορούντες, υβρίζοντες και αναθεματίζοντες τους καταδιώκοντας τον Παπουλάκον και όπερ χείριστον, επιτιθέμενοι και κατά των οργάνων της εξουσίας…".

 

Β. ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΑΠΟΥΛΑΚΟΥ ΚΑΙ ΥΣΤΕΡΑ

 

Στις 24 Ιουνίου 1852, σε μια χαράδρα του Δήμου Οιτήλου, στη Μάνη, ο Παπουλάκος συνελήφθη από στρατιωτική δύναμη, μετά από προδοσία του άλλοτε πιστού του συντρόφου, οπαδού και σημαιοφόρου του, Παπα-Βασίλαρου, που καταγόταν από τα Λαγκάδια, και δέχτηκε να παραδόσει τον μοναχό αντί Δρχ. 6.000. Από εκεί ο Παπουλάκος μεταφέρθηκε στο Γύθειο και στη συνέχεια, με το ατμόπλοιο «ΟΘΩΝ» στον Πειραιά, όπου έφτασε στις 27.6.1852, άρρωστος, αλλά πάντα φρουρούμενος. Στις 27.7.1852 μεταφέρεται με τη γολέττα «ΜΑΤΘΙΛΔΗ» στην Πάτρα και από εκεί, αυθημερόν στις φυλακές του Ρίου, όπου παρέμεινε μέχρι τον Μάιο του 1853. Την 1.6.1853 μεταφέρθηκε  στην Αθήνα για να δικαστεί, αλλά η δίκη του αναβλήθηκε για λόγους προνοίας, που είχαν σχέση περισσότερο με τις περιστάσεις της τότε εποχής (δεν είχαν σιγάσει ακόμα τα πάθη των οπαδών του από τη σύλληψή του, είχε αρχίσει ο πόλεμος της Κριμαίας, κ. ά). Για τις 16.9.1853 ορίστηκε η νέα δίκη, αλλά και πάλι ματαιώθηκε με βασιλικό Διάταγμα του Αυγούστου, με το οποίο δόθηκε αμνηστεία στους συγκατηγορουμένους του Παπουλάκου, πλην του ίδιου. Όμως, σιωπηρά δόθηκε αναστολή της κατ' αυτού ποινικής διώξεως και οι παραπέρα ενέργειες ανατέθηκαν στην Ι. Σύνοδο, η οποία τον περιόρισε στη Μονή της Παναχράντου, στην Άνδρο, πάντοτε φρουρούμενο από χωροφύλακα. Εκεί, συνέχισαν να τον επισκέπτονται οι οπαδοί του, απ' όλα τα μέρη της Ελλάδας και κυρίως από το Κρανίδι, τις Σπέτσες, την Ύδρα, τη Λακωνία και την Αρκαδία. Πέθανε στις 18.1.1861 και κηδεύτηκε στο κοιμητήριο της Μονής. Αλλά η φήμη του εξακολούθησε να υπάρχει ζωηρή για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του.

1. Μετά τη σύλληψη του Παπουλάκου (24.6.1852), ο προδότης Παπα-Βασίλαρος έφυγε από τη Λακωνία, γιατί δεν μπορούσε πλέον εκεί να ζήσει, και πήγε στην Αθήνα για να κρυφτεί και να πάρει τα λύτρα της προδοσίας. Αλλά το μίσος κατ' αυτού των οπαδών του Παπουλάκου ήταν μεγάλο. Στην εφημερίδα «Αιών» της 23.8.1852 διαβάζουμε:

"… O γνωστός Παπαβασίλαρος, μεταβαίνων εις Μεσσηνίαν [σημ. συντ.: προφανώς με το πλοίο της γραμμής], υπέφερεν ουσιωδώς εν Σπέτσαις από τον λαόν αυτής, καθ' ό προδώσας τον μοναχόν Χριστόφορον, και μόλις διεσώθη δια της εκεί Χωροφυλακής και των προσπαθειών του Επάρχου…".

2. Αλλά και η μεταστροφή πολλών οπαδών του, μετά τη σύλληψή του, υπήρξε αξιοπαρατήρητη. Ο Μπάμπης Άννινος, συνεχίζοντας το δημοσίευμά του, το 1889 στο περιοδικό «ΕΣΤΙΑ», γράφει:

"… Ο εν Κρανιδίω ερεθισμός ένεκα του Παπουλάκη, έσχεν επίλογον αστειότατον. Είδομεν οποίας έτυχεν υποδοχής αυτόθι ο ιεροκήρυξ Νεόφυτος Κωνσταντινίδης και πως απεπέμφθη εχθρικώτατα μυκτηριζόμενος δι' ονειδιστικών κραυγών και μουντσωμάτων. Mετ' ολίγον χρόνον [σημ. συντ.: τον Σεπτέμβριο του 1852], λυθέντος ήδη του επισκοπικού ζητήματος και πληρωθεισών τών ανά το κράτος ιδρυθεισών επισκοπικών εδρών, ο Νεόφυτος εξελέγη επίσκοπος Ύδρας και Τροιζήνος, εκτελών δε την αρχιερατικήν του περιοδείαν, μετέβη και εις το Κρανίδιον, υπαγόμενον εις την πνευματικήν του δικαιοδοσίαν, και ιερούργησεν εις τον εκεί κυριότερον ναόν. Ότε μετά την Θείαν λειτουργίαν προέβη από της Ωραίας Πύλης ίνα ευλογήση το εκκλησιαζόμενον πλήρωμα, είδε μετ' εκπλήξεως πάντας τους εις τον ναόν χαμαί πρηνείς πεσόντας και με μεγάλην την φωνήν παρακαλούντας αυτόν να πατήση επί των χειρών των. Ο Επίσκοπος απόρησε δια το παράδοξον της απαιτήσεως, επληροφορήθη όμως ότι οι ταύτην προβάλλοντες ήσαν οι άλλοτε μουντσώσαντες αυτόν. Προήρχετο δε η επιθυμία των εκ της επικρατούσης προλήψεως ότι οι ούτω πως ασχημονήσαντες προς αρχιερέα, έστω και βραδύτερον προαχθέντα εις Επίσκοπον, έμενον μετά θάνατον άλυτοι και τυμπανιαίοι εάν δεν υποβάλλοντο εις αυτόν τον εξιλασμόν. Εις μάτην ο Επίσκοπος προσπάθησε ν' αποφύγη την αγγαρείαν, διαβεβαιών αυτούς ότι ο Θεός είναι μακρόθυμος, ότι το αμάρτημα ήτο ασήμαντον και ότι αυτός ήδη τους εσυγχώρησεν εκ καρδίας. Εδέησεν, επί τέλους, να υποκύψη εις την απαίτησίν των και περιήλθε τον ναόν πατών επί των απλωμένων χειρών των πιστών. Το χειρότερο δε ήτο ότι ο ιεράρχης Νεόφυτος ήτο λίαν σωματώδης και, όπως διηγείτο ευφυώς ο ίδιος, με όλην του την προσοχήν και την καλήν διάθεσιν δεν ηδύνατο να πατή πολύ ελαφρώς. Ώστε και αυτή η επίγειος τιμωρία του αμαρτήματος δεν υπήρξε όλως ανώδυνος…".

 

3. Η πολιτική και φιλολογική εφημερίδα "Αθηνά", φιλοοθωνική και φιλοκυβερνητική, στις 25.11.1852, πέντε μήνες δηλ. μετά τη σύλληψη του Παπουλάκου και ενόψη Δημοτικών εκλογών, μεταξύ πολλών άλλων σχετικών με τη δράση του τελευταίου στις Σπέτσες, γράφει:

"… Παντού το σπέρμα του καλογήρου εξηφανίσθη. Αλλ' εν Σπέτζαις και τη Ερμιονίδι ανακυκάται από τον τρομερότερον φανατισμόν. «Άγιε Πατέρα βάλλε λόγον και έλα. Όποιοι  δεν θέλουν τον Παπούν κρατημάρα και στραβούν. Όποιοι δεν θέλουν αυτού την ευχήν ας υπάγουν με την Βουλήν, με την Αρχήν κ.λπ.». Ιδού το σύνθημα. Οι σημαιοφόροι του (σημ. συντ.: δηλ. του Παπουλάκου), πάλιν φέρουσι τον σταυρόν εις τους κόλπους των, τον σταυρόν όν εφιλοδώρησεν εις αυτούς ο αγύρτης, και δι' αυτού στρατολογούσι ψηφοφόρους εις τον εκλογικό αγώνα των Δημαιρεσιών, αναφανδόν κηρύττοντες και δακτυλοδεικτούντες τους άνδρας της τάξεως, τους φίλους των καθεστώτων, τους υπερασπιζομένους τας βασιλικάς αρχάς και τηνδημοτικήν εξουσίαν, ως οπαδούς του Σατανά και του Παπισμού, ως ανθρώπους της Βούλας, ούτω αποκαλούντες οι αλιτήριοι τα βασιλικά αυτά παράσημα. Προς Θεού, που ζώμεν; Ποίος ανέχεται τοιαύτην κατάστασιν πραγμάτων!..".

Kαι συνεχίζει η εφημερίδα δημοσιεύουσα την υπ' αριθ. 4/4.11.1852 πράξη του Επαρχιακού Συμβουλίου της Επαρχίας Σπετσών και Ερμιονίδος, η οποία, μεταξύ άλλων, αναφέρει:

"Περί των χειροτονιών.

Το Επαρχιακόν Συμβούλιον της επαρχίας Σπετσών και Ερμιονίδος, συγκείμενον από τον Πρόεδρον Ν. Α. Μπότασην, συνελθόν την 4ην Νοεμβρίου 1852, όπου παρόντων όλων των μελών του εγένετο λόγος περί της ευχαριστήσεως μεθ' ής υπεδέχθη ο λαός τους επιψηφισθέντας περί των εκκλησιαστικών πραγμάτων νόμους, και τας γενομένας χειροτονίας των προς ποιμαντορίαν των ευσεβών, ανά πάσας τας του Κράτους επαρχίας, υπηκόων της Αυτού Μεγαλειότητος προορισθέντων Σεβασμιωτάτων Αρχιερέων,

Παρατηρεί

Ότι, δια της συνετής καταρτίσεως των εκκλησιαστικών νόμων και της αμέσου επελθούσης χειροτονίας των Ιεραρχών [σημ. συντ.: βλ. ανωτέρω παράγρ. Β2], η Κυβέρνησις της Α.Μ. του τρισεβάστου ημών Βασιλέως εξεπλήρωσε τας εθνικάς ευχάς και διέγειρεν υπέρ αυτής την ευλογίαν απάντων.

Όθεν, το Συμβούλιον, πιστός διερμηνεύς των ευχαριστήσεων του λαού δια την πατρικήν και ευσεβή ταύτην πρόνοιαν της Κυβερνήσεως της Α.Μ., εθεώρησεν ιερόν καθήκον του να υποβάλη υπ' όψιν του υψηλού θρόνου της Α.Μ. την δια τούτο άπειρον ευγνωμοσύνην του. Επί τοσούτον μάλιστα εφόσον, δια την επαρχίαν ταύτην ιδίως, η χειροτονία Αρχιερέως [σημ. συντ.: δηλ. του Νεόφυτου Κωνσταντινίδη] απέβαινε κατεπείγουσα, όπως δια των παραινέσεων και διδασκαλιών αυτού διασκεδασθώσι και τα τελευταία ίχνη του διεγερθέντος φανατισμού από τα απονενοημένα κηρύγματα του λαοπλάνου Χριστοφόρου και τα εκ τούτου προερχόμενα σκάνδαλα εις την τάξιν και εις τας συνειδήσεις των κατοίκων…

Και δια ταύτα παμψηφεί παραδεχόμενον,

Υποβάλλει ευσεβάστως υπ' όψιν του υψηλού θρόνου της Α.Μ. του τρισεβάστου ημών Βασιλέως την απεριόριστον  ευγνωμοσύνην και την θρησκευτικήν του αφοσίωσιν…

Εγένετο εν Σπέτσαις την 4η Νοεμβρίου 1852. Ο Πρόεδρος Ν. Α. Μπότασης, ο Αντιπρόεδρος Ν. Παπαδημητρίου, ο Γραμματεύς Λ. Παπασταύρου, τα Μέλη Εμμανουήλ Δ. Ορλώφ, Ανδρ. Μωριάτης, Δημήτριος Παρασκευάς, Ιωάν. Πέλας, Αναγνώστης Τσορώνης, Ι. Παπασταύρου, Παντ. Κρομμίδης, Β. Οικονόμου, Ν. Καράσης, δια τους αγραμμάτους Ν. Τέτε, Γ. Ζαμπέτα και Ι. Μίζη ο Ν. Παπαδημητρίου".

 

Γ. Ο ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

 

Μεγάλες ήταν οι "κόντρες" των εφημερίδων της εποχής εκείνης, ανάλογα με την κομματική τοποθέτησή τους, αφού, άλλες υποστήριζαν τη δράση του μοναχού Χριστόφορου, άλλες την κατέκριναν και φυσικά, η μία εφημερίδα επετίθετο με σφοδρούς χαρακτηρισμούς κατά της άλλης, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι σημερινές δημοσιογραφικές αντιπαραθέσεις να φαντάζουν "πταίσματα" μπροστά σ' εκείνες της Οθωνικής περιόδου. Ας διαβάσουμε κάποια αποσπάσματα από τις κυριότερες "αντιπάλους" στο δημοσιογραφικό στίβο, τις εφημερίδες "Αιών" και "Αθηνά".

α) Εφημ. "ΑΙΩΝ" φ. 1177/18.7.1851

"…Ό,τι δεν κατόρθωσαν από πολλού χρόνου εν Πελοποννήσω αι καταδιώξεις, τα μεταβατικά σώματα και άλλα τοιαύτα μέτρα, τούτο γίνεται ήδη δια του κηρύγματος ενός απλού ατόμου, του ιδιώτου καλογήρου Χριστοφόρου, εκ της Νωνάκριδος των Καλαβρύτων. Περί του ατόμου αυτού, αυτοδιδάκτου και αυτεπαγγέλτου ιεροκήρυκος, είχεν αναφέρει κακώς πέρισυ ο "ΑΙΩΝ", προκαλών την καταδίωξίν του. Τοιαύτας, τότε, έλαβε πληροφορίας σφαλεράς ο "ΑΙΩΝ", ως και η Ιερά Σύνοδος, ήτις και μετέφερε τούτον εις Αθήνας δια χωροφυλάκων, αλλ' όμως την αθωότητα και την χρησιμότητα αυτού ιδούσα, όχι μόνον δεν επέφερε τιμωρίαν τινά εναντίον του, αλλά και τον ενεθάρρυνεν [σημ. συντ. : Στις αρχές του 1851, με Κυβέρνηση του ναυάρχου Αντ. Κριεζή, η Ιερά Σύνοδος, υπό τον Μητροπολίτη Αθηνών Νεόφυτο, έδωσε την άδεια στον Παπουλάκο να κηρύττει], εις το οποίον εκουσίως ερρίφθη στάδιον.

Και τω όντι, ο άνθρωπος ούτος, ή μάλλον το γερόντιον τούτο, δια της πίστεως και του ζήλου του, δια των απλών και πειστικών διδαχών του, ως και δια της αυστηράς αφιλοκερδείας του, ου μόνον εμπνέει το προς την θρησκείαν και την ηθικήν σέβας, αλλά και τους κακούργους μεταμορφώνει εις χρηστούς πολίτας. Eντεύθεν, η τόσο άλλοτε επιπολάζουσα ζωοκλοπή, δενδροτομία, κλοπαί και άλλαι κακώσεις εξέλιπον επαισθητώς, κλοπιμαία δε πράγματα προ χρόνων, αποδίδονται εις τους κυρίους των, και πας τις βλάψας τον πλησίον του, προσέρχεται προς αυτόν ζητών συγχώρεσιν.

Ιδού τα τόσον αγαθά αποτελέσματα του απλοϊκού κηρύγματος του Θείου λόγου, κηρύγματος, μετά του οποίου ο γέρων Χριστόφορος ενώνει την Αποστολικήν αρετήν και υπομονήν, πρώτος πιστεύων ενδομύχως και ούτω μεταδίδων την πίστην εαυτού και προς τους άλλους. Νομίζομεν δέον το να εμψυχωθή ο ωφέλιμος ούτος άνθρωπος…".

β) Εφημ. "Αθηνά" φ. 1877/17.6.1852 (λίγο πριν τη σύλληψη του Παπουλάκου)

"… Δεν πιστεύομεν να υπάρχη εν Ελλάδι ψυχή ζώσα, αμφιβάλλουσα πλέον περί της εξαχρειώσεως του Αιώνος. Αν όμως και υπάρχη τις αμφιβάλλων εισέτι, ας λάβη την αηδίαν να παραβάλη τα τρία τελευταία φύλλα του με τα προηγούμενα, και αν δυνηθή ας μην οικτείρη τότε την τοιαύτην και τοσαύτην αθλιότητα και μοχθηρίαν του θρησκοκαπήλου τούτου.

Χθες εθυμίαζεν τον Βλάχον [σημ. συντ.: Υπουργός των Εκκλησιαστικών, επί υπουργίας του οποίου αναγνωρίστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο η ανεξαρτησία της Ελληνικής Εκκλησίας] με λίβανον, τον οποίον και εφίλησεν ως Ισκαριώτης, ειπών αυτώ ότι το νομοσχέδιόν του είναι της εκκλησίας θρίαμβος, και σήμερον τον καπνίζει με πίσσαν. Χθες δι' αγοραίας και αυτόχρημα τσακπινικής, μπαλτιρί-τζιπλάκικης ασχημοσύνης, διαβεβαίωνε ότι ο (Συνοδικός) Τόμος δεν πίπτει, … και σήμερον, διότι η Βουλή παμψηφεί το επεκύρωσε, την κατηγορεί βαναύσως ως δυτικίζουσαν! Και ηξεύρετε τι εννοεί ο σεμνολόγος ούτος, δυτικισμόν της Βουλής; Την ταχύτητα της ψηφίσεως του νομοσχεδίου… Χθες ετέρπετο και ηγάλλετο δια την βεβαίαν παραδοχήν του προσκυνητού Τόμου, όν εθεώρει ως βάσιν της Εκκλησίας μας, και σήμερον μυριολογά και λέγει:

«Χαθούκαμε Χριστόφορε του Ναπισμού* κολώνα!

Εγώ σ' εσένα ήλπιζα κι' εσύ εις τον Αιώνα.

Αλλ' όψονται οι Υπουργοί του έθνους οι προδόται,

Του Φαρμακίδου οπαδοί, του Πάπα στρατιώται!

Καλβίνοι ασυνείδητοι, επίβουλοι Εβραίοι,

Του ξενισμού τα όργανα, αντίχριστ' Ιουδαίοι!»

Χθές ονειροπολών ευχάς αργυράς και ευλογίας χρυσάς μας ηπείλει, με δίζυγα και τρίζυγα πυρά, αν του χαλάσωμεν τα παζαρλίκια, και σήμερον, διότι αι απειλαί του εκτιμήθησαν ως υλακαί σκύλακος, κρώζει σχίσματα και αιρέσεις, διαιρέσεις και υποδιαιρέσεις, αποχωρισμόν τραπέζης και κοίτης! Καταστροφήν του παντός!…".

 

* Ναπισμός και Ναπαίοι: H φιλορωσική τάση, οι οπαδοί του φιλορωσικού κόμματος και γενικά οι Καποδιστριακοί, από την εποχή των σφοδρών πολιτικών συγκρούσεων στο Ναύπλιο (1832).

 

Οικία πίσω από την Καποδιστριακή Στέγη.

 

Δ. ΤΙ ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΠΟΥΛΑΚΟ

 

α. Ο ιεροκήρυκας και κατόπιν Επίσκοπος Φθιώτιδας Καλλίνικος Καστόρχης (1789-1880;), τον οποίο έστειλε η Ι. Σύνοδος τον Μάιο του 1852 στη Λακωνία για να διδάξει και να ηρεμήσει τα πνεύματα (βλ. προηγούμενο τεύχος του περιοδικού μας, σελ. 15), έγραψε, άγνωστο πότε, την «Πιστή συλλογή των κατά την Πελοπόννησο και Μάνην ουσιωδεστέρων πράξεων του αγύρτου Χριστοφόρου Παπουλάκη», η οποία, μαζί με την αυτοβιογραφία του, που έγραψε το 1877, δημοσιεύτηκε στις 15.3.1913 στο εκκλησιαστικό περιοδικό «ΙΕΡΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ», όργανο του ομωνύμου Συλλόγου, που είχε τότε Πρόεδρο τον Μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητο. Από τη συλλογή αυτή αναδημοσιεύουμε κάποια χαρακτηριστικά κομμάτια, ενδεικτικά του κλίματος της εποχής:

"- Εις την Μάνην, όταν ένιπτε τας χείρας του, το χυνόμενον εξ αυτών ύδωρ ελάμβανον γυναίκες και άνδρες και το έπινον ενώπιόν του και έδιδον και εις τα τέκνα των.

– Επρόσταξε και κατεξέσχισαν μίαν εικόνα της Θεοτόκου, διότι έμαθεν ότι εζωγραφήθη εις το Τσιρίγον, όπου κατοικούν Άγγλοι και διότι ομοιάζει, έλεγε, με τας ειδωλικάς εικόνας της Αγίας Ειρήνης.

– Δύο ιερείς παρεφρόνησαν ένεκα της μεγίστης αυτών θρησκομανίας και ο ένας εξ αυτών πάσχει δεινώς εις το Γύθειον.

– Κατεξέσχισαν την εγκύκλιον της Ιεράς Συνόδου, λέγοντες ότι Χριστόφορον γνωρίζουν και όχι Σύνοδον.

– Έκαμε νεύμα των γυναικών και πάραυτα ελιθοβόλησαν αύται τον Έπαρχον Οιτύλου, τον Γερμανόν Κατζάκον και τον μοίραρχον Ζωγράφον, προσεγγίσαντας να τον συλλάβωσι και παρ' ολίγον να τους θανατώσουν.

– Εις την Καστανιάν της Σπάρτης, όπου ήτο 4.000 λαός συνηγμένοι, είπεν ότι ο Αντίχριστος είνε γεννημένος εις την Αγγλίαν προ 11 ετών και να προσέξουν όλοι εφέτος να μη δουλεύσουν τα υποστατικά των, να μην οικοδομήσει κανείς σπίτι και να μην υπανδρευθή διότι μετά έναν χρόνον θα ιδούν μεγάλα και φοβερά πράγματα. Και ταύτα είπεν ενώπιον των δημοτικών αρχών.

– Παντού μετά τον πολύωρον λόγον του εγέμιζον ένα μεγάλο αγγείον από νερό, και αφού ο αγύρτης το εσταύρωνε με τον ξύλινον σταυρόν του, εχύνετο ο λαός και το ελάμβανεν ως μέγιστον αγιασμόν και το έθετον εις το εικόνισμά των.

