Σλαβικές εγκαταστάσεις στη Βαλκανική χερσόνησο της Βυζαντινής περιόδου

 

Της Αμαλία Κ. Ηλιάδη*

 

 

Η κατ’ αρχήν παραδοχή της πληροφορίας του Πορφυρογέννητου ότι περί τα μέσα της 8ης εκατονταετηρίδας μ.Χ. έλαβε χώρα η μεγάλη Σλαβική αποίκηση της Πελοποννήσου, δεν αποκλείει, ενδεχομένως, την ύπαρξη και προγενέστερων ληστρικών, σλαβικών κατ’ αυτής επιδρομών, όπως σωστά παρατηρεί ο Α. Διομήδης, ίσως δε και μεμονωμένων, κατά συνέπεια εγκαταστάσεων, ιδίως απ’ το πρώτο τέταρτο του 7ου αιώνα, οπότε αρχίζουν οι Σλαβικές προσπάθειες προς αποικισμό της Βαλκανικής. Ενδιαφέρουσα γι’ αυτό είναι η άποψη του καθηγητού Ν. Βέη σε άρθρο του στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ελευθερουδάκη, όπου υποστηρίζει ότι όντως έλαβε χώρα αραβική και σλαβική επιδρομή στην Πελοπόννησο κατά το 589, χωρίς όμως εγκατάσταση των επιδρομέων, όπως υποστηρίχτηκε.

Είναι εύλογο ότι τέτοιες ασήμαντες επιδρομές με απλό ληστρικό χαρακτήρα, οι οποίες άλλωστε ήταν άπειρες στον αριθμό, απέφευγαν να τις αναφέρουν πολλές φορές οι βυζαντινοί ιστορικοί και χρονογράφοι ή δεν είχαν καν λάβει γνώση τους. Μερικές φορές, όμως, αυτές οι επιδρομές άφηναν πίσω τους σε απομονωμένες περιοχές μερικά βαρβαρικά κατάλοιπα, τα οποία με την πάροδο του χρόνου αφομοιώνονταν απ’ τους γύρω πληθυσμούς. Έτσι, άλλες φορές πάλι και οι Βυζαντινοί από μόνοι τους προέβαιναν είτε σε μεμονωμένες εγκαταστάσεις βαρβάρων αιχμαλώτων πολέμου ως δουλοπάροικων σε ελληνικά κτήματα, είτε και σε ομαδικές μεταφορές και εγκαταστάσεις βαρβαρικών πληθυσμών. Πολλές φορές ακόμη, λάμβαναν χώρα, ειρηνικά, σποραδικές μετακινήσεις βαρβαρικών κτηνοτροφικών πληθυσμών προς αναζήτηση βοσκών στις αραιοκατοικημένες περιοχές της αυτοκρατορίας.

Με όλους αυτούς τους τρόπους ή με ορισμένους μόνο από αυτούς, είναι πιθανό ότι έλαβαν χώρα και στην Πελοπόννησο σλαβικές εγκαταστάσεις και πριν ακόμη τη μεγάλη σλαβική κάθοδο των μέσων του 8ου αιώνα. Οι εγκαταστάσεις αυτές στις οποίες, προφανώς, οφείλεται η μνεία της Πελοποννήσου απ’ τον Άγιο Βιλλιβάρδο ως sclavinia terra (728), μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε ότι κατά το μεγαλύτερό τους μέρος είχαν αρχίσει ήδη να εξελληνίζονται κατά την εποχή της λοιμικής νόσου (746), οπότε άλλωστε είναι πιθανό ότι εκμηδενίστηκαν από το λοιμό όπως και μεγάλο μέρος των υπολοίπων αγροτικών συνοικισμών της Χερσονήσου.

Οι σλαβικές επιδρομές αρχίζουν κυρίως στα νότια του Δούναβη και στις κυρίως ελληνικές χώρες απ’ το β΄ τέταρτο του 6ου αιώνα επί Ιουστινιανού και συνεχίζονται επί των διαδόχων του μέχρι το Φωκά και τον Ηράκλειο, μόνο όμως επί του τελευταίου μπορεί να γίνει λόγος για έναρξη συστηματικής εγκατάστασης εντεύθεν του Δουνάβεως. Είναι πιθανό ότι επί Ιουστινιανού, Τιβερίου και Μαυρικίου παρέμειναν σποραδικά, εδώ κι εκεί, σλαβικοί πληθυσμοί, όπως διαφαίνεται απ’ τα λεγόμενα του Προκοπίου, του Μενάνδρου και του Ιωάννη Εφέσου, στους οποίους, όμως, στη συνέχεια της αφήγησής τους επίσης διαφαίνεται ότι πρόκειται, κατ’ ουσία, για πρόσκαιρες κι όχι μόνιμες εγκαταστάσεις.

Απ’ το α΄ τέταρτο του 7ου αιώνα αρχίζει κυρίως η εγκατάσταση των Σλάβων στη Βαλκανική, συνεχίζεται καθ’ όλο τον 7ο αιώνα και κατά τα μέσα του 8ου αιώνα λαμβάνει χώρα η μεγάλη Σλαβική αποίκιση της Πελοποννήσου, η οποία άλλωστε δεν είναι και η τελευταία, σε σχέση μ’ αυτήν σλαβική επιχείρηση. Κατά το α΄ μισό του 10ου αιώνα επακολουθεί, επί Ρωμανού Λεκαπηνού, και άλλη σλαβική επιδρομή στην Πελοπόννησο του Τσάρου Σαμουήλ, κατά τα τέλη του ίδιου αιώνα επί του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου.

Η αφομοίωση και ο εκβυζαντινισμός των Σλάβων της Βαλκανικής πρέπει να ιδωθεί και να μελετηθεί σε σχέση με την επίσημη αυτοκρατορική πολιτική απέναντί τους. Το σύστημα της ενισχύσεως του φθίνοντος πληθυσμού κάποιας περιφέρειας με εποικισμούς, εκούσιους ή ακούσιους και βίαιους, αποτέλεσε στο Βυζάντιο πρόχειρο μέσο δημογραφικής πολιτικής. Είναι πιθανό ότι οι Βυζαντινοί ενθάρρυναν επιτόπιες κινήσεις των σλαβικών φύλων και διευκόλυναν, ίσως, σε μερικές περιπτώσεις την μονιμότερη εγκατάστασή τους. Όμως όσοι υποστηρίζουν, μονόπλευρα και αποκλειστικά, ότι οι σλαβικές εγκαταστάσεις γίνονταν ειρηνικά και μάλιστα ευνοήθηκαν εξαρχής απ’ το κράτος, βρίσκονται μακριά απ’ την ιστορική αλήθεια. Οι μακροί αγώνες που προηγήθηκαν των εποικισμών, η ηρωική άμυνα της Θεσσαλονίκης, τα σαφή δείγματα των καταστροφών, των δηώσεων και των ανατροπών μαρτυρούν εύγλωττα για το αντίθετο.

Εναντίον των σλαβικών φύλων της Μακεδονίας, εξεστράτευσε για πρώτη φορά ο Κώνστας Β΄, το 656-657: «επεστράτευσεν πολλούς και υπέταξεν», εγκαινιάζοντας έτσι την πολιτική της επέμβασης του βυζαντινού κράτους στις σκλαβηνίες, που θα συνεχιστεί τα κατοπινά χρόνια. Όμως η πολιτική της βυζαντινής αυτοκρατορίας απέναντι στους Σλάβους ενεργοποιείται σημαντικά μετά το 681. Μετά την εμφάνιση της βουλγαρικής απειλής, το κράτος απέβλεψε στην αφομοίωση του ξένου στοιχείου, κυρίως με ανταλλαγές πληθυσμών, με παραχωρήσεις κλήρου έναντι στρατιωτικών υπηρεσιών, αλλά και με βίαια μέτρα, όταν παρουσιαζόταν ανάγκη.

Η εκστρατεία που έκανε ο Κωνσταντίνος Δ΄ εναντίον των Στρυμονιτών και των Ρυγχίνων, προκλήθηκε απ’ το γεγονός ότι αυτοί διενεργούσαν πειρατείες έξω απ’ τον Ελλήσποντο, ζωτική εμπορική και στρατηγική περιοχή της αυτοκρατορίας. Αυτή η εκστρατεία στάθηκε δυνατή, γιατί μόλις είχε λήξει ένας επτάχρονος πόλεμος των Βυζαντινών με τους Άραβες, στα πρόθυρα της πρωτεύουσας. Αργότερα θα γίνουν κι άλλες αυτοκρατορικές εκστρατείες εναντίον των Σκλαβηνιτών της Μακεδονίας, καθώς παίρνονται και διάφορα μέτρα με στόχους την αριθμητική μείωση του σλαβικού στοιχείου και την αύξηση του ελληνικού. Αυτή η συνεχής στροφή της προσοχής του Βυζαντίου προς τη Βαλκανική και ειδικότερα προς τη Μακεδονία, οφειλόταν όχι τόσο σε κάποιες κατά διαστήματα εξεγέρσεις της μιας ή της άλλης σκλαβηνίας -άλλες φορές το κέντρο δεν επενέβαινε ούτε όταν οι Σλάβοι χτυπούσαν τη Θεσσαλονίκη- όσο στο νέο παράγοντα, που ήταν η γειτνίαση των Βουλγάρων.

Λίγα χρόνια μετά τον Κωνσταντίνο Δ΄, εξεστράτευσε εναντίον των σκλαβηνιών της Μακεδονίας ο Ιουστινιανός Β΄ το 688, αφού προηγουμένως απώθησε τους Βουλγάρους στη Θράκη. Ήδη το 687/88 μετέφερε δυνάμεις ιππικού απ’ τη Μικρά Ασία στη Θράκη, με σκοπό, όπως λέει ο Θεοφάνης «τους τε Βουλγάρους και τας Σκλαυϊνίας αιχμαλωτίσαι». Επικεφαλής του στρατού αυτού, άρχισε το έτος 688/89 μεγάλη εκστρατεία εναντίον των Σλάβων. Μετά τη σύγκρουση με τους Βουλγάρους κινήθηκε προς τη Θεσσαλονίκη «πολλά πλήθη των Σκλάβων …παραλαβών».

Η πορεία της εκστρατείας αυτής διαφωτίζει στο έπακρο την κατάσταση που επικρατούσε τότε στα Βαλκάνια. Για να φθάσει δηλαδή ο αυτοκράτορας απ’ την Κωνσταντινούπολη στη Θεσσαλονίκη χρειάστηκε να συγκροτήσει ένα στρατό ειδικά για το σκοπό αυτό και να διασχίσει μια περιοχή όπου υπήρχαν αρκετοί Σλάβοι. Η προέλασή του στη Θεσσαλονίκη θεωρήθηκε μεγάλη πολεμική επιτυχία. Αντίσταση συνάντησε εκ μέρους ορισμένων Σκλαβηνιών μεταξύ Έβρου και Στρυμόνα, ενώ άλλες παραδόθηκαν ειρηνικά στον αυτοκράτορα. Κατά την παραμονή του στη Θεσσαλονίκη ο Ιουστινιανός Β΄ δώρισε μια αλυκή στο ναό του Αγίου Δημητρίου. Οι αιχμάλωτοι και μερικοί απ’ εκείνους τους Σλάβους, που συνθηκολόγησαν, μεταφέρθηκαν στο θέμα Οψικίου, στη Βιθυνία, με την ιδιότητα των γεωργών – στρατιωτών. Ο Ιουστινιανός έδειξε εύνοια στους Σλάβους αυτούς κι αποκάλεσε μάλιστα το στρατιωτικό σώμα που σχημάτισε απ’ αυτούς «λαόν περιούσιον».

Η μεταφορά Σλαβικών πληθυσμών της Βαλκανικής στη Μικρά Ασία απέβλεπε στην ελάττωση του σλαβικού στοιχείου της Μακεδονίας, Θράκης και των ομόρων περιοχών, και ταυτόχρονα στην ενίσχυση του αγροτικού πληθυσμού του μικρασιατικού χώρου. Το κράτος καινοτόμησε στον τρόπο που οργάνωσε το μετοικισμό. Επέτρεψε να διατηρήσουν οι έποικοι την εθνική ομοιογένεια, για να μην αισθάνονται ξένοι στο νέο κοινωνικό και θρησκευτικό τους περιβάλλον, αλλά διασκόρπισε τις εγκαταστάσεις τους σε μεγάλη έκταση για ν’ αποτρέψει τις δυνατότητες συντονισμένης επαναστατικής εξέγερσης εκ μέρους τους.

Στα πλαίσια της προσπάθειας για την ένταξη των Σλάβων στην πολιτική ζωή του Βυζαντίου, ο Ιουστινιανός Β΄ εμπιστεύθηκε σε Σλάβους τις κλεισούρες του Στρυμόνα για να τις προστατεύουν εναντίον των Βουλγάρων. Πρόκειται για τους Σμολένους ή Σμολεάνους, που ως τότε κατοικούσαν ανατολικά απ’ το Νέστο. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένδειξη ότι οι Σλάβοι της Μακεδονίας είδαν τους Βουλγάρους ως εχθρούς. Έτσι δέχονται ν’ αναλάβουν απ’ τη βυζαντινή διοίκηση αποστολές συναφείς με την άμυνα της Μακεδονίας εναντίον των Βουλγάρων.
Στους επόμενους χρόνους η βυζαντινή εξουσία δεν ανέχθηκε από μέρους των Σλάβων επαναστατικές κινήσεις. Αντιμετώπιζε τέτοιου είδους κινήματα στέλνοντας στρατιωτικά σώματα για την καταστολή τους (Κωνσταντίνος Ε΄- 759, λογοθέτης του οξέως δρόμου Σταυράκιος – 782-83). Οι Σλάβοι της Μακεδονίας και της Πελοποννήσου, και στις δύο περιπτώσεις νικήθηκαν και υποχρεώθηκαν να καταβάλλουν νέο ετήσιο φόρο.

Νέα φάση εποικιστικής πολιτικής εγκαινιάζεται στις αρχές του 9ου αιώνα απ’ τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Α΄ και φαίνεται ότι συνδέεται με την ανανέωση των βουλγαρικών επιθέσεων. Αναφέρεται, πράγματι ότι ο αυτοκράτωρ διέταξε να μεταφερθούν στις σκλαβηνίες του βυζαντινού κράτους βυζαντινοί υπήκοοι απ’ όλα τα θέματα. Η διαταγή, (που ο ιστορικός Θεοφάνης εντάσσει στις λεγόμενες «κακώσεις» του Νικηφόρου Α΄, δηλαδή σε διάφορα δραστικά και γι’ αυτό επαχθή εποικιστικά, οικονομικά και δημοσιονομικά μέτρα που απέβλεπαν στην εξυγίανση της αυτοκρατορικής οικονομίας), όριζε μικρή προθεσμία, από τον Σεπτέμβριο του 809 ως το Πάσχα του 810, και επέβαλλε την αναγκαστική εκποίηση της ακίνητης περιουσίας εκείνων που ήταν υποχρεωμένοι να μεταναστεύσουν. Η διαταγή εκτελέστηκε, παρά τους κλαυθμούς και οδυρμούς των θιγομένων. Στις σκλαβηνίες, όπου εγκαταστάθηκαν οι έποικοι, έλαβαν γαίες με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας. Σοβαρές ενδείξεις πείθουν ότι το μέτρο αυτό αφορούσε κυρίως το μακεδονικό και θρακικό χώρο και απέβλεπε στην πύκνωση του χριστιανικού πληθυσμού της περιοχής, με στόχο την αποτελεσματική ενίσχυση της άμυνας εναντίον των Βουλγάρων.

Πράγματι, λίγο αργότερα, κατά την τρίτη δεκαετία του 9ου αιώνα και οπωσδήποτε πριν απ’ το 836, μαρτυρείται η ύπαρξη θέματος Θεσσαλονίκης. Το γεγονός είναι χαρακτηριστικό της προόδου της αφομοίωσης των σλαβικών φύλων στη Μακεδονία. Η ίδρυση του θέματος προϋποθέτει εσωτερική γαλήνη και ειρήνευση. Πράγματι, η προσοχή του θεματικού στρατού αναμένεται ότι θα είναι αποκλειστικά στραμμένη στους εξωτερικούς εχθρούς, απερίσπαστη από εσωτερικές ταραχές ανυπότακτων στοιχείων. Οι στρατιώτες του θέματος που είχαν λάβει κλήρο απ’ τον αυτοκράτορα ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών τους, θα ήταν ασφαλώς αυτοί που εποικίστηκαν απ’ τον Νικηφόρο Α΄ στις μακεδονικές σκλαβηνίες. Όμως, σύμφωνα με τις Βυζαντινές συνήθειες, είναι σχεδόν βέβαιο ότι χρησιμοποιήθηκαν και νομιμόφρονες Σλάβοι.

Ο P. Lemerle δίνει, εδώ ακριβώς, τη μεγαλύτερη προσοχή του, σ’ αυτή την άλλη όψη της αντίστασης του Βυζαντίου που λαμβάνει χώρα πίσω απ’ τα σύνορά του και στο εσωτερικό των εδαφών του: την οργάνωση των θεμάτων για την αντιμετώπιση δύσκολων ή επικίνδυνων καταστάσεων. Αυτή η βαθιά μεταρρύθμιση στην επαρχιακή διοίκηση δεν έγινε την ίδια χρονική στιγμή σ’ όλες τις περιοχές της αυτοκρατορίας. Ακολούθησε μια πορεία ανάλογη με την εμφάνιση του κινδύνου. Και μπορεί να πει κανείς ότι η δημιουργία των θεμάτων της Βαλκανικής σημειώνει σημαντικά βήματα προς τον «επανελληνισμό» της Χερσονήσου.

Το πρώτο θέμα που δημιουργείται στην Ευρώπη είναι το θέμα της Θράκης. Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, αφού πρώτα αναφέρεται στην εποχή κατά την οποία δεν είχε δημιουργηθεί ακόμη, συνεχίζει γράφοντας:
«Αλλά, αφού ο απαίσιος λαός των Βουλγάρων έφτασε και εγκαταστάθηκε στο Δούναβη, ο βασιλιάς εγκατέστησε σ’ αυτή την περιοχή θέμα με στρατηγό λόγω των επιδρομών των Σκυθών και των Βουλγάρων».

Το θέμα της Θράκης, του οποίου μια πρώτη αναφορά βρίσκεται σ’ ένα γράμμα του Ιουστινιανού Β΄ της 17ης Φεβρουαρίου 687, δημιουργήθηκε στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Κωνσταντίνου ΙV Πωγωνάτου, ανάμεσα στο 680 – 685 και η δημιουργία του ανταποκρινόταν στο βουλγαρικό κίνδυνο.
Στο Σλαβικό κίνδυνο ανταποκρίθηκε, λίγο αργότερα, η δημιουργία απ’ τον Ιουστινιανό Β΄ του θέματος της Ελλάδος (πριν το 695). Είναι αλήθεια πως δεν ξέρουμε ποια ήταν τα όρια του θέματος Θράκης προς Δυσμάς, ούτε τα όρια του θέματος της Ελλάδος προς Βορρά.

Για την μεταβατική εποχή του 7ου – 8ου αιώνα δεν μπορεί να ορίσει κανείς με ακρίβεια τα όρια της αρμοδιότητας της αρχαίας praefectura του Ιλλυρικού (Praefectura per Illyricum). Αυτό που είναι σχεδόν σίγουρο, είναι ότι η ύπαρξή της ως διοικητικής ενότητας ήταν απλά θεωρητική, και με την εξαίρεση της Θεσσαλονίκης και ίσως μιας στενής λωρίδας απ’ την ακτή της, η υπόλοιπη περιοχή στερούνταν σταθερής διοίκησης. Η προοδευτική επαναφορά της περιοχής σ’ ένα σταθερό διοικητικό καθεστώς θα σημειωθεί με τη δημιουργία καινούριων θεμάτων που θα καλύψουν σιγά-σιγά το έδαφος του παλιού Ιλλυρικού. (Θέμα της Μακεδονίας -πιθανόν ανάμεσα στο 789-802, θέμα της Θεσσαλονίκης – αρχές 9ου αιώνα, Θέμα Στρυμόνα – αρχές 9ου αιώνα, τούρμα και μετέπειτα θέμα Βολερού). Με τη δημιουργία τους μια καινούρια περίοδος αρχίζει στην ιστορία των Βαλκανίων.

