Ψηφίδες ιστορικής μνήμης και ταυτότητας:

«Συλλογή λαογραφικής ύλης από το χωρίον  Ξυλοπάροικον του νομού Τρικάλων».

Της Αμαλίας  Κ. Ηλιάδη*

Στο Λαογραφικό Αρχείο και τη Μουσειακή Συλλογή του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών περιλαμβάνεται πλούσιο πρωτογενές λαογραφικό υλικό, προϊόν επιτόπιας έρευνας, κατατεθειμένο υπό μορφή χειρογράφων.

Η συγκέντρωση του υλικού αυτού ξεκίνησε από το 1964-6 με πρωτοβουλία και καθοδήγηση του τότε Καθηγητή της Έδρας της Λαογραφίας Γ. Κ. Σπυριδάκη, ενώ από το 1972 και εξής την ευθύνη της συλλογής είχε η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Λαογραφίας Μαρία Μηλίγκου-Μαρκαντώνη. (http://pergamos.lib.uoa.gr/dl/object/col:folklore).

Η συλλογή των χειρογράφων αυτών αποτελεί πολύτιμη πηγή καταγραφής, μελέτης, έρευνας και διάσωσης του λαϊκού πολιτισμού. Το περιεχόμενο της ύλης καλύπτει σχεδόν όλο το φάσμα των επί μέρους μορφών του λαϊκού βίου, δηλ. υλικό, κοινωνικό, πνευματικό. Περιέχει τα κατά τόπους επιχωριάζοντα πολιτισμικά μορφώματα, ήθη-έθιμα, πίστεις, προλήψεις, ιδιάζοντα τοπικά βιώματα και εμπειρίες.

Η καταγραφή ή η περιγραφή του υλικού γίνεται  λεπτομερειακά και τεκμηριώνεται από πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό. Στα χειρόγραφα είναι ενσωματωμένα διάφορα έγγραφα (όπως πωλητήρια, προικοσύμφωνα κ.ά.), που περιέχουν ενδιαφέροντα συμπληρωματικά λαογραφικά στοιχεία. Παρατίθενται επίσης δείγματα υφαντικής, κεντητικής, πλεκτικής και άλλης λαϊκής χειροτεχνίας, είδη φυτών, βοτάνων με θεραπευτική χρήση και μαγική σημασία. Το υλικό αυτό συνοδεύουν χάρτες πολιτικοί, γεωφυσικοί, τοπωνυμικοί, που διευκολύνουν την παρουσίαση διαφόρων στοιχείων και φαινομένων. Οι συλλογές αυτές έχουν καταρτιστεί από φοιτητές, κατόπιν φροντιστηριακών μαθημάτων για ευμέθοδη συγκέντρωση πρωτογενούς λαογραφικού υλικού. Όλες οι συλλογές βασίζονται στις ίδιες έντυπες οδηγίες του Γ. Κ. Σπυριδάκη (Γεωργ. Κ. Σπυριδάκη, Οδηγίαι προς συλλογήν λαογραφικής ύλης, Εν Αθήναις 1962).

Στην πολυεπίπεδη, ψηφιακή αυτή συλλογή εντοπίζεται από το μελετητή-ερευνητή του προβιομηχανικού μας πολιτισμού που έχει πια χαθεί ανεπιστρεπτί, το «όμορφο μπαλκόνι του Κόζιακα», το γραφικό χωριό Ξυλοπάροικο: «Συλλογή λαογραφικής ύλης από το χωρίον Ξυλοπάροικον, του νομού Τρικάλων»  Δημιουργός: Κωνσταντίνος Ηλιάδης του Γεωργίου

Ημερομηνία:1971-00-00, επιτόπια έρευνα, Πάροχος University of Athens. (http://pergamos.lib.uoa.gr/dl/object/uoadl:51264).

Στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Πέργαμος του Λαογραφικού Αρχείου και της Μουσειακής Συλλογής του Πανεπιστημίου Αθηνών το χωριό Ξυλοπάροικο ως ζωντανή κοινότητα ανθρώπων με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και συνήθειες, με ήθη και έθιμα άξια επιστημονικής καταγραφής και έρευνας, με τη λιτή διάθεση ζωής του 1900 έως και τις σχετικά πρόσφατες δεκαετίες του 1940 και του 1950 και του 1960, τότε που η πολλή «γνώση» δεν είχε χαλάσει τον άνθρωπο κι όλα κυλούσαν στο φυσικό τους ρυθμό, προβάλλει, άλλη μια ακόμη ψηφίδα ιστορικής μνήμης και ταυτότητας , ακέραιο και γοητευτικό μέσα από τις  γνήσιες, αυθεντικές μαρτυρίες των ανθρώπων του. Ο  δημιουργός της έρευνας αυτής Κωνσταντίνος Γ. Ηλιάδης  στο πλαίσιο της Μετεκπαίδευσής του, μέσω αυθεντικών συνεντεύξεων ηλικιωμένων κατοίκων της κοινότητας του Ξυλοπάροικου, καταθέτει αρκετά λαογραφικά, κοινωνιολογικά και ιστορικοστατιστικά στοιχεία για το « φυσικό» τρόπο ζωής  εκείνων των χρόνων. Αντίκρυ σ’ αυτό τον τρόπο, πεισματικά, στεκόταν το Σχολείο που υπηρετούσε ως δάσκαλος-λειτουργός της παιδείας, κι αντιπάλευε  πασχίζοντας να βγάλει  από την «αμάθεια» και τον «πρωτογονισμό» της απλοϊκής ζωής τους ανθρώπους της ελληνικής υπαίθρου. Όργανο εκτελεστικό σ’ αυτήν την προσπάθεια ήταν ο κάθε δάσκαλος. Αυτός είχε αναλάβει την αποστολή να βγάλει τους ανθρώπους των χωριών μας από τη «βαρβαρότητα» της φυσικής ζωής στην πλατιά λεωφόρο της «Γνώσης και της Προόδου» με τους ανοιχτούς  ορίζοντες, αλλά ταυτόχρονα είχε αναλάβει και την αποστολή να διασώσει, καταγράφοντάς τον, τον παλιό τρόπο  ζωής  που προσπαθούσε να ανατρέψει με την συνδρομή γονιών και πολιτείας…

Η ομορφιά των αντιφάσεων που χαρακτηρίζει τη νεότερη και σύγχρονη ιστορική μας διαδρομή αξίζει αναμφίβολα τη σκέψη πως όσο κι αν η ιστορία κι η παράδοση μας στοιχειώνουν η ματιά μας παραμένει ζωντανή…

* Η Αμαλία  Κ. Ηλιάδη είναι  φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.), Υπεύθυνη Σχολικής Βιβλιοθήκης 2ου Ε.Π.Α.Λ.  Τρικάλων, ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi,  http://www.matia.gr, http://www.emy67.wordpress.com

Αναρχικοί – ριζοσπάστες στον αγώνα κατά της οθωμανικής κυριαρχίας και για την ελληνική ανεξαρτησία

Του Σπύρου Κουτρούλη

Στο παρελθόν υπήρξαν αναρχικοί και ριζοσπάστες γενικότερα, που θεώρησαν ότι ο αγώνας για την απελευθέρωση ενός καταπιεζόμενου έθνους, όχι μόνο δεν αντιφάσκει με τις αρχές τους, αλλά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος τους.

Ο Σταύρος Καλλέργης ένας από τους πρώτους Έλληνες σοσιαλιστές επαναστάτες, με ενεργό δράση στο εργατικό κίνημα, εκδότης περιοδικών όπως «ο Σοσιαλιστής» και «Οδηγός παντός ανθρώπου» (όπου δημοσίευσε και κείμενα του Μπακούνιν), οργανωτής του πρώτου εορτασμού της Πρωτομαγιάς, εγκαταλείπει το 1898 την Αθήνα και επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη.

Εκεί θα συμμετάσχει στην επανάσταση κατά των Τούρκων και θα εκλεγεί μάλιστα αντιπρόσωπος του επαναστατημένου έθνους. Όπως γράφει στο αυτοβιογραφικό του κείμενο με τον τίτλο «Επιστολή προς τους Έλληνας Σοσιαλιστάς»: «Μετά την έκρηξιν της Κρητικής Επαναστάσεως επανήλθον εν Κρήτη. Έφθασα εις το Χουμέρι Μυλοποτάμου και εξελέγην αντιπρόσωπος εις την Κρητικήν επαναστατικήν συνέλευσιν. Εκεί διοργανώσαμεν μετά τινών ιταλών σοσιαλιστών, ελθόντων εις βοήθειάν μας, μιαν σοσιαλιστικήν ομάδα».