– Εις την Τρίπολιν δύο νέοι παρεφρόνησαν, διότι εξωμολογήθηκαν προς αυτόν και τους διώρισε να αναγιγνώσκουν ακαταπαύστως την «Αμαρτωλών Σωτηρίαν».

– Επαρακίνει τον λαόν εις την Μάνην να εισέλθη εις το Γύθειον δια να αρπάση το Ευαγγέλιον από το γυφτόσπιτον. Ούτως ωνόμαζε το Ειρηνοδικείον.

– Εδίδασκε παντού να μην δεχθούν δεσποτάδες από τα διαβολοεπιστήμια, αλλά από τα μοναστήρια και από τους παπάδες του λαού.

– Επαρακίνει πολύ τους λαούς να υπάγουν εις τας Αθήνας δια να καύσουν την εκκλησίαν της Αγίας Ειρήνης, ως έχουσα είδωλα αντί εικόνων.

– Επαρακίνει τους λαούς να μη στέλλουν τα τέκνα των εις τα αλληλοδιδακτικά σχολεία, ουδέ εις τα ελληνικά, δια να μη γίνωσι λουθηροκαλβίνοι, ουδέ να τα εμβολιάζουν, διότι το εμβολίασμα, έλεγεν, είνε βούλλα του διαβόλου".

β. Ο καθηγητής Δημ. Χ. Δουκάκης στο ως άνω περιοδικό «ΙΕΡΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ», γράφει το καλοκαίρι του 1914 στον επίλογο του άρθρου του για τη δράση του Παπουλάκου:

"… H φήμη του Παπουλάκου διετηρήθη επ' αρκετόν χρόνον εις τους οπαδούς του και πολλοί υπήρχον οι πιστεύοντες εις την αγιότητα και εις το προφητικόν του χάρισμα, διατηρούντες ευσεβώς περίαπτα [φυλαχτά] φέροντα τεμάχια εκ του ράσου του, ή σταυρόν ξύλινον υπ' εκείνου δωρηθέντα. Τηλικούτος δε σεβασμός υπήρχε παρά τω λαώ, ώστε ήθελον μετά τον θάνατόν του να τον ανακηρύξωσιν ως άγιον. Μετά δε παρέλευσιν ετών τινών, Λάκωνες μεταβάντες εις την Μονήν Παναχράντου εζήτησαν την άδειαν παρά του ηγουμενοσυμβουλίου όπως ανασκάψωσι τον τάφον του και ανακομίσωσι τα οστά αυτού εις την πατρίδα των. Αλλ' οι μοναχοί ηρνήθησαν προφασιζόμενοι ότι ηγνόουν που κείται θαμμένος και ούτω απήλθον άπρακτοι.

Τοιούτος ήτο ο αιρεσιάρχης Χριστόφορος, ο καταταράξας δια των διδαχών του επί δεκαετίαν ολόκληρον την Πελοπόννησον. Η λαϊκή μούσα απεθανάτισε τα συμβάντα δια του εξής άσματος:

Ναυπλία μου, Ναυπλία,

Ναυπλία ποθητή

Αι σάλπιγγες φωνάζουν

Στη Μάνη οι στρατοί!

Αγύρτα Παπουλάκη

Αν ίσως και πιασθής

Στον τρίγκο της Ματθίλδης*

Ευθύς θα κρεμασθής".

* Η «Ματθίλδη» ήταν πολεμική γολέτα που περιπολούσε στα παράλια της Λακωνίας, ονομασθείσα έτσι προς τιμή της αδελφής του Όθωνα, μεγάλης Δούκισσας της Έσσης.

 

γ. Ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρυσόστομος Παπαδόπουλος (1868-1938) στο βιβλίο του «Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος» (1920), μεταξύ άλλων, γράφει: 

"… Εις άκρον φιλελεήμων και αγαθοεργός ών προκαλούσε την συμπάθειαν και την αγάπην των χωρικών, στερούμενος δε παιδεύσεως ηδυνήθη δια της μελέτης των εκκλησιαστικών βιβλίων ν' αποκτήση γνώσεις τινάς περί της χριστιανικής θρησκείας και να εκδηλοί το βαθύ αυτού θρησκευτικόν συναίσθημα δι' απλής αλλά θερμής και ζωηράς ευγλωττίας, συναρπαζούσης τον λαόν. Γέρων εβδομηκοντούτης τότε και σεβάσμιος παρέστη εν μέσω των χωρικών, ως απόστολος και προφήτης, ακαταπονήτως περιοδεύων και κηρύττων. Εξ Αχαΐας μετέβη εις Αρκαδίαν, συνεγείρων ανά τα όρη αυτής πλήθη χωρικών, έλαβε δε τω 1851 και άδειαν παρά της Ι. Συνόδου κηρύγματος καθ' όλην την Πελοπόννησον, διότι εκήρυττε κατά της ζωοκλοπής, της ληστείας και επιορκίας και υπέρ της αυστηράς τηρήσεως των θρησκευτικών καθηκόντων…".

 

δ. Ο κ. Ανδρέας Α. Νασιόπουλος στον επίλογο του βιβλίου του «Ο Αληθινός Παπουλάκος» (Αθήνα, 1984), γράφει:

"… Για να αντιληφθεί κανείς το ύψος της αξίας του Παπουλάκου και να κατανοήσει το μέγεθος της προσφοράς του, πρέπει να εξετάσει με βλέμμα ερευνητικό την κατάσταση, που είχε δημιουργηθεί στον Ελλαδικό χώρο και στην Εκκλησία της Ελλάδας μετά το 1821 και αργότερα 3-4 δεκαετίες, τότε, που και ο ίδιος έζησε και έδρασε. Βλέποντας πως επικεφαλής της ορθόδοξης χώρας μας τοποθετήθηκε με ωμό τρόπο από τη Δύση ένας καθολικός ηγεμόνας, που μαζί με την προτεσταντική αντιβασιλεία του άρχισαν να επιβάλουν στο κράτος νέους τρόπους ζωής, αντίθετους προς τα πατροπαράδοτα βιώματα του λαού και να επιφέρουν κάθετες και βαθειές αλλαγές και τροποποιήσεις στα της Εκκλησίας, πίκρα και οργή γέμιζε την ψυχή του.

Σαν Έλληνας αγανακτεί από την παραπάνω «νέα τάξη πραγμάτων» και σαν χριστιανός ορθόδοξος εξανίσταται για την πραξικοπηματική ανακήρυξη της Εκκλησίας της Ελλάδας ως αυτοκέφαλης και την απομάκρυνσή της από τις πηγές της Ορθοδοξίας. Ανησυχούσε πολύ, βλέποντας την αδυναμία της Εκκλησίας να αντιδράσει στις παραπάνω ενέργειες, γιατί ήταν δέσμια της ετερόδοξης ηγεσίας του Κράτους και επί πλέον, γιατί ηγεσία της τότε Εκκλησίας δεν υπήρχε…

Στην ψυχή του Παπουλάκου διακρίνεται ένα ξέσπασμα ελληνικότητας και μια έκρηξη ορθόδοξης αγωνίας. Ο λαός αγάπησε τον Παπουλάκο, γιατί ήταν συνεπής προς όσα έλεγε και γιατί τον διέκρινε πίστη ορθή και σκέψη καθαρή…

Υπήρξε λοιπόν ο Παπουλάκος όχι τυχαίος, ούτε φανατικός μοναχός και απαράδεκτος σαν απαίδευτος, αλλά ένα φωτεινό μετέωρο της Ορθοδοξίας, που με την αγνή, απλοϊκή και φωτεινή του διδασκαλία θα φωτίζει πάντοτε τις μέλλουσες γενεές στο δρόμο του χριστιανικού καθήκοντος…".

* * *

Πολλά, θετικά και αρνητικά, έχουν γραφτεί τα τελευταία 150 χρόνια από εκκλησιαστικούς και μη παράγοντες για τη δράση του Παπουλάκου, τα οποία δεν είναι δυνατόν να περιληφθούν στο σύντομο δημοσίευμά μας, στο οποίο προσπαθήσαμε ν' αποτυπώσουμε μόνο κάποιες καταστάσεις που δημιουργήθηκαν το 1852 στο νησί μας.

Πάντως, όποιος θελήσει να δει σε βάθος το φαινόμενο «Παπουλάκος», πρέπει να «βιώσει», αν είναι δυνατόν, τις συνθήκες της θολής αυτής εποχής ανατρέχοντας σε μια μεγάλη ποικιλία αρχειακών στοιχείων, που αναφέρονται στην πολιτική, εκκλησιαστική, διπλωματική και δημοσιογραφική επικαιρότητα. Μέσα σ' αυτόν τον «κυκεώνα» γραπτών κειμένων θ' αντικρίσει κανείς πολιτικούς καιροσκοπισμούς, υποκρισίες, κομματικά πάθη, σκοπιμότητες και συμφέροντα τα οποία, οπωσδήποτε, δεν ήταν κοντά στις ανάγκες και τα αιτήματα του φτωχού και απαίδευτου λαού, που προσπαθούσε, μετεπαναστατικά, να βρει το βηματισμό του.

Κλείνοντας, θεωρούμε ότι, πάνω στα γεγονότα αυτά, που έμειναν στη ιστορία του νεότερου ελληνικού Κράτους ως «Χριστοφορικά», η Ιστορία δεν έχει πει ακόμα την τελευταία της λέξη.

 

Κ. Ν. Κ.

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΑ τεύχη 93 και 94 ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ» (Ιούλιος – Δεκέμβριος 2005). Έρευνα Κώστα Ν. Κουλαλόγλου, Προέδρου Ένωσης Σπετσιωτών.

 

ΠΗΓΗ:  http://spetses.wordpress.com/filoxenoumena/papoulakos/

Έντεκα χρόνια μετά τη σύλληψη του Αμπντουλάχ Οτζαλάν,

το κουρδικό ζήτημα παραμένει ζωντανό και επίκαιρο.

 

 

 

 

Το Κουρδικό ζήτημα αποτελεί μία πολύ σημαντική παράμετρος της περιοχής που περιλαμβάνει αρχικά την Τουρκία, στη συνέχεια το Ιράκ, όπου ήδη Ελλάδα έχει διπλωματική εκπορσώπηση με γραφείο στην Ερμπίλ της ομοσπονδης Κουρδικής οντότητας,   και φυσικά  στο Ιράν και τη Συρία.

Και αυτό όχι μόνο γιατί  σ' αυτά τα κράτη οι Κούρδοι αποτελούν ένα μεγάλο μέρος του συνολικού πληθυσμού και η παρουσία τους είναι αδιάλειπτη εδώ και χιλιάδες χρόνια, αλλά γιατί οι Κούρδοι αποτελούν πλέον κεντρική συνιστώσα των μελλοντικών εξελίξεων στην περιοχή. Αυτό φαίνεται  στο Ιράκ, στη θέληση των Κούρδων της Τουρκίας να συνεχίσουν την προσπάθειά τους  με ένοπλη πάλη και πολιτική δραστηριοποίηση,  στον πολιτικό αγώνας των Κούρδων του Ιράν και της Συρίας, δεδομένα που συγκροτούν προϋποθέσεις υλοποίησης δημιουργίας Κουρδικού κράτους,  του οράματος δηλαδή εκατομμυρίων Κούρδων σε όλον τον πλανήτη.

Η σύλληψη του Οτζαλάν πριν 11 χρόνια, δεν κατέστειλε το κουρδικό κίνημα όπως  ήθελαν κάποιοι, το αντίθετο του κουρδικό ζήτημα είναι ανοιχτό και θα επηρεάσει τις άμεσες εξελίξεις στην περιοχή μας.

 

* Από την εισαγωγή του Φάνη Μαλκίδη στο βιβλίο του εκπροσώπου του Κουρδικού Εθνικού Κογκρέσου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ahmet Dere «Οι Κούρδοι. Ένας λαός που δεν μπορεί να  αμφισβητηθεί η ύπαρξή του» Αθήνα: εκδ. Γόρδιος.

Έλληνες ή Χριστιανοί;

 

Του παπα Ηλία Υφαντή

 

 

Το ότι ο καπιταλισμός είναι το καταχθονιότερ σε βάρος των ανθρώπων και της ανθρωπότητας κοινωνικό καθεστώς, δεν είναι δύσκολο πλέον να το καταλάβουμε. Κι ούτε μας χρειάζεται κάποιος θεωρητικός του μαρξισμού, για να μας το αναλύσει. Αφού ήδη είναι πια για μας βοώσα και κράζουσα εφιαλτική και οδυνηρή πραγματικότητα.

Της οποίας πραγματικότητας διαπρεπείς, δυστυχώς, εκπρόσωποι είναι κάποιοι πολιτικοί μας. Οι οποίοι, μετά το πλιάτσικο του δημόσιου κορβανά και των ασφαλιστικών ταμείων, μας καλούν, να πληρώσουμε εμείς τα επίχειρα της ληστρικής τους πολιτικής. Και όχι μόνο! Αλλά…

Να πληρώσουμε, λέει, ακόμη και ένα εκατομμύριο εφτακόσιες χιλιάδες (1.700.000) ευρώ, ως υπερωρίες, για τις εξεταστικές επιτροπές, που θα έχουν, ως έργο τους να διερευνήσουν (=κουκουλώσουν), όπως φαίνεται, τελεσίδικα τον οχετό των σκανδάλων τους. Των οποίων ασφαλώς φρόντισαν να παραγράψουν τις ποινικές τους συνέπειες. Κι ακόμη:

Να πληρώνουμε από πάνω, κάθε χρόνο πάνω από ενάμιση εκατομμύριο (1.500.000) ευρώ σε κάποια «ιδρύματα», που είναι επιφορτισμένα να γράφουν, λέει, την εφιαλτική τους ιστορία…

Τιμής ένεκεν, όπως φαίνεται. Επειδή μας παρέδωσαν βορά στη διεθνή ληστοσυμμορία του καπιταλισμού. Στα αδηφάγα όρνεα και τους καρχαρίες της τοκογλυφίας. Στους φονιάδες και τους όπισθεν αυτών κρυπτόμενους δολοφόνους των λαών. Που τον τελευταίο καιρό κάνουν σε βάρος μας επίδειξη του ληστρικού τους παροξυσμού. ‘Όμως…

Αυτό το οποίο, όπως φαίνεται, δεν μπορούμε να καταλάβουμε ακόμη είναι ότι το μαφιόζικο αυτό κατεστημένο προωθεί συστηματικά και προγραμματισμένα, παράλληλα με την οικονομική, και την πνευματική και ηθική μας εξόντωση. Ότι δηλαδή, εκτός απ' τη δολοφονία του σώματός μας, μεθοδεύουν και τηδολοφονία της ψυχής μας.

Κι έχουν επιστρατεύσει,γι' αυτό το σκοπό, κάποιους ντόπιους εφιάλτες ή διεθνείς πράκτορες, στους οποίους φορούνε τους κοθόρνους βαρύγδουπων τίτλων (κα

θηγητές πανεπιστημίων «και άλλα ηχηρά παρόμοια»). Και τους προσφέρουν πακτωλούς χρημάτων για την έκδοση βιβλίων, προβολή κινηματογραφικών έργων, κλπ. Με ανερμάτιστο πνευματικό υπόβαθρο και προφανέστατα, προπαγανδιστικό περιεχόμενο.

 Με τα οποία στοχεύουν – μεταξύ πολλών άλλων – και στην κατάρα, που μας κατατρύχει απ' τ' αρχαία μέχρι σήμερα χρόνια. Τις εμφύλιες, δηλαδή, διαμάχες και τους αλληλοσπαραγμούς. Που επιδιώκουν να αναζωπυρώνουν, υποδαυλίζοντας τις ένθεν και ένθεν ανύπαρκτες, κατά κανόνα, διαφορές μας.

Όπως κάνουν, συνήθως τώρα σιμά κοντά στη γιορτή των Τριών Ιεραρχών, προβάλλοντας μας το αμείλικτο, δήθεν, δίλημμα, με το οποίο μας καλούν να επιλέξουμε, αν είμαστε: «Έλληνες ή Χριστιανοί»;

Δίλημμα, που δείχνει απλά και μόνο ότι αυτοί, που το έχουν εφεύρει, πέρα απ' την προφανή δολιότητά τους, αποκαλύπτουν και την ταυτότητά τους. Αφού συλλαμβάνονται να μη γνωρίζουν όχι μόνο το χριστιανισμό, που μισούν, αλλά ούτε και τον ελληνισμό, του οποίου παρουσιάζονται, δήθεν, ασυμβίβαστοι θαυμαστές και υπέρμαχοι.

Όταν είναι γνωστό στους έχοντες και στοιχειώδη έστω γνώση των δύο αυτών πνευματικών μεγεθών, ότι όχι μόνο δεν αλληλοαναιρούνται και δεν αλληλοσυγκρούονται, αλλά και εναρμονίζονται μεταξύ τους και αλληλοσυμπληρώνονται άριστα.

Γεγονός που επιβεβαιώνεται μέσα απ' τη δαψιλή παιδεία των Τριών Ιεραρχών. Των μεγαλοφυών αυτών εραστών του ελληνικού και του χριστιανικού πνεύματος.

Καρπός της πνευματικής αρμονίας των οποίων υπήρξαν οι μέχρι αυτοθυσίας αγώνες τους για την πνευματική αφύπνιση του λαού και την κοινωνική δικαιοσύνη.

Στάση και συμπεριφορά, που καθόλου δεν αρέσει στους λήσταρχους και απατεώνες όλων των τόπων και των εποχών. Που θέλουν το λαό κοιμισμένο και την αρπακτικότητά τους ασύδοτη και αφηνιασμένη. Όπως «καλή ώρα» συμβαίνει στις μέρες μας. Και επιστρατεύουν εναντίον της οποιασδήποτε προσπάθειας τους εξωνημένους αυτούς προπαγανδιστές και συκοφάντες.

Γιατί γνωρίζουν πως το δραστικότερο αντίδοτο, απέναντι στα κάλπικα διλήμματά τους και την τοκογλυφική κακουργία του καπιταλισμού είναι η αρμονία του ελληνικού και του χριστιανικού πνεύματος.

Η οποία αρμονία μας καλεί σε κάθε τέτοια πρόκληση να απαντούμε ανενδοίαστα ότι η καλύτερη επιλογή, που έχουμε να κάνουμε ως άνθρωποι είναι να είμαστε: Και Έλληνες και Χριστιανοί!…

Ακολουθώντας πάντα το υπόδειγμα κι τη συνταγή, που ενσαρκώνεται στο βίο και την πολιτεία των Τριών Ιεραρχών…

 

Παπα-Ηλίας, 30-01-2010

 

http://papailiasyfantis.blogspot,com

http://papailiasyfantis,wordpress.com

E-mail: papailiasyfantis@gmail.com

 

Το επαναστατικό μήνυμα των  Τριών Ιεραρχών και η εποχή μας*

Του Ανδρέα Αργυρόπουλου**

 

ΑΥΘΕΝΤΙΚΗ ΠΙΣΤΗ – ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΝΕΥΜΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Χωρίς αμφιβολία η εποχή μας έχει πολλά κοινά, με αυτή των Τριών Ιεραρχών. Πόλεμοι, βίαιες συγκρούσεις, κοινωνικά αδιέξοδα, άλυτα οικονομικά προβλήματα, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, κοινωνικές διακρίσεις, θρησκευτικές διαμάχες, εξεγέρσεις κλπ. Το μήνυμα των Τριών Πατέρων της Εκκλησίας μας πάντα επίκαιρο και επαναστατικό, έρχεται να μας θυμίσει τη χριστιανική αυθεντικότητα, να προτείνει λύσεις και να δώσει κατευθύνσεις, που γεμίζουν ελπίδα και απελευθερώνουν.

Οι Τρεις Ιεράρχες υπήρξαν ολοκληρωμένες προσωπικότητες που δεν διακρίθηκαν μόνο σ' έναν τομέα αλλά παντού. Όλοι τους χαρακτηρίζονταν για τη θεολογική αλλά και την ευρύτερη επιστημονική τους συγκρότηση, τη ριζοσπαστική κοινωνική τους παρουσία, την ανοικτότητα του πνεύματος και την κριτική στάση τους απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία.

Οι Τρεις Ιεράρχες τάραξαν τα νερά της εποχής τους και άφησαν παρακαταθήκες με αιώνια αξία. Θλίβεται κανείς όταν βλέπει την αναγνώριση του επιστημονικού τους έργου σε παγκόσμια κλίμακα από τη μια μεριά και από την άλλη, την άγνοια ή ακόμα και την απαξίωση που υπάρχει γι' αυτούς στην πατρίδα μας. Λίγα μόλις χρόνια μετά το θάνατό τους τα κείμενά τους μεταφράζονται στα Λατινικά και με την πάροδο του χρόνου σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Στη Δύση αλλά και παγκοσμίως δεν είναι λίγοι οι ερευνητές από το χώρο της Ιατρικής, της Κοινωνιολογίας, των Πολιτικών Επιστημών, της Παιδαγωγικής, της Φιλοσοφίας, της Θεολογίας και της Ψυχολογίας που μελέτησαν το έργο των Πατέρων της Εκκλησίας τονίζοντας την αξία του. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η επίδραση του συγγραφικού του έργου στους Ευρωπαίους επιστήμονες κυρίως των ανθρωπιστικών σπουδών από την εποχή της Αναγεννήσεως μέχρι σήμερα.

Ενδεικτικά, αναφέρουμε ότι τα έργα του Μεγάλου Βασιλείου άρχισαν να διδάσκονται στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων το 16ο αιώνα, το δε πόνημά του: «Προς του νέους …;» απέκτησε τόσους θαυμαστές στη Δύση, που εντός 50 ετών (1449-1500) γνώρισε 20 εκδόσεις. Τα Άπαντά του, έχουν εκδοθεί στα Γερμανικά από το 1776. Είναι ευτύχημα ότι τα τελευταία χρόνια και στην πατρίδα μας έχει αρχίσει μια προσπάθεια ανακάλυψης του έργου των Τριών Ιεραρχών και στο θεολογικό χώρο, αλλά και πέρα απ' αυτόν, πράγμα πολύ ελπιδοφόρο.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι την επιστημονική τους κατάρτιση οι Τρεις Ιεράρχες δεν τη χρησιμοποίησαν για ατομική προβολή, αλλά για να προσφέρουν στον αδερφό τους.

Ο Βασίλειος, γιατρός ο ίδιος, ιδρύει τη γνωστή σε όλους μας Βασιλειάδα μια «πόλη φιλανθρωπίας». Εκεί οργανώνει το πρώτο δημόσιο νοσοκομείο, στο οποίο υπάρχουν κατοικίες γιατρών, νοσηλευτικού προσωπικού και ειδικές πτέρυγες για λεπρούς και πάσχοντες από επιδημικές ασθένειες. Μας γίνεται γνωστό από τα κείμενα ότι ο ίδιος παρότι καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια «έδινε το χέρι στους λεπρούς, τους φιλούσε αδελφικά και τους φρόντιζε ο ίδιος προσωπικά». Συνιστούσε μάλιστα στους επισκόπους της δικαιοδοσίας του, την ίδρυση παρόμοιων με την Βασιλειάδα ιδρυμάτων. Σιγά-σιγά οργάνωσε ένα δίκτυο υπηρεσιών υγείας σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία.