Μπορεί συνεπώς να λεχθεί ότι απ’ τις αρχές του 9ου αιώνα είχε σχεδόν πραγματοποιηθεί η στρατιωτικοπολιτική και διοικητική ένταξη στα πλαίσια της αυτοκρατορίας των αποδυναμωμένων πια σλαβικών πληθυσμών της Μακεδονίας και επιπλέον, ότι είχαν τεθεί, χάρη στα δημογραφικά μέτρα που ενίσχυσαν το ελληνοβυζαντινό στοιχείο τα θεμέλια της πολιτιστικής αφομοίωσης των Σλάβων: η τελευταία θα ολοκληρωθεί σχεδόν πριν απ’ το τέλος του 9ου αιώνα χάρη στον εξελληνισμό (την επικράτηση δηλαδή της ελληνικής γλώσσας) και χάρη στον εκχριστιανισμό όλου του σλαβικού στοιχείου της αυτοκρατορίας κι όχι μόνον των αρχόντων τους, που νωρίς είχαν υιοθετήσει τη γλώσσα, την ενδυμασία, τους τρόπους ζωής, και όπως μας δείχνει η επίκληση προς το Θεό ή τη Θεοτόκο πολλών μολυβδοβούλλων τους, τη θρησκεία των Βυζαντινών. Είναι φανερό ότι η σύσταση επισκοπών στα κέντρα των σλαβικών εγκαταστάσεων (π.χ. επισκοπή Σμολένων το 864), δηλώνει την ευρεία διάδοση του Χριστιανισμού μεταξύ των Σλάβων: η εκκλησιαστική οργάνωση συνδυασμένη με τη θεματική οργάνωση του συνόλου της περιοχής που απ’ τα ανατολικά της Θεσσαλονίκης εκτείνεται ως τον Έβρο, αποτελούν αδιάψευστη απόδειξη της ολοκληρωτικής ένταξης των σλαβογενών πληθυσμών στο Βυζάντιο, παρά τις σποραδικές τάσεις για ανταρσία που ποτέ δεν έπαψαν να εκδηλώνουν τα ατίθασα αυτά φύλα προς κάθε οργανωμένη αρχή.

Είναι αυτονόητο, ότι η ένταξη των Σλάβων στη βυζαντινή κοινωνία (η οποία ακολούθησε την αφομοίωσή τους μέσω της διασπάσεως και της τεχνητής αραιώσεως των σλαβικών φυλετικών ομάδων, μέσω της πνευματικής επιδράσεως της εκκλησίας και μέσω της πολιτικοστρατιωτικής και διοικητικής τους απορρόφησης στο κρατικό μηχανισμό – «η κολυμβήθρα του θείου βαπτίσματος τους Σλάβους τω χριστεπώνυμω λαώ συνεμόρφωσε»), αν και συνάντησε κάποιες δυσκολίες λόγω των επαναστατικών τους κινημάτων, επιτεύχθηκε πλήρως και για το λόγο ότι η αντίδραση αυτή ήταν αδύναμη και σποραδική: τους Σλάβους της Ελλάδας χαρακτήριζε πλήρης έλλειψη και των στοιχειωδών ακόμη προϋποθέσεων για τη δημιουργία εθνικής και πολιτικής ενότητας και επομένως οργανωμένης αντιδράσεως κατά της βυζαντινής πολιτικής και του προηγμένου τοπικού στοιχείου. Την εργασία της αφομοίωσης και του εκβυζαντινισμού, που επιτελέστηκε, αναφέρει χωρίο των Τακτικών του Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού:

«Τοιαύτα δε (τα σλαβικά φύλα)», λέει ο συγγραφέας, «ο ημέτερος εν θεία τη λήξει γενόμενος πατήρ και αυτοκράτωρ Βασίλειος των αρχαίων ηθών έπεισε μεταστήναι και γραικώσας και άρχουσι κατά τον ρωμαϊκόν τύπον υποτάξας και βαπτίσματι τιμήσας, της τε δουλείας ηλευθέρωσε των εαυτών αρχόντων και στρατεύεσθαι κατά των Ρωμαίοις πολεμούντων εθνών εξεπαίσευσεν, ούτω πως επιμελώς περί τα τοιαύτα διακείμενος».

Με την ένταξη των Σλάβων στη βυζαντινή κοινωνία, δημιουργήθηκαν συνθήκες ειρήνης και ευμάρειας για την περιοχή της Μακεδονίας, απ’ τις οποίες επωφελήθηκε, κατά κύριο λόγο, η Θεσσαλονίκη. Η μακεδονική μεγαλούπολη γνωρίζει, έτσι, μια νέα περίοδο ακμής, που αρχίζει απ’ τα μέσα του 9ου αιώνα και συνεχίζεται αδιάλειπτα, σχεδόν, μέχρι τη φραγκική κατάκτηση.
Στο ζήτημα της αφομοίωσης και του εκβυζαντινισμού των Σλάβων, μεγάλο χώρο καταλαμβάνει η εξέταση των γλωσσικών καταλοίπων των Σλάβων στην Ελλάδα, που ήδη απ’ το 19ο αιώνα τα χρησιμοποίησε ο Fallmerayer για να αποδείξει τον πλήρη «εκσλαβισμό» του ελληνικού χώρου.

Τις γλωσσικές επιδράσεις των Σλάβων διακρίνουμε σε τρεις κατηγορίες: α)στη γραφομένη λόγια ελληνική γλώσσα, β) στη λεξιλογική επίδραση επί της ομιλουμένης ελληνικής και γ) στα τοπωνύμια. Όσον αφορά στην πρώτη κατηγορία, ο Fallmerayer είχε υποστηρίξει ότι η απώλεια και η ανάλυση του απαρεμφάτου οφείλονταν στην επίδραση των σλαβικών γλωσσών, ενώ άλλοι ερευνητές, ο Miklosich και ο W. Meyer απέδωσαν το φαινόμενο, ο πρώτος σε αλβανική και ο δεύτερος σε ιλλυρική επιρροή. Οι παλιές αυτές πλάνες ανατράπηκαν με τη δημοσίευση εργασιών, όπως της πραγματείας του D. Hesseling. Αποδείχτηκε έτσι, ότι «η απώλεια του απαρεμφάτου στην ελληνική εξηγείται δια των γλωσσικών φαινομένων, τα οποία μας αποκαλύπτει η μελέτη της γλώσσας αυτής καθ’ εαυτήν» και ότι «το φαινόμενο της αποβολής του απαρεμφάτου έχει τις ρίζες του στη γλώσσα των πρωτοχριστιανικών χρόνων κι ότι επομένως λανθασμένα αποδίδεται σε σλαβική επίδραση».
Όμως μεγαλύτερη προσοχή αξίζουν τα σλαβικά δάνεια της νεότερης ελληνικής, δάνεια αποκλειστικά λεξιλογικά. Ο χαρακτηρισμός αυτός είναι σημαντικός, γιατί ο απλός δανεισμός μερικών λέξεων που διαμορφώνονται στα φωνητικά και γραμματικά πλαίσια της γλώσσας, είναι αναπόφευκτος σε λαούς που άσκησαν πνευματική επιρροή και ήρθαν σε επικοινωνία με αλλόγλωσσες εθνικές ομάδες.

Η κατά κατηγορίες ταξινόμηση των λεξιλογικών δανείων, κατά τον Meyer, δείχνει ότι οι σλαβικές λέξεις που εισαχθήκανε στη νέα ελληνική αναφέρονται στο μεγαλύτερο μέρος τους στον καθημερινό βίο αγροτικών και ποιμενικών πληθυσμών. Σπάνια, επίθετα δηλώνουν ψυχικές ιδιότητες του ανθρώπου και καμιά σλαβική λέξη δεν δηλώνει αφηρημένες έννοιες. Η παρατήρηση αυτή είναι ενδεικτική της πνευματικής στάθμης των σλαβικών πληθυσμών και του βαθμού της επίδρασής τους. Αν, απ’ την άλλη μεριά, κατανείμουμε τα σλαβικά λεξιλογικά δάνεια κατά γεωγραφικές ενότητες, θα έχουμε, κατά τον G. Meyer πάντα, την ακόλουθη στατιστική εικόνα: Ήπειρος 95, Θεσσαλία 36, Μακεδονία 43, Θράκη 31, Στερεά, Πελοπόννησος και νησιά 31. Αυτή η κατανομή οδηγεί σε σπουδαία μεθοδολογικά και ιστορικά συμπεράσματα. Θα ήταν φυσικό να περιμένουμε περισσότερες γλωσσικές επιδράσεις σε ορισμένες περιοχές της Μακεδονίας και στη Θράκη, κυρίως στη Ροδόπη.

Αντίθετα, το μεγαλύτερο μέρος των λεξιλογικών δανείων εντοπίζεται στην Ήπειρο, όπου, κατά τους πρώιμους τουλάχιστον χρόνους, οι σλαβικές εγκαταστάσεις δεν ήταν πυκνές. Όπως σωστά παρατήρησε ο Gaster πολλές σλαβικές λέξεις μεταδόθηκαν στη νέα ελληνική έμμεσα μέσω τρίτων, μη σλαβικών φορέων, όπως οι Αλβανοί και οι Βλάχοι. Επομένως η στιγμή κατά την οποία κάθε δανεισμένη λέξη μπήκε στην ελληνική γλώσσα, είναι ανάγκη να καθορίζεται είτε μέσα απ’ τα ελάχιστα γραπτά μνημεία που έχουν σωθεί, είτε με τη φωνητική μελέτη των λέξεων και τη βοήθεια της συγκριτικής γλωσσολογίας. Δηλαδή για να εκτιμηθούν σωστά τα γλωσσικά κατάλοιπα των Σλάβων πρέπει το γλωσσικό υλικό να γίνει πλήρως γνωστό και να εξεταστεί συγκριτικά προς τις άλλες, σλαβικές και μη γλώσσες της Χερσονήσου του Αίμου. Πάντως, κατά τον Vasmer, «αντίθετα προς τις δοξασίες του Fallmerayer, η νεοελληνική γλώσσα ελάχιστα υπέστη την σλαβική επίδραση».

Την τρίτη κατηγορία γλωσσικών καταλοίπων, τα τοπωνύμια, χρησιμοποίησε κυρίως ο Fallmerayer για να στηρίξει τη θεωρία του περί διασπάσεως της ελληνικής παραδόσεως. Όμως αν εξετάσουμε το Βόρειο τμήμα της Βαλκανικής, το οποίο αποτέλεσε τον κατεξοχήν χώρο δράσεως των σλαβικών φύλων, θα παρατηρήσουμε ότι τα φύλα αυτά, ιδίως όσον αφορά στα προσλαβικά αστικά κέντρα, επέδειξαν πρωτοφανή δυσχέρεια στη γεωγραφική μετονομασία τους. Γι’ αυτό, σειρά ολόκληρη μεγάλων αστικών κέντρων φέρει ακόμη και σήμερα παλαιά ελληνικά, ρωμαϊκά, Θρακοϊλλυρικά ή και κελτικά ονόματα (π.χ. Ναϊσσός – Nisch, Αυγούσται – Οgost, Βονωνία – Vidin, Ulpiana – Lipljan, Dorostolum – Δορόστολον, Δρίστρα – Silistria, κ.τ.λ.).

Όσον αφορά τις νοτιότερες ελληνικές περιοχές, το θέμα των τοπωνυμιακών καταλοίπων είναι περισσότερο πολύπλοκο. Εδώ πρέπει να γίνει διάκριση των σλαβικών τοπωνυμίων σε δύο κατηγορίες: στα τοπωνύμια, των οποίων φορείς ήταν οι Σλάβοι έποικοι, «τα οποία αυτοί επέβαλλαν και τα οποία, μόνα αντιπροσωπεύουν την πραγματικήν, την ιστορικώς απηκριβωμένην και ουσιαστικήν επίδρασιν του σλαβικού στοιχείου εις την ονοματολογίαν της ελληνικής χώρας» (π.χ. Αράχωβα, Ζαγορά, Χελμός, Νεζερός κ.τ.λ.), και τα τοπωνύμια, τα οποία αποτελούν δευτερογενείς σχηματισμούς και δεν έχουν καμιά σχέση με το αρχικό εποικιστικό στοιχείο. Αυτά πλάσθηκαν απ’ τους Έλληνες σύμφωνα με τους φωνητικούς και μορφολογικούς κανόνες της ελληνικής γλώσσας (π.χ. Βάλιος, Ασπρόβαλτος, Μεσολόγγι, Παραλογγοί, Στάνη, Παλιοστάνη κ.τ.λ.). Αυτά τα τελευταία, μολονότι, προέρχονται από λέξεις σλαβικής προελεύσεως, δεν έχουν καμιά αποδεικτική σημασία, και καταχρηστικά και αντεπιστημονικά χαρακτηρίζονται σα σλαβικές.

Ο ιστορικός πρέπει να κάνει πολύ προσεκτική χρήση των στατιστικών δεδομένων προκειμένου να προβεί στη διατύπωση γενικότερων συμπερασμάτων, γιατί οι απόλυτες στατιστικές παρατηρήσεις παρουσιάζουν μονομέρεια και απλοϊκή ενατένιση των προβλημάτων με κίνδυνο παρερμηνείας των ιστορικών φαινομένων. Η στατιστική στην ιστορία τότε μόνο μπορεί να δώσει σαφείς εικόνες και να ερμηνεύσει ικανοποιητικά ιστορικές καταστάσεις, όταν λαμβάνονται ανά πάσαν στιγμήν υπ’ όψιν οι ιδιότητες του εξεταζομένου αντικειμένου. Πιο συγκεκριμένα, ο ιστορικός που εξετάζει από στατιστική άποψη το τοπωνυμικό υλικό, οφείλει πριν προβεί στη διατύπωση γενικότερων σκέψεων, να εξετάσει: α)αν το υλικό αυτό κατανέμεται κατά προτίμηση στις ορεινές, στις πεδινές ή στις παράλιες περιοχές. β) την σπουδαιότητα των συνοικισμών που δηλώνονται με τα ξενικά ονόματα, κι αυτό όχι μόνο στη βάση των σημερινών δεδομένων, αλλά ιστορικά, γιατί συνοικισμοί, οι οποίοι κατά τον Μεσαίωνα ήταν ασήμαντοι, εξελίχθηκαν συν τω χρόνω, σε αστικά κέντρα, και γ) εάν τα ξενικά ονόματα δόθηκαν απ’ τους εποίκους σε τόπους ακατοίκητους πριν, ή αντίθετα εξετόπισαν παλιότερα ελληνικά ονόματα.

Έχοντας κατά νου όλες τις παραπάνω επιφυλάξεις για τις στατιστικές μεθόδους και μετά από βαθιά μελέτη του τοπωνυμιακού υλικού, μπορεί κανείς να πεισθεί ότι οι συνοικισμοί της Ν. Ελλάδας, που δηλώνονται με σλαβικά ονόματα ήταν κατά κανόνα και εξακολουθούν να είναι ασήμαντοι αγροτικοί και ποιμενικοί σταθμοί. Υπάρχουν βέβαια ελάχιστες εξαιρέσεις σ’ αυτόν τον κανόνα: τα Βοδενά, η Βοστίτσα, τα Γρεβενά, το Ζητούνι (Λαμία).

Επιπροσθέτως, ο Vasmer υποστηρίζει, με βάση στατιστικά δεδομένα, ότι η ανατολική Ελλάδα, υπέστη μικρότερη σλαβική επίδραση απ’ τη δυτική. Στην Πελοπόννησο η Κόρινθος και ιδιαίτερα η Αργολίδα πλήγησαν ελάχιστα απ’ τις σλαβικές επιδρομές, στην Στερεά Ελλάδα η Αττική και η Βοιωτία. Όπου οι ακτές ήταν προσφορότερες για απόβαση, όπως στην Ανατ. Θεσσαλία, εκεί κατά πάσα πιθανότητα, οι Σλάβοι απωθήθηκαν ευκολότερα. Επίσης διέμειναν περισσότερο στους απομακρυσμένους απ’ τη θάλασσα ορεινούς όγκους, εφ’ όσον κατόρθωσαν να εισχωρήσουν σ’ αυτές τις περιοχές. Σ’ αυτό το γεγονός οφείλεται η ασθενής σλαβική επίδραση στην ονοματολογία της Εύβοιας, της Μαγνησίας, της Λάρισας, η οποία εξαίρεται ιδιαίτερα συγκρινόμενη με την ονοματολογία των Τρικάλων – Καρδίτσας, καθώς και τα πολλά σλαβικά ονόματα της Αρκαδίας και του Ταϋγέτου.

Το πρόβλημα των σλαβικών γλωσσικών καταλοίπων συνδέεται και εγείρει ένα άλλο πρόβλημα: το ποιοί ήταν οι Σλάβοι που κατέβηκαν στην Ελλάδα και σε ποια απ’ τις μεγαλύτερες σλαβικές ομάδες ανήκαν. Για τα σλαβικά φύλα που εγκαταστάθηκαν στις ελληνικές χώρες, γνωρίζουμε δυστυχώς μόνο μερικά σποραδικά ονόματα. Έτσι δεν μπορούμε, μέσα απ’ αυτά, να οδηγηθούμε σε γενικότερα συμπεράσματα όσον αφορά στην ένταξη των σλαβικών αυτών φύλων σε κάποιο μεγαλύτερο κλάδο της σλαβικής οικογένειας. Τα ονόματα αυτά είναι ελληνικής ή άγνωστης, μη σλαβικής πάντως, προελεύσεως (Στρυμονίται, Ρήχιοι, Σαγουδάτοι) ή συνδέονται με λέξεις που αναφέρονται στο φυσικό περιβάλλον (Εζερίται απ’ το ezero λίμνη), και σε φαινόμενα κοινωνικά (Δρογουβίται απ’ το drugavati), ή τέλος είναι αμφισβητούμενης ετυμολογίας και καταγωγής.

Λόγω της έλλειψης συγκεκριμένων ιστορικών τεκμηρίων ή αρχαιολογικών ευρημάτων, μόνο η φωνητική και μορφολογική έρευνα των τοπωνυμίων που διασώθηκαν, είναι δυνατόν να συμβάλλει στην επίλυση των προβλημάτων. Σύμφωνα μ’ αυτή, οι Σλάβοι που εγκαταστάθηκαν στις ελληνικές περιοχές υπάγονται στη νότια ομάδα που περιλαμβάνει τους Σλοβένους, τους Κροάτες, τους Σέρβους και τους εκσλαβισθέντες γλωσσικά Βουλγάρους. Σε αντίθεση με την παλιότερη θεωρία του Kopitar, που δεχόταν ότι οι πρώιμοι Σλάβοι που κατέβηκαν προς τον Δούναβη αποτελούσαν αρχικά ενιαία φυλετικά ομάδα που διασπάστηκε εκ των υστέρων, η νεότερη φιλολογική σχολή υποστηρίζει ότι τα σλαβικά αυτά φύλα έφεραν εξ αρχής τα στοιχεία της διαφοροποίησης. Έτσι, πολύ νωρίς, στην οικογένεια των Νοτίων Σλάβων διαμορφώθηκαν τρεις κλάδοι που τους χαρακτήριζε γλωσσική ιδιορρυθμία: οι Σλοβένοι, οι ΣερβοΚροάτες και οι Σλάβοι του Αίμου, που είναι γνωστοί με το άσχετο προς τη Σλαβική οικογένεια όνομα των Βουλγάρων.

Ο έβδομος βυζαντινός αιώνας υπήρξε αιώνας μεγάλων αλλαγών, μεταρρυθμίσεων και αγώνων. Πανίσχυρες αυτοκρατορίες εξαφανίζονται (Περσία) ή παύουν ν’ απειλούν το Βυζάντιο (Αβαρική Αυτοκρατορία). Όμως νέοι κίνδυνοι εμφανίζονται. Νέες εθνότητες, νέοι λαοί (Σλάβοι) απειλούν τώρα το Βυζάντιο. Κατορθώνοντας την αφομοίωση και τον εκβυζαντινισμό τους, το Βυζάντιο ανανεώνεται σημαντικά και βγαίνει μέσα απ’ τις προσπάθειές του ενδυναμωμένο.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι Σλάβοι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανανέωση του βυζαντινού κράτους, κατά τον έβδομο αιώνα. Η συμβολή τους όμως δεν συνίσταται στην ειρηνική τους διείσδυση και στην εισαγωγή εκ μέρους τους μιας δήθεν ειδικής σλαβικής κοινοτικής οργανώσεως στο Βυζάντιο, όπως πολλές φορές υποστηρίχθηκε με βάση μια σειρά από λαθεμένα συμπεράσματα, αλλά στην ανανέωση της αποδυναμωμένης αυτοκρατορίας με νέες δυνάμεις, αφού οι έποικοι «στρατιώτες» και οι ανεξάρτητοι γεωργοί των βυζαντινών θεμάτων περιλαμβάνουν τώρα και Σλάβους. Ο Lemerle τονίζει τη σημασία της δημογραφικής ζυμώσεως (bouleversement demographique), η οποία άρχισε στο Βυζάντιο τον 7ο αιώνα με την εμφάνιση των Σλάβων. Κι αυτή η δημογραφική ζύμωση και στη συνέχεια η πλήρης ένταξη των Σλάβων της Ελλάδας στο διοικητικό, πολιτικό και πολιτιστικό πλαίσιο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, αποδεικνύουν, με τον καλύτερο τρόπο, τον δυναμισμό της λειτουργίας της, αλλά και της πολιτιστική της ανωτερότητα.