Επίσης σε έκθεση του Αναρχικού Συνδέσμου της Αθήνας προς το Διεθνές Επαναστατικό Συνέδριο, που έγινε στο Παρίσι το 1900, μεταξύ των άλλων αναφέρεται στην δράση του Γάλλου οπαδού του Μπλανκί, Φλουράνς, για την απελευθέρωση της Κρήτης, από τους Τούρκους:

«Στην Αθήνα διατηρούμε ακόμα θερμή την ανάμνηση της εδώ διαμονής στα 1868 του αγαπημένου μας Γουσταύου Φλουράνς. Μαζί με τον σύντροφο Αμιλκάρε Τσιπριάνι ήταν μες στους γαριβαλδινούς εθελοντές, που ήλθαν να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή των επαναστατημένων δυνάμεων του Κρητικού λαού ενάντια στην τουρκική καταπίεση. Κατά την δεύτερη στην χώρα μας παραμονή του ο Φλουράνς εκδίδει το περιοδικό «L’independant». Την ίδια εποχή σε μια ομιλία του στην συνάθροιση της ελληνικής νεολαίας μπρος στο Πανεπιστήμιο δημιούργησε τέτοιον ενθουσιασμό στο πλήθος, ώστε ξέσπασε μια εξέγερση, την οποία με δυσκολία κατάστειλε το ιππικό, που αναγκάστηκε να αποστείλει η κυβέρνηση.»

Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα www.apatris.gr «Η μόνη συνιστώσα της ευρωπαϊκής αριστεράς (με την ευρεία έννοια της λέξης…) που τάχθηκε εξαρχής με το μέρος των Κρητών ήταν οι αναρχικοί. Ο λόγος ήταν ότι, σύμφωνα με τη δική τους αντίληψη, κάθε εξέγερση των καταπιεσμένων ανθρώπων ενάντια στο ζυγό τους ήταν καταρχήν γεγονός θετικό και άξιο υποστήριξης». Η υποστήριξη τους δεν περιορίστηκε σε θεωρητικό επίπεδο αλλά «ήταν σε θέση να οργανώνουν επιτροπή οικονομικής ενίσχυσης του κρητικού αγώνα, να κινούν καμπάνιες πίεσης και προώθησης των αιτημάτων του κι ακόμα να στέλνουν εθελοντές να αγωνιστούν στο πλευρό των Κρητών, στη βάση της έμπρακτης αλληλεγγύης». Είναι ενδιαφέρον να τονιστεί η επανάσταση ότι η κρητική επανάσταση του 1866 ξεκινά από την αντίθεση των Τούρκων στην διανομή των μισών εσόδων των μοναστηριών για την ενίσχυση των ελληνικών σχολίων. Στην ίδια ιστοσελίδα διαβάζουμε ότι στο συλλαλητήριο που οργάνωσε ο Φλουράνς στην Αθήνα για την Ένωση με την Κρήτη αντιτάχθηκε η μοναρχία διότι δεν «δεν συμμεριζόταν τους πόθους των επαναστατών για ένωση, μη θέλοντας να μπλεχτεί ξανά, μετά το 1821, σε πόλεμο με την οθωμανική αυτοκρατορία».

Όμως στην συνέχεια ο «Φλουράνς, που μόλις αφέθηκε ελεύθερος, κατέβηκε στην Κρήτη κι εντάχθηκε αμέσως στους κύκλους των επαναστατών, τους οποίους ήδη είχαν συνδράμει κι άλλοι ευρωπαίοι σοσιαλιστές και αναρχικοί από διάφορες χώρες, μαζί με 100 περίπου Πατρινούς εθελοντές. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες, έγινε γνωστός και κέρδισε την εκτίμηση των ντόπιων, οπότε του δόθηκε ο βαθμός του λοχαγού και το καλοκαίρι του 1868 η Κρητική Εθνοσυνέλευση του χορήγησε τιμητική ιθαγένεια και τον όρισε πρέσβη της απέναντι στο βασίλειο της Ελλάδας.

Με τηλεγραφήματά του, ο Φλουράνς ζήτησε από τη γαλλική κυβέρνηση την προάσπιση των δικαίων των Κρητικών κι έφυγε για την Αθήνα προκειμένου να συναντήσει το μονάρχη Γεώργιο τον Α’. Εκείνος όμως όχι μόνο δεν τον δέχτηκε αλλά διέταξε και τη σύλληψή του. Μετά από πολλές (δια)δηλώσεις συμπαράστασης προς το πρόσωπό του από δημοκράτες και ριζοσπάστες, όπως ο βουλευτής Ρόκκος Χοϊδάς, αφέθηκε ελεύθερος, μετά από λίγο όμως συνελήφθη ξανά και μετά από αίτημα του Γάλλου πρέσβη απελάθηκε στη Μασσαλία.

Στη Γαλλία ο Φλουράνς συνέχισε ασυμβίβαστος τον αγώνα του υπέρ των προλετάριων και γενικότερα των καταπιεσμένων, με αποκορύφωμα την ενεργό συμμετοχή του στην περίφημη Κομμούνα του Παρισιού (Μάρτιος – Μάιος 1871). Σ’ αυτήν εξελέγη από το λαό μέλος της «Επαναστατικής Επιτροπής» και τοποθετήθηκε στρατηγός. Σκοτώθηκε σε μια μάχη ενάντια στην πιστή στις Βερσαλλίες χωροφυλακή, στις 3 Απριλίου του 1871, σε ηλικία 33 ετών».

Κείμενα του Φλοράνς, μετάφρασε ο Επτανήσιος Ριζοσπάστης Π. Πανάς, ένας από τους οραματιστές της Βαλκανικής συνεργασίας. Στον ατυχή για την Ελλάδα πόλεμο του 1897 στο πλευρό του ελληνικού λαού, που αγωνιζόταν για την απελευθέρωση από τον Οθωμανό δυνάστη, πολέμησαν αναρχικοί και ριζοσπάστες: «Υπολογίζεται ότι ο αριθμός τους έφτασε τους 1000-1500 εθελοντές, που πήραν μέρος στις μάχες της Θεσσαλίας (Δομοκός) και της Ηπείρου, ενταγμένοι στον ελληνικό στρατό υπό μορφή τριών σωμάτων: ένα οι πολυπληθέστεροι Γκαριμπαλντινοί, ένα η «Φάλαγγα των Φιλελλήνων» που αποτελούνταν από τη λεγεώνα των μαυροντυμένων αναρχικών του Αμιλκάρε Τσιπριάνι κι ένα με συμμετοχή αναρχικών και σοσιαλιστών υπό τον συνταγματάρχη Μπερτέ».

Συνεπώς σε αντίθεση με διάφορες σύγχρονες ιδεοληψίες που αντιπαραθέτουν τους κοινωνικούς, στους εθνικούς αγώνες οι αναρχικοί στους οποίους αναφερθήκαμε δεν δίστασαν ούτε στιγμή και κατανόησαν τους αγώνες εθνικής απελευθέρωσης ως προέκταση των κοινωνικών αγώνων και των αγώνων για την απελευθέρωση του ανθρώπου. Γι’ αυτό πολλοί από αυτούς, που αγωνίστηκαν στο πλευρό των Ελλήνων, κατά της οθωμανικής σκλαβιάς, πέθαναν κατόπιν στα οδοφράγματα της Κομμούνας του Παρισιού.

*Δημοσιεύτηκε: ΡΗΞΗ τεύχος 74

ΠΗΓΗ: Σάββατο, 14 Μαΐου 2011, http://koutroulis-spyros.blogspot.com/2011/05/blog-post_6452.html

Μνήμη Ελλήνων: συνέχεια και ενότητα

Της Αμαλία ς Κ. Ηλιάδη*

«Προς γαρ το τελευταίον εκβάν έκαστον των πριν υπαρξάντων κρίνεται».

«Σε σχέση με το τελικό αποτέλεσμα κρίνεται κάθε στοιχείο του παρελθόντος μας» και το τελικό, παρόν «αποτέλεσμα» είμαστε εμείς, οι σημερινοί Έλληνες, που καλούμαστε να φανούμε αντάξιοι του παρελθόντος μας.

Η Μνημοσύνη είναι προγεννήτορας όλων των τεχνών και των επιστημών, μεταξύ των οποίων και της ιστορίας· η Κλειώ ήταν μία από τις θυγατέρες της. Η επιστήμη της θύμησης, η μνημονική, που αποδίδεται στον Σιμωνίδη τον Κείο, αποτέλεσε τη βάση της μαθησιακής διαδικασίας. Η μνήμη για τους αρχαίους Έλληνες αποτελούσε, εξάλλου, προϋπόθεση της ανθρώπινης σκέψης. Μνήμη Ελλήνων σημαίνει, πρωτίστως, συνέχεια και ενότητα.

Αυτοί που πορεύονται τη σκοτεινή νύχτα του κόσμου έχοντας το όραμα μιας άλλης ανθρωπότητας, δεν είναι άλλοι απ’ αυτούς που έχουν σαν αρχή τους να γνωρίσουν τον εαυτό τους. Ακολουθώντας το δρόμο αυτόν φθάνουν να γνωρίσουν και τον πλησίον: Εδώ θα συναντήσει κανείς τη σύζευξη του μείζονος πολιτισμού.