Ο Χρυσόστομος που σπούδασε κι αυτός γιατρός χτίζει πολλά νοσοκομεία στην Κωνσταντινούπολη, στα οποία όπως και ο Βασίλειος περιποιείται ο ίδιος τους ασθενείς.

Η επιστημονική έρευνα έχει καταδείξει ότι ο Βασίλειος και ο Χρυσόστομος είναι ουσιαστικά οι εμπνευστές ενός δημόσιου συστήματος υγείας που με την πάροδο του χρόνου απλώνεται σε ολόκληρη την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η αγάπη για τους Πατέρες, δεν είναι θεωρητικό κατασκεύασμα, έχει κόστος. Είναι πράξη που απαιτεί υπευθυνότητα και διάθεση για διαρκή προσφορά.

Οι Τρεις Ιεράρχες στηρίζουν με κάθε τρόπο τους φτωχούς, τους κυνηγημένους και τους απροστάτευτους της εποχής τους. Θεωρούν αυτονόητο να θυσιαστούν για τον κάθε έναν από αυτούς. Η περιθωριοποίηση των κοινωνικά αδύνατων δεν συνάδει με το ορθόδοξο ήθος. Κάθε άνθρωπος αποτελεί ανεπανάληπτη προσωπικότητα, είναι εικόνα του Θεού. «Με ποιο δικαίωμα» αναρωτιέται ο Χρυσόστομος «μπορεί κανείς να περιφρονεί εκείνους τους οποίους ο Θεός τόσο τιμά ώστε τους δίνει το Σώμα και το Αίμα του Υιού του». Η επιμονή του μάλιστα να κτίσει το λεπροκομείο, όχι σε κάποια υποβαθμισμένη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, αλλά στην πλουσιότερη συνοικία έξω απ' την πόλη, εκεί που ζούσαν μεγάλοι γαιοκτήμονες και οι οποίοι έβλεπαν την οικονομική αξία των πολυτελών οικημάτων να μειώνεται λόγω της γειτνίασης με το κτήριο αυτό, αποτέλεσε και την αφορμή για την οριστική δίωξή του, που θα τον οδηγούσε στην εξορία και στο βασανιστικό θάνατο.

Στο μεγάλο λιμό που έπληξε την περιοχή του ο Βασίλειος στηλιτεύει τη δράση των μαυραγοριτών, που θέλουν να πλουτίσουν σε βάρος των λιμοκτονούντων συμπατριωτών τους, οργανώνει συσσίτια για όλο το λαό προσφέροντας βοήθεια χωρίς καμιά διάκριση σε χριστιανούς, ειδωλολάτρες, Ιουδαίους και αιρετικούς σώζοντας χιλιάδες από βέβαιο θάνατο. Άλλοτε παρακαλώντας, και άλλοτε με δυναμικό τρόπο ζητάει από τους άρχοντες την απαλλαγή των φτωχών από τη φορολογία, ενώ δεν παραλείπει να παρέμβει για τα συμφέροντα των εργαζομένων στα ορυχεία του Ταύρου.

Ο Χρυσόστομος μόλις ανέρχεται στον Αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, πουλάει τα πολυτελή σκεύη και έπιπλα της Αρχιεπισκοπής χάρη των παλαιών και νέων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Διακόπτει άμεσα τη διοργάνωση επίσημων και πλούσιων δείπνων στο χώρο της Αρχιεπισκοπής και με τα χρήματα που εξοικονομεί οργανώνει συσσίτια για 7.000 φτωχούς καθημερινά, χωρίς υπολογίζονται σε αυτό το νούμερο οι ξένοι και αυτοί που για κάποιο διάστημα βρισκόντουσαν στην πόλη.

Υποστηρίζει κάθε έναν που αδικείται από την πολιτική εξουσία φτάνοντας στο σημείο να συγκρουστεί με την αυτοκράτειρα, όταν εκείνη καταπατά το κτήμα μιας φτωχής χήρας. Ο ίδιος ζει λιτά και ασκητικά, όπως αρμόζει σ' έναν ιεράρχη, προκαλώντας το θαυμασμό του απλού λαού, αλλά και την περιφρόνηση των πλούσιων και κοινωνικά ισχυρών αντιπάλων του. Ανυποχώρητος στα πιστεύω, του δεν αρέσκεται στον να συγκαλύπτει νοσηρές καταστάσεις μέσα στον εκκλησιαστικό χώρο.

Δε διστάζει να καθαιρέσει μεγάλο αριθμό επισκόπων με την κατηγορία του χρηματισμού κατά την άσκηση της ιεροσύνης.

Αντιμετωπίζει δραστικά το σκανδαλισμό που προκαλούσαν στου πιστούς με τον πολυτελή βίο τους, απερίσκεπτοι κληρικοί και α-μόναχοι μοναχοί. Η θέση των μοναχών κατά τον ιερό Πατέρα είναι στα μοναστήρια τους, όχι σε κοσμικές εκδηλώσεις και δεξιώσεις επισήμων, που οδηγούν σε σχέσεις διαπλοκής με την έκαστε εξουσία, γι' αυτό το λόγο και επέβαλε την παραμονή τους στις μονές.

Οι Τρεις Ιεράρχες ζητάνε από τους χριστιανούς της εποχής τους, να ανακαλύψουν την αυθεντική θρησκευτικότητα, αυτή που απελευθερώνει τον άνθρωπο, μακριά από δεισιδαιμονίες, προλήψεις και φοβίες. Ενδιαφέρονται για την ερμηνεία των Γραφών, βοηθώντας έτσι τους χριστιανούς όχι μόνο της εποχής τους αλλά και διαχρονικά στην κατανόηση και εμπέδωση των ιερών κειμένων. Οφείλουμε να αναφέρουμε ότι ο Χρυσόστομος θέλοντας να είναι ακριβής στο έργο της ερμηνείας της Βίβλου κάνει 7.000 παραπομπές στην Παλαιά και 11.000 στην Καινή Διαθήκη. Οποιοσδήποτε από τους παρόντες έχει ασχοληθεί με στοιχειώδη επιστημονική έρευνα κατανοεί το μέγεθος του παραπάνω εγχειρήματος.

Άνθρωποι με ανοιχτούς πνευματικούς ορίζοντες, οι Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν κατ' επανάληψιν στα κείμενά τους την αξία της αρχαίας ελληνικής παιδείας. Ο Γρηγόριος αντιδρώντας στις απόψεις κάποιων ακραίων και φοβικών χριστιανών, που αρνούνταν τη μελέτη της κλασικής παιδείας, υποστηρίζει πως είναι «αγροίκοι και αγράμματοι», όσοι δε δέχονται την αξία της. Αποκαλεί την πόλη των Αθηνών που ήταν κέντρο σπουδής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, «Χρυσή Αθήνα των Γραμμάτων».

Οι Τρεις Ιεράρχες δεν ήθελαν τους χριστιανούς νέους ανθρώπους χωρίς κριτική σκέψη, χωρίς ευρύτητα γνώσεων, χωρίς γενικότερο προβληματισμό. Τους ήθελαν μέσα στην κοινωνία και τη ζωή, μετόχους των κοινωνικών ανησυχιών και φιλοσοφικών ρευμάτων. Ο Χρυσόστομος τους προτείνει να σπουδάσουν πρώτα στα δημόσια ειδωλολατρικά σχολεία κι όχι στα μοναστήρια, ενώ ο Μ. Βασίλειος στέλνει στον εθνικό Λιβάνιο φτωχούς χριστιανούς νέους για να σπουδάσουν κοντά του, ενώ δεν χάνει ευκαιρία να υμνήσει την αξία της φιλοσοφίας και της προσφοράς της στη διατύπωση των χριστιανικών δογμάτων.

Και οι τρείς αντιδρούν σε μια επιφανειακή πνευματικότητα, σε ένα ακίνδυνο χριστιανισμό, σε μια πίστη που τυφλώνει και σε μια εκκλησία που δεν είναι η οδός της αληθινής σωτηρίας και ζωής, αλλά ένα μέσο στα χέρια των ισχυρών για τη χειραγώγηση και εκμετάλλευση ανθρώπων και λαών. Οι Τρεις Ιεράρχες δεν μπορούν να συμβιβαστούν με την υποκρισία των βολεμένων χριστιανών:

«ξέρω πολλούς», λέει ο Χρυσόστομος, «που νηστεύουν και προσεύχονται και στενάζουν, επιδεικνύοντας κάθε λογής αδάπανη ευλάβεια. Ενώ ούτε ένα οβολό δε δίνουν στους θλιβόμενους. Τι κέρδος έχουν από την υπόλοιπη αρετή τους; Γι' αυτούς η βασιλεία των ουρανών είναι κλειστή». Και ο Γρηγόριος συμπληρώνει: «Μη τεντώνεις τα χέρια σου στον ουρανό αλλά στα χέρια των φτωχών. Αν εκτείνεις τα χέρια σου στα χέρια των φτωχών έπιασες την κορυφή του ουρανού». 

 

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ

 

Οι κοινωνικές θέσεις τους είναι τόσο σύγχρονες και ριζοσπαστικές που νομίζει κανείς πως έχουν γραφεί μόλις τον τελευταίο αιώνα και μάλιστα κατά τα διαστήματα των μεγάλων κοινωνικών επαναστάσεων και συγκρούσεων. Ο Νικόλας Μπερντιάεφ ο μεγαλύτερος ίσως Ρώσος διανοητής του 20ου αιώνα μεταξύ των άλλων αναφέρει «στον Μεγάλο Βασίλειο όπως και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο η κοινωνική αδικία, δημιούργημα της κακής διανομής του πλούτου κριτικάρεται με μια δριμύτητα που θα έκανε τον Προυντόν και τον Καρλ Μαρξ να χλωμιάσουν».

Ο γνωστός σε όλους ΄Εριχ Φρομ στο βιβλίο του «Να έχεις ή να είσαι» προβάλλει τις απόψεις των Πατέρων για την κοινοκτημοσύνη αξιολογώντας τες θετικά. Για τους Τρεις Ιεράρχες το πρόβλημα της ανισοκατανομής των αγαθών δεν αποδίδεται στο θέλημα του Θεού, ούτε σε φυσικές αιτίες και τυχαία γεγονότα αλλά σε συγκεκριμένες ενέργειες αυτών που κατέχουν την εξουσία και τον πλούτο.

«Οι κοινωνικές ανισότητες δεν είναι θέλημα Θεού», λέει ο άγιος Γρηγόριος «ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο ελεύθερο …; Με την πτώση θρυμματίστηκε η αρχική ενότητα και ισοτιμία μεταξύ των ανθρώπων, οι θρασύτεροι με τη βοήθεια του πολιτικού νόμου, τον οποίο κατέστησαν όργανο καταδυναστεύσεως, επιβλήθηκαν στους ασθενέστερους και έτσι οι άνθρωποι χωρίστηκαν σε πλούσιους και φτωχούς, ελεύθερους και δούλους και σε πολλές άλλες κατηγορίες. Εμείς όμως, σαν χριστιανοί οφείλουμε να αποβλέπουμε και να τείνουμε στην αρχική ενότητα και όχι στην κατοπινή διαίρεση, στο νόμο του Θεού και όχι στο νόμο του ισχυρού», (Περί φιλοπτωχίας PG 35, 892 Α-Β).

Είναι πασιφανές ότι ο νόμος του Θεού, δηλαδή ο νόμος της αγάπης, της ισότητας, της ελευθερίας της ειρήνης, δεν έχει τίποτα κοινό με το νόμο των ισχυρών κάθε εποχής.

Ο Μέγας Βασίλειος γίνεται πολύ παραστατικός όταν θέλει να αναφερθεί στην αδικία και την αρπαγή του πλούτου από τους κοινωνικά δυνατούς, ανατρέποντας μάλιστα με τα λεγόμενά του τις κοινωνικά αποδεκτές αντιλήψεις περί κλοπής: «συνήθως» λέει «χαρακτηρίζονται κλέφτες αυτοί που κλέβουν πορτοφόλια από τα λουτρά. Δεν είναι όμως αυτοί οι πραγματικοί κλέφτες …; αλλά κάποιοι …; που αποτελούν τις πολιτικές αρχές πόλεων και εθνών, άλλα αφαιρούν κρυφά, άλλα παίρνουν φανερά με τη βία …; Κοινωνοί της κλοπής όμως γίνονται κι αυτοί που θεωρούνται άρχοντες της Εκκλησίας, όταν παίρνουν απ' αυτούς χρήματα …;», για οποιουσδήποτε λόγους. «Αντί να τους ελέγχουν και να τους νουθετούν …; εύκολα τους απλώνουν το χέρι και του μακαρίζουν …; και τους αδύνατους τους μισούν για τις πράξεις αυτές ενώ τους άλλους που είναι μεγάλοι κλέφτες τους θαυμάζουν».

Ο Μέγας Βασίλειος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος θεωρούν ότι η κοινοκτημοσύνη είναι η λύση του κοινωνικού προβλήματος και προτείνουν την πρωτοχριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων όπου όλα ήταν κοινά, σαν πρότυπο για μια δίκαιη κοινωνική οργάνωση των χριστιανικών κοινωνιών, (PG 31, 325 Α-Β).

O Μακ. Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας κ. Αναστάσιος αναφέρει για τους Τρεις Ιεράρχες: «η γλώσσα τους αποκτά μια μοναδική οξύτητα όταν κηρύσσουν την ισότητα και την αδελφοσύνη όλων των ανθρώπων. Αφύσικα βλέπει» φωνάζει ο Μέγας Βασίλειος όποιος κάνει διακρίσεις μεταξύ των ανθρώπων. Είναι «άθεοι» ή «παράλογοι» και οπωσδήποτε «λωποδύτες» αυτοί που θησαυρίζουν σε βάρος των άλλων και κρατούν τα πλούτη τους για αποκλειστική τους χρήση». Ο Χρυσόστομος ακολουθώντας τον Απόστολο Παύλο χαρακτηρίζει την πλεονεξία των πλουσίων ως ειδωλολατρία, (PG 2,123).

Οι Τρείς Πατέρες πιστεύουν ξεκάθαρα πως η μανία του πλούτου και τα συμφέροντα των ισχυρών ευθύνονται για την κατάντια των κοινωνιών, για την πείνα, την εγκατάλειψη, τους πολέμους. «Οι πόλεμοι» γράφει ο Χρυσόστομος «γίνονται από τον έρωτα για τα χρήματα», ενώ ο Βασίλειος διερωτάται «έως πότε θα κυβερνά ο πλούτος που είναι η αιτία του πολέμου; Οι εξοπλισμοί» συμπληρώνει «γίνονται για την απόκτηση του πλούτου» (Ε.Π.Ε. 6,312). Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, συμπληρώνοντας τον προβληματισμό του Μ. Βασιλείου λέει: «Μητέρα των πολέμων είναι η πλεονεξία, οι πόλεμοι με τη σειρά τους γεννούν την υψηλή φορολογία, που είναι η αυστηρότητα καταδίκη των πολιτών», (ΒΕΠ 59, 141).

Λόγια ξεκάθαρα και αληθινά. Λόγια που η αιώνια αξία τους αποδεικνύεται διαρκώς μέσα στην ιστορία. Θα αναφέρω ενδεικτικά δύο παραδείγματα από την εποχή μας για του λόγου το αληθές.

Το πρώτο: η περυσινή έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για το 2007 και την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο μας πληροφορεί ότι 22 δις δολάρια κατά μέσο όρο δαπανώνται κάθε χρόνο για όπλα από χώρες της Ασίας, της Μέσης Ανατολής, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Με αυτά τα χρήματα οι συγκεκριμένες χώρες θα είχαν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν σε κάθε παιδί μια θέση στο σχολείο και να μειώσουν την παιδική θνησιμότητα κατά δύο τρίτα μέχρι το 2015.

Το δεύτερο: το κόστος 216 Τόμαχοκ που εξαπολύθηκαν στον πόλεμο κατά του Ιράκ σε μια μόνο ημέρα (19/1/1990) αρκούσαν να θρέψουν με τρόφιμα το λαό της Αιθιοπίας για έξι μήνες.

Σε μια εποχή που η γυναίκα βρισκόταν στο κοινωνικό περιθώριο οι Πατέρες αναλαμβάνουν την υπεράσπισή της και αγωνίζονται σθεναρά να της δώσουν τη θέση που της αρμόζει στην κοινωνία Είναι γνωστή σε όλους μας η θέση του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου 17 αιώνες πριν την εποχή μας όταν στιγμάτιζε, τη μεροληπτική υπέρ των ανδρών νομοθεσία του κράτους. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος ερχόμενος σε ρήξη με τις ανδροκρατικές αντιλήψεις της εποχής του, επιλέγει ως πρώτη μεταξύ των συνεργατών του μια γυναίκα, τη μετέπειτα Αγία Ολυμπιάδα η οποία αναδεικνύεται σε ηγέτιδα του χριστιανικού κοινωνικού έργου.

 

ΠΑΙΔΕΙΑ ΖΩΗΣ ΄Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΙΣΟΠΕΔΩΣΗ;

 

Μελετώντας κανείς τις θέσεις των Τριών Ιεραρχών για θέματα αγωγής των νέων, συναντά στα κείμενα τους προβληματισμούς και προτάσεις, όμοιες με τις πλέον προωθημένες της εποχής μας στις επιστήμες της Παιδαγωγικής και της Ψυχολογίας. Δυστυχώς όμως, ακόμα παραμένουν άγνωστες, όχι απλά στο ευρύ κοινό αλλά και στον εκπαιδευτικό κόσμο.

Η παιδεία κατά τους Τρείς Ιεράρχες πρέπει να αποτελεί δρόμο απελευθέρωσης προσωπικής και κοινωνικής, όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας.

Ο Ιωάννης Χρυσόστομος θεωρεί ότι πρωτεύοντα ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία παίζει η προσωπικότητα του δασκάλου καθώς επίσης και η σχέση του με τους μαθητές. Η σχέση δάσκαλου-μαθητή πρέπει να είναι μια σχέση αγάπης και αλληλοσεβασμού. Το να αγαπά ο δάσκαλος το μαθητή και να αγαπιέται από αυτόν, «το φιλείν και φιλείσθαι» όπως ακριβώς λέει, είναι το στοιχείο εκείνο που βοηθάει ουσιαστικά να γίνει αποδοτική η διδασκαλία. Ο καλός δάσκαλος κατά τον Χρυσόστομο εμπνέει, προσελκύει και πείθει, (MG. 57327 ) Δεν είναι εγωιστής ούτε αλαζόνας, δε διακρίνεται για το εξουσιαστικό του ύφος, έχει πνεύμα μαθητείας, δεν περιαυτολογεί. Είναι ταπεινός έχοντας συναίσθηση των ατελειών και αδυναμιών του. Γνωρίζει καλά «ότι η επιείκεια είναι πιο δυνατή από τη βία», (MG. 57,61 ).

Ο παιδαγωγός πρέπει να επιδεικνύει δημοκρατικό πνεύμα και να σέβεται τη γνώμη των μαθητών του, ( MG. 60,35-36 ). Απέναντι τους να είναι απλός, ειλικρινής, απονήρευτος, άδολος. Να αποφεύγει την ειρωνεία και την υποκρισία. (MG. 61,404-406 ). Οι δάσκαλοι κατά τον Άγιο Πατέρα δεν πρέπει να είναι φορτικοί και πιεστικοί αλλά φιλόστοργοι. (MG. 62,402-403 ). Οφείλουν να υπερβάλλουν σε φιλοστοργία τους φυσικούς πατέρες. «Ο λόγος (του δασκάλου)», λέει ο Χρυσόστομος πρέπει να είναι «λόγος ανθρώπου που διδάσκει μάλλον παρά ελέγχει, που παιδαγωγεί παρά τιμωρεί, που βάζει τάξη παρά που διαπομπεύει, που διορθώνει παρά που επεμβαίνει στη ζωή του άλλου (του μαθητού)», (MG. 61 593-594).

Τα βασικά στοιχεία της αληθινής παιδείας για τους Τρεις Ιεράρχες είναι: η αγάπη, η ελευθερία και ο σεβασμός του ανθρώπινου προσώπου. Και οι τρεις τονίζουν πως η σχέση παιδαγωγού μαθητή είναι μια σχέση ελευθερίας και δημιουργίας. Ο διάλογος είναι το καλύτερο μέσο για να επιτευχθεί ο σκοπός της αγωγής. Η εξουσιαστικότητα και ο δογματισμός όχι μόνο δείχνουν έλλειψη αγάπης, (M.G. 62,404), αλλά και δε φέρνουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ο εκπαιδευτικός οφείλει πρώτιστα να σέβεται το δώρο της ελευθερίας που χάρισε ο δημιουργός στα παιδιά και να μη φυλακίζει τις ανησυχίες τους, αλλά να ανοίγει δρόμους.

Με απλά λόγια οι Τρεις Ιεράρχες υποστηρίζουν πως η Παιδεία πρέπει να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι του συστήματος, όπως δυστυχώς έχει καταντήσει στις μέρες μας. Σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο η Παιδεία είναι κατευθυνόμενη, γι' αυτό και αποτυχημένη. Οι νέοι-ες κατευθύνονται σύμφωνα με τις ανάγκες του συστήματος κάθε χώρας. Ενδεικτικό είναι το γεγονός σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία ότι μόνο ένας στους πέντε νέους κατάφερε να εισαχθεί στη σχολή των ονείρων του την προηγούμενη χρονιά. Το ζητούμενο, δυστυχώς στις μέρες μας δεν είναι να φτιάξουμε ελεύθερους ανθρώπους, με συγκροτημένη προσωπικότητα, υπεύθυνους, έτοιμους να σταθούν κριτικά σε ό,τι αλλοιώνει την ομορφιά της ζωής, αλλά εξαρτήματα για να λειτουργήσει καλά η μηχανή της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. (Είμαι εξάρτημα εγώ της μηχανής σας και ο γιος μου ανταλλακτικό).

Οι περισσότεροι νέοι δεν προχωρούν στις σπουδές τους σε ότι αυτοί ονειρεύονταν και επέλεξαν, δε σπουδάζουν για να ξεδιψάσουν τις ψυχές τους, για να ζήσουν, αλλά για να ενταχθούν εκεί που το απαιτούν οι ανάγκες του συστήματος με απώτερο σκοπό να βοηθήσουν στην ανάκαμψη των «δεικτών της παραγωγικότητας». Η παιδεία όμως δεν πρέπει να αποβλέπει ούτε στην παραγωγικότητα, ούτε στις όποιες ανάγκες του κράτους, οφείλει να οδηγεί τους νέους στην ανακάλυψη του μυστηρίου της ζωής, στην κατάκτηση της ελευθερίας, στα μονοπάτια της αναζήτησης της αλήθειας, στη μύησή τους στην παράδοση του τόπου τους και στον πολιτισμό, στη μεταμόρφωσή τους. Άραγε πόσοι από τους μαθητές, για παράδειγμα, της Λέσβου, ακόμη κι απ' αυτούς που έχουν πετύχει στις καλύτερες πανεπιστημιακές και πολυτεχνικές σχολές έχουν μυηθεί στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη;

Όπως ωραία λέει ο Χρήστος Γιανναράς, όσοι κάνουν τους σχεδιασμούς για την παιδεία δείχνουν πως δεν τους ενδιαφέρει «η κατά κεφαλήν καλλιέργεια αλλά το κατά κεφαλήν εισόδημα». Συνεχίζουμε να εγκληματούμε σε βάρος των νέων ανθρώπων. Ξεκόψαμε τη γνώση από τη ζωή, τον έρωτα, την ομορφιά. Υποτάξαμε την αγάπη στην αναγκαιότητα και γι' αυτό αποτύχαμε.