Για τη νεότερη ιστορική έρευνα και επιστήμη, η οποία προ πολλού υπερέβη τα όρια της στενής ερμηνείας των κειμένων με τη βοήθεια άλλων επιστημών (στην προκειμένη περίπτωση, της Εθνολογίας και της Ανθρωπολογίας), το «Σλαβικό ζήτημα» δεν υφίσταται πλέον. Η Ελλάδα υπέστη επανειλημμένα επιδρομές και δηώσεις από επήλυδες λαούς, γι’ αυτό είναι βέβαιο ότι λείψανά τους (στην προκειμένη περίπτωση γλωσσικά και κυρίως λεξιλογικά) συνεχίζουν να υπάρχουν, καθώς και, λόγω της επιμιξίας, ελαφρές κρανιολογικές αλλοιώσεις. Όμως η εθνική υπόσταση των λαών δεν έγκειται στις κρανιολογικές μετρήσεις αλλά στην ενότητα της συνειδήσεως. Άλλωστε, ο βαθμός της αγνότητας μιας ανθρώπινης φυλής είναι, κατά πρώτιστο λόγο, απόρροια της γεωγραφικής της απομόνωσης, γεγονός το οποίο δεν προσιδιάζει στην πολυκύμαντη ελληνική ιστορία. Η βαθμιαία μετατροπή των ανθρωπολογικών φυλών σε εθνικές ομάδες, δηλαδή σε λαούς και έθνη, σημαίνει ότι η φυσική ενότητα της ανθρωπότητας, εάν ποτέ υπήρξε, αντικαθίσταται απ’ την ψυχική και πνευματική ενότητα μεταξύ των λαών.

Στους ψυχικούς και πνευματικούς αυτούς παράγοντες στήριξε και το Βυζάντιο την εκπολιτιστική του δράση και την αφομοιωτική του δραστηριότητα έναντι των Σλάβων. Με την κοινή παιδεία και την κοινή πίστη παρασκεύασε τα πλαίσια για την επιρροή του, για την ακτινοβολία του ελληνικού του πολιτισμού.
«Μεταξύ δυο ηπείρων», λέει ο A. Rambaud, «η Κωνσταντινούπολη βρίσκεται σαν ζωντανός βλαστός ανάμεσα σε δυο κοτυληδόνες: αφομοιώνει, κατεργάζεται και μεταπλάσσει τα ετερόκλητα στοιχεία των επαρχιών της Ασίας και της Ευρώπης. Στους κόλπους της προσφεύγουν τυχοδιώκτες και από τη Δύση και απ’ Ανατολή. Σε μικρό χρονικό διάστημα τους μεταβάλλει σε Έλληνες: Λησμονούν τα βάρβαρα ιδιώματά τους και αποδέχονται τη γλώσσα του Βυζαντίου, οι ειδωλολατρικές τους προλήψεις υποχωρούν μπροστά στην Ορθοδοξία του. Το Βυζάντιο τους δέχεται άξεστους, βάρβαρους και τους αποδίδει στους δρόμους της τεράστιας αυτοκρατορίας του, εγγράμματους, σοφούς, θεολόγους, ικανούς διοικητές και εύστροφους κρατικούς λειτουργούς».
Σύμφωνα μ’ αυτό το πνεύμα, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα λύνει το «Σλαβικό ζήτημα», βάσει της αφομοίωσης και του εκβυζαντινισμού των Σλάβων της Ελλάδας, συγκαταριθμώντας το γεγονός αυτό στα επιτεύγματα του Μεσαιωνικού Ελληνισμού.

 

Βιβλιογραφία:

 

1) Ν. Βέης, Εγκ. Λεξ. Ελευθερ. άρθρο περί Βυζαντινής αυτοκρατορίας, τ. 3ος, σελ.604, στήλη 6.

2) N. Jorga, Epoque et caracture de l’ etablissement des Slaves dans la Pιninsule des Balkans, Revue Historique du Sud – Est europιen, τ. 7(1930), σελ.17.

3) Προκόπιος, Ανέκδοτα, έκδ. Βόννης, Γ΄, σ. 108.

4) Μένανδρος ο Προτήκτωρ, Historici Graeci Minores II, σελ. 98,99.

5) Tafrali, Thessalonique des origines au XIV siucle, σελ. 98-99.

6) Schonfelder, Joannes von Ephesus, Kirchengeschichte, μτφρ. I.Schonfelder, Munchen 1862.

7) Payne Smith, Oxford, 1860.

8) W. J. von Douven και J. P. N. Land (Joannis Episcopi Ephesi Commentarii de beatis Orientatibus, Amsterdam 1889).

9) Charanis, Studies on the Demography of the Byzantine Empire, London 1972.

10) A. Bon, Le Pιloponnuse byzantin jusqu’ en 1204, Paris 1951.

11) Θεοφάνης (έκδ. de Boor) 347, 6, 348. 18.

12) Μichael Graebler, The Slavs in Byzantine Population Transfers of the Seventh and Eighth centuries. Etudes Balkaniques 11 (1975) 45, 50.

13) Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Μακεδονία, 4.000 χρόνια, ό.π., σ. 257.

14) G. Ostrogorsky, Ιστορία (ελλην. μτφρ.) τ. 1ος σ. 262.

15) Μάρθα Γρηγορίου – Ιωαννίδου, Η εκστρατεία του Ιουστινιανού Β΄ κατά των Βουλγάρων και Σλάβων.

16) A. A. Vasiliev, An Edict of Justinian II. September 688, Speculum 18 (1943).

17) Henri Grιgoire, Un ιdit de l’empereur Justinien II, date de Septembre 688, Byzantion 12 (1944-1945) 119-124.

18) Στ. Κυριακίδου, Τρεις διαλέξεις (Α: Ιστορική τοιχογραφία της Εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου), Θεσσαλονίκη 1953, 9 – 11 (Μακεδονική Λαϊκή Βιβλιοθήκη,13. Δημοσιεύματα της εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών).

19) A. A. Vasiliev, L’ entrιe triomphale de l’ empereur Justinien II a Thessalonique en 688, Orientalia Christiana Periodica XIII, nr, I-II, Roma 1947, 355-368 (Απόσπασμα απ’ τα Miscellanea Guiliaume de Jerphanion I).

20) P. Charanis, The Slavic Element in Byzantine Asia Minor, Byzantion 18 (1948) 70.
21) Πορφυρογέν., Περί Θεμάτων (έκδ. Α. Pertusi, Studi e testi, αρ. 160, Citta del Vaticano 1952), σ. 88-89.

22) Ahrweiler H., Μακεδονία 4.000 χρόνια, ό.π., σ. 274.

23) Στ. Κυριακίδου, Βυζαντιναί Μελέται II-V, 392 και 394/5.

24) F. Dvornik, La vie de Saint Grιgoire le Decapolite et les Slaves macidoniens au IXe siucle, Paris 1926, 36, 62, 63.

25) E. W. Brooks, Arabic Lists of the Byzantine Themes, Journall of Hellenic studies 21 (1901) 66-67.

26) Johannes Irmscher, Die Begrόndung des Themas Thrake, Studia Balkanica, 10, Sofia 1975, 101-103.

27) J. B. Bury, Imperial Administrative System in the Ninth Century, London 1911, 41 κ.ε. (The British Academy Supplemental Papers, I).

28) Κ. Αμάντου, Βολερόν, Ελληνικά 2 (1929) 124-126.- του ίδιου, Βόλος -Βολερόν, Ελληνικά 7 (1934) 267-270. Η λέξη σημαίνει ιχθυώδη τόπο.

29) Ιωάν. Καμενιάτης, (έκδ. Βόννης) 499.

30) V. Tapkova-Zaimova, Sur les rapports entre la population indigune des rιgions Balkaniques et les “barbares” au VIe-VIIe siucle, Byzantinobulgarica I (1962), σ.117 και υποσημ. 26.

31) Migne, Patrologia Graeca, τ. 107, στ. 909.

32) Fr. Miklosich, Die Slavischen Elemente im Neugriechischen, Sitzungs berichte der Phil-hist. Classe der Kais. Akademie der Wissenschaften, Βιέννη, 1870, σ. 534-535.
33) Portius S., Grammatica linguae grecae vulgaris, έκδ. W. Meyer, Paris 1889, σ. 185.
34) D. Hesseling, Essai historique sur l’infinitif grec, εν J. Psicharis, itudes de Philologie nio-grecque, Paris 1892, σ. 1-44.

35) G. Weigand, Die Wiedergabe der slavischen Laute in der Ortsnamen des Peloponnes, Balkan – Archiv, τ.4 (1928) σ.1 κ.ε.

36) Lampsides, Georges Chrysococcis, le Mιdecin et son oeuvre, Byzantinische Zeitschrift, τ.38 (1938), σ. 320-322.

37) Chr. Gerard, Les Bulgares de la Volga et les Slaves du Danube, Παρίσι 1939, σελ. 91.
38) H. Berr, En marge de l’ Histoire Universelle, Paris 1934, σ. 95-96.

39) Φ. Μαλιγκούδης, Οι Σλάβοι στη Μεσαιωνική Ελλάδα ό.π., σ. 101.

40) Αμάντου Κωνσταντίνου, Μακεδονικά. Συμβολή εις την μεσαιωνικήν ιστορίαν και εθνολογίαν της Μακεδονίας, Αθήναι 1920.

41) Αμάντου Κων., Σκλάβοι, Σκλαβησιάνοι και βάρβαροι.

42) Διομήδη Αλεξάνδρου Ν., Βυζαντιναί Μελέται Β΄. Αι Σλαβικαί επιδρομαί εις την Ελλάδα και η πολιτική του Βυζαντίου, Αθήναι 1946.

43) Ζακυθηνού Διονυσίου Α., Οι Σλάβοι εν Ελλάδι, Αθήναι 1945.

44) Θεοχαρίδου Γ. Ι., Ιστορία της Μακεδονίας κατά τους μέσους χρόνους (285-1354), Μακεδ. Βιβλιοθήκη 55, Δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1980.

45) Νυσταζοπούλου – Πελεκίδου Μαρία, Συμβολή εις την χρονολόγησιν των Αβαρικών και σλαβικών επιδρομών επί Μαυρικίου (582-602), εν Αθήναις 1970 (Εθνικόν Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρον Βυζαντινών Ερευνών. Σύμμεικτα, τόμ. Β΄).

46) Χρυσανθοπούλου Επαμεινώνδα, Τα βιβλία θαυμάτων του Αγ. Δημητρίου, το Χρονικό της Μονεμβασιάς και αι σλαβικαί επιδρομαί εις την Ελλάδα. Ιστορική μονογραφία, Αθήναι 1958 (ανάτυπον ΚΔ΄-ΚΗ΄, 1953-1957).

47) Στράτος Α. Ν., Το Βυζάντιον στον Ζ΄ αιώνα, τ. Α΄602-626, Β΄626-634, Γ΄634-641, Αθήνα 1965, 1966, 1969.

48) Charanis Peter, On the question of the Slavonic Settlements in Greece during the Middle Ages, Byzantinoslavica 10, 1, Prague 1949, 254-258.

49) Charanis P., On the Slavic Settlement in the Peloponnesus, BZ 46 (1953) 91-103.

50) Charanis P., Ethnic Changes in the Byzantine Empire in the seventh Century, DOP 13 (1959) 25-44.

51) Charanis P., Observations on the History of Greece during the Early Middle Ages, Balkan Studies 11,1 (1970) 1-34.

52) Charanis P., Kouver, the Chronologie of his Activities and their Ethnic Effects on the regions around Thessalonica, Balkan Studies 11, (1970) 229-247.

53) Dvornik F., The Slavs, their Early History and Civilisation, Boston 1956 (American Academy of Arts and Sciences).

54) Lemerle P., La composition et la chronologie des deux premiers livres des Miracula S. Demetrii, BZ 46 (1953) 349-361.

55) Lemerle P., Saint-Demetrius de Thessalonique et les problumes du martyrion et du transept, BCH 77 (1953) 660-694.

56) Lemerle P., Invasions et migrations dans les Balkans depuis la fin de l’ιpoque romaine jusqu’ au VIIIe siucle, Revue Historique 211 (1954) 265-308 (Presse Universitaires de France).

57) Lemerle P., Esquisse pour une histoire agraire de Byzance: Les sources et les problumes, Revue Historique 2/9 (1958), τευχ. Ιαν.-Μαρτίου, 32 – 74, Απριλ.-Ιούν., 254 – 284, Ιούλ.- Σεπτ. 43 – 94.

58) Lemerle P., La chronique improprement dite de Monemvasie: Le contexte historique et ligendaire, Revue des Etudes Byzantines 21 (1963) 5 – 49.

59) Niederle Lubor., Manuel de l’antiquiti Slave, I – II, Paris 1923-1926.
60) Ostrogorsky Georg., The Byzantine Empire in the World of the seventh Century, D.O.P. 13 (1959) 3-21.

61) Rambaud A., L’empire grec au Xe siucle. Constantin Porhyrogenete. Paris 1870.

62) Vasmer Max., Die Slawen in Griechenland, Abh.der Preus. Akad.der Wissenschaften, Phil-Hist, Klasse, 12, Berlin 1941.

Αμαλία Κ. Ηλιάδη

 

 

* Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.) /Υπεύθυνη Σχολικής Βιβλιοθήκης  2^ου ΕΠΑΛ Τρικάλων, ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi,
http://www.matia.gr

 

Θα πούμε ξανά ΟΧΙ;

 

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

 

 

Η Ελλάδα διέρχεται μία από τις πλέον οδυνηρές κρίσεις κατά την μακραίωνη ιστορία της. Απόδειξη τρανή είναι το ότι οι πλείστοι την αντιλαμβανόμαστε ως οικονομική στο πλαίσιο της παγκόσμιας ύφεσης και όχι ως κρίση αξιών! Έχοντας μαγευθεί από το εκμαυλιστικό καταναλωτικό πνεύμα των σειρήνων του συστήματος, αδυνατούμε να αντιληφθούμε ότι απεργάζονται τον αφανισμό της ιδιοπροσωπείας μας, όπως φυσικά και εκείνης των άλλων εθνών.

Η Ελλάδα αντιμετώπισε κατά το παρελθόν δύο σοβαρότατες κρίσεις. Η πρώτη επέφερε την εύκολη κατάληψή της  από τους Ρωμαίους, η δεύτερη την επίσης εύκολη κατάληψη της από τους Οθωμανούς Τούρκους. Και στις δύο περιπτώσεις είχαμε κρίσεις πολιτισμού, οι οποίες αναπόφευκτα επέφεραν και οικονομικές. Οι ιστορικοί αναλυτές αθύρματα της υλιστικής ιδεολογίας και όχι ελεύθεροι άνθρωποι επικεντρώνουν την προσοχή τους στον οικονομικό παράγοντα δεχόμενοι ότι το οικονομικό είναι το μόνο προς ενέργεια κίνητρο του ανθρώπου. Γι’ αυτούς ο άνθρωπος της ανιδιοτέλειας και της θυσίας παραμένει στην εποχή μας αθέατος, αθέατος μέχρι ανυπαρξίας. Γι’ αυτό και καταντήσαμε να ζούμε σε αντιηρωική εποχή. Μάλιστα πολλοί ασπάζονται το δόγμα “αλίμονο στους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες” (Μπρέχτ).

Αντί να αναλύσουμε τα αίτια που επέφεραν την υποδούλωσή μας στους Ρωμαίους βαυκαλιζόμαστε με το να αναμασούμε το γραφέν από τον Ρωμαίο ποιητή Οράτιο: "Η Ελλάδα, κατακτημένη με τα όπλα, νίκησε τον κατακτητή κι έφερε τις τέχνες στο απολίτιστο Λάτιο".  Υπήρξαν όμως και Ρωμαίοι με πολύ διαφορετική άποψη για τους Έλληνες. Ο κήνσωρ Κάτων (234 -149 π.Χ., δηλαδή πριν από την κατάκτηση της νότιας Ελλάδος), αν και πολύ καλός γνώστης της ελληνικής, ορκίστηκε «να αποκεφαλίσει και να καυτηριάσει σαν ύδρα κάθε είδους πολυτέλεια και φιληδονία» και να εξαγνίσει τη Ρώμη από τη νοσηρή επιρροή των Ελλήνων φιλοσόφων και συμβούλεψε το γυιό του να μην ασχοληθεί με τη μελέτη της λογοτεχνίας αυτής της «άχρηστης φυλής». Δεν ήταν εμπαθής μισέλλην ο Κάτων. Ήθελε απλώς να προστατέψει τα χρηστά ήθη των Ρωμαίων και να αποτρέψει αυτούς από την προκλητική πολυτέλεια και τη φιληδονία. Δεν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε ότι τότε δεν είχε πέραση ούτε ο προσωκρατικός ούτε ο σωκρατικός ούτε και ο αριστοτελικός φιλοσοφικός λόγος, αλλά ο “φιλοσοφικός” λόγος της κάθε προστυχιάς! Αυτός, σε συνδυασμό με τις ατέλειωτες πολεμικές συγκρούσεις πριν από την εφήμερη ενότητα, οδήγησε στο να καταστεί η Ελλάδα έρημη χώρα λόγω της τρομακτικής δημογραφικής συρρίκνωσης.

Τα ίδια επανελήφθησαν και κατά τους εσχάτους καιρούς της αυτοκρατορίας της Ρωμανίας. Βέβαια στην περίπτωση αυτή οι ιστορικοί αναλυτές ανακαλύπτουν και άλλα αίτια, τους θρησκευτικό φανατισμό και μισαλλοδοξία! Δεν αρκούνται όμως μόνο στις αναλύσεις. Εξοβελίζουν την χιλιετή περίοδο της Ρωμανίας από τις σελίδες της ιστορίας μας υποταγμένοι στη γραμμή Κοραή, ο οποίος έγραψε για κατάληψη της Ελλάδος από τους Μακεδόνες!

Κατανοούμε τουλάχιστον εμείς οι Βόρειοι Έλληνες τί όπλα προσφέρουμε στους πολεμίους μας; Τα αίτια για την πτώση της Ρωμανίας υπήρξαν ακριβώς τα ίδια και απαράλλακτα. Τώρα έχουμε θαυμαστή την κριτική ανάλυση της τότε κοινωνίας από πρόσωπο της Εκκλησίας και πρύτανη του πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης, τον Ιωσήφ Βρυέννιο (1350-1431 μ.Χ.). Κάνει ενώπιον της αυλής το 1419 μ.Χ. λόγο για την «ολόσωμον πληγήν» και την «νόσον καθολικήν».

Το γένος έχει περιπέσει σε ποικίλα πάθη και αμαρτίες. Όλοι οι χριστιανοί έγιναν «υπερήφανοι, αλαζόνες, φιλάργυροι, φίλαυτοι, αχάριστοι, απειθείς, λιποτάκται, ανόσιοι, αμετανόητοι, αδιάλλακτοι». Έγιναν οι άρχοντες κοινωνοί ανόμων, οι υπεύθυνοι άρπαγες, οι κριτές δωρολήπτες, οι μεσίτες ψευδείς, οι νεώτεροι ακόλαστοι, οι γηράσαντες μεθυσμένοι, οι αστοί εμπαίκτες, οι χωρικοί άλαλοι, «και οι πάντες αχρείοι». Συγχρόνως με την γενική κατάπτωση των ανθρώπων χάθηκε «ευλαβής από της γης, εξέλιπε στοχαστής, ουχ εύρηται φρόνιμος». Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον επέπεσαν εκ δυσμών και εξ ανατολών διάφοροι εχθροί και λυμαίνονται την αυτοκρατορία. Φυσικά αυτά συνοδεύτηκαν από νέα τρομακτική δημογραφική συρρίκνωση με αποτέλεσμα στα τείχη κατά την ύστατη πολιορκία να βρίσκονται κατά τον ενεργήσαντα την απογραφή ιστορικό Φραντζή 4973 μαχητές Ρωμηοί ή Έλληνες, για όσους απεχθάνονται τον πρώτο όρο, και άλλοι τόσοι περίπου μισθοφόροι.