Βέβαια, όταν αξιώνει κανείς το καλύτερο από τον εαυτό του, πιστεύει πως δύναται, άρα δεν υπάρχουν έσχατα όρια αντοχής, γιατί ο άνθρωπος είναι κάτι πολύ μεγάλο και πολύ όμορφο αλλά τις περισσότερες φορές δεν το γνωρίζει. Εξάλλου, το πρόβλημα της ουσίας της αισθητικής φιλοσοφίας απασχολεί τους ανθρώπους εδώ και είκοσι πέντε αιώνες. Περιλαμβάνει ως κεντρική την έννοια του ωραίου, που αποτελεί την κυρίαρχη έννοια της αισθητικής φιλοσοφίας, όσο και η τέχνη, μέσω της οποίας αναπαρίσταται το ωραίο. Αυτά τα δυο αντιμετωπίστηκαν με διάφορους τρόπους. Πολλοί φιλόσοφοι , όπως ο Πλάτωνας, είχανε αρνητική άποψη απέναντι στην αισθητική της τέχνης, γιατί υποστηρίζανε πως υποβαθμίζει την αλήθεια και την αρετή.

Στα φιλοσοφικά έργα του Ξενοφώντα κεντρικό πρόσωπο είναι ο Σωκράτης, του οποίου υπήρξε μαθητής και του οποίου τις διδασκαλίες θυμόταν ζωηρά. Στα «Απομνημονεύματα του Σωκράτους», ο Σωκράτης δεν εμφανίζεται ως φιλόσοφος, αλλά ως απλός δάσκαλος του λαού, που διδάσκει τους νέους περισσότερο με το παράδειγμά του παρά με τις συμβουλές του. Κηρύσσει ότι σπουδαιότερα καθήκοντα του ανθρώπου είναι η ευγνωμοσύνη στους γονείς, η αγάπη στους αδερφούς, η πίστη στους φίλους και βάση κάθε αρετής είναι η ευσέβεια προς τους Θεούς. Το έργο έχει διαλογική μορφή, όπως και τα άλλα έργα του Ξενοφώντα που αναφέρονται στο Σωκράτη. Το «Συμπόσιο», όπως και το ανάλογο του Πλάτωνα, αναφέρεται στο γήινο και στον ουράνιο έρωτα. Είναι το μόνο έργο όπου ο Ξενοφώντας αναπτύσσει τη θεωρητική πλευρά της διδασκαλίας του Σωκράτη, ενώ συνήθως επιμένει στην πρακτική και ηθική πλευρά της.

Από την άλλη μεριά, ο Ισοκράτης δημοσίευσε τον Πανηγυρικό του ύστερα από μακρόχρονη – δεκαετή, όπως αναφέρουν αρχαίες πηγές – επεξεργασία, το 380 π.Χ. Αν και ο λόγος δεν εκφωνήθηκε μάλλον ποτέ, απευθύνεται, όπως δηλώνει άλλωστε και ο τίτλος, σε Έλληνες συγκεντρωμένους από όλες τις πόλεις για να γιορτάσουν κάποια πανελλήνια εορτή (ως τόπο ίσως θα πρέπει να φανταστούμε την Ολυμπία, όπου είχαν εκφωνήσει παρόμοιους λόγους ο Γοργίας και ο Λυσίας). Ο λόγος απαρτίζεται από δύο μέρη : ένα επιδεικτικό, το οποίο συνίσταται στον έπαινο της Αθήνας, και ένα συμβουλευτικό, όπου οι Έλληνες καλούνται να ομονοήσουν και να ξεκινήσουν πόλεμο εναντίον των βαρβάρων, στον οποίο θα ηγούνται από κοινού οι Σπαρτιάτες και οι Αθηναίοι. Το επιδεικτικό μέρος υπηρετεί το συμβουλευτικό, αφού με τις αναφορές στην προσφορά της Αθήνας κατά το παρελθόν επιδιώκεται να δικαιολογηθεί η επί ίσοις όροις συμμετοχή της στην ηγεσία του προτεινόμενου πολέμου, σε μια περίοδο κατά την οποία οι Σπαρτιάτες ήταν κυρίαρχη δύναμη στην Ελλάδα. Οι πανελλήνιες ιδέες που εκφράζονται σ’ αυτόν τον λόγο ανακλούν την διάδοση παρόμοιων ιδεών μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου αλλά και το κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα μετά την οδυνηρή για τους Έλληνες Ανταλκίδειο ειρήνη (386 π.Χ.). Ανεξάρτητα από το περιεχόμενό του, ο Πανηγυρικός αποτελεί και σημαντικό μνημείο λογοτεχνικού ύφους: οι μακρές αλλά συμμετρικά δομημένες περίοδοι (περιοδικό ύφος), η ρυθμική επεξεργασία και η αποφυγή της χασμωδίας δίνουν για πρώτη φορά στον πεζό λόγο τη χάρη που διέθετε μέχρι εκείνη την εποχή μόνο η ποίηση.

Τις επιθέσεις εναντίον της παιδευτικής του προσπάθειας ο Ισοκράτης τις συνδέει στο λόγο του Περί αντιδόσεως με τις συκοφαντίες των ανταγωνιστών του στο χώρο της φιλοσοφίας αλλά και των δημαγωγών. Οι τελευταίοι παρωθούν τους νέους να ασχολούνται μόνο με άκοπα και ανώφελα έργα (συγκεντρώσεις, διασκεδάσεις κτλ.) και να παραμελούν την ουσιαστική τους μόρφωση. Η παιδεία (μέρος της οποίας είναι και η ρητορική) ήταν όμως αυτή που ανέδειξε την Αθήνα και συνέβαλε στο μεγαλείο της. Αυτός είναι και ο λόγος που η πόλη θαυμάζεται από τους ξένους. Τώρα όμως που η Αθήνα έχει γεμίσει από συκοφάντες και δημαγωγούς η ανάπτυξη της πραγματικής παιδείας είναι αδύνατη. Οι Αθηναίοι ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνούν τη σημασία της για την πόλη. Η υπόμνηση αυτή του Ισοκράτη φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα επίκαιρη κατά τη χρονική αυτή περίοδο. «Η πολιτική υπεράσπιση της παιδείας πρέπει να ήταν στα χρόνια εκείνα ύστερα από την κατάρρευση της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας μάλλον αναγκαία. Οι δημαγωγοί, που είχαν καταστεί από τον Ισοκράτη και τους ομόφρονές του υπεύθυνοι για τη συμφορά που συνέβη στην Αθήνα, πέρασαν στην αντεπίθεση. Η ριζοσπαστικότερη κατεύθυνση της δημοκρατικής παράταξης έπαιρνε όλο και περισσότερο μια εχθρική προς την παιδεία στάση, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είναι ορατή στον καθένα η σύνδεση μόρφωσης και πολιτικής κριτικής» (W. Jaeger).

Ο Φίλιππος αποτελεί ένα είδος ανοιχτής επιστολής, που έχει ωστόσο τη μορφή ρητορικού λόγου. Απευθύνεται στο βασιλιά Φίλιππο τον Β΄ της Μακεδονίας και γράφτηκε την άνοιξη του 346 π.Χ. Λίγο πριν από τη συγγραφή του λόγου είχε προηγηθεί η ειρήνη που είχαν υπογράψει οι Αθηναίοι με τον Φίλιππο, με τον οποίο βρίσκονταν από χρόνια σε σύγκρουση. Ο τελευταίος είχε καταλάβει το 357 π.Χ. την αποικία των Αθηναίων Αμφίπολη, και το 347 π.Χ. είχε ολοκληρώσει την επικυριαρχία του στη Χαλκιδική  με την κατάκτηση της Ολύνθου. Η ειρήνη ήταν αποτέλεσμα ανάγκης για τους Αθηναίους  και αρκετοί, ανάμεσά τους και ο Δημοσθένης, τη θεωρούσαν επαίσχυντη. Ο Ισοκράτης ωστόσο θεώρησε ότι η ειρήνη αυτή θα μπορούσε να αποβεί ωφέλιμη για ολόκληρη την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Στο πρόσωπο του Φιλίππου διέκρινε τον ηγέτη που θα μπορούσε να πραγματώσει το πρόγραμμα που ο ίδιος  είχε διατυπώσει στον Πανηγυρικό: την ένωση των Ελλήνων σε ένα πόλεμο κατά των βαρβάρων. Με το λόγο του ο Ισοκράτης καλεί τον Φίλιππο να «ευεργετήσει» τους Έλληνες ενώνοντάς τους υπό την ηγεσία του.