Για όποιον αμφιβάλει γι' αυτή την αποτυχία, παραπέμπω στην πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για τους νέους όπου τα συμπεράσματά της μας αποκαλύπτουν ότι το 20% των Ελλήνων μαθητών ηλικίας 15 ως 18 ετών υποφέρει από κατάθλιψη, στις κοπέλες μάλιστα το ποσοστό φτάνει στο 30%. Στις μέρες μας η παιδεία έχει δώσει τη θέση της σε μια μονοδιάστατη, γι' αυτό και άρρωστη εκπαίδευση. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της, όλοι (γονείς, μαθητές, εκπαιδευτικοί) μπαίνουν σε καλούπια από νωρίς.

Μια άλλη έρευνα έδειξε ότι το 97% των γονέων που έχουν παιδιά στο δημοτικό σχολείο απαιτούν πρώτιστα από αυτά την άριστη βαθμολογία. Το δόγμα παιδείας ειδικά στα Λύκεια, δηλαδή την εποχή που η ψυχή του νέου πάει να ανθίσει, είναι «να βγει η ύλη». Όλα θυσιάζονται εκεί. Η πίεση αφόρητη στους εκπαιδευτικούς που ζουν την τραγικότητα της μετατροπής τους, από φορείς γνώσης και ζωής σε απλούς διεκπεραιωτές ύλης ενώ τα παιδιά μας στην ηλικία που διψάνε για ζωή και αλήθεια περιορίζονται στο να μετατραπούν σε ζωντανά λυσάρια φυσικής, χημείας, μαθηματικών, αρχαίων, κλπ.

Στη σημερινή εκπαίδευση της ισοπέδωσης, φτάσαμε ακόμη και η έκθεση ιδεών, το μάθημα που ο μαθητής υποτίθεται ελεύθερα καταθέτει τις ιδέες του, να ταυτίζεται με ένα φροντιστηριακό δίωρο. Ο μαθητής αφού πληρώσει αδρά ζει την τραγωδία του να μαθαίνει «τι πιστεύει» και πως «πρέπει να το εκθέσει» ούτως ώστε να «πετύχει». Ζητάμε δηλαδή από τον νέο άνθρωπο να αρνηθεί την προσωπικότητά του, να γίνει κάτι «άλλο» για να κατορθώσει να θεωρηθεί επιτυχημένος. Σε μια κοινωνία πνιγμένη στον ατομικισμό, στις αξίες του εύκολου κέρδους, σε μια κοινωνία που προοδεύει όποιος διακρίνεται όχι για τις γνώσεις του αλλά για την ευλυγισία της μέσης του, τις γνωριμίες του, τα «κονέ» του που λένε οι νέοι, σε μια κοινωνία, στην οποία οι αξίες που προτείνονται στη νέα γενιά είναι ο καριερισμός, η βαθμοθηρία και αργότερα το μικροαστικό βόλεμα τι μπορούμε να περιμένουμε;

Εμείς οι μεγαλύτεροι πνιγμένοι στις ανασφάλειές μας θέλουμε γενιές βολικών και βολεμένων, ανθρώπους που δεν είναι έτοιμοι να ρισκάρουν, ούτε να θυσιαστούν για τίποτα. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκαυτός που δεν είναι έτοιμος να πεθάνει για κάτι, δεν αξίζει να ζει». Προτείνουμε στους νέους την κοινωνία του «φαίνεσθαι», του «πρεστίζ». Το παν, είναι το προσωπείο. Η εικόνα μας προ τα έξω. Ξεχάσαμε ότι η αξία δεν βρίσκεται στο προσωπείο, αλλά στο πρόσωπο. Έτσι οι νέοι άρχισαν να μαζεύουν προσωπεία. Πώς να επιβιώσεις διαφορετικά. Στο βάθος ακούγεται η κραυγή αυτών που παλεύουν και διψάνε για ζωή. «Φανέρωσέ μας τη μάσκα που κρύβεις κάτω από τη μάσκα που φοράς», λέει το τραγούδι. Θέλει δρόμο για να φτάσεις στο πρόσωπο, στην επικοινωνία, στη συνάντηση. Θέλει ψυχή. έλεγε: «

Η αγάπη, λέει ένας άγιος της Εκκλησίας μας, είναι πιο γλυκιά και από τη ζωή. Προσφέρουμε σήμερα παιδεία αγάπης; Όχι. Τότε πως θέλουμε παιδεία ζωής; Η παιδεία για να είναι πετυχημένη πρέπει να μιλά στις ψυχές, να τις κάνει να χαίρονται, να ονειρεύονται, να δημιουργούν. Να είναι όπως προτείνουν οι Τρεις Ιεράρχες «δρόμος απελευθέρωσης και όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας». Αν θέλουμε να τιμήσουμε τους Τρεις Ιεράρχες δε χρειάζεται να το κάνουμε μέσα από ακίνδυνες τυπικές γιορτές. Απαιτείται μελέτη του έργου τους, της προσφοράς τους, αλλά κυρίως η μίμηση της στάσης ζωής τους.

 

ΥΓ. Μisha

1. φωτογραφία λεπτομέρεια εικόνας του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου)

2. Eίναι απύθμενη η θρασύτητα κάποιων διακεκριμένων παρατρεχάμενων της φαναριώτικης θρησκευτικής νομενκλατούρας, οι οποίοι τολμούν να μιλούν για τα κοινωνικά παραγγέλματα των Τριών Ιεραρχών και να διαφημίζουν από τους ιστοχώρους τους το παραπάνω πόνημα του κ.Αργυρόπουλου.

Χωρούν δυό καρπούζια στην ίδια μασχάλη;

Συνταιριάζεται η πατριαρχολατρεία του εν σουίταις και πολυτελοίς δείπνοις μετά των πλούσίων αδικητών, διάγοντος πατριάρχου με την ταυτόχρονη προβολή τού αυτοθυσιαστικού βίου και λόγου των Μεγάλων Ασκητών και Διδασκάλων της Εκκλησίας; Θα μού πείτε ότι ο καλός μύλος όλα τ' αλέθει και ο καλός πωλητής όλα τα πουλάει (σαν τον Λιακό:Κένταυροι με Χριστιανούς Μάρτυρες δίπλα δίπλα )

 

* Ομιλία που εκφωνήθηκε στο Δημοτικό θέατρο Μυτιλήνης, στα πλαίσια της εκδήλωσης που οργάνωσε η Περιφερειακή Δ/νση Εκπαίδευσης Βορείου Αιγαίου για την σχολική εορτή των Τριών Ιεραρχών

 

** Ο Ανδρέας Αργυρόπουλος είναι  Σχολικός Σύμβουλος θεολόγων Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου 

 

ΠΗΓΗ: Δημοσιεύτηκε: 30 Ιαν 2010,    http://misha.pblogs.gr/2010/01/oi-treis-ierarhes-epanastates-enantia-sthn-exoysiastikh-adikia.html

Το χριστιανικό υπόβαθρο μη θρησκευτικών όψεων

του σύγχρονου πολιτισμού

 

Επιμέλεια: Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης

 

 

«Ο Θεός μάς αποκαλεί υιούς Του κι εμείς τολμάμε να υποβιβάζουμε τους αδελφούς μας σε τάξη δούλων», άγιος Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, επιστολή στον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό, που κατάργησε νομοθετικά τη δουλεία – το παράθεμα από το πρόσφατο βιβλίο της Ελένης Αρβελέρ Γιατί το Βυζάντιο, εκδ. Ελληνικά Γράμματα (περί του οποίου βλ. φαίνεται ότι αποτελεί, όσο κι αν δεν το (ανα)γνωρίζει, το τελευταίο από τα «παιδιά του».

Α. Ουμανισμός: η τελευταία λέξη του πολιτισμού;

 

Από θρησκευτική άποψη, η πνευματική πορεία του δυτικού κόσμου ώς την εποχή μας περνάει από τα παρακάτω βασικά βήματα:

1. Ξεκινώντας από τον Καρλομάγνο και προχωρώντας στους επιγόνους του, στα βασίλεια της δυτικής Ευρώπης δημιουργείται το πρώτο πλήρες αντίγραφο του χριστιανισμού. Θεμελιώδη στοιχεία του (1), εκτός από τις δογματικές διαφοροποιήσεις:

α) η αποδοχή της ύπαρξης μιας «αριστοκρατίας εξ αίματος» διορισμένης από το Θεό, στην οποία ανήκει δικαιωματικά κάθε εξουσία,

β) η ένταξη της Εκκλησίας σ' αυτό το εξουσιαστικό πλαίσιο και η μεταμόρφωσή της, από Σώμα Χριστού, σε σώμα κληρικών («αριστοκρατών») διαφοροποιημένο από το λαό και «ενδιάμεσο» μεταξύ Θεού και λαού («εκπρόσωποι του Θεού»), με κορύφωση τον πάπα,

γ) η εγκατάλειψη της αρχαίας χριστιανικής ιδέας ότι πλησιάζουμε το Θεό μέσω της κάθαρσης της καρδιάς και η υιοθέτηση της ιδέας ότι Τον γνωρίζουμε μέσω της «φιλοσοφίας περί Θεού», η οποία λειτουργεί ως «θεραπαινίδα της θεολογίας» -γι' αυτό θεωρήθηκε ότι «η εποχή των Πατέρων» τελείωσε τον 8^ο αι. μ.Χ. και η νέα θεολογία της δύσης δεν ονομάστηκε πατερική, αλλά «σχολαστική».

2. Η εκδοχή αυτή του χριστιανισμού επιβλήθηκε στη δύση και υιοθετήθηκε επίσημα από το πατριαρχείο της Ρώμης γύρω στο 1000 μ.Χ. Φυσικά η δύση αποκόπηκε από την «Εκκλησία της ανατολής», που ήταν στην πραγματικότητα η αρχαία Εκκλησία. Προϊόν των παραπάνω υπήρξε ο ευρωπαϊκός μεσαίωνας, όπου ο ρόλος της (παπικής) Εκκλησίας και ο τρόπος χρήσης της θρησκείας είναι γνωστά.

3. Ίσως δεν είναι άσκοπο να αναφέρουμε την επιθετικότητα της νέας δυτικής Ευρώπης κατά της ανατολής, που κατέληξε στην άλωση της Πόλης το 1204, στη φραγκοκρατία και στην εγκατάλειψη των υπολειμμάτων του βυζαντινού χώρου στους Τούρκους το 1453. Συγχρόνως η νέα μεγάλη χριστιανική χώρα, η Ρωσία, αφού πέρασε από μια μακρόχρονη ταταρική κατοχή, πέφτει σταδιακά θύμα δυτικών επιρροών, με αποκορύφωμα την περίοδο της βασιλείας του Μεγάλου Πέτρου (1689-1725) και της Μεγάλης Αικατερίνης (1762-1796). Έτσι ο χώρος της ανατολικής Εκκλησίας βρίσκεται σε αφασία και δεν μπορεί παρά να προσπαθεί να περισώσει το ποίμνιό του.

4. Στην Ευρώπη γίνονται προσπάθειες εξόδου από το μεσαίωνα. Η προτεσταντική απόπειρα δεν κατορθώνει να απελευθερώσει τους ανθρώπους από τη θρησκευτική καταπίεση, οπότε διαμορφώνεται ένα επόμενο αντίγραφο του χριστιανισμού, ο ουμανισμός. Ξεκινώντας από την τέχνη, περνάμε στη φιλοσοφία και έχουμε πλέον τη γέννηση ενός χριστιανισμού χωρίς Θεό, που όμως, τουλάχιστον σε κάποιες εκδοχές του, έχει κρατήσει τις βασικές ηθικές αρχές απέναντι στον άνθρωπο. Έτσι αρχίζει μια πορεία απελευθέρωσης από το προηγούμενο αντίγραφο του χριστιανισμού, όχι όμως με επιστροφή στον αρχαίο χριστιανισμό (τον οποίο η ευρωπαϊκή διανόηση αγνοούσε εντελώς) αλλά με μια νέα απόκλιση: την εγκατάλειψη της αναφοράς στο Θεό ή έστω στο χριστιανικό Θεό και τον περιορισμό του ενδιαφέροντος στον άνθρωπο.

5. Σήμερα ο ανθρωπισμός θεωρείται ό,τι πιο προοδευτικό έχει αναδειχθεί στον ευρωπαϊκό (αν όχι στον πανανθρώπινο) πολιτισμό. Πρέπει βέβαια να τονίσουμε ότι η ανθρωπιστική ηθική μπορεί να λάβει τρεις βασικές μορφές: την ατομιστική (καλό είναι ό,τι εξυπηρετεί το άτομο), την ωφελιμιστική (καλό είναι ό,τι εξυπηρετεί τους πολλούς, έστω κι αν βλάπτει λίγους) και την αλτρουιστική (καλό είναι ό,τι εξυπηρετεί τις ανάγκες του συνανθρώπου μου).

Η πρώτη από τις μορφές αυτές ελέγχεται για πολλά ολισθήματα: από την εξαθλίωση των βιομηχανικών εργατών ώς την καταστροφή του περιβάλλοντος για χάρη της ανθρώπινης άνεσης, αλλά και την «ηθική νομιμοποίηση» των σύγχρονων πολυεθνικών στη συνείδηση του μέσου δυτικού καταναλωτή (ο οποίος καταναλώνει ασύστολα, αν και έχει τουλάχιστον πληροφορηθεί ότι οι καταναλωτικές του συνήθειες βασίζονται στη φθορά του πλανήτη και την εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου). Η δεύτερη έδωσε την αφορμή για ολοκληρωτισμούς, όπως ο σταλινισμός ή το καθεστώς των Κόκκινων Χμερ, ενώ μόνο η τρίτη εκδοχή φαίνεται να συνάδει απόλυτα με το κοινό αίσθημα περί ηθικής. Αν και ο μέσος άνθρωπος υιοθετεί στοιχεία και από τις δύο άλλες εκδοχές (όταν π.χ. απαιτεί την εξόντωση των εγκληματιών ή όταν προσπαθεί ανταγωνιστικά να προωθήσει τα συμφέροντά του), ωστόσο ο αλτρουισμός ως ενδιαφέρον για «τον άλλο», και μάλιστα τον αδύναμο, θεωρείται γενικά η πιο εξελιγμένη μορφή ηθικής. Σ' αυτό το σημείο ο ουμανισμός συναντιέται με το χριστιανισμό και

 

Β. Διψώντας για την αγάπη

 

Η κοινωνία μας έχει επιτέλους αντιληφθεί την ανεκτίμητη αξία της αγάπης και το εκφράζει δημόσια: από τους ΜΗ.ΚΥ.Ο. ώς τους ευαίσθητους τραγουδοποιούς, από τις σοβαρές δημοσιογραφικές εκπομπές που καταγγέλλουν την αδικία σε διεθνές επίπεδο ώς τα πολύχρωμα graffiti που μιλούν για ζωή, αγάπη και ελευθερία, οι πάντες διψούν για αγάπη και πολλοί προσφέρουν αγάπη με ειλικρίνεια και ενίοτε με αυτοθυσία. Το παράδοξο είναι ότι κανείς από όλους αυτούς δεν κάνει αναφορά στο χριστιανισμό. Ο σημερινός έφηβος σίγουρα συνδέει την αγάπη με τα ρομαντικά τραγούδια, όχι όμως με την Εκκλησία.

Αυτό βέβαια φανερώνει την κρίση που μας ταλαιπωρεί ως Εκκλησία (=κοινωνία χριστιανών), αλλά προς το παρόν δε θέλω να σταθώ σ' αυτό. Θέλω να επισημάνω πόσο βαθιά χριστιανική είναι αυτή η λαχτάρα για την αγάπη και αυτή η προσφορά της αγάπης, απ' όποιο πρόσωπο ή ομάδα κι αν προέρχεται. Ως χριστιανός, δεν μπορώ παρά να ταυτιστώ με τα χωριά SOS, τη Διεθνή Αμνηστία, τη Greenpeace, τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, τους Special Olympics, με τις εκπομπές του Στέλιου Κούλογλου, του Γιώργου Αυγερόπουλου, του Αλέξη Παπαχελά, της Μαρί Κυριακού, τα τραγούδια του Χατζηγιάννη και πολλών άλλων ευαίσθητων νεαρών βάρδων, τα ντοκιμαντέρ του Μάικλ Μουρ, τα βιβλία του Έριχ Φρομ και του Λέο Μπουσκάλια (τουλάχιστον όσα γνωρίζω), με τις διεκδικήσεις των συνταξιούχων, των ανέργων, των συμβασιούχων, των καταχρεωμένων βιοπαλαιστών κ.λ.π., ακόμη και με κομμάτια της σκέψης του Μαρξ και των μαρξιστών και με πολλά από τα συνθήματα των αναρχικών (2), που διαβάζω στις μαυροκόκκινες αφίσες τους. Εκεί ανακαλύπτω αυτά που έλεγαν πάντοτε οι αληθινοί άγιοι δάσκαλοι του χριστιανισμού – τους οποίους όλοι οι παραπάνω δε γνωρίζουν, διότι «Εκκλησία» θεωρείται πλέον όχι ο λαός και οι άγιοί του, αλλά ένα νομικό πρόσωπο με διοίκηση και συμφέροντα [http://vardavas.blogspot.com/2009/10/blog-post_2585.html].

Βάση του πολιτισμού μας θεωρούνται οι αρχαίοι Έλληνες και οι φιλόσοφοι και επιστήμονες των νεώτερων χρόνων. Όμως, στην πραγματικότητα, ακόμη και από τους αρχαίους Έλληνες και τους φιλοσόφους ο σύγχρονος άνθρωπος επιλέγει ό,τι είναι συμβατό με το χριστιανισμό. Όχι το δυτικό μεσαιωνικό χριστιανισμό, αλλά τον αρχαίο χριστιανισμό, το χριστιανισμό των Πατέρων και των αγίων, που ο σύγχρονος άνθρωπος τον αγνοεί, αλλά στρέφεται ενστικτωδώς προς αυτόν όπως το ηλιοτρόπιο προς τον ήλιο. «Η ψυχή του ανθρώπου είναι εκ φύσεως χριστιανική» («anima naturaliter chtistiana»), όπως είχε γράψει ήδη τον 3^ο αι. μ.Χ. ο χριστιανός συγγραφέας (αλλά με πολλές αποκλίσεις που τελικά τον οδήγησαν σε μια ακραία ηθικιστική αίρεση) Τερτυλλιανός. Η περί δουλείας άποψη του Αριστοτέλη π.χ. ή ο ολοκληρωτισμός της πλατωνικής «ιδανικής πολιτείας» απορρίπτονται ή απλώς αποσιωπούνται και αγνοούνται, όταν αξιολογείται η αρχαία σοφία.

Παρά την σχετικιστική και «αντικειμενική» τοποθέτηση ότι κάθε πολιτισμός, όσο διαφορετικός κι αν είναι από το δικό μας, πρέπει να θεωρηθεί «ισάξιος», συνεχίζουν να μας προκαλούν φρίκη οι ανθρωποθυσίες και ο Καιάδας. Η δυτική αποικιοκρατία, που (κρινόμενη με αληθινά χριστιανικά κριτήρια) συνιστά έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, επίσης προκαλεί απαξίωση. Κάθε σφαγή και εξανδραποδισμός, ομοίως. Πρακτικές όπως η κλειτοριδεκτομή και ο λιθοβολισμός των μοιχαλίδων, ομοίως. Γιατί; Γιατί αντιτίθενται στα δικά μας θεμελιώδη χριστιανικά κριτήρια. Πολλοί πολιτισμοί έζησαν και ζουν με ηθικές, κοινωνικές και αισθητικές αξίες όχι απλά διαφορετικές, αλλά αντίθετες από τις δικές μας. Όμως εμείς μέσα μας όλα αυτά τα απορρίπτουμε, γιατί στο βάθος είμαστε επηρεασμένοι από το χριστιανισμό.

Ο Σωκράτης, η Αντιγόνη ή ο Μαχάτμα Γκάντι είναι αποδεκτοί, γιατί μοιάζουν με χριστιανούς. Το ίδιο και ο Άλμπερτ Σβάιτσερ ή ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ή ο Ερρίκος Ντυνάν κ.π.ά. (κάποιοι απ' αυτούς ήταν και πιστοί και πάντως εμπνεύστηκαν θεμελιωδώς από το χριστιανισμό). Επίσης πολλά από αυτά που καταλογίζονται στο χριστιανισμό (φανατισμός, δεισιδαιμονία, άρνηση της επιστήμης, υποτίμηση του ανθρώπινου σώματος ή της γυναίκας κ.τ.τ.) είναι μύθοι. Πρόκειται για στοιχεία που απορρίπτονται τόσο από εμάς τους χριστιανούς όσο και από τους αρνητές του χριστιανισμού, που νομίζουν πως όλα αυτά είναι χαρακτηριστικά του χριστιανισμού. Στην ουσία συμφωνούμε με όλους αυτούς, μόνο που ξέρουμε ότι μας αντιμάχονται από παρεξήγηση.

 

Γ. Ποιος χρειάζεται το χριστιανισμό;

 

Ωστόσο, ακόμη κι αν η αναζήτηση της αγάπης από το σύγχρονο άνθρωπο είναι στη ρίζα της χριστιανική, υπάρχει άραγε λόγος για την αναζήτηση του ίδιου του χριστιανισμού; Ο άνθρωπος, αφού ανακάλυψε την ανάγκη της αγάπης και κατόρθωσε να βρει μερικούς τρόπους να την προφέρει, χρειάζεται μήπως κάτι περισσότερο, που θα το βρει στο χριστιανισμό και του λείπει, όσο δεν συνδέει την αναζήτηση της αγάπης μ' αυτόν; Μήπως εκείνος που αγαπά τον πλησίον του δεν έχει ήδη «βρει το Θεό» και χρειάζεται μια «χριστιανική ετικέτα», για να ολοκληρωθεί; Τι θα του προσφέρει αυτή η ετικέτα, εκτός από καταστρατήγηση της αυτονομίας του, δηλαδή της ελευθερίας του;

Ας πούμε ότι υπάρχουν μερικοί σοβαροί λόγοι, που θα προσπαθήσουμε να τους ανιχνεύσουμε.