Οι σπουδαγμένοι είχαν ήδη λάβει τον δρόμο της φυγής προς τη Δύση με “τας διφθέρας υπό μάλης”. Με περισσή καύχηση τονίζουν όλοι οι της υλιστικής – φράγκικης ιστοριογραφίας ότι αυτοί για μία ακόμη φορά μετέφεραν τα φώτα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού στο “Λάτιο” αφήνοντας πίσω τους έναν λαό καταδικασμένο στην αμάθεια και υποταγμένο πλήρως στην δουλική, κατ΄ αυτούς, εκκλησιαστική αρχή. Πήγαν οι “φωτισμένοι” μας εκεί στη Δύση και έγιναν τάχιστα ένα με τους εκεί ασπασθέντες με πρώτο τον πολύ Βησσαρίωνα τον Πόντιο τον παπισμό! Βέπετε εκεί στη Δύση τα πάντα έλαμπαν με τις ατέλειωτες πυρές της “Ιερής εξέτασης”!

Σκοτάδι βαθύ αλλού εννιά αιώνων (Καππαδοκία), αλλού πέντε και πλέον (Μακεδονία), αλλού λιγότερο κάλυψε τη γη μας. Η Δύση ήσυχη, αφού επί τέλους δεν υπήρχε το βασίλειο των “σχισματικών” επιδόθηκε με λαχτάρα σε έργα πολιτισμού όπως η εξόντωση των ινδιάνων της Αμερικής και ο εξανδραποδισμός των ιθαγενών της Αφρικής. Και οι πρόγονοί μας εδώ υπέμεναν με καρτερία αλλά και με διαρκείς επαναστάσεις τη σκλαβιά. Και ήρθε κάποτε η πολυπόθητη ώρα για την επανάσταση την τελική, όπως νομίζουμε.

Νομίζουμε, γιατί δεν θέλουμε να αποδεχθούμε ότι άλλοι μας απελευθέρωσαν και όχι οι ποταμοί αιμάτων των αγωνιστών και των αμάχων. Και αυτοί οι άλλοι επέβαλαν δοτούς άρχοντες με σκοπό να μας επιβάλουν και τον πολιτισμό τους τον φράγκικο. Και ήσαν ολοπρόθυμοι πολιτικοί, διανοούμενοι και έμποροι να υπηρετήσουν ξένα συμφέροντα στον τόπο μας με τη διοικούσα Εκκλησία απαθή και συμβιβασμένη ενώπιον του σχεδίου πολιτιστικής αλλοτρίωσης του λαού μας.

Πάλι καλά που κατορθώσαμε, καθώς έπρεπε να περάσουν δεκαετίες πριν ο λαός μας διαβρωθεί πλήρως, τα σύγχρονα έπη. Και το τελευταίο επί ελληνικού εδάφους (έσχαστο για τον ελληνισμό είναι το έπος της ΕΟΚΑ) “πανηγυρίζουμε”, ώσπου οι απάτριδες διεθνιστές να καταργήσουν και τον ευτελή, όπως κατάντησε εορτασμό.

Πάντως προς το παρόν καμαρώνουμε για τη νεολαία μας που παραπαίει και τις ένοπλες δυνάμεις με το πλήθος των λιποτακτών των κοινωνικά ισχυρών, εκφωνούμε πανηγυρικούς της δεκάρας, και επιβεβαιώνουμε για εσωτερική κατανάλωση ότι στέκουμε υπερασπιστές της ελεύθερης χώρας μας που μας παρέδωσαν οι ήρωες πεσόντες και μη στο πεδίο της μάχης. Και δεν θέλουμε να πιστέψουμε ότι τη χώρα αυτή την ξεπουλήσαμε έχοντας ξεπουλήσει πρώτα την ψυχή μας “δια μίαν δολεράν καλημέραν των πρέσβεγων των αθρωποφάγων”, κατά τον Μακρυγιάννη. Άραγε θα ξαναπούμε ΟΧΙ σε επίβουλο;

                                                                       

                                                                                                                                                                        “ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ”, 25-10-2010

Έτοιμη να εκραγεί η Ρουμανία

 

Του Γιώργου Δελαστίκ

 

 

 

Οχι ένας και δύο, αλλά έξι (!) υπουργοί της ρουμανικής κυβέρνησης καρατομήθηκαν στις αρχές Σεπτεμβρίου – και μάλιστα όλοι οι οικονομικοί υπουργοί, αρχής γενομένης από εκείνους των Οικονομικών και της Οικονομίας – με στόχο να κατευναστεί προσωρινά η οργή των Ρουμάνων πολιτών, οι οποίοι διαδηλώνουν ασταμάτητα κατά της κυβερνητικής πολιτικής λιτότητας. Μάταιος κόπος.

Η απόφαση του προέδρου Τραϊάν Μπασέσκου να συμφωνήσει τον Μάιο με το ΔΝΤ να περικόψει κατά 25% τους μισθούς των εργαζομένων στον δημόσιο τομέα και κατά 15% τα επιδόματά τους, μαζί με την αύξηση του ΦΠΑ κατά 5 ολόκληρες εκατοστιαίες μονάδες ώστε να φτάσει στο 24%, έχει πυροδοτήσει μια ασυγκράτητη λαϊκή οργή.

Την προηγούμενη Δευτέρα κύλησε στο χώμα το κεφάλι και έβδομου υπουργού, του θεωρούμενου ως πανίσχυρου υπουργού Εσωτερικών Βασίλε Μπλάγκα. Τρία 24ωρα νωρίτερα είχαν προηγηθεί σκηνές που δύσκολα τις φαντάζεται κανείς.

Περίπου 7.000 αστυνομικοί, που πήραν μέρος σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας που οργάνωσε το συνδικάτο τους, αποφάσισαν να προχωρήσουν σε μη εγκεκριμένη πορεία μέσα από το κέντρο του Βουκουρεστίου προς το προεδρικό μέγαρο. Απαιτούσαν να συναντηθούν με τον πρόεδρο Μπασέσκου, ο οποίος όμως δεν είχε ακόμη επιστρέψει από τη Βουλγαρία όπου βρισκόταν σε επίσημη επίσκεψη.

Οι αστυνομικοί, οι περισσότεροι των οποίων ήταν με στολή, άρχισαν να πετούν κατά του προεδρικού μεγάρου μπουκάλια και… αστυνομικά κράνη, ενώ μονάδες χωροφυλακής παρατάχθηκαν απέναντι από τους οργισμένους αστυνομικούς, ανταλλάσσοντας ύβρεις. Τουλάχιστον πέντε αστυνομικοί είχαν προσέλθει ένοπλοι στη διαδήλωση.

Ο πρόεδρος Μπασέσκου γνωστοποίησε λίγες ώρες αργότερα ότι απομακρύνει τις αστυνομικές δυνάμεις, οι οποίες υπάγονται στο υπουργείο Εσωτερικών, από την προστασία του προεδρικού μεγάρου και τις αντικαθιστά με χωροφύλακες, οι οποίοι υπάγονται στο υπουργείο Άμυνας.

Ο πρωθυπουργός Εμίλ Μποκ αρνήθηκε μάλιστα να τον συνοδεύσουν δυνάμεις της Τροχαίας από το αεροδρόμιο στην πόλη του Βουκουρεστίου. Η αντιπολίτευση κατηγόρησε τη δεξιά κυβέρνηση ότι με τις ενέργειές της προκαλεί κλίμα εμφυλίου πολέμου.

Χθες, πάνω από 5.000 δάσκαλοι και καθηγητές μέσης εκπαίδευσης διαδήλωσαν στη ρουμανική πρωτεύουσα, με αλλεπάλληλες διαδηλώσεις διαφόρων κλάδων να έχουν προγραμματιστεί γι’ αυτήν και την επόμενη εβδομάδα. Οι μισθοί των εκπαιδευτικών έπεσαν λόγω ΔΝΤ στα 200 ευρώ τον μήνα.

Παράλληλα, αποσυντίθεται σταδιακά και το εθνικό σύστημα υγείας της Ρουμανίας.
Λόγω των μέτρων λιτότητας, η κατάσταση στα νοσοκομεία είναι τραγική. Οι ασθενείς πρέπει να αγοράζουν αυτοί τα φάρμακα και το… φαγητό (!) τους, ενώ μόνο με “φακελάκι” μπορεί κανείς να τύχει υποτυπώδους περίθαλψης, καθώς οι μισθοί των γιατρών στη Ρουμανία ανέρχονται συνολικά στα 250 ευρώ μηνιαίως, όταν οι μέσες αποδοχές των κρατικών νοσοκομειακών γιατρών στην ΕΕ είναι περίπου 1.400 ευρώ. Υπό το κράτος αυτών των συνθηκών, οι Ρουμάνοι γιατροί φεύγουν μαζικά στο εξωτερικό.
Από το 2007 που έγινε ελεύθερη η μετακίνησή τους στην ΕΕ, μετανάστευσαν περισσότεροι από 6.000 Ρουμάνοι γιατροί – από το σύνολο των 41.000 γιατρών της χώρας. Μετά την περικοπή κατά 25% του γλίσχρου μισθού τους, περίπου 2.500 ακόμη γιατροί θα εγκαταλείψουν φέτος τη χώρα, επιδεινώνοντας την κατάσταση των ρουμανικών νοσοκομείων.

Η χώρα είναι συγκλονισμένη από το δράμα που εκτυλίχθηκε προ μηνός στο μαιευτήριο Τζιουλέστι του Βουκουρεστίου. Εξαιτίας της λιτότητας που έχει επιβάλει η κυβέρνηση κατ’ απαίτηση του ΔΝΤ, το μαιευτήριο δεν είχε χρήματα για την εγκατάσταση συστήματος πυρασφάλειας.

Επιπλέον, μία και μόνη νοσηλεύτρια φρόντιζε όλα τα βρέφη που βρίσκονταν στη μονάδα εντατικής νεογνών. Κάπου είχε μετακινηθεί όταν ένα βραχυκύκλωμα προκάλεσε πυρκαγιά. Εξι πρόωρα βρέφη κάηκαν ζωντανά και πολύ περισσότερα υπέστησαν σοβαρά εγκαύματα, προκαλώντας σοκ στη ρουμανική κοινωνία και αποκαλύπτοντας το βάραθρο στο οποίο έχει πέσει…

 

Οι μισοί αναπολούν τώρα τον… Τσαουσέσκου!

 

Η απόγνωση των Ρουμάνων για την εξαθλίωση της χώρας τους αποτυπώνεται με δύο τρόπους στις δημοσκοπήσεις. Ο πρώτος είναι μέσω της φραστικής καταδίκης της κυβερνητικής Δεξιάς, η οποία τον Σεπτέμβριο συγκέντρωνε ποσοστό μόνο 14,6% (!), ενώ οι σοσιαλδημοκράτες της αντιπολίτευσης, ένα κόμμα βαθύτατα διεφθαρμένο, εκτοξεύτηκαν στο 37,1%.

 Ο δεύτερος τρόπος έκφρασης είναι η νοσταλγία για το προηγούμενο καθεστώς. Στην ίδια δημοσκόπηση, το 61% των Ρουμάνων υποστηρίζει ότι “ο κομμουνισμός είναι καλή ιδέα”! Σαν να μην έφτανε αυτό, το 49% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι με το καθεστώς Τσαουσέσκου περνούσαν πολύ καλύτερα από όσο σήμερα! Σημεία των καιρών…

 

 

ΠΗΓΗ: «E» 6/10/2010, http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11826&subid=2&pubid=35218950

Κοινωνικές ανισότητες, αποκλεισμός, κοινωνικές ταραχές και Κοινωνική πρόνοια – Φιλανθρωπία στη Βυζαντινή Πολιτεία:

 

Πραγματικότητα και το ιδανικό ενός αλλοτινού κόσμου

 

Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*

 

 

Το νομικά καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης στη βυζαντινή κοινωνία στα κατώτερα οικονομικά στρώματα του πληθυσμού ήταν αδύνατο να ξεπεραστεί. Η κοινωνική κινητικότητα στις κατώτερες τάξεις ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη. Για το μεγάλο πλήθος των φτωχών αστών, αγροτών και δούλων, η δυνατότητα να ξεφύγουν από τις συνθήκες που τους επιβάλλονταν ήταν ελάχιστη, αν όχι ανύπαρκτη, αποκλείοντάς τους έτσι τόσο από μια διέξοδο αναζήτησης ανόδου και ευμάρειας, όσο και από τη συμμετοχή στην καθεστηκυία τάξη και τη δυνατότητα μεταβολής της κοινωνικής δομής.

Δημιουργούνταν έτσι κοινωνικές ομάδες που υπέφεραν από τις ανισότητες της κοινωνικής κατανομής χωρίς να μπορούν να μεταβάλουν τη θέση τους. Περιοριζόμαστε εδώ στις πιο προφανείς κοινωνικές ανισότητες που είχαν να κάνουν με την οικονομική κατάσταση των Βυζαντινών, χωρίς να επεκταθούμε σε άλλες που είχαν να κάνουν με τη θρησκεία, την «εθνικότητα» ή το φύλο. Κι αυτό γιατί, παρόλο που κανείς διαβάζοντας τις πηγές μπορεί εύκολα να υποθέσει ότι παγανιστές, Εβραίοι, μοναχοί, ερημίτες και γυναίκες ήταν στο στόχαστρο του κοινωνικού αποκλεισμού, ο τρόπος που γινόταν καθώς και τα όριά του είναι δύσκολο να προσδιοριστούν ακριβώς.

Αυτό που είναι σίγουρο, ωστόσο, είναι ότι η αντίδραση των ομάδων που υφίσταντο τις οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις της καθεστηκυίας τάξης εξαντλείτο με τη συμμετοχή τους στις όχι σπάνιες εσωτερικές ταραχές και εξεγέρσεις. Σ’ αυτές συνεργούσαν ποικίλοι παράγοντες, εθνικές, πολιτικές ή θρησκευτικές αντιθέσεις, των οποίων το ειδικό βάρος είναι δύσκολο να μετρηθεί μα ακρίβεια και να διαχωριστεί από τα οικονομικά ή κοινωνικά κίνητρα. Οι περιπτώσεις λαϊκών ταραχών ή εξεγέρσεων στα διάφορα κέντρα της αυτοκρατορίας στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο υπερβαίνουν τις ενενήντα. Οι περισσότερες, αν όχι όλες, είχαν αυτό το σύνθετο χαρακτήρα. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά κάποιες, όπως ήταν οι ταραχές στην Καισάρεια γύρω στο 370-3, στην Αντιόχεια το 387 ή οι διάφορες εξεγέρσεις και στάσεις όπου πρωτοστατούσαν οι δήμοι των ιπποδρόμων των διαφόρων πόλεων με πιο γνωστό παράδειγμα τη Στάση του Νίκα.

Όπως υποδεικνύουν τα δεδομένα που έχουμε, η κοινωνική πρόνοια στο πρώιμο Βυζάντιο ήταν, σε σχέση με τον προηγούμενο ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, πιο εκτεταμένη, αλλά και διαφορετική ως προς την έννοια και την οργάνωση. Γινόταν όχι μόνο ιδιωτικά αλλά και σε οργανωμένα ιδρύματα και περιλάμβανε την έννοια της φιλανθρωπίας όχι μόνο προς ισότιμους συμπολίτες που βρίσκονταν σε ανάγκη, αλλά επίσης προς τις κατώτερες, μη προνομιούχες κοινωνικές ομάδες, ανεξαρτήτως φύλου, φυλής ή «εθνικότητας», αφού όλοι οι άνθρωποι θεωρούνταν «αδελφοί». Η αρχή αυτής της φιλοσοφίας βρίσκεται όχι μόνο στη χριστιανική διδασκαλία, αλλά και στη φιλανθρωπική και ανθρωπιστική δράση των ανθρώπων της Εκκλησίας των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ο Πατριάρχης της Κωνσταντινουπόλεως όχι μόνο μοίρασε όλη την προσωπική του περιουσία στους φτωχούς της Αντιόχειας, αλλά και κήρυσσε παντού το ενδιαφέρον για τους «αδελφούς φτωχούς» με αποτέλεσμα μια σχετική εξισορρόπηση στην κοινωνική θέση φτωχών, δούλων και άλλων μη προνομιούχων πολιτών, που του απέδωσε το γνωστό χαρακτηρισμό, από το μελετητή J.B. Bury, του «σχεδόν σοσιαλιστή»!

Την Εκκλησία ακολουθούσε στη φιλανθρωπική της δράση και το Κράτος. Όλοι σχεδόν οι αυτοκράτορες και οι αυτοκράτειρες της Πρώιμης Βυζαντινής Περιόδου έλαβαν μέτρα – προσωπικά και νομοθετικά – και, σε συνεργασία με πλούσιους πολίτες-ευεργέτες, έφτιαξαν συγκεκριμένη υλική υποδομή για την εφαρμογή ενός προγράμματος ευρείας κοινωνικής πρόνοιας. Η υποδομή αυτή περιλάμβανε ένα φάσμα φιλανθρωπικών ιδρυμάτων εκ των οποίων αρκετά μας είναι σήμερα γνωστά από τις πηγές. Νοσοκομεία είχαν ιδρυθεί στην Καισάρεια, στην Κωνσταντινούπολη, στην Ιερουσαλήμ, την Έδεσσα της Συρίας, την Άμιδα και αλλού. Ξενώνες(άσυλα) υπήρχαν στην Έφεσο, στη Σκυθόπολη, την Ιεριχώ, την Ιερουσαλήμ, την Κωνσταντινούπολη, όπως επίσης και Γηροκομεία στην πρωτεύουσα και την Παλαιστίνη. Άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα, διάσπαρτα σε πολλές πόλεις της αυτοκρατορίας, ήταν βρεφοκομεία, ορφανοτροφεία, πτωχεία (πτωχοκομεία), αναμορφωτήρια για εκδιδόμενες γυναίκες, ξενοταφεία (χώροι στα νεκροταφεία για την ταφή απόρων), τυφλοκομεία και άλλα.

Τα κοινωνικά φύλα και οι ρόλοι τους.

Η βυζαντινή κοινωνία ήταν μια πατριαρχική κοινωνία και μάλιστα αρκετά συντηρητική ώστε να έχει θεσμοθετήσει συγκεκριμένους ρόλους για τους άνδρες και τις γυναίκες (και για το «τρίτο κοινωνικό φύλο», τους ευνούχους) τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή. Οι θεσμοί αυτοί ήταν δεσμευτικοί, όχι όμως με απόλυτο τρόπο, αφού πολλές φορές η πραγματικότητα που μας παραδίδουν τα κείμενα είναι κάπως διαφορετική. Η πατριαρχία ήταν στην πράξη λιγότερο ασφυκτική μέσα από την υπαρκτή διέξοδο της βυζαντινής γυναίκας να μην αφοσιωθεί σε μια οικογένεια και ένα σύζυγο αλλά να ζήσει σ’ ένα γυναικείο μοναστήρι αφιερώνοντας τη ζωή της στο Θεό. Ο αποκλεισμός των γυναικών από τη δημόσια ζωή μπορούσε να σπάσει σε κάποιες περιπτώσεις όπου αυτές ήταν αναγκασμένες από τα πράγματα να ενισχύσουν οικονομικά τα σπίτια τους, είτε στις αγροτικές κοινότητες, είτε στις πόλεις, ασκώντας ένα βιοποριστικό επάγγελμα. Και βέβαια δεν ήταν λίγες οι ξεχωριστές προσωπικότητες βυζαντινών γυναικών που έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ζωή της δικής τους εποχής αλλά και στο μέλλον του Βυζαντίου, είτε ήταν απλές γυναίκες του λαού, όπως η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, είτε ήταν εξέχουσες εκπρόσωποι της αυτοκρατορικής αυλής ή της αριστοκρατίας, όπως η αυτοκράτειρα Ελένη, η Ιουλιανή Ανικία, η Γάλλα Πλακιδία και άλλες. Όμως και οι ευνούχοι, ως ξεχωριστή κοινωνική κατηγορία, είχαν ένα υπαρκτό και σημαντικό ρόλο.