Προηγουμένως ο Ισοκράτης έχει εκθέσει στο Φίλιππο τις ωφέλειες που μπορούν να προκύψουν από την ειρήνη και τους λόγους για τους οποίους θεωρεί ότι εκείνος είναι ο μόνος που έχει τη δύναμη να επιφέρει ομόνοια μεταξύ των Ελλήνων. Έχει αναφέρει επίσης τις επιπλήξεις των φίλων του για το θράσος του να θέλει να παραινέσει τον Φίλιππο, αλλά και την ντροπή των ίδιων, όταν διάβασαν τον λόγο. Ο Ισοκράτης εξηγεί γιατί ανέφερε όλα τα προηγούμενα και προχωρεί σε ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις για την αδυναμία του αναγιγνωσκόμενου λόγου να πείσει τόσο, όσο πείθει ο εκφωνούμενος από το ρήτορα.

Ο Ισοκράτης επαναλαμβάνει με αυτές του τις σκέψεις, εμμέσως πλήν σαφώς, ότι όσο υπάρχουν και θα υπάρχουν άνθρωποι κι ανθρώπινες πολιτείες δεν  παλιώνουν οι αξίες: Αθάνατες αξίες,  λόγοι, αξίες "νόμοι υψίποδες, ουρανίαν δι' αιθέρα τεκνωθέντες, ων Όλυμπος πατήρ μόνος", αξίες "που δεν τις εγέννησε ή θνατά φύσις ανέρων, κι ούτε ποτέ τις κοιμίσει η λήθη… Δεν τις συλλαμβάνεις λογικά τις αξίες αυτές, τις νιώθεις, με τη σοφία της ζωικής πείρας, που κυλά απαλά, βουβά κι απλώνεται σα μεγάλο ποτάμι…", θα μας έλεγε ο Φ.Πολίτης, αξίες που μόνον όταν ο άνθρωπος φτάσει στην κορυφαία έκφρασή του θα κάνουν να φουντώσει μέσα του "ο άπειρος ηθικός κόσμος", η πραγματικά νέα θρησκεία, το "καινόν δαιμόνιον". Πολλοί,  άλλωστε, Έλληνες και  ξένοι μελετητές του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού,  θα μπορούσαν, στον αιώνα της θεάς τεχνολογίας,  να ακούσουν μέσα από την αρχαία γραμματεία τη φωνή των παραμελημένων μας αξιών, η οποία υψώνει για λογαριασμό όλων των αιώνων και όλων των Ελλήνων που πέρασαν και που θα έρθουν, το λόγο της δημοκρατίας και του αγαθού: του δικαίου, του νόμου, της ισοδικίας, της ισονομίας, της ισοπολιτείας, της ισοκρατίας, της ισηγορίας, της παρρησίας, της αμεσότητας, της ευθύτητας, της ελευθερίας, του μέτρου – αγαθά που για λογαριασμό όλου του κόσμου κατέκτησαν οι Έλληνες, και που σήμερα δυστυχώς υποχωρούν μπροστά σ' έναν υφέρποντα αμοραλισμό και άκριτο καταναλωτισμό  πολιτικό, θρησκευτικό, επιστημονικό, καλλιτεχνικό, συνδικαλιστικό, εκπαιδευτικό. Ας ανανήψουμε λοιπόν κι  ας  αντισταθούμε δημιουργικά.

* Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι  φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.), ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi,   http://blogs.sch.gr/ailiadi,  http://www.matia.gr

Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Του Γιώργου Καραμπελιά

Αναρίθμητες φορές έχουμε τονίσει πως, αν θέλουμε να ορίσουμε ένα όραμα και μια στρατηγική για τη σημερινή Ελλάδα, θα πρέπει κυριολεκτικώς να τετραγωνίσουμε τον κύκλο, δοκιμάζοντας να απαντήσουμε στις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει μία χώρα και ένας λαός που βρίσκεται στη δυσκολότερη στιγμή της ιστορίας του. Γεωπολιτικές προκλήσεις, εθνικά προβλήματα, οικονομική κρίση, αθρόα μετανάστευση, δημογραφική καθίζηση, πολιτισμική και πνευματική παρακμή, αλλοίωση της ίδιας της ιδιοπροσωπίας μας.

Σε μια σειρά κειμένων θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε έναν προς έναν αυτούς τους παράγοντες, αρχίζοντας από τον γεωπολιτικό.

Οι γεωπολιτικές προκλήσεις είναι προφανείς και τεράστιες. Η Δύση, στην οποία είχαμε προσδεθεί ως μια παρασιτική της απόφυση, υποχωρεί σε παγκόσμια κλίμακα. Η Ανατολή, σε όλες τις μορφές της, ενισχύεται. Από την Κίνα έως το Ισλάμ. Και αυτή η υποχώρηση της Δύσης προσλαμβάνει γεωπολιτικές και εδαφικές διαστάσεις. Η Δύση, με επί κεφαλής τους Γερμανούς και τους Αμερικανούς, αποσυνέθεσε τα Βαλκάνια, μεταβάλλοντάς τα σε ανίσχυρα προτεκτοράτα, για να τα παραδώσει – εν μέρει τουλάχιστον – στον τουρκικό νεο-οθωμανισμό. Και σήμερα ετοιμάζεται να ολοκληρώσει το έργο της, μέσα από την αποσύνθεση της Ελλάδας, με αφορμή την οικονομική κρίση. Ο αναβρασμός που επικρατεί στον αραβικό κόσμο, ως απάντηση στην πρόσκληση της Δύσης με τις εισβολές στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, και τον ρόλο του Ισραήλ, κινδυνεύει να προκαλέσει τεράστια παλιρροϊκά κύματα μεταναστών, που θα κατακλύσουν, πρώτη από όλους, την Ελλάδα. Το Ισραήλ, καταδικασμένο μεσοπρόθεσμα σε εξαφάνιση εάν συνεχίσει την ίδια πορεία, δεν θα μπορεί πλέον να αποτελεί προκεχωρημένο φυλάκιο αλλά θα μεταβάλλεται σε παγίδα. Έχει αρχίσει η μεγάλη αμπώτιδα της Δύσης στον ισλαμικό και αραβικό κόσμο.

Αυτές οι γεωπολιτικές ανατροπές έχουν ήδη αρχίσει να επηρεάζουν τον ελληνισμό. Στην Κύπρο, ήδη, μέσω του εποικισμού της βόρειας κατεχόμενης Κύπρου, το συνολικό πληθυσμιακό ισοζύγιο καθίσταται όλο και πιο δυσμενές για τους Έλληνες στην Ελλάδα, το μεταναστευτικό κύμα των μουσουλμανικών πληθυσμών, στον βαθμό που θα «συναντηθεί» με τους μειονοτικούς μουσουλμανικούς πληθυσμούς, θα καταστεί τα επόμενα χρόνια ίσως το ισχυρότερο όπλο της νεο-οθωμανικής στρατηγικής.

Η Ελλάδα αποτελεί το σύνορο των δύο κόσμων, της Δύσης και του Ισλάμ. Όσο τα σύνορα παρέμεναν σταθερά, όπως συνέβαινε για πενήντα χρόνια, από το 1922 έως το 1974, οι γεωπολιτικές προκλήσεις είχαν διαφορετική κατεύθυνση, από τον Βορρά προς τον Νότο. Είτε αφορούσαν τη μάχη για την κατάκτηση της Ευρώπης και της Ελλάδας, από την πλευρά του 3ου Ράιχ και των Ιταλο-βουλγάρων συμμάχων τους, είτε εντάχθηκαν στην ιδεολογική σύγκρουση δυτικού καπιταλισμού και «σοσιαλιστικού στρατοπέδου», από το τέλος του πολέμου έως το 1974.

Ο άξονας της αντιπαράθεσης μετατοπίζεται

Σήμερα, η κύρια αντίθεση μετατοπίζεται στον μεγάλο άξονα Ανατολή-Δύση, παρόλο που εξακολουθεί να λειτουργεί και η σύγκρουση στον άξονα Βορρά-Νότου, με τα Σκόπια, π.χ, αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα. Και πάντα έτσι συνέβαινε. Ο μεγάλος άξονας  της αντιπαράθεσης ήταν ο άξονας Ανατολή-Δύση, Πέρσες και Ρωμαίοι, Άραβες και Σταυροφόροι, Τούρκοι και δυτική αποικιοκρατία. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, και ιδιαίτερα μετά την 11 Σεπτεμβρίου 2001, αυτός ο άξονας καθίσταται και πάλι ο αποφασιστικός.

Κατά την πρώιμη μεταπολίτευση, στα πλαίσια της κυρίαρχης αντίθεσης μεταξύ σοσιαλιστικής Ανατολής και καπιταλιστικής Δύσης, καθώς και εξ αιτίας της ενίσχυσης του τουρκικού επεκτατισμού από τους Αμερικανούς, η Αριστερά, αλλά και ένα μεγάλο μέρος του ΠΑΣΟΚ, υποτιμούσαν συστηματικά την αντίθεση με τον τουρκικό επεκτατισμό και πρόβαλλαν ως αποκλειστική σχεδόν αντίθεση της Ελλάδας την αντίθεση με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που το ΚΚΕ, ακόμα και σήμερα, εξακολουθεί να αναφέρεται στον τουρκικό επεκτατισμό, ως παρακολούθημα και  παράγωγο της  αμερικανικής στρατηγικής έτσι, υπεύθυνοι για τις παραβιάσεις στο Αιγαίο δεν είναι οι… Τούρκοι αλλά κατ' εξοχήν το ΝΑΤΟ και οι Αμερικανοί!

Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν μεταβληθεί άρδην. Η Τουρκία δεν είναι ένας απλός πελάτης των ΗΠΑ, αλλά τείνει να μεταβληθεί σε αυτόνομο περιφερειακό πόλο ισχύος και δυνητικό ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου. Επομένως, αυτό που χωρίστηκε στα 1923-1924, με την κατάργηση του καλιφάτου, επιχειρείται σήμερα να επανενωθεί. Οι μουσουλμανικές χώρες, και πρώτη απ' όλες η Τουρκία, μεταβάλλονται,  λιγότερο ή περισσότερο, σε ισλαμικές. Το ισλάμ μεταβάλλεται και πάλι σε μια ενοποιητική πολιτικοκοινωνική και θρησκευτική ιδεολογία. Από τον Χομεϊνί και τον Μπιν Λάντεν, στον Ερντογάν και τον Νταβούτογλου, το γεωπολιτικό κέντρο βάρους του πολιτικού ισλάμ τείνει, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, να μετατεθεί προς την Τουρκία.

Η τελευταία, στη νεο-οθωμανική στρατηγική της, χρησιμοποιεί, παράλληλα με τον κεμαλισμό, και το όπλο του ισλάμ. Έτσι όμως αλλάζουν δραματικά τα γεωπολιτικά δεδομένα για την Ελλάδα. Στο παρελθόν, οι Ιρανοί και οι Άραβες βρίσκονταν σε αντιπαράθεση με την Τουρκία, που αποτελούσε τον χωροφύλακα του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στην περιοχή. Η Συρία και το Ιράκ ήταν ορκισμένοι εχθροί της Τουρκίας. Από τη στιγμή όμως που κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, έμειναν χωρίς κάποια μεγάλη δύναμη που να τους προστατεύει, ενώ η στροφή της Τουρκίας, ιδιαίτερα μετά τον τελευταίο πόλεμο του Ιράκ, τους επέτρεψε να στραφούν προς αυτή. Και το ίδιο σε ένα βαθμό συνέβη με το Ιράν. Επί πλέον, το επεισόδιο του στολίσκου της Γάζας οδήγησε σε επιδείνωση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ και σε σύσφιγξη των σχέσεων με  τους Παλαιστινίους.

Εάν σε αυτά προστεθεί η ανεξέλεγκτη μετανάστευση μουσουλμάνων ασιατικής και αφρικανικής καταγωγής στην Ελλάδα, το τοπίο τείνει να μεταβληθεί δραματικά. Δηλαδή, τη στιγμή που οι σχέσεις μας με τη Δύση βρίσκονται στο ναδίρ, εξ αιτίας της οικονομικής επίθεσης των δυτικών τραπεζιτών ενάντια στη χώρα μας, κινδυνεύουν να επιδεινωθούν και οι σχέσεις μας με το ισλάμ, στον βαθμό που αυτό μεταβάλλεται – έστω εν μέρει – σε όπλο στα χέρια της Τουρκίας.

Με άλλα λόγια, βρισκόμαστε μπροστά στον κίνδυνο μιας εχθρικής ή οιονεί εχθρικής Ανατολικής Μεσογείου, κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί στην πρόσφατη ιστορία μας. Κινδυνεύουμε, δηλαδή, στη σύγκρουση Ανατολής και Δύσης, να καταχωρισθούμε ως ένα προκεχωρημένο φυλάκιο της Δύσης, το οποίο όμως οι Δυτικοί δεν είναι διατεθειμένοι να υπερασπίσουν αντίθετα, μπορεί να το προσφέρουν ως αντάλλαγμα για να κατευνάσουν τον νεο-οθωμανικό επεκτατισμό.

Ένα ιστορικό προηγούμενο

Η κατάσταση, από πολλές απόψεις, θυμίζει την περίοδο 1204-1453 από κάποιες πλευρές, επί τα χείρω – διότι, σήμερα, οι συνολικές δυνάμεις μας είναι πολύ μικρότερες – και από κάποιες άλλες επί τα βελτίω, διότι οι αντίπαλοί μας δεν είναι τόσο ισχυροί.

Ο φίλος Νίκος Μπινιάρης, στο βιβλίο του Το Κάλεσμα της Ερήμου, παραλληλίζει τη σημερινή εποχή με εκείνη του Βυζαντίου, την εποχή του αυτοκράτορα Ηρακλείου, όταν οι δυνάμεις των Αράβων κατέλαβαν, σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη και τη Συρία και ανάγκασαν το Βυζάντιο να συμπτυχθεί στη Μικρά Ασία. Κατ’ αναλογίαν βλέπει, σήμερα, την αντίστοιχη αυτοκρατορία της Αμερικής να αντιμετωπίζει μια νέα έφοδο της ερήμου, δηλαδή του ισλάμ. Τότε, ο Ηράκλειος εγκατέλειψε τη Συρία και την Παλαιστίνη στην τύχη τους και, σήμερα, το ίδιο κινδυνεύει να συμβεί με την Ελλάδα και την Κύπρο. Θα
μπορούσε άραγε μια  ταύτιση της Ελλάδας με τη Δύση και τις ΗΠΑ να της επιτρέψει να αποφύγει τον κίνδυνο;

Ο συγγραφέας φαίνεται να το πιστεύει προς στιγμήν, αλλά ταυτόχρονα είναι μάλλον απαισιόδοξος για την έκβαση της σύγκρουσης. Όπως το 1453, η Δύση δεν έσπευσε να σώσει το Βυζάντιο, έτσι και σήμερα, το πιθανότερο είναι πως θα αδιαφορήσει μάλλον για την τύχη της Ελλάδας, αν το αντίτιμο είναι ο εξευμενισμός της Τουρκίας και του ισλάμ. Εξ άλλου, τι άλλο ήταν το σχέδιο Ανάν; Δύο είναι οι  σημαντικές διαφορές που περιπλέκουν εν μέρει το ζήτημα: η ύπαρξη του Ισραήλ, που όχι απλώς αποτελεί οργανικό στοιχείο της Δύσης μέσα στην Ανατολή αλλά ένα κομμάτι της συνδεδεμένο με τους βασικούς μηχανισμούς αποφάσεων της Δύσης, και βέβαια, πάντα, η ύπαρξη του πετρελαίου.

Στην περίοδο πριν το 1453, και για την ακρίβεια στα χρόνια 1330-1453, στο ελληνικό Βυζάντιο, δηλαδή το δεσποτάτο του Μορέως, τη Μακεδονία την περικυκλωμένη Κωνσταντινούπολη και την Τραπεζούντα, διεξήχθη μια έντονη ιδεολογική διαμάχη για την κατεύθυνση που όφειλε να πάρει ο ελληνισμός ώστε να διασωθεί. Ο πολεμιστής, αυτοκράτορας και μοναχός, Ιωάννης Καντακουζηνός εκπροσωπεί μια μεταιχμιακή μορφή αυτής της σύγκρουσης. Για πάνω από τριάντα χρόνια, πολέμησε ενάντια στους Φράγκους, τους Βούλγαρους, τους Σέρβους και εν τέλει τους Τούρκους. Όταν, το 1354, αυτοί πέρασαν την Καλλίπολη και βρέθηκαν στην Ευρώπη, πείστηκε εν τέλει πως δεν υπάρχει σωτηρία για την κρατική υπόσταση του ελληνισμού και έγινε μοναχός, προσχωρώντας στον ησυχασμό. Ακολουθώντας τον Γρηγόριο Παλαμά και τον Ιωάννη Καβάσιλα, επέλεξε την κατάδυση στον σκληρό πυρήνα της ορθόδοξης ταυτότητας, έτσι ώστε ο ελληνισμός, ως ορθοδοξία, ν' αντέξει τις μαύρες μέρες της μακραίωνης Κατοχής που επρόκειτο να ακολουθήσει. Άλλοι, ανάμεσά τους οι περισσότεροι αυτοκράτορες της τελευταίας περιόδου, όπως ο Ιωάννης Παλαιολόγος, ακόμα και ο Κωνσταντίνος, προσέφυγαν στις δυτικές δυνάμεις και τον Πάπα, ασπαζόμενοι ακόμα και τον καθολικισμό, για να επιτύχουν την επέμβασή τους εναντίον των Τούρκων, και απατήθηκαν οικτρά, διότι οι Δυτικοί, τουλάχιστον εκείνη την περίοδο, μισούσαν και φοβόντουσαν περισσότερο τους Έλληνες παρά τους Τούρκους. Να τι γράφει ο πολύς Μοντεσκιέ, γύρω στα 1720:

Έτσι, τα σχέδια κατά του Τούρκου, όπως αυτά που μπήκαν σε εφαρμογή από τον Πάπα Λέοντα Χ΄, σύμφωνα με τα οποία ο Αυτοκράτορας θα εξεστράτευε μέσω της Βοσνίας στην Κωνσταντινούπολη, ο βασιλιάς της Γαλλίας, μέσω της Αλβανίας και της Ελλάδας, και άλλοι ηγεμόνες θα ξεκινούσαν από τα λιμάνια τους, αυτά τα σχέδια, το επαναλαμβάνω, δεν ήταν σοβαρά, ή έγιναν από ανθρώπους που δεν έβλεπαν το συμφέρον της Ευρώπης.