(Α) Είναι κοινό μυστικό ότι «δεν υπάρχει ηθική χωρίς μεταφυσική». Όση γοητεία κι αν προκαλεί στο μέσο άνθρωπο το μήνυμα της αγάπης, είναι σχετικό και παντελώς αστήρικτο χωρίς αναφορά στο Θεό. Θα εξηγηθώ αμέσως: οι χριστιανοί καλούμαστε από το Θεό να αγαπούμε τον πλησίον μας, συγχωρώντας ακόμη και τους εχθρούς μας. Αυτό θέλει ο Θεός από εμάς, αυτό κάνει ο Ίδιος και η αγάπη αυτή οδηγεί τον άνθρωπο σε προσέγγιση και τελικά ένωση με το Θεό. Αν δεν υπάρχει Θεός, τότε το καλό και το κακό είναι σχετικά, απλώς δημιουργήματα των κοινωνικών περιστάσεων (άλλη μια αγαπημένη «αλήθεια» της νεωτερικότητας). Το μόνο επιχείρημα που απομένει υπέρ της αγάπης και της αλληλεγγύης είναι ότι έτσι «οι άνθρωποι ζούμε καλύτερα». Εγώ όμως μπορεί να θεωρήσω ότι ζω καλύτερα αν τρώγω ανθρώπους, είτε μεταφορικά (εκμεταλλευόμενος τους άλλους) είτε κυριολεκτικά (επειδή είναι νόστιμοι)! Αν λοιπόν εγώ ορίσω ότι το δικό μου καλό είναι να πατήσω επί πτωμάτων για να πραγματοποιήσω τις φιλοδοξίες μου, δεν υπάρχει αντικειμενικό κακό στην άποψή μου. Αν φροντίσω να μην υποστώ τις συνέπειες του νόμου και αν δεν ενδιαφέρομαι για το καλό του άλλου (και γιατί να ενδιαφέρομαι, άλλωστε, αν ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένα πρωτεύον θηλαστικό;), κανείς δε μπορεί να μου αποδείξει ότι έχω άδικο. Για μένα, φρονώ ότι καλό είναι αυτό. Τι φρονεί η κοινωνία ή εσύ, με αφήνει αδιάφορο – μάλλον μου προκαλεί σαρκασμό. Η καλοσύνη «είναι για τους αδύναμους».

Γι' αυτό άλλωστε ο Νίτσε, π.χ. στη Γενεαλογία της Ηθικής, «απέδειξε» ότι η περί συγγνώμης διδασκαλία του χριστιανισμού είναι μόνο μια υποκρισία των αδύναμων που δε μπορούν να τσακίσουν τους εχθρούς τους, όπως στην πραγματικότητα λαχταρούν – βέβαια αγνοεί ότι και νικητές χριστιανοί σταμάτησαν να μάχονται παραχωρώντας ειρήνη χωρίς όρους, όπως ο άγιος Θεόδωρος του Μούρομ, που όχι μόνο παραχώρησε ειρήνη στους νικημένους εχθρούς του, αλλά και δέχτηκε να τους αφήσει το γιο του ως όμηρο, τον ανήλικο άγιο Μιχαήλ, ο οποίος δολοφονήθηκε ενώ μετέβαινε στο αντίπαλο στρατόπεδο!

(Β) Η αγάπη είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο. Ο σύγχρονος ουμανισμός προτείνει την αγάπη στον άνθρωπο γενικώς (στο «γενικό άνθρωπο», στην «ανθρωπότητα» ως ιδέα), αλλά φαίνεται αδύναμος να στρέψει τον καθένα μας προς την αγάπη στον κάθε συγκεκριμένο συνάνθρωπο, που η ζωή του συμπλέκεται και συγκρούεται με τη δική μου. Είναι εύκολο «να αγαπώ όλους τους ανθρώπους», αλλά πολύ δύσκολο να αγαπώ τον αδελφό μου που με αδίκησε ή το γείτονά μου που βάζει δυνατά τη μουσική όταν θέλω να μελετήσω ή να ξεκουραστώ. Ποιο είναι το κίνητρό μου για να τους αγαπώ αυτούς; Ή μήπως δε χρειάζεται να τους αγαπώ, όπως «δε χρειάζεται» να αγαπώ το φονιά, αλλά καλό είναι να ζητώ την εκτέλεσή του για το καλό της κοινωνίας και την ικανοποίηση της δικαιοσύνης;

Το ζήτημα θίγεται με ειρωνεία από το δυστυχισμένο αθεϊστή Ιβάν Καραμάζωφ, στους Αδελφούς Καραμάζωφ του Ντοστογιέφσκι. Το αστείο είναι ότι αυτή η ιδέα μάς επιστρέφει τόσο πίσω, στη ρωμαϊκή εποχή, ώστε στηλιτεύεται ήδη στην Καινή Διαθήκη, άμεσα με την παραβολή του απολωλότος προβάτου (Λουκ. 15, 1-10: ο βοσκός τρέχει να σώσει το ένα πρόβατο που χάθηκε) και έμμεσα με την μνεία της ρήσης του αδίστακτου Καϊάφα «συμφέρει ημίν ίνα είς άνθρωπος αποθάνη υπέρ του λαού» (Ιω. 11, 50 και 18, 14).

Έτσι, ο Φρόιντ, π.χ. στο Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας, «απέδειξε», και μάλιστα με αδιάσειστα λογικά επιχειρήματα, ότι η αγάπη προς τους εχθρούς είναι ό,τι πιο τρελό μπορεί να υποθέσει ο ανθρώπινος νους. Έτσι είναι, όντως. Απλώς, ο Χριστός το ζητάει, το κάνει πρώτος ο ίδιος (συγχωρεί τους σταυρωτές Του), το συνεχίζουν οι πιστοί Του (όπως ο άγιος Στέφανος κατά το λιθοβολισμό του) και μας αποκαλύπτει ότι αυτός είναι ο δρόμος για την ένωση του ανθρώπου με το Θεό! Γι' αυτό και, κατά τον άγιο Σιλουανό κ.ά., ένα πολύ βασικό κριτήριο για τη γνησιότητα ή όχι ενός πνευματικού βιώματος είναι αν προκαλεί στον άνθρωπο αίσθημα αγάπης στους εχθρούς του. Αν προκαλεί αυτή την αγάπη, το βίωμα προέρχεται από το Θεό. Αν όχι, προέρχεται από το διάβολο, όση «γαλήνη», «χαρά», «ειρήνη» κ.τ.λ. κι αν προκαλεί στον άνθρωπο.

Φυσικά, η ένωση με το Θεό είναι ένα κίνητρο για να προσπαθήσουμε να αγαπήσουμε τον πλησίον μας, αλλά τονίζεται από τους αγίους διδασκάλους της Ορθοδοξίας ότι το πραγματικά ώριμο κίνητρο είναι μόνον η αγάπη προς το Θεό. Το να προσπαθούμε να πράττουμε το θέλημά Του, με σκοπό να πάμε στον παράδεισο, έχει μια ιδιοτέλεια. Κι αυτό ακόμη όμως δεν απορρίπτεται από το χριστιανισμό, ενώ αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση από κάποιους «ουμανιστές», που δεν αγαπούν «αυτούς τους ιδιοτελείς χριστιανούς», όπως ο Φαρισαίος της παραβολής του Χριστού ένιωθε τέλειος και περιφρονούσε τον αμαρτωλό και μετανοημένο τελώνη!… Εμείς απλά όλους τους θέλουμε, και τους «ιδιοτελείς» και τους «τέλειους», γιατί ο Θεός είναι Εκείνος που όλους τους θέλει, τον καθένα με τα κίνητρά του.

(Ας μην αναφέρουμε εδώ και ότι ο χριστιανισμός παρέχει στον άνθρωπο μια πολύ σοβαρή και αποτελεσματική βοήθεια, αν επιθυμεί σοβαρά να αγαπήσει τους πάντες και να συγχωρέσει τους εχθρούς του: τη θεία χάρη, που προσκαλείται μέσα μου με πρακτικές όπως η προσευχή, η νηστεία, ο εκκλησιασμός, η εξομολόγηση, η θεία κοινωνία κ.τ.λ., αν φυσικά θέλω να τις αξιοποιήσω προς αυτή την κατεύθυνση).

(Γ) Υπάρχει ωστόσο και κάτι άλλο, που μου φαίνεται πολύ πιο σοβαρό: ο χριστιανισμός δεν είναι απλώς «λόγος περί αγάπης». Είναι μια ευθεία και προσωπική πρόσκληση του Χριστού προς τον καθένα μας να πλησιάσει Αυτόν τον ίδιο το Χριστό και, μέσω Αυτού, να ενωθεί με τον Τριαδικό Θεό στην αιώνια ένωση όλων των όντων (όσα την επιλέγουν ελεύθερα), που ονομάζεται «παράδεισος».

Το βασικότερο θέμα της διδασκαλίας του Χριστού, ας μου επιτραπεί να πω, δεν είναι η αγάπη ή η δικαιοσύνη. Είναι ο ίδιος ο Χριστός.

«Εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια και η ζωή. Ουδείς έρχεται προς τον Πατέρα ει μη δι' εμού» (Ιω. 14, 6). «Εγώ ειμί το φως του κόσμου. Ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατήσει εν τη σκοτία, αλλ' έξει [=θα έχει] το φως της ζωής» (Ιω. 8, 12). «Εγώ ειμί ο άρτος της ζωής. Ο ερχόμενος προς με ου μη πεινάση, και ο πιστεύων εις εμέ ου μη διψήση πώποτε» (Ιω. 6, 35). «Εγώ ειμί η θύρα. Δι' εμού εάν τις εισέλθη σωθήσεται, και εισελεύσεται και εξελεύσεται, και νομήν ευρήσει» (Ιω. 10, 9). «Εγώ ειμί η ανάστασις και η ζωή. Ο πιστεύων εις εμέ, καν αποθάνη, ζήσεται. και πας ο πιστεύων εις εμέ ου μη αποθάνη εις τον αιώνα. Πιστεύεις τούτο;» (Ιω. 11, 25-26).

Αφήνοντας κατά μέρος την αυθαίρετη υπόθεση ότι αυτές οι ευθείες αναφορές του Ιησού στο Πρόσωπό Του δεν είναι δικά Του λόγια, αλλά επινοήσεις των μαθητών Του (τότε θα μπορούσαμε να πούμε το ίδιο και για τη διδασκαλία Του περί αγάπης), πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Ιησούς -ο γεννημένος στο στάβλο, που δεν είχε «πού την κεφαλήν κλίνη», που έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του και συγχώρεσε τους σταυρωτές Του- δεν περιαυτολογεί για να νιώσει εγωιστική ικανοποίηση, αλλά αποκαλύπτει την αλήθεια για το Πρόσωπό Του στους ακροατές Του, με σκοπό την ένωσή τους με το Θεό, δηλαδή (όπως λέμε) τη σωτηρία τους (από το θάνατο, δηλαδή από την αιώνια ζωή μακριά από το Θεό). Τούτο φανερώνει ότι η αποστολή Του στον κόσμο ήταν η αποκάλυψη του εαυτού Τουη πρόσκληση προς τους ανθρώπους να ενωθούν με Αυτόν: «Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς» (Ματθ. 11, 28). «Λάβετε, φάγετε, τούτο εστί το σώμα μου…» (Ματθ. 26, 26). και

Φυσικά, αυτή η πρόσκληση είναι ελεύθερη – καθένας μπορεί να επιλέξει. Δεν αξίζει όμως να επιλέξουμε το Χριστό αντί να Τον απαρνηθούμε;

Έτσι, τίθεται το μέγα ερώτημα: μήπως η έμφαση στον ανθρωπισμό με παράλληλη περιφρόνηση της «παραδοσιακής θρησκευτικότητας» είναι μια πλάνη; Ο σύγχρονος ευαισθητοποιημένος άνθρωπος, νιώθοντας «ολοκληρωμένος» με την αγάπη του ή έστω το σεβασμό του προς τους άλλους, θεωρεί ότι «έχει βρει το Θεό» και «δεν του χρειάζεται» να Τον αναζητήσει με τους τρόπους που προτείνει η Ορθοδοξία. Και τελικά, ας μου επιτραπεί να το επισημάνω, ζει μια ζωή με απουσία του Θεού. Δεν του χρειάζεται να προσευχηθεί, να κοινωνήσει, να συμμετάσχει στη θεία λειτουργία, να εξομολογηθεί, να ασπαστεί τις εικόνες, να κάνει το σταυρό του, ν' ανάψει καντήλι – αυτά ήταν πρακτικές της αμόρφωτης γιαγιάς του, ενώ ο ίδιος νιώθει σοφότερος και έχει «βρει το νόημα», ότι όλα αυτά δεν είναι παρά, στην καλύτερη περίπτωση, μηνύματα αγάπης για να ζούμε καλύτερα. Είναι όμως έτσι;

Αν σε αγαπώ, αλλά δεν σε επισκέπτομαι, ούτε σου τηλεφωνώ ποτέ, τι είδους αγάπη έχω για σένα; Στο Θεό δεν τηλεφωνούμε, αλλά προσευχόμαστε, δεν Τον επισκεπτόμαστε, αλλά εκκλησιαζόμαστε όλοι μαζί με κοινή αναφορά (όλων μας, ενωμένων σε κοινό πανανθρώπινο σώμα – αν φυσικά το θέλουμε) προς Αυτόν. Αν δεν κάνουμε τίποτε από αυτά, πώς «Τον βρήκαμε»;

Το ζήτημα αυτό είναι τεράστιο και δεν επιθυμώ να επεκταθώ άλλο. Ελπίζουμε ότι οι καλοί, ταπεινοί και συμπονετικοί άνθρωποι θα σωθούν, ακόμη κι αν οι περιστάσεις τους έχουν κάνει να μη σκέφτονται το Θεό ή και να μην πιστεύουν σ' Αυτόν. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο Θεός είναι Εκείνος που θα τους σώσει. Ο ίδιος ο προβληματισμός αυτός (που συχνά εκφράζεται από νέους ανθρώπους, δηλ. «θα σωθούν οι καλοί άνθρωποι που δεν πιστεύουν;») φανερώνει ότι στο βάθος ενδιαφερόμαστε για τη σωτηρία μας και τη σωτηρία των άλλων και ξέρουμε ότι η έσχατη αναφορά μας είναι ο Θεός, όχι ο άνθρωπος. Όταν ο άνθρωπος στη συνείδησή μας «γίνεται Θεός», τότε κάτι δεν πάει καλά, θολώνει το τοπίο της αλήθειας. Και τότε, η τελευταία ελπίδα μας είναι μια ακόμη σκανδαλώδης διδασκαλία του Χριστού, που έρχεται σε αντίθεση με την «ανθρωπιστική» δικαιοσύνη του μέσου ανθρώπου: η παραβολή για την επιστροφή και τη σωτηρία του ασώτου (Λουκ. 15, 11-32).

 

 

Σημειώσεις

(1)  Βλ. αναλυτικά:

http://www.romanity.org/htm/rom.e.04.fragkoi_romaioi_feoudalismos_kai_dogma.01.htm, καθώς και στη μελέτη του π. Ιωάννη Ρωμανίδη Ρωμιοσύνη, Ρωμανία, Ρούμελη, εκδ. Πουρναράς, Θεσσαλονίκη.

(2)  Βλ. και:

 http://www.oodegr.com/oode/orthod/praktikes/monaxismos_anarx1.htm.

 

ΠΗΓΗ: Τελευταία Ενημέρωση στις Τρίτη, 22 Δεκέμβριος 2009 23:56, http://theologoi-kritis.sch.gr/docs/arthrografia/riginiotis11.doc

 

Ελληνικής ταυτότητας παραλειπόμενα ή περί πρωτοασηκρήτισσας (Γ.Γ.) του Υπ. Αεθνικής Παιδείας

 

 

Λέγαμε πριν για την γαλλική-φράγκικη εθνική ταυτότητα και το ότι ο Σατωμπριάν μας γράφει τα κάτωθε:

“Η καθημερινή εμπειρία μας οδηγεί να αναγνωρίσουμε ότι οι Γάλλοι ενστικτωδώς βαδίζουν προς την εξουσία· δεν αγαπούν καθόλου την ελευθερία·η ισότητα είναι το μόνο είδωλό τους. Όμως, η ισότητα και ο δεσποτισμός έχουν μυστικούς δεσμούς. Με βάση αυτά τα δύο δεδομένα, ο Ναπολέων κατάγεται απευθείας από την καρδιά των Γάλλων” (Σατωμπριάν, “Σκέψεις και αφορισμοί”, σ. 47).

Μία θαυμάσια περιγραφή της ελληνικότητας μας δίνει ο Απόστολος Παύλος στην ομιλία του στον Άρειο Πάγο, καθώς και η όλη εξιστόρηση των Πράξεων. Ο Παύλος περιηγούμενος στις Αθήνες βλέπει, ότι οι Αθηναίοι είναι “κατά πάντα δεισιδαιμονέστεροι”(το ίδιο που έλεγαν οι μεγάλοι Καππαδόκες/Έλληνες Πατέρες για τον Λιβάνιο, δηλαδή), δηλαδή ευσεβέστεροι, δηλαδή θεοκεντρικότεροι.  Η θεοκεντρικότητα, λοιπόν, είναι ένα δεύτερο τυπικό χαρακτηριστικό της ελληνικότητας.  Ο Παύλος, στην θαυμάσια αυτή του ομιλία, εφελκύει, πέραν του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη και Δαμάρεως, στωικούς, επικουρείους. Μάλιστα, ως μεγάλος ελληνιστής βάσει των σπουδών του, χρησιμοποιεί αυτούσιες φράσεις Αρχαίων Ελλήνων ποιητών (εδώ -”ως και τινες των καθ’ υμάς ποιητών ειρήκασι“), για να πολεμήση την ειδωλολατρία και την ενοίκηση (πρβλ. καθιέρωση) θεών σε είδωλα!

Τρίτο, έλασσον, χαρακτηριστικό είναι η εμμονή στην ιδιαίτερη αξία του ανθρώπου και η υπέρβαση του ατόμου, ο ανθρωπισμός, ιδιαίτερα ένα ρεύμα που ξεκίνησε από την εποχή του Μενάνδρου (4ος-3ος αι. μ.Χ.) και μετά και ολοκληρώθηκε στον “χριστιανικό ανθρωπισμό” (πρβλ. “το Σάββατο δια τον άνθρωπο έγινε και όχι ο άνθρωπος για το Σάββατο”). Όλη η αρχαία ελληνική φιλοσοφία έχει ονομαστή ανθρωπισμός. Ο απόλυτα ελληνολατρης ρήτορας Κικέρωνας χαρακτήριζε humanitas την αρχαία ελληνική παιδεία, εξ ου και το “ανθρωπιστική παιδεία” που λέμε σήμερα.

Τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η μυστική πορεία, η ανακάλυψη του μικρόκοσμου που είναι ο άνθρωπος, η μυστική γνωσιολογία, όπως την γνωρίζουμε από τον Πυθαγόρα, τον Ηράκλειτο τον Εφέσιο, τους Ορφικούς, τα Ελευσίνια Μυστήρια, ενώ τέτοιες τάσεις είχε και ο Πλάτωνας, που κατέληξε στο ικανοποιητικό για την εποχή του “Θεός ου μείγνυται ανθρώποις”. Αυτή η σπερματική πορεία ολοκληρώθηκε στην Ορθοδοξία. Αυτή ήταν, ως λέγεται, η αρχαιοελληνική γνωσιολογία. Από την άλλη, στην αλλοτριωμένη Δύση, αυτό το νήμα υπάρχει, αλλά είναι κρύφιο. Υπάρχει στον αναγεννησιακό Μπαίμε, στον κατ’εξοχήν Γερμανό ρομαντικό Χριστιανό Νοβάλις, τον Ολλανδό φιλόσοφο Hemsterhuis (πρβλ. τα περί “ιερής αίσθησης” με την Ορθόδοξη θεολογία της “καρδίας”!), τον Ιωάννη του Σταυρού, τον Ιωάννη της Σιωπής, την Τηρεσία της Άβιλα,  εσχάτως τον υπαρξισμό. Αλλά πάντως το κύριο νήμα, υφάδι είναι αυτό που ξεκίνησε με τον Ακινάτη που κατέστησε τις Ενέργειες, την Χάρι του Θεού …χάριτες κτιστές και μετρήσιμες (!) με μία κοσμική νομικιστική λογική περί αξιομισθιών των Αγίων*.  Καλή ανάλυση, κατανοητή και προσιτή στο κοινό σε όλα αυτά έχει κάνει ο Θεσσαλονικέας συγγραφέας, τουρκολόγος και δημοσιογράφος Ν. Χειλαδάκης στο αξιολογότατο βιβλίο του “Ανατολική αυτοκρατορία”, όπου μιλάει και για τον σύγχρονο πόλεμο Ανατολής -Δύσης, ένα γνωσιολογικό, γνωσιοθεωρητικό πόλεμο στο βάθος.

Πολλά θα μπορούσα να ειπωθούν και τελείως άλλα ίσως επ’αυτών.Γεγονός είναι, ότι και εθνική συνέχεια υπάρχει (κατ’εξοχήν, θα έλεγα) στον ελληνισμό, όπως δέχονται οι περισσότεροι σοβαροί εθνολόγοι, ιστορικοί, κ.α. του εξωτερικού και φέρει ως κληρονομιά πάρα πολύ βαριές παρακαταθήκες, από τις σημαντικότερες που έχουν ποτέ εμφανιστεί. Ίσως για αυτό και ο Κλήμης ο Αλεξανδρείας μιλούσε κάπου για ειδική κλήση του ελληνισμού. Βεβαίως, όπως και στο εβραϊκό έθνος, η αξία μας βασίζεται στο άηθες ήθος (“οι πράξεις μας είναι η μόνη ιδιοκτησία”, όπως έλεγε ο Χρυσόστομος) και το πνεύμα μας, όχι στην όποια και οσοδήποτε υψηλή καταγωγή μας, που παράγει απαιτήσεις, αφού γνωρίσαμε την αλήθεια περισσότερο.

Δεύτερο γεγονός είναι, ότι το έθνος (βλ. Αριστοτέλη, Ηρόδοτο, Θουκυδίδη) συγχέεται από πάρα πολλούς με το λατινικό natio (του 18ου αιώνα)! Αυτή η μετάφραση των αρχαίων ελληνικών όρων στην λατινική έχει προκαλέσει πάρα πολλά προβλήματα, όπως έλεγε και ο μέγιστος εκ των παρ’ημίν φιλοσόφων και δοκιμιογράφων Χρ. Μαλεβίτσης. Άλλο είναι ο Λόγος (που εμπεριέχει τα όριά του) και άλλο η Ratio, άλλο είναι το έθνος και άλλο το νεοφανές natio, άλλο είναι η κοινωνία και άλλο η societas, άλλο είναι η αλήθεια και άλλο η veritas (και άλλο η ρωσσική πράβντα, συμπληρώνω). Συνείδηση ελληνισμού, σε επίπεδο παιδείας ή καταγωγής, υπήρχε καθ’όλη την Αυτοκρατορία της Ρωμανίας, εξ ου και διδασκόταν στα σχολιά ο Έλληνας τω γένει ιερέας εθνικός το θρήσκευμα Πλούταρχος και όχι ο Βιργίλιος, ο Οράτιος, ο Σενέκας ή ο Κικέρων. Αυτή η συνείδηση ενισχύθηκε, όπως έλεγε και η Ε. Γ.-Αρβελέρ, μετά την Εικονομαχία, και έγινε “ελληνορθόδοξη”, όπως γράφει κάπου. Τότε, λέει και ο Δ. Ζακυθηνός, είχαμε το Οικουμενικό Χριστιανικό Κράτος του Ελληνισμού. Ο δε Μπερντιάεφ στο “για την κοινωνική ανισότητα” γράφει, ότι οι “Βυζαντινοί” έβγαλαν τους τότε παγανιστές Ρώσσους από την βαρβαρότητα, δίνοντάς τους εκείνη την εποχή περίπου, την Ορθόδοξη πίστη και την ελληνική παιδεία.