Δημόσιοι ρόλοι.

Στη δημόσια ζωή του πρώιμου βυζαντινού κράτους κυριαρχούσε η ανδρική παρουσία και δραστηριότητα τόσο θεσμικά όσο και στην πράξη. Στο βασικότερο εφόδιο των παιδιών για το μέλλον τους, τη μόρφωση, είχαν δικαίωμα μόνο τα αγόρια. Αν και αγόρια και κορίτσια μάθαιναν τα πρώτα γράμματα από τη μητέρα τους, στο σπίτι, μετά μόνο τα αγόρια μπορούσαν να φοιτήσουν στα σχολεία, με σπανιότατες εξαιρέσεις στον κανόνα αυτό. Άνδρες είναι αυτοί που παραδίδονται ως πρωταγωνιστές σε όλες τις πλευρές της δημόσιας ζωής (οικονομική, πολιτική, θρησκευτική, στρατιωτική, πνευματική) μέσα από πηγές γραμμένες και πάλι μόνο από άνδρες. Εξάλλου, από νωρίς οι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν περιγράψει με τα μελανότερα χρώματα τη γυναικεία φύση και την επικίνδυνη επιρροή της στους άντρες, και πρόβαλλαν ως ιδανικό της σωστής κόρης και συζύγου την πλήρη υποταγή στον πατέρα και το σύζυγο. Η πολιτεία είχε θεσμοθετήσει τον αποκλεισμό της γυναίκας από κάθε δημόσια δραστηριότητα. Έπρεπε να ζει περιορισμένη και απομονωμένη στο σπίτι μακριά από τα μάτια των ανδρών, να ασχολείται με το νοικοκυριό και την ανατροφή των παιδιών έχοντας συνείδηση της κατωτερότητας του φύλου της.

Στην πράξη όμως, η θέση της γυναίκας ήταν διαφορετική, χωρίς βέβαια να είναι ποτέ ισότιμη με του άνδρα. Πολλές γυναίκες βγήκαν στη δημόσια ζωή και σταδιοδρόμησαν επαγγελματικά. Σε κείμενα του 4ου αιώνα και μεταγενέστερα παραδίδονται μαρτυρίες για γυναίκες που πέρα από την κατασκευή των βυζαντινών υφασμάτων (που θεωρούνταν οικιακή εργασία) ασκούσαν για βιοπορισμό το επάγγελμα της ιατρού, της ιατρομαίας, της μαίας, της καλλιγράφισσας ή και της ναυκλήρισσας. Τις μεγαλύτερες δυνατότητες συμμετοχής στην οικονομική στην οικονομική ζωή είχαν οι χήρες που, αν δεν ξαναπαντρεύονταν, διατηρούσαν το δικαίωμα της κυριότητας και διαχείρισης της οικογενειακής περιουσίας. Πολλές γυναίκες αριστοκρατικής καταγωγής επιδίδονταν επίσης σε έργα ευποιίας, όπως η ίδρυση γηροκομείων, οι δωρεές για την ανέγερση ναών και η εθελοντική εργασία στα νοσοκομεία της εποχής. Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχάσουμε τις ξεχωριστές προσωπικότητες γυναικών που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του βυζαντινού κράτους όπως η αυτοκράτειρα Ελένη και Θεοδώρα.

Η βυζαντινή κοινωνία μας επιφυλάσσει μια ακόμη κατηγορία του ανδρικού φύλου που όμως είχε κάποια διαφορετικά χαρακτηριστικά από τους άλλους: ήταν οι ευνούχοι. Η ύπαρξη ευνούχων δεν ήταν άγνωστη στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, αλλά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο γνώρισαν σαφώς σημαντική αύξηση καθώς φαίνεται ότι έγιναν ζωτικό στοιχείο της αυτοκρατορικής αυλής από τη βασιλεία του Διοκλητιανού και μετά. Οι αυτοκράτορες τους προσλάμβαναν ως προσωπικό των ανακτόρων γιατί δεν μπορούσαν να διεκδικήσουν το θρόνο ούτε απειλούσαν τη γνησιότητα των τέκνων της αυτοκρατορικής αυλής. Επιπλέον όμως, οι ευνούχοι βοηθούσαν ιδιαίτερα τον αυτοκράτορα στα καθήκοντά του εφόσον ήταν προσωπικοί του βοηθοί και το άμεσο περιβάλλον του. Η εγγύτητα και η οικειότητά τους προς τον αυτοκράτορα και τις γυναίκες της Αυλής, τις οποίες υπηρετούσαν και πρόσεχαν, τους έδωσαν σημαντικό ρόλο στην πρώιμη βυζαντινή κοινωνία μέσω της επιρροής που ασκούσαν. Ωστόσο, σε πολλά κείμενα διακρίνουμε μια γενική αντιπάθεια του βυζαντινού λαού προς τους ευνούχους.

Ιδιωτικοί ρόλοι – Η οικογένεια.

Η ηλικία γάμου για τους Βυζαντινούς ήταν τα 15 με 25 περίπου χρόνια για τα αγόρια και τα 13 έως 16 για τα κορίτσια. Στην όλη διαδικασία του γάμου αποφασιστικό ρόλο έπαιζε η συναίνεση των δύο συζύγων και απαιτούνταν η προσωπική υπευθυνότητα του καθενός. Ωστόσο, ο γάμος δεν αποκτούσε πλήρη υπόσταση και ισχύ πριν αποδειχθεί η δυνατότητα της νύφης να συμπληρώσει τον αναπαραγωγικό σκοπό της οικογένειας, πριν γεννήσει δηλαδή ένα παιδί. Την τελευταία αυτή ρύθμιση υπαγόρευε το παλιό ρωμαϊκό δίκαιο. Και οι δύο σύζυγοι είχαν το δικαίωμα να ζητήσουν διαζύγιο. Οι γυναίκες σε περίπτωση μοιχείας ή παρανομίας ή διάπραξης ενέργειας που στρεφόταν εναντίον της ενώ οι άνδρες μπορούσαν να ασκήσουν το ίδιο δικαίωμα και σε ενδεχόμενη περίπτωση ανυπακοής ή ανάρμοστης συμπεριφοράς της συζύγου.

Μέσα στην οικογένεια, το βασικό κύτταρο της βυζαντινής κοινωνίας, οι σύζυγοι, σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία όφειλαν να επιδεικνύουν αρετή και πίστη. Ιδιαίτερα οι γυναίκες είχαν ως αποκλειστικό σκοπό στη ζωή το γάμο και την τεκνοποιία ενώ η θέση τους μέσα σ’ αυτόν ήταν παραδοσιακά κατώτερη από του άνδρα. Οικονομική βάση της νέας οικογένειας ήταν η προίκα της γυναίκας.

Όσο για τα παιδιά, τα αγόρια ήταν πιο καλοδεχούμενα γενικά από τα κορίτσια αφού τα τελευταία σήμαιναν για τους γονείς τη μελλοντική υποχρέωση προικοδότησης που ήταν ιδιαίτερα βαριά για οικογένειες με χαμηλό εισόδημα και μικρή ή ανύπαρκτη περιουσία. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε ότι τα κορίτσια αντιμετωπίζονταν αρνητικά αφού συμμετείχαν στις διάφορες οικογενειακές υποχρεώσεις εξισορροπώντας έτσι τα αρνητικά επακόλουθα της γέννησής τους. Στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού, οι προοπτικές που ανοίγονταν για ένα παιδί μέχρι τα χρόνια του Ιουστινιανού ήταν η πλήρης άρνηση και εγκατάλειψη από τους γονείς, η εκμετάλλευση (πρακτική εκμετάλλευση ή ακόμη και πώληση), και ο γάμος σε κάποια ηλικία ή η καταφυγή σε μοναστήρι.

Η περίπτωση ενός αγίου: Νικόλαος ο εν Βουνένοις.

Ο Άγιος μάρτυς Νικόλαος, καταγόμενος από την Ανατολή, έζησε περί τα τέλη του 9ου και τις αρχές του 10ου μ. Χ. αιώνος. Διακρινόμενος παιδιόθεν για την μεγάλη ευσέβειά του, κατετάγη στον στρατό και, λόγω της σπουδαίας φήμης για την ανδρεία του, σύντομα διορίστηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ τον Σοφό (886-912) διοικητής αποσπάσματος χιλίων ανδρών, που απεστάλη στη Θεσσαλία για την φρούρηση της Λάρισας. Τον Απρίλιο του 901, οι Άραβες, οι οποίοι τρομοκρατούσαν την εποχή εκείνη τις παράκτιες επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατέλαβαν την πόλη της Δημητριάδος (του σημερινού Βόλου) και προχώρησαν προς το εσωτερικό της Θεσσαλίας, εν μέσω λεηλασιών και αφανισμού του χριστιανικού στοιχείου της επαρχίας. Ο Νικόλαος, αντιλαμβανόμενος ότι δεν ήταν σε θέση να αντισταθεί, αφενός έδωσε εντολή να εκκενωθεί η πόλη της Λάρισας, αφετέρου κατέφυγε, με την συνοδεία μερικών ανδρών, σε σκήτη ασκητών, που εγκαταβίωσαν στα όρη κοντά στον Τύρναβο (16 χλμ. Β.Δ της Λάρισας), ανακαλύπτοντας εκεί, δια της προσευχής και της νηστείας, την πραγματική ειρήνη. Μάλιστα, κατά την διάρκεια νυκτερινής προσευχής του Νικολάου και των συνασκητών του, εμφανίσθηκε άγγελος, ο οποίος τους ανήγγειλε ότι έπρεπε να ετοιμασθούν για να λάβουν σύντομα τον στέφανο του μαρτυρίου.

Λίγες ημέρες αργότερα, οι επιδρομείς επιτέθηκαν στην ορεινή σκήτη. Οι χριστιανοί στρατιώτες, εμψυχωμένοι από τα φλογερά λόγια του Νικολάου και την αγάπη τους για τον Θεό, αρχικά επικράτησαν στη μάχη με τους επιδρομείς, ωστόσο, στη συνέχεια, περικυκλώθηκαν. Αφού υπεβλήθησαν σε φρικτά βασανιστήρια, για να απαρνηθούν την πίστη τους, χωρίς αποτέλεσμα, ωστόσο, για τους βασανιστές τους, εν τέλει υπέκυψαν στα μαρτύριά τους, λαμβάνοντας έτσι τον στέφανο του μαρτυρίου. Ήσαν δε άνδρες δεκατρείς (Αρδόμιος ή Αρμόδιος, Γρηγόριος, Ιωάννης, Δημήτριος, Μιχαήλ, Ακίνδυνος, Θεόδωρος, Παγκράτιος, Παύλος, Χριστόφορος, Παντολέων, Ευόδιος και Αιμιλιανός) και γυναίκες δύο (Ειρήνη και Πελαγία).

Ο μόνος που κατόρθωσε να διαφύγει ήταν ο άγιος Νικόλαος, ο οποίος κατέφυγε στο φαράγγι Βούνεση, πλησίον της πόλεως της Καρδίτσας, όπου, ζώντας για μικρό χρονικό διάστημα σε σπήλαιο στα ριζά μιας μεγάλης βελανιδιάς και νικώντας τα πάθη και τις επιθέσεις των δαιμόνων, διέλαμψε ενώπιον του Θεού και των αγγέλων του, με την λαμπρότητα των αρετών του. Εκεί ανακαλύφθηκε, εν τέλει, και συνελήφθη από τους βαρβάρους, οι οποίοι δεν είχαν παύσει να τον αναζητούν. Παρά τα βασανιστήρια, στα οποία υπεβλήθη για να απαρνηθεί την πίστη του στον Θεό, ο Νικόλαος αποκρίθηκε ότι θα παρέμενε πιστός μέχρι τελευταίας αναπνοής, με αποτέλεσμα να δεχθεί χλεύη και λοιδορίες από τους βαρβάρους, οι οποίοι στο τέλος τον διεπέρασαν με την ίδια τη λόγχη του.

Το σκήνωμα του Αγίου παρέμεινε για πάνω από 80 έτη κρυμμένο στην κουφάλα της βελανιδιάς, θαυματουργικά άθικτο από τη φθορά και τα αγρίμια και ανακαλύφθηκε, τελικά, περί το 985, κατόπιν οράματος, από τον πάσχοντα από ανίατη λέπρα δούκα της Θεσσαλονίκης, Ευφημιανό.

Κατά το Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου και τους επιμέρους βίους των αγίων του Συμεών του Μεταφραστή, ολόκληρη η κοινωνική κλίμακα αγιοποιείται εκπροσωπούμενη από εξαιρετικές περιπτώσεις ανθρώπων-αγίων: Πατριάρχες, αρχιερείς, ιερείς, διάκονοι, μοναχοί, παρθένοι μοναχοί, βασιλείς, αυτοκράτειρες, βασιλομήτορες, αρχόντισσες, φτωχοί άνθρωποι του λαού, όλοι, ανεξάρτητα απ’ την κοινωνική τους θέση έχουν τη δυνατότητα να αγιοποιηθούν, ανάλογα με το ύψος της αρετής στο οποίο έχουν φτάσει. Επίσης την ίδια δυνατότητα αγιοποίησης, σε σχέση με τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα έχουν, άνδρες και γυναίκες, των κατωτέρων λαϊκών τάξεων: γαιοκτήμονες, γεωργοί, τσαγκάρηδες, σκυτοτόμοι, όλοι, παντρεμένοι και ανύμφευτοι, σύμφωνα με τον ιερό Χρυσόστομο, μπορούν να μετέχουν της αγιότητας: «Δυνατόν και σφόδρα δυνατόν, και γυναίκας έχοντας την αρετήν μετιέναι, εάν θέλωμεν. Πώς; Εάν έχοντες γυναίκα ως μη έχοντες ώμεν. Εάν μη χαίρωμεν επί κτήσεσιν. εάν τω κόσμω χρώμεθα, ως μη καταχρώμενοι. Οι δε τινες ενεποδίσθησαν από γάμου ιδέτωσαν, ότι ουχ ο γάμος εμπόδιον, αλλ’ η προαίρεσις η κακώς χρησαμένη τω γάμω. Επεί ουδέ ο οίνος ποιεί την μέθην, αλλ’ η κακή προαίρεσις, και το πέραν του μέτρου χρήσθαι. Μετά συμμετρίας τω γαμώ χρώ, και πρώτος εν τη βασιλεία έση, και πάντων απολαύσεις των αγαθών».

Με τον τρόπο αυτό, οι ποικίλες κοινωνικές ανισότητες, ο αποκλεισμός, οι κοινωνικές ταραχές και η δυνατότητα της Κοινωνικής πρόνοιας-Φιλανθρωπίας στη Βυζαντινή Πολιτεία να άρει τα ανθρώπινα, κοινωνικά δεινά προσβλέπουν στο ιδανικό ενός κόσμου που περνά μέσα από την έννοια της αγιότητας και διαχέεται αενάως στο υλικό και πνευματικό πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

 

Charanis, P. The monastic properties and the State in the byzantine empire, Dumbarton Oaks Papers, 4, 1948.

Constantelos, D.J. Byzantine philanthropy and social welfare. New Brunswick, New Jersey: University Press, 1968.

Διαμαντοπούλου, Α. «Η τρίτη Οικουμενική Σύνοδος εν Εφέσω», Θεολογία, 1931, 1932 και 1933.

Διαμαντοπούλου, Α. «Η τετάρτη Οικουμενική Σύνοδος εν Χαλκηδόνι», Θεολογία, 1936, 1937 και 1938.

Diehl, C. “Byzantine Civization”, The Cambridge Medieval History, IV, 1923, pp.745-777.
Διομήδου, Α. Ν. Βυζαντιναί μελέται. Τόμοι Α΄-Β΄, Αθήναι: Παπαζήσης, 1942-1946 (Β΄έκδοση τόμ. Α, 1951).

Διομήδου, Α. Ν. «Η εξέλιξις της φορολογίας της γης εις το Βυζάντιον», Επετηρίς της Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, τόμ. 19, 1949.
Dowey, G. Justinian and the imperial office. Cincinnati, University of Cincinnati Press, 1968.

Dvornik, F. Early Christian and byzantine political philosophy. Origins and background. Washington: 1966 (δύο τόμοι).

Ζακυθηνού, Δ. Α. Βυζάντιον: Κράτος και κοινωνία. (Ιστορική επισκόπησις). Αθήναι: Ίκαρος, 1951.

Δημητρίου Σοφιανού, Ο άγιος Νικόλαος ο εν Βουναίνη. Βίος και πολιτεία. Κριτική έκδοση, παρατηρήσεις. Εκδόσεις Ακρίτας.

Head, Thomas. Hagiography and the Cult of Saints. The Diocese of Orleans, 800-1200. Cambridge: Cambridge University Press, 1990.

Μελέτες για την Ιστορία του Βυζαντίου της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, φιλολόγου-ιστορικού, βυζαντινολόγου:

Οι Βίοι των Αγίων της Βυζαντινής περιόδου ως ιστορικές πηγές. (Σημειώσεις και παρατηρήσεις για τα Βυζαντινά αγιολογικά κείμενα της Μέσης περιόδου: 7ος -10ος αιώνας). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-5-7. (σελ. 468)
Σημειώσεις και παρατηρήσεις στην ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας απ’ τον 11ο ως τον 15ο αι. Τα αγιολογικά κείμενα της περιόδου. (Συμβολή στη μελέτη των βίων των αγίων ως ιστορικών πηγών). Αυτοέκδοση. Τρίκαλα 2006. ISBN 960-92360-6-5. (Σελ. 361).

 

 

* Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.)  /Υπεύθυνη Σχολικής Βιβλιοθήκης  2ου ΕΠΑΛ Τρικάλων, ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi, http://www.matia.gr

 

Οι αποζημιώσεις Ελλήνων θυμάτων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μία νέα εξέλιξη

 

Του Φάνη Μαλκίδη*

 

 

Το παραπάνω σημείο από το βιβλίο του  Χένρυ Μοργκεντάου έδωσε το έναυσμα στον Αρμένιο δικηγόρο από τη Σπάρτη της Πισιδίας Βαρτκές Γεγκιαγιάν να ξεκινήσει  το 1987  δικαστικό αγώνα στην Πολιτεία της Καλιφόρνια  με σκοπό να διεκδικήσει υπέρ των απογόνων των θυμάτων της γενοκτονίας  τις  αποζημιώσεις.

Μετά τον αγώνα του  Γεκαγιάν και δικαστικές αποφάσεις,   οι ασφαλιστικές εταιρείες New York Life Insurance Co και ΑΧΑ, υποχρεώθηκαν να καταβάλουν σε Αρμένιους δικαιούχους το συνολικό ποσό των 53 εκατομμυρίων δολαρίων. 

Στα αρχεία όμως της New York Life Insurance Co υπήρχαν και ελληνικά ονόματα, μεταξύ των οποίων και του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου. Στις 4 Σεπτεμβρίου 2008 η New York Life Insurance Co ανακοίνωσε ότι θα αποζημιώσει Έλληνες δικαιούχους, κάτι που έγινε τελικά το Μάρτιο του 2010.  

Το γεγονός των αποζημιώσεων παραμένει εδώ  και καιρό την Αρμενική πλευρά.  Μάλιστα στις ΗΠΑ κατατέθηκε η πρώτη  αγωγή που στρέφεται κατά  της Τουρκικής Δημοκρατίας, με την οποία διεκδικούνται  αποζημιώσεις για την κινητή και ακίνητη περιουσία που έχασαν όταν εκδιώχτηκαν από τις πατρογονικές τους εστίες.

Η αγωγή στρέφεται και κατά δύο μεγάλων τουρκικών τραπεζών: της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας και της αρχαιότερης στη χώρα Ziraat Bankasi, η οποία λειτουργεί και στην Ελλάδα και στην οποία κατατέθηκαν οι καταθέσεις από το κεφαλικό φόρο του 1942, με τον οποίο εξολοθρεύτηκαν οικονομικά οι Έλληνες και οι Αρμένιοι.

Για την ελληνική πλευρά,  η νεώτερη εξέλιξη είναι ότι σε καταλόγους ευρωπαϊκής τράπεζας περιλαμβάνονται ονόματα Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη.