Τέλος, ένα τρίτο «κόμμα», το μικρότερο, εκείνο του Πλήθωνα-Γεμιστού, προσπάθησε να χαράξει έναν τρίτο αυτόνομο δρόμο. Εκείνον της πολιτειακής Αναγέννησης του ελληνισμού μέσω μιας ριζικής κοινωνικής και ιδεολογικής μεταρρύθμισης, έτσι ώστε οι Έλληνες να αποφύγουν και τη δυτική τιάρα και το τουρκικό σαρίκι. Γι’ αυτό πρότεινε την επιστροφή της γης στους καλλιεργητές της, τη δημιουργία ενός νέου στρατεύματος και εν τέλει την εγκατάλειψη της φθαρμένης εκκλησίας και την επιστροφή στην αρχαία θρησκεία. Ενώ η πρόταση του, για στήριξη του ελληνισμού στις δικές του δυνάμεις, ήταν θεωρητικά ορθή, δεν διέθετε τις κοινωνικές βάσεις για να γίνει πράξη. Οι δεσπότες του Μορέως και οι αυτοκράτορες, στους οποίους υπέβαλε τα σχέδιά του, τον αγνόησαν, ενώ η εγκατάλειψη της ορθοδοξίας τον αποξένωσε από τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού. Έτσι, ο δρόμος των  ησυχαστών, της πνευματικής επιβίωσης, απεδείχθη εν τέλει ο  προσφορότερος.

Υπάρχει διέξοδος;

Σήμερα, οι αναλογίες είναι οφθαλμοφανείς, μια και πάλι βρισκόμαστε σε μια φάση επανεπιβεβαίωσης του ισλάμ, μετά την πρόκληση της Δύσης εναντίον του, που κρατάει ήδη σχεδόν εκατό χρόνια, όπως είχε συμβεί τότε με τους Σταυροφόρους. Αλλά και οι διαφορές στο εσωτερικό ιδεολογικό τοπίο είναι σημαντικές. Οι οπαδοί της με κάθε τρόπο υποταγής στη Δύση μάς οδήγησαν και στη χρεοκοπία και ταυτόχρονα στην υποταγή στην Τουρκία. Πρόκειται για το ίδιο «κόμμα» – σε αντίθεση με τον βαθύ διχασμό της βυζαντινής περιόδου – το οποίο, έτσι, απονομιμοποιεί ταυτόχρονα και τις δύο αυτές επιλογές στα μάτια του ελληνικού λαού, που απεχθάνεται εξ ίσου τη Μέρκελ και τον Ερντογάν. Η άκριτη υπαγωγή στη Δύση σήμανε εν τέλει και την υποταγή στην Τουρκία, μια και η Τουρκία ήταν, ή και είναι ακόμα, το αγαπημένο παιδί της Δύσης, όπως ακριβώς συνέβαινε για τα διακόσια χρόνια του «Ανατολικού Ζητήματος».

Είναι χαρακτηριστικό πως όσοι επιθυμούν να επαναλάβουν δήθεν την επιλογή του «ησυχασμού», μέσα από τη διαστροφή της νεο-ορθοδοξίας και μέσα από μια δήθεν ορθόδοξη οικουμενικότητα, δεν προτείνουν τίποτε περισσότερο από την επιλογή της υποταγής μας στον νεο-οθωμανισμό, με το έωλο, σήμερα, επιχείρημα πως, μια και χάνουμε τον ελληνισμό, ας επιβιώσει η ορθοδοξία ξεχνούν, όμως, πως, σε μια εποχή εκκοσμίκευσης και παγκοσμιοποίησης, η ορθοδοξία, χωρίς στήριγμα σε κάποια κρατική υπόσταση, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την πολιτική ανεξαρτησία, όπως έκανε μετά το 1453. Γι' αυτό, αναπόφευκτα, μια νεο-ορθοδοξία που μισεί το ελληνικό κράτος όχι μόνο θα καταλήξει υποχρεωτικά στην αγκαλιά του νεο-οθωμανισμού αλλά και θα συμβάλει στην υποχώρηση και της ορθόδοξης ταυτότητας. Η ορθοδοξία, ως πνευματικότητα και παράδοση, μπορεί να συνεχίσει να υπάρχει, στον τόπο μας, μόνο συνδεδεμένη σφικτά με τα απειλούμενα ελληνικά κράτη, την Ελλάδα και την Κύπρο.

Κατά συνέπεια, δεν μας μένει παρά η επιλογή του Πλήθωνα, η οποία δεν είναι τόσο ανέφικτη και εξωπραγματική όπως στο δύον Βυζάντιο. Έχουμε ακόμα τη δυνατότητα να αποπειραθούμε μια καθολική μεταρρύθμιση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής μας ζωής. Ίσως όχι για πολύ ακόμα, πάντως αξίζει να προσπαθήσουμε. Και η ιδεολογική μας αναφορά δεν χρειάζεται να ταξιδέψει σε ανέφικτες κατευθύνσεις, όπως είχε κάνει ο Πλήθωνας. Όπως λέει και ο ποιητής, στο πνευματικό μας οπλοστάσιο, διαθέτουμε και τις αρχαιότητες και την ορθοδοξία και τις κοινότητες των Ελλήνων. Αρκεί να καταπολεμήσουμε τον κυρίαρχο εθνομηδενισμό.

Βεβαίως, μπορούμε και πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις διεθνείς αντιθέσεις και συγκυρίες, δηλαδή τη διάρρηξη της συμμαχίας Ισραήλ-Τουρκίας, ή την ανάδειξη του κουρδικού ως του μεγάλου εσωτερικού ζητήματος της Τουρκίας, ή, τέλος, την αρχόμενη μετατόπιση της Τουρκίας στον άξονα του ισλάμ, που δημιουργεί περιπλοκές στη σχέση της με τη Δύση. Όμως όλα αυτά δεν πρόκειται να μας σώσουν, ούτε είναι σωστό μια χώρα των συνόρων να ταχθεί αυτοκτονικά με το ένα από τα δύο στρατόπεδα, όσο δεν απειλούνται τα ζωτικά της συμφέροντα. Η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει να  αποτελεί μια γέφυρα πολιτισμών, και να επιχειρεί μία ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης Δύσης-Ισλάμ, με μία προϋπόθεση όμως, ότι το ισλάμ δεν θα ενισχύεται στο ίδιο το εσωτερικό μας. Μόνο έτσι θα μπορούμε να παίζουμε έναν ρόλο γέφυρας, διαφορετικά μεταβαλλόμαστε σε μέρος του παιγνιδιού. Μια επίλυση αυτής της σύγκρουσης και, επομένως, η υποχρέωση του Ισραήλ σε μια συνδιαλλαγή με τους Παλαιστινίους και τους Άραβες, είναι προς το συμφέρον μας διότι παύει να τροφοδοτεί τον πόλεμο των πολιτισμών και δεν επιτρέπει στην Τουρκία, που υπήρξε ο ολετήρας των Αράβων, να εμφανίζεται ως ο προστάτης τους και, επομένως, θα οδηγήσει και σε αποτυχία την προσπάθειά της να εμφανιστεί ως το «ξίφος του Ισλάμ».

Όλα αυτά όμως έχουν μία προϋπόθεση, ότι ενισχύεται το εσωτερικό μέτωπο, ότι, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, κοιτάζουμε μέσα στη χώρα μας και μέσα μας – στην ιστορία μας και την πνευματική μας παράδοση – για λύσεις. Όλα αυτά έχουν ως προϋπόθεση μιαν αυτόκεντρη πορεία, ότι η Ελλάδα και η Κύπρος μεταβάλλονται σε ακρόπολη του ελληνισμού, ότι παύουμε πλέον να αρδεύουμε ξένους τόπους, ξένες ιδέες, ξένες βιομηχανίες, ξένες ιδεολογίες. Ενσωματώνουμε δημιουργικά το ξένο και το κάνουμε δικό μας.

 ΠΗΓΗ: 06.06.2011, http://www.mikis-theodorakis-kinisi-anexartiton-politon.gr/el/articles/?nid=926

 Σημείωση: Οι υπογραμμίσεις έγιναν από τον admin.