Όσον αφορά δε ένα ορισμένο (διότι υπήρχαν πάρα-πάρα πολλών ειδών, βέβαια***) ρομαντισμό που οι αληθινοί, καθολικοί Φιλέλληνες όπως ο Λ. Γκεμερέυ μέμφονται, ζωγράφησε μία παραμορφωτική εικόνα του ελληνισμού και ιδιαίτερα του αρχαίου ελληνισμού. Σε αυτήν την παραμορφωμένη εικόνα οφείλονται και οι επιθέσεις προσώπων όπως ο Χάιντεγκερ στην αρχαία Ελλάδα ή του πρώιμου Γκαρωντύ που έγραψε το περίφημο εξαίρετο δοκίμιό του “Η Δύση είναι ένα ατύχημα”.  Γεγονός αδιαμφισβήτητο είναι, ότι η πρώιμη νεωτερικότητα, δηλαδή τα δυτικά “ορθολογιστικά φώτα”, τόνισε/αν περισσότερο σε επίπεδο κοσμοθεωρητικό τις έννοιες της Πατρίδας και της Δημοκρατίας, σε βαθμό που ο “αρχάγγελος της επανάστασης” της Γαλλίας Σαιν-Ζυστ (ο πρώτος συνοδοιπόρος και φίλος του “έφιππου Ναπολέοντα”  Μαξ. Ροβεσπιέρου) είχε θεωρητικά θεμελιώσει την Ιακωβινική Δικτατορία με μία αποφθεγματική λογική άρνησης της Δημοκρατίας για την σωτηρία της Πατρίδας. Αλλά έτσι, βέβαια, τα φώτα αυτά (των οψιμων αυτών “φωταδιστών”) ξεθωριάζουν στα μάτια των πολλών και η δημιουργική (“ρομαντική”) αντίδραση στα φώτα που τελικά νίκησε εκεί όπου γεννήθηκαν αποκτά αίγλη…

* Αλλά, όπως έλεγε και ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίβοβιτς στους “στοχασμούς περί καλού και κακού”, ο Θεός είναι περισσότερο Θεός αγάπης παρά Θεός ισότητας.

 

**Εξαίρετες επισημάνσεις και παραθέματα σε όλα αυτά έχει δώσει και ο αείμνηστος Ι. Μ. Χατζηφώτης, π.χ. στο “Βυζάντιο και Εκκλησία”, και πολλοί διδάχθηκαν αρρήτως από αυτόν, όπως έχω διαπιστώσει προσωπικά.

 

***αρκεί να δούμε την διαφορά μεταξύ του “προοδευτικού” γερμανικού ρομαντισμού του Χριστιανού Novalis και του όψιμου γερμανικού ρομαντισμού που προσβλέπει στο παρελθόν και το κύρος του με “νοσταλγία” επιστροφής.

 

Υ.Γ Για όλους αυτούς τους λόγους, μπορείτε να δήτε και να σκεφτήτε και την/επί της συλλογή/-ής υπογραφών που ξεκίνησε το περιοδικό Άρδην και η εφ. Ρήξη εδώ.

Ο Κήπος

 

Του παπα Ηλία Υφαντή

Είναι, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, ο Χριστιανισμός μια παρωχημένη υπόθεση; Ή μήπως είναι απλά ξεχασμένος, ακόμη κι απ' αυτούς, που πιστεύουν και διατείνονται ότι είναι χριστιανοί!…

Προκειμένου να το καταλάβουμε αυτό, θα αναφερθούμε σε μια προσωπικότητα, που παρότι έζησε πριν από 1600 και περισσότερα χρόνια, εντούτοις ο βίος και η πολιτεία του μας κάνουν να πιστέψουμε ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο, που έρχεται απ' το μακρινό μέλλον. Και βέβαια πρόκειται για το Γρηγόριο το Θεολόγο, που στις 25 Ιανουαρίου γιορτάζουμε τη μνήμη του.

Πιστεύεται γενικά ότι η εποχή, κατά την οποία έζησε ο Γρηγόριος (4ος μ. Χ. αιώνας) ήταν μια ειδυλλιακή για την Εκκλησία εποχή. Δεδομένου ότι χαρακτηρίζεται ως «ο χρυσός αιώνας» της Εκκλησίας. Στην πραγματικότητα όμως, πέρα απ' την εκκλησιαστική γραμματεία και τα έξοχα παραδείγματα κάποιων κληρικών και γενικότερα χριστιανών, πρόκειται για μια τρικυμιώδη και πολυτάραχη εποχή.

Πώς και από πού προέκυψε η ταραχή και η τρικυμία; Προέκυψε απ' το γεγονός ότι ευθύς μετά την κατάπαυση των διωγμών, ανοίχτηκε για την Εκκλησία το μέτωπο διαπάλης της με τη φιλοσοφία. Στην οποία διαπάλη πήραν από δω κι από κει μέρος κάποιοι, με θέσεις ακραίες και απροκάλυπτα εχθρικές. Τόσο μάλιστα, ώστε να καταλήγουν ακόμη και σε εγκλήματα.

Όπως ήταν απ' την πλευρά των χριστιανών, για παράδειγμα, το λιντσάρισμα της περίφημης φιλοσόφου Υπατίας (γύρω στα 415 μ. Χ). Ενώ απ' το άλλο μέρος έχουμε την περίπτωση του Ιουλιανού, που έφτασε στο σημείο να απαγορεύσει στους χριστιανούς τη σπουδή της αρχαίας ελληνικής σκέψης:

«Σε μας, έλεγε ειρωνευόμενος τους χριστιανούς, ανήκουν η ευγλωττία και οι τέχνες της Ελλάδος, καθώς και των θεών της η λατρεία. Δικός σας κλήρος είναι η αμάθεια και η σκαιότητα (=η χωριατιά), που είναι η δική σας η σοφία».

 Ανάμεσα, λοιπόν, στις συμπληγάδες αυτών των δυο μετώπων στάθηκε ο Γρηγόριος. Που όχι μόνο δεν καταφρόνεσε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, αλλά ρίχτηκε με όλη τη ζέση της μεγαλοφυΐας του να αποθησαυρίσει, όσο γινόταν μεγαλύτερο πνευματικό πλούτο. Ξεκινώντας απ' την ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ναζιανζό και συνεχίζοντας τις σπουδές του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, και την άλλη Καισάρεια της Παλαιστίνης κι ύστερα την Αλεξάνδρεια. Για να καταλήξει στην Αθήνα, όπου για μια ολόκληρη εξαετία ρούφηξε μέχρι σταγόνας το ελληνικό πνεύμα. Και όπου, συν τοις άλλοις, ήταν συμφοιτητές με το Βασίλειο και για ένα εξάμηνο και με τον Ιουλιανό. Και, επειδή, όπως είναι ευνόητο, υπήρχαν πάμπολλοι, που δυσανασχετούσαν ακόμη και στο άκουσμα της λέξης φιλοσοφία, αναγκαζόταν να λέγει:

«Πιστεύω πως απ' όλους τους μυαλωμένους ανθρώπους είναι παραδεκτό πως το μεγαλύτερο αγαθό μας είναι η μόρφωση. Και δεν εννοώ μόνο τη χριστιανική, εννοώ και την εθνική, που πολλοί απ' τους χριστιανούς, κακώς σκεπτόμενοι, την απορρίπτουν, επειδή πιστεύουν ότι είναι επικίνδυνη και λαθεμένη και απομακρύνει από το Θεό. Εμείς αντίθετα αποδεχόμαστε των εθνικών σοφών την έρευνα και τη θεωρία, εκτός από εκείνα, που οδηγούν στην πλάνη και την απώλεια».

Μεταξύ των άλλων παρενεργειών, που προκάλεσε η φιλοσοφία, ήταν, σε μεγάλο βαθμό, και οι αιρέσεις, που δημιουργήθηκαν στην προσπάθεια των χριστιανών να δώσουν λογική εξήγηση σε θέματα της πίστης. Και, μεταξύ αυτών, η αίρεση, που προκάλεσε τα μεγαλύτερα παλιρροϊκά κύματα, ήταν εκείνη του Αρείου. Ιδιαίτερα, γιατί εκτός απ' το λαϊκό έρεισμα, είχε και ισχυρούς προστάτες και μάλιστα μεταξύ των αυτοκρατόρων:

Όπως, για παράδειγμα, το γιο του Μεγάλου Κων/νου, Κωστάντιο. Ό οποίος, παίρνοντας την εξουσία στα χέρια του, φρόντισε να αποκεφαλίσει όλο του το συγγενολόι, μεταξύ των οποίων και τον πατέρα και τον αδερφό του Ιουλιανού. Μακελειό για το οποίο ηθικός αυτουργός λέγεται πως ήταν και ο επίσκοπος της Νικομηδείας Ευσέβιος. Γεγονός που εξηγεί, ως ένα βαθμό, και την καταφορά του Ιουλιανού εναντίον των χριστιανών.

Οι αρειανοί, εξάλλου, με την υποστήριξη του επίσης αρειανόφρονα αυτοκράτορα Ουάλη είχαν κυριαρχήσει στην Κωνσταντινούπολη. Και οι ορθόδοξοι, προκειμένου να αναχαιτίσουν την πλημμυρίδα αυτή των αρειανών, αναγκάστηκαν να ζητήσουν τη συνδρομή του Γρηγορίου. Ο οποίος, σε σύντομο χρονικό διάστημα, κατόρθωσε, με τη ρητορική του δεινότητα και τη φιλοσοφική του εμβρίθεια, να φέρει «τ' απάνω κάτω». Με αποτέλεσμα οι αρειανοί, προκειμένου να εκδικηθούν, να λιθοβολήσουν τους ορθόδοξους και να τραυματίσουν το Γρηγόριο, κατά την ώρα της τέλεσης της θ. λειτουργίας του Πάσχα (379).

Συνέβη όμως την ίδια χρονιά να πεθάνει ο Ουάλης και να πάρει την εξουσία ο υποστηρικτής των ορθοδόξων, Θεοδόσιος. Με αποτέλεσμα να υποστούν απ' τους ορθόδοξους τώρα τα ίδια αντίποινα οι αρειανοί. Και όχι μόνο. Γιατί μαζί με τους αρειανούς διώχτηκαν και οι εθνικοί. Για να συμβούν τότε πολλές απ' τις μεγάλες καταστροφές σε βάρος των πνευματικών και καλλιτεχνικών θησαυρών των Ελλήνων. Που συνοδεύονταν με απαγόρευση της λατρείας των εθνικών, δήμευση περιουσιών και θανατικές ακόμη εκτελέσεις.
Ο Γρηγόριος, που στο μεταξύ, με την υποστήριξη του Θεοδοσίου και απόφαση της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου είχε ανακηρυχτεί πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, διαφώνησε με τους διωγμούς αυτούς.

Και προκάλεσε την κατακραυγή των φανατικών και των καιροσκόπων. Οι οποίοι, όταν εκείνος θηριομαχούσε με τους αρειανούς, που με την υποστήριξη του Ουάλεντα, «είχαν το πάνω χέρι», οι κατήγοροί του, σαν τα σαλιγκάρια, είχαν λουφάξει μέσα στο κέλυφος της θρασυδειλίας. Και τώρα βρήκαν να κατηγορήσουν το Γρηγόριο ακόμη και για τη φτώχεια, μέσα στην οποία, σύμφωνα με το χριστιανικό ιδεώδες, ζούσε. Ιδιαίτερα μάλιστα, επειδή καταδίκαζε την πολυτελή ζωή των αυλικών και των άλλων, κοσμικών και εκκλησιαστικών, μεγιστάνων…

Αλλά πολύ περισσότερο τον κατηγόρησαν για την επιείκεια, που έδειχνε απέναντι στους αιρετικούς:

«Είναι αισχρό, έλεγε, και τελείως αταίριαστο για χριστιανούς, ενώ μιλάμε για ειρήνη στους άλλους, οι ίδιοι να βρισκόμαστε σε διαμάχη μεταξύ μας. Κι ακόμη χειρότερο να πιστεύουμε ότι θα σωθούμε με την τρομοκρατία σε βάρος των αντιπάλων μας»!

Και, επειδή δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει τη δίψα για εκδίκηση, αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτησή του:

«Εάν αμάρτησα, που δεν μπορώ να συμμεριστώ τη νοοτροπία σας και τη συμπεριφορά σας, τους είπε, επιτρέψτε μου να ξαναγυρίσω στην ήσυχη και ερημική αγροτική ζωή».

Κι έτσι ξαναγύρισε στο χωριουδάκι του την Αριανζό, όπου μέχρι το τέλος της ζωής του (γύρω στα 390 μ. Χ.) καλλιεργούσε έναν μικρό κηπάκο…

Αλήθεια, αυτοί, που, αντί για τους ανόητους και ολέθριους φανατισμούς και αλληλοσπαραγμούς, προτιμούν, όπως ο Γρηγόριος, να καλλιεργούν τον κήπο τους, ανήκουν στο παρωχημένο παρελθόν ή σε κάποιο μακρινό μέλλον;…

 

Παπα-Ηλίας, 25-01-2010

 

http://papailiasyfantis.blogspot.com

http://papailiasyfantis.wordpress.com

 

Μπορούν να συμβιώσουν ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι;

 

Του Πάνου Νικολόπουλου

 

 

Με την ευκαιρία της συμμετοχής μας στο πρώτο ελληνοκυπριακό νομικό συνέδριο, που διοργανώθηκε στη Λευκωσία, ήρθαμε σε ζωντανή επαφή με την κυπριακή πραγματικότητα, την ιστορία και τον πολιτισμό του νησιού κι αποκτήσαμε μία μικρή βιωματική εμπειρία του εθνικού ζητήματος.  Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στις 30 και 31 Οκτωβρίου στη Λευκωσία και διοργανώθηκε από τη νεόκοπη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας, το Πανεπιστήμιο Αθηνών και την Ένωση Αστικολόγων.

Συζητήθηκαν θέματα οικογενειακού δικαίου, προστασίας του καταναλωτή και προστασίας της προσωπικότητας με εισηγητές πανεπιστημιακούς από τα τρία νομικά τμήματα της Ελλάδας και δικαστές και δικηγόρους από την Κύπρο. 

Το κυπριακό δίκαιο ανήκει στην οικογένεια των αγγλοσαξωνικών δικαίων, κύριο χαρακτηριστικό των οποίων είναι ότι δεν έχουν κώδικες, αλλά το δίκαιό τους διαμορφώνεται κυρίως από τη νομολογία των δικαστηρίων. Στον τομέα του οικογενειακού δικαίου όμως υπάρχει αρκετή επιρροή από το ελληνικό δίκαιο και παράλληλα υπάρχει και εμπλοκή της Εκκλησίας. 

Πληροφορηθήκαμε όμως ότι οι κύπριοι νομικοί αντιμετωπίζουν σοβαρό γλωσσικό πρόβλημα κατά τη μεταφορά αγγλικών νομικών όρων στα ελληνικά, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση ως προς το πραγματικό νόημα των νομοθετικών ρυθμίσεων. Οι δυσκολίες αυτές επιτείνονται από το γεγονός ότι στερούνται θεωρητικής υποδομής και αυτόχθονων ερευνητών, αφού οι δικηγόροι και δικαστές τους έχουν σπουδάσει είτε στην Ελλάδα, είτε στην Αγγλία και μόλις πρόσφατα απέκτησαν νομική σχολή, η οποία σταδιακά επανδρώνεται με διδακτικό προσωπικό.  Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι η διοργάνωση ελλνοκυπριακών συνεδρίων και γενικότερα η συνεργασία ελλαδιτών και κυπρίων νομικών μπορεί να προσφέρει πολλά στην ανάπτυξη του κυπριακού δικαίου. Η περιήγηση στην πόλη της Λευκωσίας παρουσιάζει μερικές ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλες πόλεις.

Πληροφορηθήκαμε όμως ότι οι κύπριοι νομικοί αντιμετωπίζουν σοβαρό γλωσσικό πρόβλημα κατά τη μεταφορά αγγλικών νομικών όρων στα ελληνικά, με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση ως προς το πραγματικό νόημα των νομοθετικών ρυθμίσεων. Οι δυσκολίες αυτές επιτείνονται από το γεγονός ότι στερούνται θεωρητικής υποδομής και αυτόχθονων ερευνητών, αφού οι δικηγόροι και δικαστές τους έχουν σπουδάσει είτε στην Ελλάδα, είτε στην Αγγλία και μόλις πρόσφατα απέκτησαν νομική σχολή, η οποία σταδιακά επανδρώνεται με διδακτικό προσωπικό.

Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι η διοργάνωση ελλνοκυπριακών συνεδρίων και γενικότερα η συνεργασία ελλαδιτών και κυπρίων νομικών μπορεί να προσφέρει πολλά στην ανάπτυξη του κυπριακού δικαίου. Η περιήγηση στην πόλη της Λευκωσίας παρουσιάζει μερικές ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλες πόλεις.

Εντύπωση προκαλούν τα παμπάλαια λεωφορεία με τα αριά δρομολόγια και τα πανάκριβα ταξί. Η πόλη έχει τρεις όψεις, την παλιά πόλη, με στενά σοκάκια και πολλά δείγματα νεοκλασσικής αρχιτεκτονικής, όχι πάντα φροντισμένα, την καινούργια πόλη με πολυόροφα κτίρια επιχειρήσεων, τραπεζών, εμπορικά κέντρα και ό,τι διαθέτει μία σύγχρονη μεγαλούπολη και το κατεχόμενο τμήμα, για το οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω. Από το παρατηρητήριο του ενδέκατου ορόφου ενός κτιρίου που βρίσκεται στην οδό Λήδρας, βλέπει κανείς όλη την πόλη και μπορεί να διακρίνει τα χαρακτηριστικά σημεία της.

Πρόκληση για τον Έλληνα παρατηρητή αποτελεί μία τεράστια τουρκική σημαία και μία ημισέληνος, που είναι χαραγμένα στον πενταδάκτυλο, στο βάθος του κατεχόμενου τμήματος της πόλης βρίσκεται το ένα συνοριακό φυλάκιο με το κατεχόμενο τμήμα της πόλης. Πριν α

πό τα φυλάκια το μνημείο της διχοτόμησης, όπου τα γράμματα από τα διάφορα γνωστά συνθήματα της γαλλικής επανάστασης είναι διασκορπισμένα και δεν σχηματίζουν τις αντίστοιχες λέξεις, αφού οι έννοιες αυτές είναι βάναυσα καταπατημένες.

Ανάμεσα στα δύο φυλάκια η νεκρή ζώνη. Θλίψη για την εγκατάλειψη και την σταδιακή κατάρρευση πανέμορφων κτιρίων, που κάποτε έσφυζαν από ζωή. Και τώρα το δίλημμα. Να περάσει κανείς στα κατεχόμενα ή να το αποφύγει Πολλοί έλληνες το θεωρούν ντροπή, ίσως και προδοσία. Ο αντίλογος είναι ότι εύκολα ισχυριζόμαστε στα λόγια ότι συμπάσχουμε με τους αδελφούς μας τους ελληνοκύπριους, οι οποίοι βιώνουν καθημερινά την πληγή να ατενίζουν πίσω από συρματοπλέγματα τα σπίτια τους και να μη μπορούν να ξαναζήσουν σ' αυτά, αλλά όταν αποφασίσεις να περάσεις τα σύνορα της ντροπής, βιώνεις για λίγες στιγμές την πληγή της κατοχής και το όνειδος του ελέγχου των διαβατηρίων για να τεθεί η σφραγίδα της ΤΔΒΚ στο μικρό έντυπο που συμπληρώνεις, τόσο κατά την είσοδο, όσα και κατά την έξοδο. Αν μάλιστα το έντυπο συμπληρωθεί στα ελληνικά και γραφτεί υπηκοότητα ελληνική, ο τουρκοκύπριος συνοριοφύλακας με οργή θα τη διαγράψει για να αντικαταστήσει τη λέξη με το Γιουνανιστάν! Φυσικά στα ελληνικά φυλάκια περνάει κανείς ελεύθερα.

Όσο για το τι συναντά κανείς στο κατεχόμενο τμήμα, στα πρώτα μέτρα λίγα τουριστικά μαγαζιά για επίφαση ευρωπαϊκότητας και παραπίσω μιζέρια και εγκατάλειψη πολλών κτιρίων. Η αίσθηση του ονείδους και της πληγής δεν επιτρέπει πολύωρη παρα

μονή για να δει κανείς περισσότερα. Το άλλο συνοριακό φυλάκιο βρίσκεται μετά τη νεκρή ζώνη, όπου βρίσκεται το ξενοδοχείο ΛΗΔΡΑ ΠΑΛΛΑΣ, στο οποίο στεγάζονται οι υπηρεσίες του ΟΗΕ. Πάνω από το τουρκικό φυλάκιο μία επιγραφή με τον τίτλο του ψευδοκράτους και από κάτω τη λέξη forever (για πάντα)!

 

Ιστορία και μνημεία

 

Η Κύπρος έχει πλούσια ιστορία, πολλές όψεις της οποίας αποτυπώνονται στα ευρήματα των μουσείων της. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Λευκωσίας μαζί με τα συνηθισμένα ελληνικά ευρήματα που εκτίθενται ε όλα τα μουσεία της Ελλάδας, θα δει κανείς και κάποια ιδιαίτερα αγαλματίδια ή κοσμήματα, κάποια από τα οποία μαρτυρούν επιρροές από την Αίγυπτο ή τους Φοίνικες.

Στο βυζαντινό μουσείο, που βρίσκεται στο χώρο της αρχιεπισκοπής, φιλοξενεί πλήθος σημαντικών εικόνων όλων των εποχών και των τεχνοτροπιών. Στο υπόγειο φιλοξενείται μία έκθεση φωτογραφιών όλων των εικόνων που αφαιρέθηκαν από τους εισβολείς από ναούς των κατεχομένων και πουλήθηκαν σε αρχαιοκάπηλους, τώρα όμως βρίσκονται κατασχεμένα στο Μοναχο και εκκρεμεί δικαστική αναζήτηση της επιστροφής τους, η οποία όμως δε φαίνεται εύκολη, γιατί τα δικαστήρια της Βαυαρίας εγείρουν υπερβολικές απαιτήσεις για την απόδειξη της προέλευσής τους. Έκπληκτοι πληροφορηθήκαμε ότι ο πρώτος αρχαιοκάπηλος υπήρξε ο αυστριακός ύπατος αρμοστής του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, που υπηρετούσε εκεί τα πρώτα χρόνια μετά την εισβολή. Το όλο εγχείρημα επιμελείται με ιδιαίτερο ζήλο ο διευθυντής του μουσείου, νέος διδάκτορας βυζαντινής αρχαιολογίας, ο οποίος με συγκίνηση μας έδειξε την εκκλησία του χωριού του, όπου βαφτίστηκε και από την οποία επίσης κλάπηκαν εικόνες.