Ο κατάλογος ονομάτων Ελλήνων αφορά αυτούς που  είχαν τραπεζικούς λογαριασμούς σε Ευρωπαϊκή Τράπεζα πριν από το 1920. Εξ όσων είναι γνωστό η Ευρωπαϊκή αυτή Τράπεζα δεν έχει εξοφλήσει τους δικαιούχους, ανάμεσά τους και γνωστοί Έλληνες της εποχής, όπως η οικογένεια Αλτιναμάζη της  Αδριανούπολης, η οποία μετά τη Γενοκτονία εγκαταστάθηκε στην Αλεξανδρούπολη. 

Η είδηση αυτή αποτελεί μία νέα και σημαντική εξέλιξη, αφού είναι ένα ακόμη περαιτέρω βήμα στην αναγνώριση και διεθνοποίηση της γενοκτονίας.

Βήμα για το οποίο πέρα από ιδιοτέλειες και συμφέροντα, θα πρέπει να γίνει γνωστό παντού, όπου υπάρχουν προσφυγικές κοινότητες και προσφυγικοί πληθυσμοί.

 

 

ΟΝΟΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΕΙΣΠΡΑΧΘΕΙ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΥΣ ΤΟΥΣ
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΤΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΠΡΙΝ ΑΠΌ ΤΟ 1920

C. Nicolaidi

Adam Bros

Siniossoglou Ralli & Co

C. Papadaki

N. Th. Pantazopoulos

D. D. Diamandoglou

Stylianos Diamandoglou & Sons

G. & E. Enstriatiadis

Karalambo & Metras

Jean F. Kiliaridis

N. Alevropoulo

Ananiadis
Eleftheres Mavropoulo

G. Kendros

E. Poulas & C. Adrianopel

Grizagoridis Bros

D.B. Nicolaidis-Tripo

Nico Seferoglou

Gleanthis Hazzopoulo

Elias Caracoz Freres

Montias Bros

D. Th. Frangopoulos

D. G. Chaviaras

M. Vassiliadis & Co

B. M. Prinaris

N. Madjaraki, Kokinos & Co

Raphael Camhi & Sons and Demosthene R. Corpi

Nicolas Pitaris

Siroun J. Dion

Nicolas H. Demetriades

Ar. Altinalmazis & Co

Adrianople
D. Th. Thanos

S.E. Eliadis

S. Couroubakalis

Friedmann, Troyanos & Co

M. Parisis & Sons

M. Joradanides & Sons

Georges C. Theodoridis

Christos Sarropoulos

Panayotis G. Exarchos

Basile C. Malatakis

Th. Frangatos

H. C. Chryssostomos,

Nicolas Metzes & Haralambos Metzes

Christo Savaides & Sava Haralambiades

Joseph Notrica – Rhodes

Jean Abazoglou ???

C. Elefteropoulo Bros

Photios L. Viris & Sons

P.A. Callinicos

Alexandre S. Christodoulides

Th .E. Vitoulia & Sons

M. G. Cladoyeni & M. Azioti

Georges Goussopoulo

J. Pingopoulo & Co

Panteli Matritides

Nicolas J. Syrmas

N. Nicoglou Bros

S. Vassiliades & S.G. Papazoglou

Thedoridi Bros

Issakides Christo

C. Stelianides

Abraham Mayorkas

D. Lambrides

P. Seitanides

Stefanos H. A. Efthides

C. Petzalis & El. Dounias

N.A. Kyriakides

P. Xanthopoulo & D. Vattis

Constantin Ivrakis

N. Camilieris & Co

Georgiades & Tchaoussoglou

C. Myrodis & Bros

D. M. Tsongopoulo

Toumpouli Bros

D. Sakellarides

Evdhokios Hadji Simeionidi

N. A. Kyriakides

Andovalloglou Bros

K. B. Joannides

G. Capayannides – Trabizon

Antoine Siderides – Pera

G.P. Papazoglou

J. Petrochiles & Sons

Hadji Janni Papadopoulo

Dr. Koufis & Co Jean Altizoplou

A. J. Anagnostopoulo

Fotis G. Movroghenis & Co

Hadji Andoniou Bros

A. G. Dhimopoulo

Paul C. Paleologou

Jean A. Louizos

Georges Caloumenos

Styl. Kaneleas

Nicolas Tantiras

Jean Chiliades

Eang. Chr. Evangelinos

Pavlides & Mouratis

G. Pestamozoglou Sons

G. & J. Georgiades

N. Camilieris & Co

Portocaloglou Sons

Dom. Dandoria – Pera

Antoine M. Panopoulos

Eust. S. Sapoundjakis

Andavalloglou Bros – Samsoun

J. M. Kazazis- Edramid

Viktor A. Demetriades

Socrate Th. Cosmides

Ch. Patrikiades Sons

I. S. Pavlides & Sons

D.A. Caldis & Co

Ap. Anastassiades

Donas & B. Vayakis – Pera

Sarropoulo & Margaritoff

Pascalides Bros

A. D. Zachariades

Siniossoglou & Asquitides

N. Camilieris & Co – Pera

 

ΟΝΟΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΕ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΕΙΣΠΡΑΧΘΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥΧΟΥΣ ΤΟΥΣ
ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΣΜΥΡΝΗΣ ΠΡΙΝ ΑΠΌ ΤΟ 1920

E. N. Aidinopoulo

Pol. Vidori

Evanghelinos & D. Tantiras

M. H. Politi

Basile Stephanides

Efstratiou Faipeas

S. & E. Elliades

M. G. Zangrides

Pericles Paleologou

Euuripedes Caloumenos

Mouzalis
C. Gasparis & Co Gregoriou Bros

J. Stamatiadhis

I. G. Tozakoglou

J. Tsintsinis

Pandeli D. Cassapoglou

H. Georgiades & Co

P. A. Melacopides

S. B. Stampadopoulos & Co

N. J. Papazoglou

Basile N. Pappadopoulo

Nicolas Hadji Nicolaides

C. Veropoulo

Vrassidas Faippeas

Costas M. Souyouldjoglou

C. Georgiades & Sons

Pavlides & Mouratis

Eustratios Hodja Gabriloglou Bros

Ippocrate Kiokpassoglou

Katsanopoulo Bros

 

 

28-8-2010

 

Σαλιχλί

 

Του παπα Ηλία Υφαντή

 

Βαδίζαμε προς το Σαλιχλί (Μικρασία, 1922), μέρα και νύχτα. Χωρίς κουραμάνα, αλλά προπάντων χωρίς νερό, που ήταν ο μεγάλος κίνδυνος. Βρήκαμε, κατά τα μεσάνυχτα, μια λούτσα και μέσα σ' αυτή βουβάλια. Βουτάμε τα παγούρια στις γούβες της λούτσας και πήραμε λίγο νερό.

Κατά το κολατσιό, φτάσαμε 5-6 χιλιόμετρα έξω απ' το χωριό και ξεφορτώσαμε λίγο πάνω απ' τη σιδηροδρομική γραμμή. Ακούμπησα σ' ένα σακί. Αποκοιμήθηκα αμέσως. Σε κάποια στιγμή ένας μεταγωγικός άρπαξε το σακί και το κεφάλι μου χτύπησε πάνω στις πέτρες. Ξύπνησα. Ακούω οβίδες.

Παρατηρώ ότι έσκαγαν συνέχεια 50 μέτρα κάτω απ' τη σιδηροδρομική γραμμή.  Όλη η πλαγιά σε μήκος χιλιομέτρων κινούνταν απ' την άτακτη οπισθοχώρηση του στρατού. Όποιος περάσει τον άλλο. Πανικός. Απελπισία. Πίσω ερχόταν τούρκικο ιππικό.

Βαδίζοντας στο λιοπύρι του Αυγούστου, βρήκαμε σ' ένα μέρος σωλήνες σκεπασμένους, που δράζανε λίγο νερό, ανακατεμένο με χώμα κόκκινο. Πήρα με το πλουχέρι λίγο και το 'βαλα στο στόμα πηχτό, όπως ήταν. Σε λίγα λεπτά ξεράθηκε κι έβγαζα τώρα από το στόμα στεγνό χώμα.

Εκεί δίπλα ήταν ένα οίκημα ανοιχτό με τσουβάλια σταφίδα. Γέμισα το σακίδιο. Κατέβηκα από κάτω μέσα σε ένα αμπέλι και μάζεψα κοτρίδια για τη δίψα και γύρισα πίσω να πάρουμε το δρόμο, που 'ταν ψηλότερα, απ' το αμπέλι.  Μέσα στο οίκημα καθόταν ένας Τούρκος πάνω σε κάτι παλιόρουχα κι ένας στρατιώτης τον φοβέριζε, ενώ αυτός σήκωνε τα χέρια και τον παρακαλούσε. Ο στρατιώτης του ρίχνει μια στα στήθια. Εγώ στη στιγμή έστριψα, για να μη ιδώ τα χάλια του.

Και βέβαια αυτό ήταν ανανδρία.

Καθώς ανεβήκαμε να πάρουμε το δρόμο, βλέπω δυο στρατιώτες να κάθονται ακουμπισμένοι στα όχτια, αμίλητοι. Πλησιάζω και βλέπω πως τα μάτια τους ήταν γεμάτα χώμα. Είχαν πεθάνει από κούραση και ηλίαση.

Βαδίζοντας σουρούπωσε πολύ καλά και βρήκαμε ένα νερόμυλο. Γύρω στ' αυλάκι ήταν ροϊδιές. Μετά το αυλάκι ήταν δρόμος. Κι άρχιζε έπειτα βουνό με ερείπια βυζαντινής εποχής.

Εκεί, στον τοίχο του αυλακιού, είδαμε ένα φαντάρο να σκεπάζει με τη μαντύα έναν άλλο φαντάρο και να του λέει κλαίγοντας απαρηγόρητα:

«Τώρα τι να πω εγώ αδερφούλη μου στη μάνα μας, που θα με ρωτάει για σένα»!!!  Έκλαιγε γοερά. Έφυγε μπροστά από μας, αφήνοντας, βέβαια, άταφο τον αδερφό του. Συγκινηθήκαμε όλοι μας και κλάψαμε κι εμείς. Πόσα άλλα παιδιά έμειναν πεθαμένα κι άταφα στη Μικρασία. Και μεταξύ αυτών κι ο Αντώνης της Πετράκαινας. Είχε λαβωθεί σε μια μάχη. Κι ενώ τον μετέφερναν μαζί με άλλους λαβωμένους στο χειρουργείο, τους έπιασαν οι τσέτες και τους έσφαξαν όλους.

Η Πετράκαινα είχε καημό για τον Αντώνη της. Πέντε, δέκα, εκατό ανθρώπους αντάμωνε την ημέρα, έστω και τους ίδιους, θα τους ρωτούσε από πού έρχονται κι αν άκουσαν τίποτες για τον Αντώνη της.

Όταν απολύθηκα από στρατιώτης, πήγα στο χωριό (Σταυροχώρι Ευρυτανίας) και, σαν ήμασταν συγγενείς, πήγα να τους δω. Καλύτερα να μην πήγαινα. Αν και δεν της είπα πως ήμουνα στη Μ. Ασία, αλλά πως ρχόμουνα απ' τ' Αγρίνιο, άρχισε με μια παραπονιάρικη τρεμουλιαστή φωνή να μου λέει: -«Γιώργο μ', μήπους άκσις τίπουτις απ' αυτού πό'ρχισι για τουν Αντώνη μ'»;

Άρχισε τα κλάματα. Έκλαιγα κι εγώ. Και δεν ήταν η μόνη φορά, που με ρώτησε για τον Αντώνη της.

Παπα-Ηλίας, 18-8-2010

 

ΕΛΛΑΣ – ΙΣΡΑΗΛ

 

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

 

 

Και ήσαν οι δυτικοί, οι διαβρωθέντες από αιώνων δια της σιωνιστικής μασωνίας που είχαν αναλάβει (και εξακολουθούν) να προωθούν τα συμφέροντα του κράτους του Ισραήλ τόσο στον ΟΗΕ όσο, και κυρίως, εκτός αυτού, προκαλώντας ακόμη και πολέμους ή καλύπτοντας τη φονική επιθετικότητα του μικρού αλλά πανισχύρου κράτους, καθώς δια του σιωνισμού αυτό ελέγχει τη διεθνή οικονομία και ρυθμίζει τις "κρίσεις", που αυτός προκαλεί σε όλη την έκταση του πλανήτη,  συγκαλύπτοντας παράλληλα τις όποιες ανησυχίες εκ του ότι έχει καταστεί πυρνηνική δύναμη.

Οι ελληνοϊσραηλινές σχέσεις διέγραψαν πορεία τυπικότητας επί δύο δεκαετίες. Αυτή η πολιτική φαινόταν να ικανοποιεί το λαϊκό αίσθημα, το οποίο ιστορικά έβλεπε με καχυποψία τους Εβραίους, καθώς αυτοί δεν έχαναν ευκαιρία (1821, 1912) να εκδηλώσουν ανθελληνικά αισθήματα για λόγους, οφείλομε να ομολογήσουμε, οικονομικών συμφερόντων. Παρά ταύτα ο λαός μας διέσωσε αρκετούς Εβραίους κατά τον διωγμό τους από τους Ναζί, χωρίς να λείψουν και οι εξαιρέσεις των καταδοτών. Η ίδια πολιτική ικανοποιούσε και το περί δικαίου αίσθημα του λαού, καθώς αυτός, παρά την ελλιπή ενημέρωση, είναι στη μεγάλη του πλειονοψηφία τοποθετημένος στο πλευρό των Παλαιστινίων, σε αντίθεση με τους λαούς της Δύσης, όπου είναι πιο έκδηλα τα φιλοϊσραηλινά αισθήματα με αποκορύφωμα τους συντηρητικούς χριστιανούς των ΗΠΑ, οι οποίοι υποστηρίζουν ακραίες φιλοσιωνιστικές θέσεις. Τώρα βλέπουμε την εντυπωσιακή στροφή και τη σύσφιξη των σχέσεων της χώρας μας με το Ισραήλ με αφορμή την ψυχρότητα στις τουρκοϊσραηλινές σχέσεις λόγω των γνωστών προσφάτων γεγονότων. Είχαμε γράψει προ μηνών ότι ο κανόνας "ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου" έχει και εξαιρέσεις. Και είμαστε πεισμένοι ότι στην περίπτωση της Ελλάδος και του Ισραήλ έχουμε σαφή την εξαίρεση του κανόνα.

Το κράτος του Ισραήλ ανακηρύχθηκε από τους πανίσχυρους Εβραίους σε αντίθεση προς τις προηγηθείσες συνομιλίες στον ΟΗΕ. Η αναγνώρισή του εν καιρώ ψυχρού πολέμου μεταξύ των συνασπισμών ΝΑΤΟ και Συμφώνου της Βαρσοβίας από  μέλη και των δύο (γράψαμε για την εξαίρεση της χώρας μας) δείχνει το πανίσχυρο των Εβραίων σιωνιστών λίγα μόλις έτη μετά τον τερματισμό του τόσον οδυνηρού ολοκαυτώματος σε βάρος των Εβραίων της Ευρώπης. Έκτοτε το κράτος του Ισραήλ εφήρμοσε πολιτική εξόντωσης των Παλαιστινίων, τους οποίους γεωγραφικά περιόρισε σε θύλακες, εντός των οποίων ασφυκτιούν, καθώς η δημογραφική σφριγηλότητά τους οδηγεί με γοργό ρυθμό στην αύξηση του πληθυσμού τους, γεγονός που συνιστά μείζον πρόβλημα για τους Εβραίους. Δεν είναι υπερβολή να τονίσουμε ότι κατά καιρούς οι απόγονοι των θυμάτων κατά το ολοκαύτωμα μεταχειρίζονται μεθόδους των διωκτών εκείνων. Φυσικά το παλαιστινιακό κράτος δεν πρόκειται ποτέ να αναγνωρισθεί, καθώς οι Εβραίοι σιωνιστές (και όχι ο εβραϊκός λαός, ο οποίος καταταλαιπωρείται, όπως και τα θύματα των μεγαλοϊδεατών αρχόντων του, από την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα) δεν θα επιτρέψουν σε καμμιά χώρα να προβεί σε αναγνώριση. Το έχουν κατά καιρούς διακηρύξει επιφανείς σιωνιστές πολιτικοί ότι στόχος είναι η εκδίωξη όλων των Παλαιστινίων από το Ισραήλ.

Η Τουρκία, η οποία προβάλλει διεθνώς το δόγμα του νεοοθωμανισμού, δια του πρωθυπουργού της Ερντογάν υπήρξε εκείνη, η οποία έλαβε την πλέον ξεκάθαρη θέση μετά την αιματηρή επίθεση του ισραηλινού στρατού κατά της Γάζας (Χριστούγεννα 2008), παρά τις ειδικές συμφωνίες του προσφάτου παρελθόντος ακόμη και στρατιωτικού χαρακτήρα. Έκτοτε ο Ερντογάν δεν αφήνει αναπάντητη την όποια επιχείρηση μείωσης διπλωματών της Τουρκίας εκ μέρους ιθυνόντων του Ισραήλ, ενώ σε διεθνή σύσκεψη (Νταβός) άσκησε δριμεία κριτική κατά του Ισραήλ. Ναι είχε το θάρρος και παράλληλα θράσος να καταγγείλει το Ισραήλ αυτός, του οποίου η χώρα δολοφόνησε 1.690 Ελληνοκύπριους αιχμαλώτους πολέμου (1974). Ο πρόσφατος φόνος 9 Τούρκων που συμμετείχαν αποστολής για ενίσχυση των εγκλείστων στο στρατόπεδο της Γάζας, που συνιστά ντροπή για τους ισχυρούς που εθελοτυφλούν ενώπιον των εγκλημάτων του κράτους του Ισραήλ, έφερε σε πλήρη όξυνση τις τουρκοϊσραηλινές σχέσεις.

Η ελληνοϊσραηλινή προσέγγιση, στην οποία το πρώτο βήμα κάναμε εμείς, με την επίσκεψη του πρωθυπουργού μας στο Τέλ Αβίβ, και σε συντομότατο χρονικό διάστημα ανταποδόθηκε από τον ισραηλινό πρωθυπουργό, χαιρετίστηκε από μερίδα του τύπου ως διπλωματική επιτυχία της χώρας, δεδομένου του ότι από τον χώρο αυτό (της διπλωματίας) έχει φυγαδευθεί η ηθική και τα πάντα υποκινούνται από τον ωφελιμιστικό ρεαλισμό. Μάλιστα οι εκ της συστάσεως του νεοελληνικού κράτους ανερμάτιστοι του υπουργείου μας επί των Εξωτερικών υποθέσεων έκαναν λόγο για αύξηση προσέλευσης Εβραίων τουριστών στη χώρα μας σε μια τόσο κρίσιμη για την οικονομία μας περίοδο. Ποιός όμως θα μας ενημερώσει για τις σχέσεις του διεθνούς σιωνισμού με την Goldman Sachs; Ποιός θα μας ενημερώσει για τον ασφυκτικό έλεγχο επί της παγκόσμιας οικονομίας του σιωνιστικού κεφαλαίου; Ποιός θα μας ενημερώσει για τον ρόλο που αυτό διαδραμάτησε σε συνεργασία με τους εγχώριους εντολοδόχους, που κατά καιρούς αυτοπροβλήθηκαν ή προβλήθηκαν από ισχυρά εκτός χώρας κέντρα ως εθνοσωτήρες;

Η μεταπρατική άρχουσα τάξη, πολιτική οικονομική και διανόησης, με έντονα τα νεοταξικά γνωρίσματα επί δεκαετίες τώρα εμπέδωσε στον λαό μας τον τρόμο έναντι του αναδυομένου νεοοθωμανισμού. Έτσι διεύρυνε τις γκρίζες ζώνες στο Αιγαίο και εγκατέλειψε στο έλεος του τουρκικού προξενείου τη Δυτική Θράκη. Προσέφερε ως δώρο στην επιθετικότητα, με τις ευλογίες Αμερικανών και Άγγλων, της Άγκυρας τους εκτουρκισμένους πρωτίστως λόγω χρήσης της τουρκικής γλώσσας στην εκπαίδευση, Πομάκους και Ρομά. Συνέπηξε μέτωπο συνεργασίας με τον Τούρκο πρόξενο Κομοτηνής για εκλογική επιτυχία των οσφυοκαμπτών εκπροσώπων των κομμάτων εξουσίας. Τώρα δεν ντρέπεται να διώκει δασκάλα (Χαρά Νικοπούλου) μέσου του περίεργου και αντεθνικώς δρώντος υπουργείου, το οποίο έπαψε να έχει εθνική αποστολή!  Μόλις απέτυχαν να προωθήσουν το σχέδιο Ανάν με την απειλή ότι χωρίς την υπερψήφισή του χάνεται η προδομένη από μας Κύπρος. Και μπροστά σ' αυτό το χάλι θέλουν να μας πείσουν ότι λόγοι ανάσχεσης της τουρκικής επιθετικότητας επιβάλλουν την προσέγγιση προς το Ισραήλ!