Η ΝΕΑ ΑΛΩΣΗ

Του Απόστολου Παπαδημητρίου

Η άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε η κατάληξη μιας πορείας υπό συνθήκες παρακμής του ελληνισμού. Ανάξιοι και διεφθαρμένοι, πλην εξαιρέσεων, αυτοκράτορες, αυλικοί, ανώτεροι κληρικοί, άνθρωποι των γραμμάτων και άπληστοι για πλούτο οικονομικά ισχυροί συνέθεταν την εικόνα της ηγέτιδας ομάδας. Τα έσοδα εκ των φόρων σπαταλούνταν γι’ αυτό και επιβάλλονταν νέοι. Η συσσσώρευση πλούτου, παρά τις εξωτερικά δυσμενείς συγκυρίες, ήταν κύριο μέλημα και όχι η διάθεση αυτού για την άμυνα της χώρας.

Την έλλειψη υπερασπιστών της ελευθερίας αναπλήρωνε μισθοφορικός στρατός, ο οποίος εύκολα μετακινείτο στο στρατόπεδο του εχθρού σε περίπτωση αδυναμίας πληρωμής. Ο έλεγχος του εμπορίου, με αντιστάθμισμα την παροχή εκδουλεύσεων, είχε περιέλθει στις ανταγωνιστικές δυνάμεις της Βενετίας και της Γένουας με συνέπεια την δραματική συρρίκνωση των δημοσίων πόρων. Και τα στίφη των επιδρομέων διαδέχονταν το ένα το άλλο. Όπως σε κάθε περίοδο παρακμής πριν από την τελική κατάρρευση τις ελπίδες είχαν πάψει να εναποθέτουν στον Θεό. Tις είχαν στηρίξει στη Δύση, που ζητούσε ως αντάλλαγμα τη θρησκευτική υποταγή, τήν ψευτοένωση των Εκκλησιών.

Ο λαός έχοντας ως οδηγούς φωτισμένους κληρικούς αντιστεκόταν στο ξεπούλημα της πίστης του. Είναι άκρως εντυπωσιακό ότι δέχθηκε με ενθουσιασμό κατά την επάνοδό του στην Κωνσταντινούπολη τον Μάρκο, τον μητροπολίτη της υπό δουλεία πλέον Εφέσσου, που δεν είχε υποκύψει στις πιέσεις των παπικών, ενώ αποδοκίμασε τους υπογράψαντες την ψευτοένωση. Είναι επίσης εντυπωσιακό το ότι ο τελευταίος μέγας δούξ, τρόπον τινά πρωθυπουργός, Λουκάς Νοταράς έμεινε γνωστός για τη φράση του: “Προτιμότερο είναι να δω να βασιλεύει στην πόλη το τουρκικό τουρμπάνι παρά η καθολική τιάρα”. Η στάση των ανθενωτικών δέχθηκε αυστηρή την κριτική πολλών ιστορικών, ξένων και Ελλήνων. Χαρακτηρίζονται αυτοί  συλλήβδην ως όχλος φανατικών και εμπαθών, οι οποίοι συνετέλεσαν στο να χαθεί τελικά η αυτοκρατορία. Η αυτοκρατορία, που πρέπει να επισημάνουμε ότι δεν χαίρει εκτιμήσεως από πλείστους όσους δικούς μας ιστορικούς που προβαίνουν σε ιστορικές αναλύσεις με βάση δυτικές ιδεολογίες. Εκείνο που αποκρύπτεται με επιμέλεια τόσο από τους συμπαθούντες όσο και από τους αντιπαθούντες τους ανθενωτικούς είναι η στάση που κράτησε κάποιος άλλος από εκείνους που μετείχαν στις συνόδους Φερράρας και Φλωρεντίας, ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος (μη χριστιανός) Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων), σύμβουλος του αυτοκράτορα. Υπήρξε μεταξύ των ελαχίστων που αρνήθηκαν να υπογράψουν το κείμενο της ψευτοένωσης όχι βέβαια για λόγους θρησκευτικούς, αφού τα δόγματα της πίστεως τον άφηναν αδιάφορο, αλλά για λόγους αξιοπρέπειας! Τελικά “η πόλις εάλω”, παρά τη βοήθεια που έλαβε (μικρή ασφαλώς) μετά τη δραματικό συλλείτουργο στον ναό της του Θεού Σοφίας τον Δεκέμβριο του 1452.

Εκείνο που δεν κατάφεραν οι ενωτικοί να επιτύχουν τότε το πέτυχαν μετά την ανασύσταση του ελληνικού κράτους με την παρέμβαση, διπλωματική και πολεμική (Ναυαρίνο), των μεγάλων Δυνάμεων. Ο λαός, όσος δεν λύγισε κατά τη μακραίωνη σκλαβιά, παρέμενε σταθερά προσηλωμένος στην παράδοση της ρωμηοσύνης. Πολιτειακοί και πολιτικοί παράγοντες, διανόηση δυτικοσπουδαγμένη και μέρος του ανωτέρου κλήρου επέτυχαν μετά από αιώνα και πλέον να ξερριζώσουν από την καρδιά του λαού την παράδοση τη θεμελιωμένη στην ορθόδοξη πίστη και να τον κατευθύνουν προς τον δυτικό τρόπο ζωής. Καμμιά φωνή διαμαρτυρίας δεν ακούστηκε όταν ρίχτηκε το σύνθημα “ανήκομεν εις την Δύσιν”, σύνθημα που έκανε να τρίζουν τα κόκκαλα εκείνων που είχαν δεχθεί στο διάβα της ιστορίας το δολοφονικό μαχαίρι της. Ο λαός παραδόθηκε με μικρή σχετικά αντίσταση στο εκμαυλιστικό τραγούδι των σειρήνων, που, άλλωστε δεν ζητούσαν, όπως τότε, να νοθεύσει την πίστη του, αφού στη Δύση η θρησκευτική πίστη έχει πάψει από καιρό να διαδραματίζει ρόλο σημαντικό στη δημόσια ζωή των χωρών και έχει καταπέσει σε προσωπική υπόθεση μικρής μειοψηφίας.

Ο λαός δεν ρωτήθηκε πριν υπογράψουν οι εκπρόσωποί του τις συμβάσεις ένταξής του στη Δύση (ΕΟΚ –ΕΕ). Δεν ενημερώθηκε για τις συνέπειες της. Απεναντίας αισθάνθηκε επί τέλους τη ζωή του να αλλάζει με την αύξηση της αγοραστικής του δύναμης και ο καταναλωτισμός έγινε η νέα του θρησκεία! Κύλισαν 30 έτη “ονειρεμένα” και ξαφνικά ξύπνησε σε πραγματικότητα αδυσώπητη! Εκείνοι που μας εκμαύλισαν δια των “ενωτικών” εντολοδόχων – εκπροσώπων μας άρχισαν να ζητούν πίσω τα δανεικά. Μάλιστα έχουν θαυμαστούς τρόπους να τα υπολογίζουν με τόκους και πανωτόκια και να τα πολλαπλασιάζουν. Και αυτοί που μας οδήγησαν στη συμφορά με το “ενωτικό” παραλήρημα προβάλλουν τώρα ως οι αγωνιστές για να εξέλθει η χώρα μας από την κρίση. Μια κρίση που βαθαίνει μέρα με την ημέρα, που οδηγεί στην εκποίηση της περιουσίας του δημοσίου, στον αφανισμό της μικρής επιχείρησης, στη διόγκωση της ανεργίας και στο νέο κύμα μετανάστευσης πλήθους επιστημόνων, ενώ η χώρα πλημμυρίζει από μετανάστες απόκληρους από τις χώρες που γεύτηκαν πριν από μας τις αγαθές προσφορές του πολιτισμένου δυτικού ανθρώπου! Μια κρίση που δεν αντιλαμβανόμαστε ότι είναι πρωτίστως ηθική.

Και ενώ η χώρα μας δοκιμάζεται, όπως και τότε που η παρακμή του λαού οδήγησε στην άλωση τη βασιλεύουσα των πόλεων, όλοι αναζητούμε εναγωνίως τον ηγέτη που θα ορθώσει το ανάστημά του απέναντι στους οικονομικά ισχυρούς που καταδυναστεύουν τους λαούς και θα χαρακτηρίσει το χρέος επαχθές! Είναι όμως πρόθυμος ο λαός να ακολουθήσει για λόγους αξιοπρέπειας έναν τέτοιο ηγέτη; Ή θα παραμένει απαθής βλέποντας να εκποιούνται εργοστάσια της ΔΕΗ, αεροδρόμια και λιμάνια, έδαφος και υπέδαφος, νησιά και, τέλος, η Ακρόπολη; (Ακόμη και αν αυτό το τελευταίο αποτελεί ακραία υπερβολή, η συζήτησή του είναι ένδειξη του πόσο στερούμαστε αξιοπρέπειας). Σε τελευταία ανάλυση μας αξίζει ένας τέτοιος ηγέτης; Είναι καιρός να συνειδητοποιούμε ότι η επίθεση άρχισε αυτή τη φορά από την πρωτεύουσα της παρακμής μας, ενω στην εξουσία βρίσκονται οι “ενωτικοί”; Η “βασιλεύουσα”, με αρχαίο χιτώνα κακοΰφαντο στη Δύση και όχι βυζαντινή χλαμύδα, βρίσκεται υπό μερική κατοχή των αποκλήρων, που δεν έσπευσαν εδώ υποκινούμενοι από τις υποσχέσεις ενός νέου πορθητή για δηώσεις και λάφυρα, αλλά από την ανάγκη να εξασφαλίσουν τον επιούσιον άρτο;

Τί είναι πιθανότερο; Να επιβιώσουμε στην ιστορία ταυτιζόμενοι απόλυτα με τη Δύση ή διαχωρίζοντες πλήρως τη θέση μας από τους ολετήρες του πλανήτη; Ενωτικοί ή ανθενωτικοί; Το κύριο δίλημμα του Νεοέλληνα στην περίοδο που επιχειρείται η επανεγγραφή της ιστορίας του μακροβιότατου έθνους μας.