Δίπλα τέλος από το βυζαντινό μουσείο υπάρχει το μουσείο του απελευθερωτικού αγώνα από τους Άγγλους, με πολλές φωτογραφίες, χειρόγραφες επιστολές, προσωπικά είδη των αγωνιστών, απομιμήσεις των κρησφύγετων, προβολή ταινιών. Ο επισκέπτης φεύγει με μία αίσθηση πικρίας, επειδή όλες αυτές οι συγκλονιστικές θυσίες τόσων νέων ανθρώπων δεν έφεραν τη λευτεριά και την ένωση ή έστω την αυτοδιάθεση, αλλά τελικά οι ισχυροί και τα δικά μας πολιτικά λάθη έδωσαν τη δυνατότητα στους Τούρκους να κατέχουν σήμερα σημαντικό μέρος του νησιού.

Σημαντικά μνημεία βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο το νησί. Στο λίγο χρόνο που διαθέταμε μπορέσαμε να επισκεφθούμε ένα μέρος του όρους Τρόοδος και την περίφημη εκκλησία του αγίου Νικολάου τ

ης στέγης, της οποία το χαρακτηριστικό είναι η διπλή στέγη, όπου η μία καλύπτει την άλλη. Σύντομη επίσκεψη και στη Λάρνακα για προσκύνημα στον πολιούχο Άγιο Λάζαρο με την κρύπτη, όπου κατά την παράδοση μεταφέρθηκε το σκήνωμά του. Πολλά απ' όσα δεν είδαμε τα πληροφορηθήκαμε από την πλουσιοπάροχη ξενάγηση του γνωστού ομότιμου καθηγητή βυζαντινής αρχαιολογίας κ. Δημήτρη Τριανταφυλλόπουλου, που με πολύ προθυμία μας συνόδευσε.

 

Η επίσκεψή μας αυτή βέβαια συνέπεσε και με τις συνεχιζόμενες συνομιλίες Χριστόφια-Ταλάτ για την επίλυση του Κυπριακού. Κάποια δημοσκόπηση στο ΡΙΚ έδειχνε 63% να στηρίζει τις συνομιλίες και 73% να μην επιθυμεί την αποχώρηση απ' αυτές. Ορισμένοι Κύπριοι με τους οποίους συζητήσαμε φαίνονταν προβληματισμένοι και ανήσυχοι ότι τελικά θα τους επιβληθεί ένας επώδυνος συμβιβασμός. Εντύπωση μας έκανε η επισήμανση μίας συναδέλφου ότι τα παιδιά τους δεν δείχνουν να βιώνουν την πληγή, αλλά ζουν σα να μη συμβαίνει τίποτε. Θέλουν τελικά οι ελληνοκύπριοι κάποια λύση και είναι έτοιμοι να συμβιώσουν με τους τουρκοκύπριους;

Υπάρχει μία διάσταση του ομοσπονδιακού κράτους που επιχειρείται να συσταθεί, η οποία δεν φαίνεται να καταλαμβάνει προς το παρόν κεντρική σημασία στις συνομιλίες. Εκείνο το στοιχείο που ενώνει τους ανθρώπους και τους διευκολύνει να συνεργασθούν είναι το κοινό συμφέρον. Και το πρωταρχικό κοινό συμφέρον είναι το οικονομικό. Είναι αδύνατο δύο εθνότητες να συμβιώσουν αρμονικά, αν το σύνολο της οικονομικής πολιτικής δεν ανήκει στην αρμοδιότητα του ομοσπονδιακού κράτους.

Μόνο αν από κοινού ανταγωνίζονται όλους τους άλλους (και Ελλάδα και Τουρκία) για να προσελκύσουν επενδύσεις και τουρισμό να προωθήσουν τα προϊοντα και τις υπηρεσίες τους αποκτούν μία κοινή βάση συνεννόησης. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο απαιτείται ενιαίο θεσμικό πλαίσιο για τη φορολογία, τις εργασιακές σχέσεις, την ενέργεια και όλους τους τομείς της παραγωγής, γεωργία, αλιεία, εμπόριο, βιομηχανία, τουρισμό, χρηματοπιστωτικό σύστημα κ.λπ. και φυσικά ενιαίο δικαιοδοτικό σύστημα. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο οι διαφορές που θα αναφύονται παύουν να είναι εθνοτικές και γίνονται ταξικές και κοινωνικές, με αποτέλεσμα και όλα τα ζητήματα για τις πλειοψηφίες στα νομοθετικά και εκτελεστικά όργανα να αποκτούν άλλες διαστάσεις.

Με δεδομένο ήδη το ευρωπαϊκό οικονομικό και θεσμικό πλαίσιο και το υψηλό επίπεδο ανάπτυξης της κυπριακής οικονομίας, οι τουρκοκύπριοι μπορούν να αντιληφθούν πόσο ωφελημένοι θα είναι από μία ενιαία οικονομική πολιτική, την οποία απέκλειε το σχέδιο Ανάν. Αν στην κοινή οικονομική πολιτική προστεθεί και ενιαία αθλητική διεθνής εκπροσώπηση, μια που η φανέλα ενώνει και φανατίζει, μπορεί να δημιουργηθεί ένα κλίμα που θα συμβάλλει στον παραμερισμό της εκατέρωθεν καχυποψίας, των ανησυχιών και των εθνικιστικών εξάρσεων, ώστε να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο συμβίωσης των δύο εθνοτήτων σε μία ενωμένη.

 

* Ο  Πάνος  Νικολόπουλος είναι Λέκτορα Νομικής Αθηνών.

 

ΠΗΓΗ:  Δεκαπενθήμερη εφ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ»,  φ. 812 (1125), σελ. 10, ΠΕΜΠΤΗ 24-12-2009,  http://www.xristianiki.gr/elektronike-ekdose/skholia/mporoun-na-sumbiosoun-ellenokuprioi-kai-tourkokuprioi.html

Ο Μίκης απαντά στη κ. Θάλεια Δραγώνα

 

 Με επιστολή της στο Μίκη Θεοδωράκη η κ. Θάλεια Δραγώνα διαμαρτύρεται για συκοφαντική δυσφήμιση εναντίον της.

Ο Μίκης, με δική του επιστολή, ξεκαθαρίζει τα πράγματα.

 

Η επιστολή της κ. Δραγώνα:

2 Ιανουαρίου 2010

Αγαπητέ Μίκη Θεοδωράκη,

Κυκλοφόρησε πριν λίγες ημέρες στο διαδίκτυο επιστολή σας προς τον Στέφανο Ληναίο με πολύ απαξιωτικά σχόλια για το πρόσωπό μου και παραθέματα από το δημοσιευμένο έργο μου που είναι όλα παντελώς ψευδή και κατασκευασμένα.

Σας ενημερώνω ότι δεν είμαι ιστορικός και δεν γράφω ιστορικά βιβλία. Λόγος σαν «Η ελληνική ταυτότητα δεν υπήρχε πριν από το 19ο αιώνα. Δημιουργήθηκε έξωθεν σε μια εποχή εθνικισμού, αποικιοκρατίας και επεκτατικού ιμπεριαλισμού. Κοντολογίς κάποιοι από το εξωτερικό μας είπαν τον 19ο αιώνα ότι είμαστε Έλληνες κι εμείς το δεχθήκαμε για να κονομήσουμε (!!!) πουλώντας το παραμύθι ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων», δεν βρίσκεται πουθενά στο δημοσιευμένο έργο μου και δεν χαρακτηρίζει την πανεπιστημιακή και κοινοβουλευτική μου πορεία. Τέτοιου είδους κατασκευάσματα είναι μιας συκοφαντικής εκστρατείας εναντίον μου.

Είμαι κοινωνική ψυχολόγος, ερευνώ και γράφω πάνω στις κοινωνικές ταυτότητες έχω δώσει μεγάλο μέρος της ζωής μου για την υπεράσπιση των αρχών της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης σε αυτόν τον τόπο.

Σας στέλνω μέρος των δημοσιεύσεων μου για να κρίνετε εάν όσα παρατίθενται στις εφημερίδες και στο διαδίκτυο ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Εάν διαπιστώσετε ότι είναι κατασκευασμένες φράσεις, σας παρακαλώ πολύ να βρείτε μια ευκαιρία να το δηλώσετε.

Σας γράφω επειδή θαυμάζω την αστείρευτη δημιουργικότητά σας και τους αγώνες σας για τη δημοκρατία και είμαι σίγουρη ότι η αναζήτηση της αλήθειας και η προάσπιση των δημοκρατικών αρχών έχει πρώτιστη σημασία για σας.

 

Με εκτίμηση

Θάλεια Δραγώνα

 

 

Σας επισυνάπτω και 2 πρόσφατες συνεντεύξεις μου όπου θα βρείτε και όλα τα παραποιημένα παραθέματα

Σημείωση admin:1) Η συνένετυξη στο …..tovima.gr/….03/01/2010,

 

2)  Η συνέντευξη στην…. avgi.gr/10-01-2010…

 

 

Απάντηση Μίκη

ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ

Επιφανους 1

117 42, Αθήνα

τηλ. 210-9214863

fax 210-9236325

e-mail: mikisthe@otenet.gr

Προς την κ. Θάλεια Δραγώνα

Καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας

Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην προσχολική ηλικία του Εθνικού και Καποδστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Ναυαρίνου 13, 10680 Αθήνα

Αθήνα, 10.1.2010

 

Αγαπητή κυρία Δραγώνα,

Έλαβα την επιστολή και τα βιβλία σας και σας ευχαριστώ. Διάβασα επίσης στο «Βήμα» και τα «Νέα» τις συνεντεύξεις σας, οι οποίες όμως κινούνται μονάχα γύρω από δυο-τρεις φράσεις που σας αποδόθηκαν εδώ και πολύ καιρό, για να διαψευσθούν ύστερα από μεγάλη και αδικαιολόγητη καθυστέρηση.

Οι συνεντεύξεις αυτές και η μεγάλη προβολή τους (σε συνδυασμό με την φίμωση των αντιθέτων απόψεων) δεν πετυχαίνουν τίποτε άλλο παρά να αποκαλύπτουν στον ελληνικό λαό τους πανίσχυρους φίλους σας στα ΜΜΕ αποδεικνύοντας το εύρος και τα ερείσματα αλλά και τον συντονισμό της προσπάθειας που εξυφαίνεται με στόχο την αλλοίωση της εθνικής-ελληνικής μας ταυτότητας. Καθώς και τον τρόμο που δημιουργεί η αυξανόμενη παλλαϊκή αντίδραση στις απόψεις σας, που ακυρώνει την αρχική σας προσπάθεια να εκμεταλλευθείτε την αντίδραση του κ. Καρατζαφέρη βαφτίζοντας όσους διαφωνούν «ακροδεξιούς».

Τρόμος που φτάνει σε σημείο να προκαλεί συμπτώματα της «Λύσσας-Σόρος» σε υποταχτικούς κονδυλοφόρους όπως σ' αυτόν τον δυστυχή κ. Χάρη σε σημερινό (9.1.10) ένθετο αθηναϊκής εφημερίδας.

Επειδή τυχαίνει να είμαι ένας από τους πρωτεργάτες αυτής της εκστρατείας για την ενημέρωση του ελληνικού λαού με ρίζες βαθειές στην αληθινή ελληνική Αριστερά από την εποχή του ΕΑΜ, θα ήμουν ο τελευταίος που θα επέτρεπα στον οποιονδήποτε να καπηλευτεί την λέξη και την έννοια «πατρίδα».

Το ΕΑΜ και το τότε ΚΚΕ κατέκτησε την εμπιστοσύνη του 70% του λαού μας για την πίστη του και τους αγώνες του για τη Λευτεριά της ελληνικής πατρίδας και την αναγέννηση του ελληνικού έθνους. Με την πεποίθηση ότι υπηρετούμε τα ιδεώδη των Ελλήνων για την ελευθερία και την δημοκρατία από τα βάθη των αιώνων και φτάνοντας ως το «Ελευθερία ή θάνατος» του Κολοκοτρώνη, ορθώσαμε το ανάστημά μας και αναμετρηθήκαμε με το όπλο στο χέρι, με την πιο φονική δύναμη που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα: την χιτλερική Βέρμαχτ, τα ναζιστικά Ες-Ες και την Γκεστάπο, με αμέτρητες θυσίες σε αίμα, βασανισμούς και διώξεις. Ενώ παράλληλα και μέσα σ΄ εκείνες τις σκληρές συνθήκες τιμούσαμε και τρεφόμαστε με τον ελληνικό πολιτισμό για τον οποίο είμαστε περήφανοι και συγχρόνως οραματιζόμαστε τη μελλοντική κοινωνία της δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης και της «πανανθρώπινης λευτεριάς».

Αυτή υπήρξε ως σήμερα η γνήσια και μοναδική Αριστερά, όπου οι λέξεις «έθνος» και «πατρίδα» ήταν για μας δόξα και τιμή και όχι ντροπή όπως τις κατάντησαν χτες και σήμερα ορισμένα γκρουπούσκουλα και ομάδες «διανοουμένων» που στο όνομα της Αριστεράς ντροπιάζουν με τις «ιδέες» και τα καμώματά τους, τους αγώνες και τις θυσίες μας, ενώ δηλητηριάζουν την ανύποπτη νεολαία μας, που η νικήτρια και θριαμβεύουσα ακόμα και σήμερα εθνικοφροσύνη κρατάει στα σκοτάδια, έχοντας καταδικάσει σε λήθη τη σύγχρονη ιστορία μας.

Όμως η ακτινοβολία εκείνων των ηρωικών χρόνων αψηφώντας όλα τα εμπόδια εξακολουθεί να εμπνέει το λαό μας, γι' αυτό και η αντίθεση στην συστηματική απόπειρα που επιχειρείται εδώ και καιρό με στόχο την ουσιαστική ανατροπή της ελληνικής ιστορίας, είναι καθολική και δεν συνδέεται με την α΄ ή την β΄ πολιτική παράταξη αλλά με το σύνολο των Ελλήνων, που γαλουχήθηκε με μια συγκεκριμένη και βαθειά ριζωμένη άποψη για το τι είναι πατρίδα, τι είναι Ελλάδα, τι είναι ιστορία, τι είναι ελληνικός λαός και ελληνικό έθνος.

Κι ακόμα γνωρίζει καλά -γιατί τα βιώνει, ποια είναι τα βασικά ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία που μας διέπλασαν από το ΄21 έως σήμερα.

Αρνούμενοι και κατεδαφίζοντας όλα αυτά που μας έκαναν αυτούς που είμαστε χτες, προχτές και σήμερα, με το πρόσχημα μιας δήθεν επιστημονικής αναθεώρησης της ιστορικής πραγματικότητας, όπως αποδεικνύεται σε κάθε σελίδα του βιβλίου σας «Τι είν' η Πατρίδα μας;» στην ουσία αμφισβητείτε ο,τιδήποτε θετικό έπραξε ο λαός αυτός σε όλους τους τομείς του εθνικού μας βίου κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων.

Με το βιβλίο σας αποδομείτε τις ιδέες, πεποιθήσεις, τα «πιστεύω», σε σχέση με το ελληνικό έθνος και τις ρίζες του, δηλαδή όλα αυτά που ενέπνευσαν και παρακίνησαν τον λαό μας. Όμως αν στις αρχές του 19ου αιώνα δεν υπήρχαν οι ιδέες για τη συνέχεια του ελληνικού έθνους και όλα τα «πιστεύω» που εσείς σήμερα απορρίπτετε ως άνευ ουσιαστικού περιεχομένου και εκτός ιστορικής πραγματικότητας, τότε δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν η Επανάσταση του ΄21, το κίνημα του Φιλελληνισμού, το δημοκρατικό κίνημα του Μακρυγιάννη, η αποπομπή του Όθωνα, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η Εθνική Αντίσταση. Δεν θα υπήρχε ο Άρης Βελουχιώτης. Και όχι μονάχα αυτός, γιατί σύμφωνα με κείνα που επιχειρείτε να διδαχθούν τα παιδιά μας, δεν θα υπήρχε ούτε ένας αντάρτης, μιας και ΟΛΟΙ πήραν τα όπλα για την Ελλάδα και την Πατρίδα. Ενώ αν είχαν τα μυαλά τα δικά σας, δηλαδή εξέταζαν το «επιστημονικώς ορθόν», θα τα βρίσκανε μια χαρά με τους Γερμανούς που εξ άλλου το μόνο που ζητούσαν από μας ήταν να τους παραχωρήσουμε την άδεια χρήσης των λιμανιών και των αεροδρομίων μας.

Κατά τον ίδιο τρόπο δεν θα υπήρχαν οι δημοκρατικοί αγώνες και η Αντίσταση κατά της χούντας. Δεν θα υπήρχαν ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Παλαμάς, ο Καβάφης, ο Καλομοίρης,ο Καζαντζάκης, o Σικελιανός, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Τσαρούχης, ο Ελύτης, ο Χατζιδάκις, ο Εγγονόπουλος, ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, ο Παρθένης, ο Καμπανέλλης, ο Γεωργουσόπουλος, ο Κουν, ο Μινωτής, ο Κακογιάννης, ο Αγγελόπουλος.

Όπως δεν θα υπήρχαν οι διανοητές, οι φιλόσοφοι, οι μεγάλοι πολιτικοί ηγέτες από τον Τρικούπη και τον Βενιζέλο ωε τον Καραμανλή και τον Ανδρέα Παπανδρέου. Δεν θα υπήρχαν τα μεγάλα κινήματα όπως των δημοτικιστών και των φοιτητών. Δεν θα υπήρχε το κίνημα για την Κύπρο ούτε οι εκδηλώσεις αλληλεγγύης προς τα σημερινά θύματα του επιθετικού ιμπεριαλισμού, την Γιουγκοσλαβία, την Παλαιστίνη, το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Και δεν θα συνέβαιναν προ παντός εκείνες οι πράξεις, που αποδεικνύουν την ιδιαιτερότητα του λαού μας, που τόσο επίμονα σαρκάζετε, όπως το ΟΧΙ το 1940 και η μάχη της Κρήτης, καθώς και το ότι ανάμεσα σε όλους τους ευρωπαίους, μονάχα η Ελλάδα αρνήθηκε να ντύσει τα παιδιά της με την στολή της Βέρμαχτ και να τα στείλει στο ανατολικό μέτωπο. Χάρη στις μοναδικές μέσα στην κατεχόμενη Ευρώπη παλλαϊκές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας με χιλιάδες νεκρούς, τραυματίες και εκτοπισμένους σε στρατόπεδα θανάτου.

Κι αυτό γιατί οι εθνικοί και δημοκρατικοί μας αγώνες, καθώς και τα πνευματικά έργα και οι πολιτικές πράξεις των προσώπων αυτών, διαπνέονταν από την πεποίθηση ότι η σύγχρονη Ελλάδα έχει επηρεαστεί βαθειά από μια βαριά κληρονομιά, απέναντι στην οποία θα πρέπει να φανούμε δημιουργικά αντάξιοι.

Για όλα αυτά έχετε να πείτε μια μόνο λέξη: εθνοκεντρισμός, δηλαδή ότι είναι ασυγχώρητη υπερηφάνεια για ένα λαό να θαυμάζει τα επιτεύγματά του, φτάνοντας στο σημείο να προτείνετε να εκλείψει από τα σχολικά βιβλία, γιατί αυτό επιτάσσει η σύγχρονη επιστήμη για την αναθεώρηση της ιστορίας. Με άλλα λόγια επιχειρείτε έναν γενικευμένο ευνουχισμό σε ό,τι πολυτιμότερο και πιο ελληνικό πέτυχε ο λαός μας έως τώρα, με τελικό αποτέλεσμα την μετατροπή μας σε έναν άλλο λαό, προσαρμοσμένο στις συνταγές του καμουφλαρισμένου αφελληνισμού, που κοσμούν κάθε σελίδα του εν λόγω βιβλίου σας.

Κι αυτό γιατί διαφωνείτε με την ύπαρξη και την αξία των βασικών πυλώνων πάνω στους οποίους στηρίχθηκαν οι ιδέες, οι πράξεις, οι αγώνες, οι θυσίες και τα έργα, πνευματικά και άλλα.

Βαφτίζετε εθνοκεντρισμό την ξεχωριστή πίστη, ακόμα και θαυμασμό που μπορεί να έχει ένας λαός για την ιστορία και τον εαυτό του. Τις ξένες επεμβάσεις, που αλλοίωσαν την εθνική μας ζωή, τις θεωρείτε σχεδόν ανύπαρκτες και πρόσχημα για να καλύψουμε τις δικές μας -υπαρκτές βεβαίως- αδυναμίες.

Την ιδιαιτερότητα των αγώνων μας, ειδικά στον β΄ παγκόσμιο πόλεμο την αποκαλείτε σωβινισμό, πράξη εχθρική προς τους άλλους και την θεωρείτε γενεσιουργό αιτία ξενοφοβίας.

Την υπερηφάνεια μας για τα κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων την βαφτίζετε στείρο εθνικισμό και ιστορική αυταπάτη. Δηλαδή θέλετε σώνει και καλά να αποδείξετε ότι κακώς πιστεύαμε ως τώρα όσα πιστεύαμε για την καταγωγή, τις παραδόσεις, την ιστορία και τον πολιτισμό μας, πράξη που στην ιατρική επιστήμη ονομάζεται «ευνουχισμός». Και οχυρωμένη πίσω από ηχηρά ονόματα ξένων επιστημόνων βαλθήκατε με την βοήθεια ισχυρών πολιτικών και οικονομικών κύκλων, μιας και είναι πολύ δύσκολο να ευνουχίσετε έναν ολόκληρο λαό κατεδαφίζοντας τα σύμβολα και τους μύθους του, να ξεκινήσετε το θεάρεστο έργο σας από τα τρυφερά και ανύποπτα παιδιά μας.

Όπως το επιχείρησε χθες η φίλη σας κ. Ρεπούση -ανεπιτυχώς- ενώ σήμερα, με τον αέρα μάλιστα της κρατικής συμπαράστασης το επεκτείνετε εσείς με νέα έφοδο για τον ευνουχισμό της μαθητικής μας νεολαίας από κρατικό μάλιστα πόστο!