Δεν είναι λίγοι οι σχολιαστές των διεθνών εξελίξεων, οι οποίοι προβλέπουν προσεχή αεροπορική επίθεση του Ισραήλ κατά του Ιράν. Το Ισραήλ έχει ανάγκη εναερίου χώρου για την εκπαίδευση των αεροπόρων του, τον οποίο χώρο φαίνεται να έπαψε να προσφέρει η Τουρκία, η οποία για μία ακόμη φορά στον ΟΗΕ στάθηκε με αξιοπρέπεια, όταν σχεδόν οι πάντες καταδίκασαν το Ιράν. Πέραν αυτού πολλά γράφονται για εντοπισμό τεραστίου κοιτάσματος φυσικού αερίου στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, κοιτάσματος το οποίο εκτείνεται από τις ανατολικές ακτές της Κρήτης ώς τις ακτές του Ισραήλ.

Μήπως ο σιωνισμός επιχειρεί με μια κίνηση και να προετοιμαστεί το Ισραήλ κατάλληλα προς εξουδετέρωση του πλέον ασπόνδου εχθρού τους στον μουσουλμανικό κόσμο και να θέσει υπό την κυριότητα των ελεγχομένων από αυτόν ληστρικών πολυεθνικών το πλουτοφόρο κοίτασμα, το οποίο αδυνατεί να αξιοποιήσει η υπό επιτήρηση του ΔΝΤ, της ΕΚΤ και της ΕΕ, δηλαδή του σιωνισμού, ταλαίπωρη Ελλάδα; Ο καιρός θα δείξει. Πέρα από τις επιφυλάξεις που έχουμε για το ηρωικό φρόνημα του Ερντογάν, διαβλέπουμε την προσπάθεια των ΗΠΑ να διαμορφώσουν μία ζώνη κακού από το Πακιστάν ώς την Τουρκία. Στην περίπτωση που τα συμφέροντα σιωνισμού και ιθυνόντων των ΗΠΑ εξωθήσουν σε δαιμονοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου και σε μία εκστρατεία τύπου σταυροφορίας εναντίον αυτού, οι φανατικοί μουσουλμάνοι δεν θα μείνουν με σταυρωμένα τα χέρια. Μήπως η Ελλάδα καταστεί στόχος και μάλιστα ο ευκολότερος μεταξύ του συνόλου των "απίστων". Βέβαια δεν θα είναι παράξενο, αν προβάλλοντας οι ιθύνοντες τον κίνδυνο αυτό, υποστηρίξουν ότι είναι επιβεβλημένη η εξοπλιστική θωράκιση. Ήδη για σκοπούς του ΝΑΤΟ διαθέτουμε ετησίως ποσά της τάξεως των 7 δισ. €, όσα περίπου προσδοκά η κυβέρνηση να συγκεντρώσει από τους "κακούς" Έλληνες πολίτες μέσω των μέτρων του μνημονίου! Αλλά και το 2004 κάναμε τη χάρη στους Εβραίους αγοράζοντας πανάκριβα συστήματα ασφαλείας, για να αποφύγουμε τρομοκρατικό κτύπημα!

Η άρχουσα τάξη, εχθρική προς την παράδοση του λαού μας, στάθηκε ανήμπορη να κατανοήσει το διαχρονικά φιλελληνικό πνεύμα στις χώρες της Ανατολής. Υποταγμένη στα αφεντικά ετοιμάζει για τους Νεοέλληνες στολές "νέων σταυροφόρων". Το Ισραήλ και η Δύση παίζουν πολύ άσχημα παιχνίδια σε βάρος των λαών. Θα καταλήξουν κάποτε σε βάρος τους, αφού καταφέρουν να αιματοκυλίσουν λαούς και λαούς.

                                                                          

Κλιμακώνονται οι προκλήσεις με το «Τσεσμέ»

 

Του Πέτρου Κοσμά

 

Μετά την αιφνιδιαστική έξοδο του ερευνητικού σκάφους «Πίρι Ρέις» σε περιοχές νοτίως της Ρόδου και του Καστελόριζου, η Τουρκία έβγαλε και το υδρογραφικό πλοίο «Τσεσμέ» στο Βόρειο Αιγαίο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα δύο «ερευνητικά» σκάφη κινούνται εντός της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Στρατηγικός στόχος της Άγκυρας είναι η δημιουργία τετελεσμένων, αμφισβητώντας εμπράκτως το δικαίωμα των νησιών του Αιγαίου σε υφαλοκρηπίδα. Αν επιτευχθεί αυτό θα ακολουθήσει μία σειρά επιπλέον διεκδικήσεων στα χωρικά ύδατα, στον εναέριο χώρο και στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ).

Το σουλάτσο των ωκεανογραφικών σκαφών στο Αιγαίο αποτελεί μία επίδειξη ισχύος της γείτονος και αγγίζει την επιβολή του τουρκικού στρατηγικού στόχου για το χάρτη του Αιγαίου. Απ' ότι διαφαίνεται η Άγκυρα με τα σκάφη επαναοριοθετεί τις προτεραιότητες της σε ό,τι αφορά τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο, με το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας να αποκτά κυρίαρχη θέση – σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τα χρόνια που ακολούθησαν τα Ίμια, όπου οι «γκρίζες ζώνες» είχαν την πρωτοκαθεδρία ή τα πιο πρόσφατα, όπου το FΙR και ο εναέριος χώρος έδειξαν να απασχολούν περισσότερο, βάσει και της σωρείας των παραβάσεων και παραβιάσεων, αλλά και των υπερπτήσεων.

Η Τουρκία θέλει να αναγκάσει την Ελλάδα να αναδιπλωθεί για να δείξει τη θέση της για τις συντεταγμένες της υφαλοκρηπίδας κι αυτό γιατί έχει ήδη οριοθετήσει αυθαίρετα και μονομερώς την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) την οποία διεκδικεί μεταξύ Καστελορίζου και Κύπρου. Παράλληλα, έχει ορίσει επί χάρτου τρεις περιοχές έρευνας για την Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίων (ΤΡΑΟ).

Εγείρει όμως παράλληλα και πολλά ερωτήματα για το χειρισμό του θέματος και την αντιμετώπιση των τουρκικών προκλήσεων από πλευράς ελληνικής κυβέρνησης, η οποία επιδεικνύει χαλαρά αντανακλαστικά απέναντι σε ενέργειες που υποκρύπτουν σαφή σκοπιμότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεγάλη κρίση του Μαρτίου 1987 σημειώθηκε όταν η Άγκυρα τότε ανακοίνωνε ότι το «Σισμίκ» θα βρισκόταν γύρω από τη Θάσο.

 

ΠΗΓΗ: ΠΡΙΝ, Παρασκευή, 30 Ιουλίου 2010,  http://www.prin.gr/2010/07/tsesme.html

Επιστρέφει το Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

 

Μετάφραση στη ελληνική γλώσσα:   Γιάννης Κτιστάκις

 

ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΜΗΜΑ

ΥΠΟΘΕΣΗ  FENER RUM PATRÌKLÌGÌ (ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ)

Κατά ΤΟΥΡΚΙΑΣ (Προσφυγή αριθ. 14340/05)

                   ΑΠΟΦΑΣΗ  (επί της δίκαιης  ικανοποίησης)

ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ  15 Ιουνίου 2010

Στην υπόθεση Οικουμενικό Πατριαρχείο κατά Τουρκίας,

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (δεύτερο τμήμα), συνεδριάζοντας σε τμήμα αποτελούμενο από τους:

Françoise Tulkens, πρόεδρο,

Ireneu Cabrai Barreto,

Danutė Jočienė,

Dragoljub Popović,

András Sajó,

Işil Karakaş,

Guido Raimondi, δικαστές

 και την Francoise Elens-Passos, γραμματέα τμήματος.

Αφού διασκέφθηκε σε συμβούλιο στις 25 Μαΐου 2010,

Εκδίδει την πιο κάτω απόφαση, η οποία ελήφθη την ημερομηνία αυτή:

 

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

1.      Η υπόθεση εισήχθη με την υπ' αριθ. 14340/05 προσφυγή,  στρεφόμενη κατά της Τουρκικής Δημοκρατίας από το Fener Rum Patrikligi (Οικουμενικό Πατριαρχείο) [εφεξής «το προσφεύγον»], το οποίο προσέφυγε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής «το Δικαστήριο») στις 19 Απριλίου 2005, δυνάμει του άρθρου 34 της Συμβάσεως για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (εφεξής «η Σύμβαση»).

2.      Με την από 8 Ιουλίου 2008 απόφασή του, το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου [δικαίωμα στην περιουσία]. Έκρινε περαιτέρω ότι δεν υπήρχε ανάγκη να εξετάσει ξεχωριστά εάν είχε σημειωθεί παραβίαση του άρθρου 6 της Συμβάσεως και του άρθρου 14 της Συμβάσεως σε συνδυασμό με το άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου.

3.      Βασιζόμενο στο άρθρο 41 της Συμβάσεως [δίκαιη ικανοποίηση], το προσφεύγων εξήγησε ότι ο καταλληλότερος τρόπος για την αποκατάσταση της προκληθείσας ζημίας που θα ήταν να επιστρέψει η Τουρκική Κυβέρνηση το επίδικο ακίνητο. Στην περίπτωση που η Κυβέρνηση δεν θα ήταν σε θέση να το επιστρέψει, το προσφεύγον δήλωσε ότι θα μπορούσε να σκεφτεί την λύση της αποζημίωσης και ζητούσε ποσό αντίστοιχο της εμπορικής αξίας του ακινήτου, την οποία υπολόγιζε στα 80 εκ. ευρώ. Το προσφεύγον ζητούσε, επίσης, το ποσό των 10.000 ευρώ για ηθική βλάβη. Ζητούσε, περαιτέρω, το ποσό των 50.000 ευρώ για όλα τα έξοδα και δικαστικές δαπάνες που πραγματοποίησε στις δίκες ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων και των οργάνων της Συμβάσεως.

4.      Επειδή το ζήτημα της εφαρμογής του άρθρου 41 της Συμβάσεως δεν ήταν ώριμο, το Δικαστήριο επιφυλάχθηκε να αποφανθεί επ'αυτού και κάλεσε την Τουρκική Κυβέρνηση και το προσφεύγον να του υποβάλλουν εγγράφως, εντός έξι μηνών, τις παρατηρήσεις τους επί του εν λόγω ζητήματος και ειδικότερα να του γνωστοποιήσουν οποιαδήποτε συμφωνία στην οποία ενδεχομένως θα κατέληγαν.

5.      Τόσο το προσφεύγον, όσο και η Κυβέρνηση κατέθεσαν παρατηρήσεις.

 

Τα μεταγενέστερα της Απόφασης της 8^ης Ιουλίου 2008 γεγονότα

 

6.      Όπως σημειώνεται στην Απόφαση της 8^ης Ιουλίου 2008 (§§13-16), η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων, επικαλούμενη το άρθρο 1 του νόμου 2762, αποφάσισε στις 22 Ιανουαρίου 1997 να υπαγάγει το Βακούφι του Ρωμέϊκου Ορφανοτροφείου Αρένων της Πριγκήπου (εφεξής «το Βακούφι του Ορφανοτροφείου»), επ'ονόματι του οποίου έγινε η κτηματολογική εγγραφή του επίδικου ακινήτου [την 20.3.2006], στην κατηγορία των «κατειλημμένων» (mazbut), ενώ μέχρι τότε ανήκε στην κατηγορία των «προσαρτημένων» (mülhak) βακουφίων.

7.      Στη συνέχεια, στις 4 Απριλίου 1997, το Βακούφι του Ορφανοτροφείου αιτήθηκε ενώπιον του Διοικητικού Πρωτοδικείου της Κωνσταντινούπολης την ακύρωση της απόφασης της Γενικής Διεύθυνσης Βακουφίων. Η αίτηση αυτή απορρίφθηκε από το Διοικητικό Πρωτοδικείο (29 Σεπτεμβρίου 2006). Ωστόσο, κατόπιν αίτησης διορθώσεως, την οποία άσκησε το Βακούφι του Ορφανοτροφείου, η Ολομέλεια του Τμήματος διοικητικών διαφορών του Τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας, στην απόφαση της 4^ης Δεκεμβρίου 2008, εκτίμησε, κυρίως, ότι το Βακούφι του Ορφανοτροφείου, το οποίο είχε παλαιόθεν στην ιδιοκτησία του ορισμένα ακίνητα και έδιδε υποτροφίες σε περιορισμένους μαθητές, δεν έπρεπε να υπαχθεί στα «κατειλημμένα» (mazbut). Εν τέλει, η Ολομέλεια ακύρωσε την από 29 Σεπτεμβρίου 2006 απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου η οποία έκρινε νόμιμη την εν λόγω υπαγωγή.

8.      Η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων άσκησε με την σειρά της αίτηση διορθώσεως της από 4 Δεκεμβρίου 2008 απόφασης της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας. Από τα στοιχεία του φακέλου προκύπτει ότι η αίτηση αυτή εκκρεμεί ακόμη.

9.      Το προσφεύγον παρουσίασε στο Δικαστήριο επιστολή με ημερομηνία την 31η Μαρτίου 2006, υπογεγραμμένη από την Εφορεία του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου, στην οποία η Εφορεία δηλώνει ότι ποτέ δεν διεκδίκησε την επ' ονόματι του Βακουφίου εγγραφή του επίδικου ακινήτου (Ορφανοτροφείου).

 

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

 

10. Σύμφωνα με άρθρο 41 της Συμβάσεως,

«Εάν το Δικαστήριο κρίνει ότι υπήρξε παραβίαση της Συμβάσεως ή των Πρωτοκόλλων της, και αν το εσωτερικό δίκαιο του Υψηλού Συμβαλλομένου Μέρους δεν επιτρέπει παρά μόνο ατελή εξάλειψη των συνεπειών της παραβίασης αυτής, το Δικαστήριο χορηγεί, εφόσον είναι αναγκαίο, στον παθόντα δίκαιη ικανοποίηση»

 

Α. Υλική ζημία

1. Ισχυρισμοί του προσφεύγοντος

11. Το προσφεύγον τονίζει, κατ'αρχήν, την ιδιαιτερότητα του εν λόγω ακινήτου και τη σημασία του για την Ελληνο-ορθόδοξη κοινότητα της Τουρκίας. Το ακίνητο αυτό αποτελείται από ένα οικόπεδο εκτάσεως 23.255 τ.μ., στην κορυφή του κύριου λόφου της νήσου Πριγκήπου (Κωνσταντινούπολη), εντός του οποίου κείται ένα κύριο -πενταόροφο- κτήριο, το οποίο προοριζόταν αρχικά για ξενοδοχείο, και ένα βοηθητικό -διώροφο- κτήριο. Το κύριο κτήριο, το οποίο κατασκευάστηκε μεταξύ του 1898 και του 1900, αποτελεί ένα από τα παλαιότερα και μεγαλύτερα ξύλινα παλάτια στην Ευρώπη, με μοναδική πολιτιστική, αρχιτεκτονική και ιστορική αξία, το οποίο φιλοξένησε πάνω από 3.000 ορφανά Ελλήνων.

12. Εξάλλου, προκειμένου να αποδείξει την σημασία του εν λόγω ακινήτου για την ελληνική κοινότητα στην Τουρκία, όπως και για το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ο Παναγιότατος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄ κατέθεσε στο Δικαστήριο ειδικό υπόμνημα στις 4 Σεπτεμβρίου 2007. Για τον Παναγιότατο, το επίδικο ακίνητο, λαμβανομένου υπόψη τον μακράς διαρκείας προορισμό του ως ορφανοτροφείου και τη συνακόλουθη χρήση του, είναι ένα από τα σύμβολα της ταυτότητας της ελληνικής μειονότητας στην Τουρκία και της ιστορικής κληρονομιάς του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

13. Το προσφεύγον κατέθεσε, επίσης, στο Δικαστήριο επιστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη προς στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 25 Φεβρουαρίου 2009. Στην επιστολή αυτή, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄ εξέφραζε την πρόθεσή του να ιδρύσει στο εν λόγω κτήριο ένα μόνιμο κέντρο αφιερωμένο στην περιβαλλοντική εκπαίδευση.

14. Το προσφεύγον αναφέρεται, επίσης, στην απόφαση της Ολομέλειας του Τμήματος διοικητικών διαφορών του Τουρκικού Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία αναίρεσε την από 29 Σεπτεμβρίου 2006 απόφαση του ίδιου του δικαστηρίου και, εν τέλει, έκρινε παράνομη την υπαγωγή του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου στην κατηγορία των «κατειλημμένων» (mazbut) βακουφίων (παράγραφος 7 ανωτέρω).

15. Δεδομένων των ανωτέρω, το προσφεύγον εκτιμά ότι ο καταλληλότερος τρόπος για την αποκατάσταση της προκληθείσας ζημίας από την Τουρκική Κυβέρνηση θα ήταν να επιστρέψει η τελευταία το επίδικο ακίνητο. Περαιτέρω, αναφερόμενο στην από 31 Μαρτίου 2006 επιστολή, υπογεγραμμένη από την Εφορεία του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου, υπογραμμίζει ότι το Βακούφι του Ορφανοτροφείου ουδέποτε διεκδίκησε την επ' ονόματί του κτηματολογική εγγραφή του επίδικου ακινήτου (παράγραφος 9 ανωτέρω).

16. Στην περίπτωση που η επιστροφή δεν είναι εφικτή, το προσφεύγον ζητά την πλήρη αποζημίωσή του με ένα ποσό το οποίο αντιστοιχεί στην εμπορική αξία του επίδικου ακινήτου. Για να θεμελιώσει τις αξιώσεις του, αναφέρεται σε δύο εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης, οι οποίες συντάχθηκαν από την Som Kurumsal Gayrimenkul Değerlendirme ve Danışmanlık Hizmetler A.Ş. (Som Ανώνυμη Εταιρία πραγματογνωμοσύνης και κτηματομεσιτικής εκτίμησης) την 19 Αυγούστου 2004 και από την Ανώνυμη Εταιρία Lambert Smith Hampton (Hellas) την 21 Αυγούστου 2007 αντίστοιχα. Η πρώτη έκθεση συμπέρανε ότι η εμπορική αξία του επίδικου ακινήτου, κατά την ημερομηνία της εκτίμησης, ανέρχονταν σε 41 εκατομμύρια τούρκικες λίρες (περίπου 22.777.777 ευρώ). Όσο για την δεύτερη έκθεση, η εμπορική αξία του ακινήτου ανέρχονταν σε 57.500.000 ευρώ.

17. Το προσφεύγον ζητά από το Δικαστήριο να λάβει υπόψη την εκτίμηση της ανώνυμης εταιρίας Lambert Smith Hampton (Hellas).

18. Το προσφεύγον ζητά, επίσης, 10.000 ευρώ για ηθική βλάβη.

 

2. Ισχυρισμοί της Τουρκικής Κυβέρνησης

 

19. Η Κυβέρνηση παρατηρεί, κατ'αρχήν, ότι ο τίτλος ιδιοκτησίας του επίδικου ακινήτου είναι σήμερα καταχωρημένος στο Κτηματολόγιο (Tapu) στο όνομα του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου. Αναφερόμενη στην απόφαση της Ολομέλειας του Τμήματος διοικητικών διαφορών του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία αναίρεσε την από 29 Σεπτεμβρίου 2006 απόφαση, κρίνοντας ότι το Βακούφι του Ορφανοτροφείου δεν μπορούσε να υπαχθεί στην κατηγορία των «κατειλημμένων» (mazbut) βακουφίων, υπενθυμίζει ότι η διαφορά αυτή, η οποία αφορά ακριβώς τον χαρακτήρα του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου, είναι πάντοτε εκκρεμής ενώπιον της διοικητικής δικαιοσύνης.

20. Υπογραμμίζει ότι, στην περίπτωση που η ως άνω δίκη κατέληγε στην ακύρωση της απόφασης με την οποία το Βακούφι του Ορφανοτροφείου υπήχθη στην κατηγορία των «κατειλημμένων» (mazbut) βακουφίων, υπό την έννοια της απόφασης της Ολομέλεια του Τμήματος διοικητικών διαφορών του Συμβουλίου της Επικρατείας, η Κυβέρνηση δεν θα διέθετε καμία εξουσία επί του επίδικου ακινήτου διότι αυτό θα τον διαχειρίζονταν πλέον η δικαιωθείσα Ρωμέϊκη Εφορεία του Βακουφίου [επ' όνοματι του οποίου το ακίνητο είχε εγγραφεί στο Κτηματολόγιο στις 20.3.2006].

21. Εξ'άλλου, η Κυβέρνηση δηλώνει ότι όποια και να είναι η κρίση των Τουρκικών δικαστηρίων, το επίδικο ακίνητο θα ανήκει πάντα στην ελληνική κοινότητα της Τουρκίας.

22. Ακόμα και στην περίπτωση που το Συμβούλιο της Επικρατείας κάνει δεκτή την αίτηση διόρθωσης της Γενικής Διεύθυνσης Βακουφίων, η Κυβέρνηση θα αποκτήσει πολύ περιορισμένη εξουσία επί του επίδικου ακινήτου, δεδομένου ότι το αυτό θα το διαχειρίζεται απλώς η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων για λογαριασμό του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου και σύμφωνα με τους σκοπούς του Βακουφίου.

23. Υπό αυτές τις συνθήκες, σύμφωνα με την Κυβέρνηση, η καταβολή αποζημίωσης αποτελεί τον μόνο κατάλληλο τρόπο αποκατάστασης της ζημίας του προσφεύγοντος. Η αποζημίωση θα περιλαμβάνει την αξία του οικοπέδου και του κτηρίου. Αναλυτικά, όσον αφορά την υλική ζημία, η Κυβέρνηση αμφισβητεί την εκτίμηση των πραγματογνωμόνων των επιλεγμένων από το προσφεύγον, την οποία θεωρεί υπερβολική και απαράδεκτη. Υποστηρίζει, επίσης, ότι κανένα ποσό δεν οφείλεται στο προσφεύγον για την μη-εκμετάλλευση του εν λόγω ακινήτου διότι το προσφεύγον δεν χρησιμοποιούσε πραγματικά ποτέ το ακίνητο. Υπενθυμίζει, επίσης, ότι το προσφεύγον δεν εναντιώθηκε ποτέ στο ύψος του ποσού που δήλωσε η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων, όταν άσκησε την αγωγή ακυρώσεως του τίτλου ιδιοκτησίας. Το ποσό αυτό ανερχόταν σε 1.100 τουρκικές λίρες.

24. Εξ'άλλου, η Κυβέρνηση υποβάλλει μία έκθεση πραγματογνωμοσύνης, η οποία πραγματοποιήθηκε αρχικά την 11^η Σεπτεμβρίου 2007 και επικαιροποιήθηκε την 13^η Μαρτίου 2009, από μία επιτροπή αποτελούμενη από τέσσερις δημόσιους υπαλλήλους της Διεύθυνσης σχεδίων και πολεοδομικών μελετών, παρά τη Νομαρχία της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα με την οποία η αξία του ακινήτου εκτιμάται στις 10.830.856 τουρκικές λίρες (περίπου 5.014.285 ευρώ).

25. Όσον αφορά την ηθική ζημία, η Κυβέρνηση είναι της γνώμης ότι, στην παρούσα υπόθεση, η διαπίστωση της παραβίασης αποτελεί από μόνη της εύλογη αποκατάσταση.

 

3. Εκτίμηση του Δικαστηρίου

26. Το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι απόφαση που διαπιστώνει παραβίαση της Συμβάσεως, συνεπάγεται για το εναγόμενο Κράτος τη νομική υποχρέωση να θέσει τέλος στην παραβίαση και να εξαφανίσει τις συνέπειες αυτής, ούτως ώστε να επέλθει, κατά το δυνατόν, αποκατάσταση στην προτεραίας κατάστασης (βλέπετε, π.χ. Brumărescu κατά Ρουμανίας (δίκαιη ικανοποίηση) [Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης], αριθ. 28342/95, §19, CEDH 2000‑I).

27. Υπενθυμίζει, επίσης, ότι τα συμβαλλόμενα Κράτη, τα οποία ταυτοχρόνως είναι και διάδικα σε μία υπόθεση, είναι κατά κανόνα ελεύθερα να επιλέγουν τα μέσα, τα οποία θα χρησιμοποιούν για να συμμορφώνονται σε μία απόφαση του Δικαστηρίου που διαπιστώνει παραβίαση της Συμβάσεως. Αυτή η διακριτική ευχέρεια, ως προς τον τρόπο εκτελέσεως της απόφασης του Δικαστηρίου, εκφράζει την ελευθερία επιλογής, με την οποία συνδέεται η πρωταρχική υποχρέωση που επιβάλλει η Σύμβαση στα συμβαλλόμενα Κράτη: να εγγυώνται τον σεβασμό των δικαιωμάτων και ελευθεριών, που εγγυάται η Σύμβαση (άρθρο 1). Εάν η φύση της παραβίασης επιτρέπει restitutio in integrum [την αυτούσια αποκατάσταση], στο εναγόμενο Κράτος εναπόκειται να την υλοποιήσει και το Δικαστήριο δεν διαθέτει ούτε την αρμοδιότητα ούτε την πρακτική δυνατότητα να την ολοκληρώσει το ίδιο. Εάν, αντιθέτως, το εθνικό δίκαιο δεν επιτρέπει ή δεν επιτρέπει παρά ατελώς την εξαφάνιση των συνεπειών της παραβιάσεως, το άρθρο 41 της Συμβάσεως νομιμοποιεί το Δικαστήριο, εφόσον συντρέχει λόγος, να επιδικάσει στον αδικηθέντα διάδικο, την αποζημίωση την οποία κρίνει κατάλληλη (ibidem, §20).

28. Στην προκειμένη περίπτωση, το Δικαστήριο παρατηρεί ότι η υπόθεση αφορούσε την ακύρωση του τίτλου ιδιοκτησίας του προσφεύγοντος από μία δικαστική απόφαση. Πρόκειται για ένα ακίνητο το οποίο απέκτησε το προσφεύγον το 1902 με δικά του χρήματα. To 1903, η χρήση του ακινήτου μεταβιβάστηκε στο Βακούφι του Ορφανοτροφείου. Η χρήση αυτή δηλώθηκε στο Κτηματολόγιο. Εν τούτοις, το προσφεύγον πάντοτε σημειωνόταν στο Κτηματολόγιο ως «ιδιοκτήτης» του εν λόγω ακινήτου.

29. Έχοντας κρίνει στην επί της ουσίας Απόφαση της 8^ης Ιουλίου 2008 ότι το επίδικο ακίνητο ανήκε στο προσφεύγον, το Δικαστήριο έκρινε ότι η ακύρωση του τίτλου ιδιοκτησίας του συνιστούσε επέμβαση του Τουρκικού κράτους στο δικαίωμα του προσφεύγοντος για ειρηνική απόλαυση της περιουσίας του (Απόφαση επί της ουσίας, §66). Το Δικαστήριο σημείωσε στην ίδια Απόφαση ότι τα Τουρκικά δικαστήρια, τα οποία είχαν ακυρώσει το τίτλο ιδιοκτησίας του προσφεύγοντος, είχαν διατάξει την εγγραφή του επίδικου ακινήτου επ'ονόματι του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου, το οποίο εν τω μεταξύ είχε υπαχθεί από την Γενική Διεύθυνση Βακουφίων στην κατηγορία των «κατειλημμένων» (mazbut) βακουφίων επειδή σταμάτησε τις φιλανθρωπικές δραστηριότητές του. Επομένως, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι το επίδικο ακίνητο δεν ήταν πλέον εγγεγραμμένο στο προσφεύγον και ότι το διαχειριζόταν η Γενική Διεύθυνση Βακουφίων, ένας δημόσιος οργανισμός, υπό την εποπτεία του Πρωθυπουργού (Απόφαση επί της ουσίας, 8.7.2008, §68).

30. Στην Απόφαση επί της ουσίας (8.7.2008), το Δικαστήριο, ακόμη κι αν δεν έκρινε ότι η στέρηση της εν λόγω ιδιοκτησίας ήταν αυθαίρετη, εξέφρασε ωστόσο επιφυλάξεις σχετικά με την νομική της βάση. Ειδικότερα, έκρινε τα ακόλουθα:

«91. (…) ακόμα κι αν υποτεθεί ότι το εν λόγω ακίνητο προοριζόταν για συγκεκριμένη χρήση για μια μακρά περίοδο, τίποτα δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο προορισμός αυτός μπορεί να απομειώσει από το περιεχόμενό του το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Ακόμα κι αν το γεγονός ότι η εναγόμενη Κυβέρνηση θέλησε να διατηρήσει τον αρχικό προορισμό του εν λόγω ακινήτου δε θέτει αφ' εαυτού κάποιο ζήτημα, το Δικαστήριο εκτιμά ότι οι τουρκικές αρχές δεν μπορούσαν να προβούν σε παρόμοια στέρηση της ιδιοκτησίας χωρίς να προβλέψουν επαρκή αποζημίωση για το προσφεύγον. Ωστόσο, θα πρέπει να διαπιστωθεί ότι εν προκειμένω αυτό δεν έλαβε την παραμικρή αποζημίωση.

92. Υπό αυτές τις συνθήκες, ακόμα κι αν υποτεθεί ότι θα μπορούσε να αποδειχθεί ότι η στέρηση της ιδιοκτησίας προβλεπόταν από τον νόμο και εξυπηρετούσε σκοπό δημοσίας ωφελείας, το Δικαστήριο εκτιμά ότι διαταράχθηκε η δίκαιη ισορροπία που πρέπει να υφίσταται μεταξύ της προστασίας της ιδιοκτησίας και των απαιτήσεων του γενικού συμφέροντος και ότι στους ώμους του προσφεύγοντος τέθηκε ένα ειδικό και υπερβολικό βάρος. Συνεπώς, υπήρξε παραβίαση του άρθρου 1 του πρώτου πρόσθετου Πρωτοκόλλου.»

31. Υπό το φως της ως άνω σκέψης, το Δικαστήριο κρίνει ότι η επανεγγραφή του επίδικου ακινήτου στο όνομα του προσφεύγοντος Πατριαρχείου στο Κτηματολόγιο θα έθετε το Πατριαρχείο, στο καλύτερο μέτρο του δυνατού, στην ίδια κατάσταση με εκείνη που υπήρξε όταν ξεκίνησε η παραβίαση του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτόκολλου. Συνεπώς, δεν μπορεί να γίνει δεκτό το επιχείρημα της Τουρκικής κυβέρνησης σύμφωνα με το οποίο η χρηματική αποζημίωση συνιστά το μόνο κατάλληλο τρόπο για την αποκατάσταση της προκληθείσας ζημίας. Γι'αυτό το ζήτημα, το Δικαστήριο αναφέρεται στην παράγραφο 61 της Απόφασης επί της ουσίας της 8^ης Ιουλίου 2008:

Είναι αλήθεια ότι, από την αρχή, το επίδικο ακίνητο προοριζόταν για συγκεκριμένη χρήση, εν προκειμένω για ορφανοτροφείο, αλλά το Δικαστήριο δεν διακρίνει το λόγο γιατί μία τέτοια χρήση θα μπορούσε αφ' εαυτής να αποκλείσει το προσφεύγον Πατριαρχείο από το να είναι ιδιοκτήτης του ακινήτου.

32. Εξάλλου, το Δικαστήριο προσέδωσε «σημασία στο γεγονός ότι, κατόπιν της ψήφισης των νόμων [που τροποποιούσαν το νομικό καθεστώς των βακουφίων], (…) το Βακούφι του Ορφανοτροφείου δεν διεκδίκησε οποιοδήποτε τίτλο ιδιοκτησίας» (Απόφαση επί της ουσίας, 8.7.2008, §64). Επ' αυτού, το Δικαστήριο λαμβάνει υπ'όψη του την επιστολή της Εφορείας του Βακουφίου του Ορφανοτροφείου, στην οποία δηλώνει ότι ποτέ δεν διεκδίκησε την επ' ονόματι του Βακουφίου εγγραφή του επίδικου ακινήτου (παράγραφος 9 ανωτέρω).

33. Συνεπώς, για το Δικαστήριο, η επιδίκαση χρηματικής αποζημίωσης στο προσφεύγον Πατριαρχείο δεν μπορεί να θεωρηθεί εύλογη αποκατάστασή του, εφόσον η λύση αυτή τείνει προς την επιβεβαίωση μίας κατάστασης που ήδη κρίθηκε αντίθετη στις επιταγές του άρθρου 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου. Εξάλλου, το Δικαστήριο λαμβάνει υπ' όψη του την από 4 Δεκεμβρίου 2008 απόφαση της Ολομέλειας του Τμήματος διοικητικών διαφορών του Συμβουλίου της Επικρατείας, η οποία είχε ιδίως εκτιμήσει ότι το Βακούφι του Ορφανοτροφείου, το οποίο έχει στην ιδιοκτησία του ορισμένα ακίνητα και το οποίο έδινε υποτροφίες σε ορισμένους μαθητές, δεν ήταν νόμιμο να υπαχθεί στην κατηγορία των «κατειλημμένων» (mazbut) βακουφίων.

34. Περαιτέρω, το Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι αποφάνθηκε στην υπόθεση Bozcaada Kimisis Teodoku Rum Ortodoks Kilisesi Vakfı [Βακούφι της Ρωμέϊκης Εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Τενέδου] κατά Τουρκίας αριθ. 2 (n^os 37646/03, 37665/03, 37992/03, 37993/03, 37996/03, 37998/03, 37999/03 και 38000/03, §68, 6 Οκτωβρίου 2009) ότι η επιστροφή του νεκροταφείου της ελληνικής κοινότητας της νήσου Ίμβρου (Bozcaada), ενός εξωκκλησιού και ενός ερειπωμένου μοναστηριού, αγαθά τα οποία έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, συνιστούσε το μοναδικό κατάλληλο τρόπο αποκατάστασης (βλέπε mutatis mutandis, Vontas και λπ κατά Ελληνικής Δημοκρατίας, n^o 43588/06, §50, 5 Φεβρουαρίου 2009). Παρατηρεί, λοιπόν, ότι οι εκτιμήσεις αυτές εφαρμόζονται mutatis mutandis στην παρούσα υπόθεση, λαμβανομένου υπόψη της σημασίας του επίδικου ακινήτου για την κληρονομιά του προσφεύγοντος.

35. Συμπερασματικά, για το Δικαστήριο, στην παρούσα υπόθεση, η επανεγγραφή στο Κτηματολόγιο του τίτλου ιδιοκτησίας του εν λόγω ακινήτου στο όνομα του προσφεύγοντος συνιστά τον μοναδικό εύλογο τρόπο αποκατάστασης της προκληθείσας ζημίας. Δεν υπάρχει, επομένως, λόγος για να αποφανθεί το Δικαστήριο περί της χρηματικής αποζημίωσης.

36. Όσον αφορά την ηθική βλάβη, το Δικαστήριο εκτιμά ότι η παραβίαση της Συμβάσεως προκάλεσε στο προσφεύγον Πατριαρχείο συγκεκριμένη ηθική ζημία, επακόλουθο του αισθήματος αδυναμίας και απογοήτευσης έναντι της απώλειας του ακινήτου του. Αποφαινόμενο κατά δίκαιη κρίση, το Δικαστήριο επιδικάζει στο προσφεύγον 6.000 ευρώ για την ηθική βλάβη.

 

Β. Έξοδα και δικαστική δαπάνη

 

37. Το προσφεύγον ζητά 53.651,12 τουρκικές λίρες για έξοδα και δικαστική δαπάνη, που πραγματοποίησε ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων. Για την υποστήριξη αυτών των εξόδων προσκομίζει μια εξοφλητική απόδειξη για οφειλή που προέκυψε στο πλαίσιο του φακέλου αριθ. 2009/6244, κατόπιν διαταγής του Πρωτοδικείου των Νήσων της 20^ης Απριλίου 2005 (φάκελος 2205/9Ε και 2005/40Κ). Περαιτέρω, ζητά 50.000 ευρώ για όλα τα λοιπά έξοδα και τις δικαστικές δαπάνες που πραγματοποίησε ενώπιον των Τουρκικών δικαστηρίων και των οργάνων της Συμβάσεως. Προσκομίζει δε ένα τιμολόγιο και έναν υπολογισμό των ωρών απασχόλησης για την υπεράσπισή του.

38. Η Κυβέρνηση εκτιμά ότι τα απαιτούμενα ποσά είναι υπερβολικά. Όσον αφορά τα έξοδα και τη δικαστική δαπάνη, θεωρεί ότι το αιτούμενο ποσό είναι υπέρογκο και ότι τα δικαιολογητικά τα οποία προσκομίσθηκαν δεν είναι επαρκή.

39. Κατά την πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, ένας προσφεύγων δεν μπορεί να εισπράξει τα έξοδα και τη δικαστική του δαπάνη παρά μόνον στο μέτρο που αυτά αποδεικνύονται αληθή, αναγκαία και εύλογα. Περαιτέρω, όταν το Δικαστήριο διαπιστώνει παραβίαση της Συμβάσεως, δεν επιδικάζει στον προσφεύγοντα τα έξοδα και η δικαστική δαπάνη που πραγματοποίησε ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων παρά μόνον αν αυτά πραγματοποιήθηκαν για να αποφευχθεί ή να διορθωθεί η σχετική παράβαση.

40. Όσον αφορά το αιτούμενο ποσό για τα έξοδα που πραγματοποίησε το προσφεύγον ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, δεν είναι βέβαιο ότι οι σχετικές αξιώσεις είναι επαρκώς δικαιολογημένες για να πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου 60§2 του Καταστατικού του Δικαστηρίου. Εξάλλου, το Δικαστήριο θεωρεί υπερβολικές τις δικηγορικές αμοιβές που αξιώνονται για την υπεράσπιση του προσφεύγοντος. Θεωρεί, ως εκ τούτου, ότι θα πρέπει να επιστραφεί μέρος αυτών. Λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες της παρούσας υπόθεσης, το Δικαστήριο κρίνει εύλογο να επιδικάσει στο προσφεύγον το ποσό των 20.000 ευρώ.

 

Γ. Τόκοι υπερημερίας

 

Το Δικαστήριο κρίνει ότι αρμόζει να υπολογισθούν οι τόκοι υπερημερίας βάσει του επιτοκίου διευκολύνσεως οριακού δανεισμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, προσαυξανόμενου κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες.

 

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ, ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ, ΟΜΟΦΩΝΑ

 

 

a) ότι, εντός τριών μηνών από την ημέρα που η παρούσα απόφαση καταστεί τελεσίδικη σύμφωνα με το άρθρο 44§2 της Συμβάσεως, το αμυνόμενο Τουρκικό Κράτος οφείλει να προβεί στην επανεγγραφή του επίδικου ακινήτου στο όνομα του προσφεύγοντος στο Κτηματολόγιο,

b) ότι, το αμυνόμενο Τουρκικό Κράτος οφείλει να καταβάλλει στο προσφεύγον, εντός των τριών μηνών από την ημέρα που η παρούσα απόφαση καταστεί τελεσίδικη σύμφωνα με το άρθρο 44§2 της Συμβάσεως, τα ακόλουθα ποσά σε ευρώ, αφού μετατραπούν σε Τουρκικές λίρες ανάλογα με την ισοτιμία της ημέρας εξόφλησης:

i. 6.000 ευρώ, και επιπλέον ο φόρος, για ηθική βλάβη

ii. 20.000 ευρώ, και επιπλέον ο φόρος που τυχόν θα επιβληθεί στο προσφεύγον, για έξοδα και δικαστική δαπάνη

 

2. Απορρίπτει, ως προς τα λοιπά, το αίτημα δίκαιης ικανοποίησης.

 

Συντάχθηκε στη γαλλική γλώσσα και στη συνέχεια κοινοποιήθηκε εγγράφως στις 15 Ιουνίου 2010 κατ' εφαρμογή του άρθρου 77 §§ 2 και 3 του Κανονισμού.

         

Françoise Ellen-Passos                                                     Françoise Tulkens

 

Γραμματέας                                                                               Πρόεδρος

 

 

Μετάφραση στη ελληνική γλώσσα:   Γιάννης Κτιστάκις