Γνωρίζετε κυρία Δραγώνα, ότι δεν έχω τίποτα προσωπικό μαζί σας, όπως γνωρίζετε ότι θα σας ήταν λίγο δύσκολο να με βαφτίσετε κι εμένα … ακροδεξιό. Προς το παρόν μπορείτε εσείς και οι φίλοι σας να με φιμώσετε. Όμως σ' αυτό είμαι συνηθισμένος και μάλιστα θα σας έλεγα ότι όποιοι και όσοι στο παρελθόν κατά καιρούς επεχείρησαν να φιμώσουν τις ιδέες αλλά και την μουσική μου, είχαν … κακά γεράματα. Όπως ίσως ξέρετε ή θα έχετε ακούσει, η ζωή και το έργο μου στηρίχθηκε επάνω σε τρεις λέξεις: Ελλάδα, Πατρίδα, Ελευθερία. Και όλοι μου οι αγώνες έγιναν μόνο και μόνο για να τις υπερασπίσω με κάθε θυσία. Το ίδιο κάνω και τώρα.

Σήμερα εσείς και οι φίλοι σας, με διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι οι προηγούμενοι, επιχειρείτε να κατεδαφίσετε τις ιδέες, τις πράξεις και τα έργα που συμβολίζουν αυτές οι τρεις λέξεις, που όπως είπα, ενέπνευσαν και στήριξαν όλες τις γενιές των νεοελλήνων, για να γίνουμε αυτό που είμαστε σήμερα.

Μια κορυφαία στιγμή στην νεότερή μας ιστορία υπήρξε και η Εθνική μας Αντίσταση, τότε που έλαμψαν αυτές οι τρεις λέξεις οδηγώντας τα νιάτα εκείνης της εποχής σε ανυπέρβλητες θυσίες. Χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες τα θύματα. Τι μας οδηγούσε τότε; Όλα αυτά που καταδικάζονται σε κάθε σελίδα του βιβλίου σας, για να ανοίξει ο δρόμος σε μια γενικευμένη αλλοίωση του εθνικού μας χαρακτήρα ξεκινώντας με δήθεν επιστημονικό τρόπο από τα τρυφερά μας νιάτα.

Άλλωστε αυτή η προσπάθεια που γίνεται μέσα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης, έχει αφετηρία γνωστά σε όλους διεθνή κέντρα, που επιδιώκουν την διάλυση των εθνών-λαών με εθνικές ιδιαιτερότητες, συμφέροντα και «αρχές» που οδηγούν σε αντιστάσεις μπροστά στη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης και γι' αυτό με τη διάλυση των εθνών επιδιώκουν την μετατροπή των ανθρώπων σε ανυπεράσπιστες μονάδες χωρίς μνήμη και ενοχλητικές ιδιαιτερότητες.

Eίναι δυνατόν να επιτραπεί να γίνει κάτι τέτοιο; Να γιατί με βρίσκετε και θα με βρίσκετε πάντοτε αντίθετο, γιατί πιστεύω ότι η γενιά η δική μου έχει αποδείξει στην πράξη, με έργα και όχι μόνο με λόγια, ότι σ' αυτή τη γωνιά της γης κατοικούν άνθρωποι που είναι Έλληνες με όλη την ιστορική σημασία αυτής της λέξης και τίποτε -απολύτως τίποτε- δεν μπορεί να αμαυρώσει και πολύ περισσότερο να αλλοιώσει.

 

Τέλος οφείλω να σας πω ότι:

 

Από την ανάγνωση του βιβλίου σας «Τι είν' η Πατρίδα μας;» έχω συναγάγει ορισμένα συμπεράσματα, που πιστοποιούν θεμελιακές διαφορές από τις απόψεις σας. Θα αρκεστώ προς το παρόν σε μερικά παραδείγματα:

 

«Η κυρίαρχη αντίληψη για το έθνος και την εθνική ταυτότητα, με βάση την οποία οι πολιτικές εξουσίες στην Ευρώπη αλλά και έξω από αυτήν οργανώνουν το διαπαιδαγωγητικό ρόλο του σχολείου, είναι ακόμη σήμερα σε μεγάλο βαθμό η αντίληψη που κληρονόμησε ο ρομαντισμός του 19ου αιώνα, σύμφωνα με την οποία το έθνος αποτελεί οικουμενική, «φυσική» οντότητα, ανεξάρτητη από το χρόνο και το χώρο, και η εθνική ταυτότητα, αυτονόητη και αναλλοίωτη αποτύπωση κοινωνικής ομοψυχίας και συνοχής. Οι εθνικές ιστοριογραφίες προέρχονται από αυτή την παράδοση και δίνουν έμφαση στη συνέχεια της ιστορίας και του πολιτισμού της εθνικής ομάδας, στις αντιστάσεις της απέναντι στις εξωτερικές επιβουλές, στην ομοιογένειά της. Στο σχολείο η ιστορία καλείται να διδάξει τα κατορθώματα των προγόνων και να σφυρηλατήσει την εθνική υπερηφάνεια και ενότητα, ενώ η γλώσσα και η γεωγραφία επιβεβαιώνουν την εθνική συνέχεια στο χρόνο και στο χώρο». (σελ. 31)

Είναι φανερό ότι θεωρείτε ότι το έθνος και η εθνική ταυτότητα είναι «κληρονομιά του ρομαντισμού του 19ου αιώνα [και δεν] αποτελεί «φυσική» οντότητα ανεξάρτητη από τον χρόνο και τον χώρο, αυτονόητη και αναλλοίωτη αποτύπωση εθνικής ομοψυχίας και συνοχής».

Φαίνεται ακόμη ότι δεν είσθε σύμφωνη με την έμφαση που δίνεται στο σχολείο «στη συνέχεια της ιστορίας και του πολιτισμού της εθνικής ομάδας, στις αντιστάσεις της απέναντι στις εξωτερικές επιβουλές, στην ομοιογένειά της». Καθώς και στο γεγονός ότι «η ιστορία καλείται να διδάξει τα κατορθώματα των προγόνων και να σφυρηλατήσει την εθνική υπερηφάνεια και ενότητα., ενώ η γλώσσα και η γεωγραφία επιβεβαιώνουν τη συνέχεια στο χρόνο και στον χώρο».

Θα ήθελα ειλικρινά να μου λέγατε, αν η παράγραφος αυτή αναφέρεται θετικά ή αρνητικά στον τρόπο που το σχολείο αντιμετωπίζει τα προβλήματα αυτά. Μιας και δεν το λέτε φανερά. Όμως αφήνετε να υπονοηθεί, ότι όλες αυτές οι ιδέες περί έθνους και εθνικής ταυτότητας αποτελούν σύμπτωμα που μας επιβλήθηκε από την «ρομαντική αντίληψη της ιστορίας στο τέλος του 19ου αιώνα. Άρα ξεπερασμένες και αντιεπιστημονικές σύμφωνα με την οπτική γωνία τη δική σας και των υπολοίπων συνεργατών σας που συμμετέχουν στην συγγραφή του εν λόγω βιβλίου.

Να όμως που τόσο εγώ όσο και οι γενιές των παππούδων μου αλλά και των συμμαχητών και συνοδοιπόρων μου στους δρόμους των εθνικών αγώνων και στις προσπάθειες για τη δημιουργία μιας ελληνικής τέχνης διαπνεόμεθα σε κάθε μας βήμα και προσπάθεια από αυτές ακριβώς τις ιδέες που καταγγέλλετε ως ξεπερασμένες και ευτελή ως φαίνεται προϊόντα μιας ξεπερασμένης πια ρομαντικής αντίληψης. Και μόνο μ' αυτή την παράγραφο, μου ζητάτε να απαρνηθώ τον εαυτό μου, τη ζωή μου, τις ιδέες και το έργο μου.

Και όχι μόνο από εμένα αλλά όπως αποδεικνύεται από τις πράξεις και τα έργα τους, ΟΛΟΥΣ σχεδόν τους νεοέλληνες, ανώνυμους και επώνυμους που από το 1821 έως σήμερα πίστεψαν ακριβώς σ' αυτά που θεωρείτε ότι κακώς διδάσκονται σήμερα στο ελληνικό σχολείο. Άλλωστε αμέσως μετά διευκρινίσατε ότι «στις σύγχρονες κοινωνικές επιστήμες για το εθνικό φαινόμενο η ρομαντική αντίληψη για το έθνος έχει γίνει αντικείμενο κριτικής… Οι σύγχρονες θεωρήσεις (…) συγκλίνουν στην παραδοχή ότι η έννοια του έθνους είναι σχετικά πρόσφατη, αλλάζει μέσα στο χρόνο» και παρακάτω αποκαλείτε «φανταστική κοινότητα» του έθνους που στηρίζεται στη νέα νοηματοδότηση (ομολογώ πως δεν καταλαβαίνω τον όρο) υπαρκτών κοινών χαρακτηριστικών» και όλα αυτά τα προσφέρει «η εθνική ταυτότητα» (που ήρθε) «να αντικαταστήσει το κενό που δημιούργησε η κατάλυση των παραδοσιακών μορφών κοινωνικής οργάνωσης».

«Καθώς διευρύνεται το σχετικά πρόσφατο ενδιαφέρον των κοινωνικών επιστημών για το εθνικό φαινόμενο, η ρομαντική αντίληψη για το έθνος έχει γίνει αντικείμενο κριτικής τα τελευταία χρόνια. Οι σύγχρονες θεωρήσεις, παρά τις σημαντικές διαφορές τους ως προς την προέλευσή τους, συγκλίνουν στην παραδοχή ότι η έννοια του έθνους είναι σχετικά πρόσφατη, αλλάζει μέσα στο χρόνο και μπορούμε επομένως να κάνουμε την ιστορία της: πιο συγκεκριμένα η έννοια του έθνους όπως χρησιμοποιείται σήμερα διαμορφώθηκε ιστορικά τα τελευταία διακόσια χρόνια και συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία των εθνών-κρατών (Noiriel 1991). Η εθνική ταυτότητα ήρθε να αντικαταστήσει το κενό που δημιούργησε η κατάλυση των παραδοσιακών μορφών κοινωνικής οργάνωσης και να προσφέρει στα μέλη των σύγχρονων κοινωνιών νέα βάση κοινωνικής συνοχής μέσα από τη δημιουργία της «φαντασιακής κοινότητας» του έθνους, που στηρίζεται στη νέα νοηματοδότηση υπαρκτών κοινών πολιτισμικών χαρακτηριστικών». (σελ. 31)

Γιατί τάχα πολύπλοκες εγκεφαλικές αναλύσεις για αυτονόητα γεγονότα, όπως είναι η συνεχής ανανέωση των μορφών της κοινωνικής συγκρότησης, για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το έθνος αποτελεί μια «φανταστική κοινότητα»; Αλήθεια, τι θα πει αυτό; Το έθνος σε σχέση με την κοινωνία είναι η ψυχή σε σχέση με το σώμα. Κι εδώ είναι πιστεύω, το λάθος της σύγχρονης κοινωνικής επιστήμης, που επαγγέλλεσθε. Γιατί επιχειρεί να αναλύσει και να εξηγήσει μορφές και λειτουργίες που αφορούν την κοινωνία-σώμα και όχι το έθνος-ψυχή. Που δεν αναλύεται ούτε εξηγείται, γιατί όπως και τα φαινόμενα της θρησκείας και της τέχνης, ανάγεται στην μεταφυσική και στην υπέρβαση. Στο υπερλογικό και ανεξήγητο.

Αν και για τη συνέχεια του ελληνικού έθνους, πέραν του γεγονότος ότι για την παμψηφία θα έλεγα των νεοελλήνων -ανωνύμων και επωνύμων- δεν αποτελούσε και αποτελεί μόνο ένα είδος θρησκευτικής πίστης (άκρως αντιεπιστημονικής βεβαίως για σας) υπάρχουν απτές αποδείξεις ότι ορισμένοι βασικοί άξονες του πνευματικού κόσμου των αρχαίων Ελλήνων κατάφεραν να διατηρηθούν και να φτάσουν ως τις μέρες μας. Λ.χ. είναι πασίγνωστη η διάρκεια της ελληνικής γλώσσας. Δεν είναι όμως γνωστή η διάρκεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής μέσω των βασικών μουσικών κλιμάκων, που παρέμειναν αναλλοίωτες, καθώς οι αρχαίοι μουσικοί τρόποι πέρασαν ατόφιοι στη Βυζαντινή μουσική με το νέο όνομα «ήχοι» κι από κει δια μέσου της αραβικής μουσικής και με καινούριο όνομα, «δρόμοι», δημιούργησαν το ρεμπέτικο τραγούδι από το οποίο προήλθε τόσο η σύγχρονη λαϊκή μας μουσική όσο και η έντεχνη-λαϊκή μουσική, μέσα στην οποία συνενώθηκε η μουσική με την ποίηση. Δηλαδή το φαινόμενο που χαρακτήριζε την αρχαία μουσική, δεδομένου ότι τότε με τον όρο «μουσική» εννοούσαν αποκλειστικά την σύζευξη Μουσικής και Λόγου.

Ένα άλλο σημαντικό δημιούργημα των αρχαίων, υπήρξε ως γνωστόν και η Δημοκρατία και μάλιστα η άμεση Δημοκρατία. Μετά την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Ρωμαίους και σχεδόν έως σήμερα στην Ευρώπη κυριάρχησαν συστήματα συγκεντρωτικά, βασιλείες αυτοκρατορίες, δικτατορίες, σοσιαλιστικές εξουσίες. Η χώρα μας κατακτήθηκε για τέσσερις αιώνες από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Εν τούτοις και κάτω από αυτές τις καταλυτικές συνθήκες οι ελληνικές κοινότητες, μέσα και έξω από τον γεωγραφικό μας χώρο, κυβερνήθηκαν με δημοκρατικό τρόπο. Οι κάτοικοι λ.χ. ενός χωριού εξέλεγαν τακτικά με καθολική ψηφοφορία την διοικητική και τη δικαστική τους εξουσία. Κι αυτό αντανακλάται στο Σύνταγμα της Επιδαύρου, μέσα στο οποίο ρητώς αναφέρεται ότι απαγορεύονται οι «τίτλοι ευγενείας». Άλλωστε αυτό το δημοκρατικό φρόνημα μπορούμε να πούμε ότι παραμένει έως σήμερα βασικό γνώρισμα της πλειοψηφίας του ελληνικού λαού.

Κι αυτό σε πείσμα των προσπαθειών των ξένων δυνάμεων να επιβάλουν τις γνωστές δυναστείες των Βαυαρών και των Γλύξμπουργκ. Γεγονός που αρνείσθε πεισματικά να παραδεχτείτε. Δηλαδή το γεγονός των συνεχών παρεμβάσεων των ξένων στην χώρα μας, που υπήρξαν πρόξενοι των μεγαλυτέρων εθνικών μας καταστροφών. Όπως της Μικρασιατικής, του Εμφυλίου, της Κύπρου και τέλος της στρατιωτικής δικτατορίας.

Συμφωνώ μαζί σας στην παράγραφο της σελ. 33, ότι τα κριτήρια με τα οποία ορίζεται ένα έθνος είναι πολιτισμικού χαρακτήρα: καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία και παραδόσεις, μύθοι, ιστορίες, μνήμες.

«Όπως χαρακτηριστικά δείχνουν οι παραπάνω έρευνες, τα κριτήρια με τα οποία ορίζεται το έθνος είναι πολιτισμικού χαρακτήρα: καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία και παραδόσεις, μύθοι, ιστορικές μνήμες. Τα πολιτισμικά αυτά κριτήρια, που θεωρούνται κοινά, προσδιορίζουν τον συμβολικό και τον φυσικό χώρο του έθνους. Οτιδήποτε διαφορετικό θεωρείται ότι βρίσκεται έξω από το έθνος και συνήθως απορρίπτεται. Έτσι τα έθνη έχουν προσδιοριστεί ιστορικά κατά κύριο λόγο μέσα από τις διαφορές τους από και σε σύγκριση με άλλα έθνη. Αυτή τη συνεχής διαδικασία ετεροπροσδιορισμού συμβάλλει στην αέναη αναπαραγωγή της εθνικής ταυτότητας ως μοναδικής και ομοιογενούς και στηρίζει την τάση της να αρνείται τόσο τις ομοιότητες με καθετί έξω από αυτήν όσο και τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της».

Όμως διαφωνώ με την άποψή σας πως «ό,τι είναι διαφορετικό, θεωρείται ότι βρίσκεται έξω από το Έθνος, συνήθως απορρίπτεται». Και ακόμα ότι «η συνεχής διαδικασία ετεροπροσδιορισμού συμβάλλει στην αέναη αναπαραγωγή της εθνικής ταυτότητας ως μοναδικής και ομοιογενούς και στηρίζει την τάση της να αρνείται τόσο τις ομοιότητες με κάθε τι έξω από αυτήν όσο και τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της».

Χωρίς ίσως να το θέλετε, φορτώνετε με αρνητικές ιδιότητες το Έθνος και την εθνική ταυτότητα, μιας και για να υπάρξουν κατά τη γνώμη σας, πρέπει πρώτον να ετεροπροσδιορισθούν και δεύτερον να «απορρίψουν» δηλαδή να κλειστούν στο καβούκι τους. Συμφωνούν άρα με αυτές οι διαπιστώσεις με το ελληνικό έθνος; (Για να αρκεστούμε στη δική μας ιστορική εμπειρία). Γιατί όλα τείνουν να αποδείξουν ότι ο,τιδήποτε καλό και θετικό έγινε ως τώρα, οφείλεται στο γεγονός ότι είχαμε και έχουμε ανοιχτές θύρες (τουλάχιστον ως προς τον πολιτισμό) και προς Ανατολάς και προς Δυσμάς όπως και προς Βορρά. Έτσι ό,τι υπήρξε και ό,τι υπάρχει, αποτελεί δημιουργική πρόσμιξη διαφόρων ιδεών και πολιτισμών, ακόμα και τρόπων ζωής.

Ήμαστε πάντοτε ανοιχτοί κατά το παράδειγμα του Ρήγα Φεραίου, που ενώ σάλπιζε την επανάσταση των Ελλήνων, οραματιζόταν την μεγάλη οικογένεια των Βαλκανικών λαών. Το ίδιο που κάναμε κι εμείς στην Εθνική Αντίσταση, που αγωνιζόμαστε όχι μόνο για την δική μας ελευθερία αλλά και για την «πανανθρώπινη τη λευτεριά». Και μη μου πείτε ότι επηρεάστηκαν από την ρομαντική άποψη περί έθνους οι φουστανελάδες αγράμματοι ως επί το πλείστον Έλληνες επαναστάτες, όταν το Σύνταγμα της Επιδαύρου στα 1822 διακήρυσσε την ανασύσταση του ελληνικού έθνους αποτελώντας παράλληλα το δημοκρατικότερο Σύνταγμα όλων των εποχών, μιας και είχαν ανοιχτά τα μυαλά τους στις επιρροές της Γαλλικής και της Αμερικανικής ακόμα επανάστασης. Για να ετεροπροσδιοριστούμε θα πρέπει να είμαστε ανίκανοι να αυτοπροσδιοριζόμαστε κάθε στιγμή (ακόμα και σήμερα), ενώ η εθνική μας ταυτότητα υπήρξε και είναι τόσο ισχυρή, ώστε να μην έχουμε ούτε να θέλουμε να έχουμε εχθρούς, για να είμαστε αυτοί που είμαστε. Άλλωστε η βασική εξωτερική μας πολιτική ως τώρα υπήρξε και είναι αμυντική με εξαίρεση την τυχοδιωκτική εκστρατεία στην Τουρκία, που μας κόστισε τόσο ακριβά.
Και γιατί δεν ρωτάτε και μας (όσους επιζήσαμε), που περάσαμε μέσα από το καμίνι της ξένης κατοχής, να σας πούμε από πού αντλούσαμε τη δύναμη και το θάρρος να αναμετρηθούμε ίσος προς ίσον με την τερατώδη Χιτλερική μηχανή θανάτου; Μονάχα με την σκέψη ότι στο βάθος είμαστε ανώτεροι από αυτούς! (Εξ άλλου σʼ αυτό μας βοηθούσε η μετατροπή των εχθρών μας σε μια συμπαγή μάζα αιμοδιψών βαρβάρων). Γιατί; Γιατί ανήκαμε σε ένα Έθνος πολύ ανώτερο απ' αυτούς στον πνευματικό και πολιτισμικό κυρίως χώρο από τον Αισχύλο και τον Πλάτωνα έως τον Σολομό, τον Παλαμά και τον Καβάφη. Και όσοι είμαστε μορφωμένοι, το ηθικό μας ανάστημα έπαιρνε συνειδητά δύναμη απ' αυτούς. Όσο για τους αμόρφωτους αλλά γενναίους, αντλούσαν δύναμη όπως οι αγωνιστές του ΄21 από τα «μάρμαρα». Αν όλα αυτά είναι «παραμύθια», τότε ό,τι υπήρξε θετικό και ξεχωριστό ως τώρα, ας πούμε ότι ήταν και είναι «παραμύθι». Τότε για ποιον λόγο θέλετε να το κατεδαφίσετε; Δεν ξέρετε ότι έτσι σκοτώνετε την ψυχή μας; Χάρη στην οποία είσθε κι εσείς σήμερα ελεύθερη;

Όπως ασφαλώς καταλαβαίνετε, για μένα προσωπικά δεν υπάρχει καν ερώτημα «Τι είν' η πατρίδα μας;». Για όλους όσους αφιέρωσαν το έργο και κυρίως τη ζωή τους ολόκληρη σ' αυτή την πατρίδα -και είναι χιλιάδες, εκατομμύρια Έλληνες, επώνυμοι ή ανώνυμοι, νεκροί ή ζωντανοί, δεν υπάρχουν τέτοια ερωτήματα, γιατί αυτοί οι ίδιοι είναι η πατρίδα…

Γι' αυτό σας παρακαλώ και εύχομαι να λάβετε σοβαρά υπ' όψιν την μαρτυρία ενός ελεύθερου Έλληνα και να σταματήσετε αυτή την εκστρατεία, που μόνο δεινά μπορεί να φέρει στον ήδη δοκιμαζόμενο λαό μας.

 

Σας χαιρετώ,

Μίκης Θεοδωράκης

 

ΥΓ. Επειδή θεωρώ ότι με την απάντησή μου αυτή μου δόθηκε η ευκαιρία να αναπτύξω ορισμένα ουσιαστικά επιχειρήματα στην προσπάθειά μου να διαφωτίσω όσο γίνεται πληρέστερα τον ελληνικό λαό για τα κίνητρά μου στον αγώνα που ξεκίνησα και συνεχίζω, είμαι υποχρεωμένος να την δημοσιεύσω στο διαδίκτυο, όπως έκανα έως τώρα, δεδομένου ότι τα ισχυρά ΜΜΕ προς το παρόν αποφεύγουν ακόμα και να αναφερθούν στις απόψεις μου καταφεύγοντας ως συνήθως σε ύβρεις. Αυτό θα πει ελευθερία τύπου!

 

ΠΗΓΗ: Αναρτήθηκε από anixneuseis στις 13/1/10 Κατηγοριοποιήθηκε ως Προτεινόμενα άρθρα, http://www.anixneuseis.gr/?p=5165