                                                                        “ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ”, 6-6-2011               

Λιβύη: το στρατιωτικό αδιέξοδο,

τα σχέδια διαίρεσης, η μάχη της Μιζράτα και οι πρωταγωνιστές

Συνέντευξη του Darius Nazemroaya* [στον Xu Jingjing -μετάφραση Inprecor]

Ο Nazemroaya, στη συνέντευξή του, υποστηρίζει ότι το αδιέξοδο στον πόλεμο στη Λιβύη εντάσσεται στην στρατηγική του Πενταγώνου και του ΝΑΤΟ που στοχεύει στη διαίρεση της χώρας. Η συνέντευξη αναφέρεται επίσης στους ρόλους της Τουρκίας και της Γερμανίας καθώς επίσης και της ΕΕ, η οποία, κατά τον Nazemroaya, σχεδιάζει να στείλει ειρηνευτικές δυνάμεις στη βορειοαφρικανική χώρα. Επίσης, υπογραμμίζεται  η οικονομική σημασία της πόλης Μιζράτα, η οποία εξηγεί και τους λόγους που την κατέστησαν επίκεντρο των σκληρότερων μαχών.

Ακολουθεί  μετάφραση της συνέντευξης, που έχει ημερομηνία 26 Απριλίου 2011.

XU JINGJING: Φαίνεται ότι ο δυτικός συνασπισμός έχει επιβραδύνει τις κινήσεις του τις τελευταίες τρεις εβδομάδες. Κατά τη γνώμη σας, ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε αυτό το διαφαινόμενο αδιέξοδο;

NAZEMROAYA: Το αδιέξοδο στη Λιβύη είναι υπολογισμένο. Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ θέλουν να διατηρήσουν ένα στρατηγικό αδιέξοδο μεταξύ της λιβυκής κυβέρνησης στην Τρίπολη και του μεταβατικού Συμβουλίου στη Βεγγάζη Χρησιμοποιούν αυτό το στρατηγικό αδιέξοδο για να χειριστούν και την Τρίπολη και τη Βεγγάζη. Όσο πιο απελπισμένοι και κουρασμένοι είναι  στην Τρίπολη και την Βεγγάζη τόσο, περισσότερο θα στραφούν στις ΗΠΑ και τους συνεργάτες του ΝΑΤΟ  για να τελειώσουν τη σύγκρουση. Το μεταβατικό Συμβούλιο θα κάνει επίσης περισσότερες διαπραγματεύσεις με  τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Το λιβυκό καθεστώς στην Τρίπολη θα παρακαλέσει τις ΗΠΑ και την ΕΕ για να τελειώσουν τον πόλεμο και θα κάνει επίσης παραχωρήσεις. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ θέλουν και τις δύο πλευρές, και τη Βεγγάζη και την Τρίπολη, να αποκτήσουν σχέση εξάρτησης με την Ουάσινγκτον και τις Βρυξέλλες, έτσι ώστε τελικά αυτές να κρίνουν το τι μέλλει γενέσθαι στη Λιβύη. Το τελικό αποτέλεσμα θα είναι ότι η Λιβύη θα μετασχηματιστεί σε αυτό που οι ΗΠΑ και η δυτική Ευρώπη ήθελαν να γίνει  από το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου το 1945. Ο στόχος των ΗΠΑ και της ΕΕ είναι να μετατρέψουν τη Λιβύη σε μια διαιρεμένη χώρα. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ είναι ειδικοί στο να το κάνουν. Είναι ειδικοί στο να στρέφουν ανθρώπους  τον έναν ενάντια στον  άλλο και να κομματιάζουν χώρες.

Διαίρεσαν τους Άραβες που θα έπρεπε να είναι μια χώρα ή το πολύ  πέντε αραβικές χώρες. Βοήθησαν να διαιρεθούν οι πληθυσμοί της Ινδίας. Διαίρεσαν τους νότιους Σλάβους στα Βαλκάνια. Διαίρεσαν τους ανθρώπους της Νοτιοανατολικής Ασίας. Έχουν δουλέψει για να διαιρέσουν το νησί της Ταϊβάν από την ηπειρωτική χώρα, την Κίνα. Εργάσθηκαν για να κάνουν την  Ουκρανία  να πολεμήσει με τη Ρωσία. Με το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία διαίρεσαν πολιτικά τους Παλαιστίνιους και τους Λιβανέζους. Τώρα οι ΗΠΑ και η ΕΕ είναι προσηλωμένες στο να διαιρέσουν περαιτέρω  τους Άραβες καθώς επίσης και να  δημιουργήσουν διαιρέσεις   στην Αφρική και τις νότιες αμερικανικές χώρες. Και συνεχίζουν να δουλεύουν για να διαιρέσουν τους μουσουλμάνους με τον προσδιορισμό τους ως Σιίτες ή Σουνίτες. Δουλεύουν επίσης πολύ σκληρά για να διαιρέσουν τη Ρωσία, το Ιράν, και την Κίνα.

Από το 1951 υπάρχουν σχέδια διαίρεσης της Λιβύης

Πριν το 1951, οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ιταλία, και η Μεγάλη Βρετανία είχαν συμφωνήσει  μεταξύ τους για να διαιρέσουν τη Λιβύη σε σφαίρες επιρροής και ακόμη προσπάθησαν να αποτρέψουν τη Λιβύη  να γίνει ενωμένη και ανεξάρτητη χώρα. Αυτές οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις  αρχικά ήθελαν  τη Λιβύη  να είναι τρία χωριστά εδάφη. Οι Λίβυοι αντιστάθηκαν σθεναρά σε αυτό. Η Ουάσιγκτον, το Λονδίνο, και το Παρίσι πραγματοποίησαν ακόμη και συζητήσεις με τη Σοβιετική Ένωση για την δημιουργία τριών προτεκτοράτων στη Λιβύη, από τα Ηνωμένα Έθνη. Ένα από αυτά θα ήταν η Κυρηναϊκή, υπό βρετανικό έλεγχο, ένα δεύτερο η περιοχή Φαζάν, υπό γαλλικό έλεγχο, και ένα τρίτο η Τριπολίτιδα υπό ιταλικό έλεγχο. Και πάνω από όλους, ως γενικός κηδεμόνας, οι ΗΠΑ. Οι Σοβιετικοί, όμως, είχαν διαφορετική άποψη: ήθελαν υπό το δικό τους έλεγχο την Τριπολίτιδα ή στη χειρότερη περίπτωση να την μοιραστούν με την Ιταλία. Τελικά δεν μπόρεσε να υπογραφτεί καμία συμφωνία, και έτσι προέκυψε η Λιβύη  ως ανεξάρτητη χώρα μετά από συζήτηση στα Ηνωμένα Έθνη.

Όταν οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, και η Ιταλία συμφώνησαν να δώσουν την ανεξαρτησία της Λιβύης συμφώνησαν να το κάνουν με τον όρο ότι η Λιβύη θα γινόταν ένα ομοσπονδιακό κράτος κάτω από το βασιλιά Ιντρίς. Ο Ιντρις έγινε ο αρχηγός του  κράτους της Λιβύης από τους Βρετανούς και τις αποικιοκρατικές δυνάμεις. Στο πλαίσιο του ομοσπονδιακού συστήματος άλλοι μικρότεροι εμίρηδες θα διοικούσαν την Κυρηναϊκή και τη Φαζάν και θα λειτουργούσαν ως διορισμένοι εκπρόσωποι των εδαφών αυτών. Στην Τριπολίτιδα, που ήταν η περιοχή όπου συγκεντρώθηκε το μεγαλύτερος μέρος του λιβυκού πληθυσμού, οι Λίβυοι αντιπρόσωποι θα εκλέγονταν από τους πολίτες. Αλλά στο πλαίσιο ενός ομοσπονδιακού συστήματος που απέδιδε την ίδια σημασία και στις τρεις περιοχές (Τριπολίτιδα, Κυρηναϊκή και Φαζάν), οι εκλεγμένοι από τον λαό αντιπρόσωποι θα ήταν, μετά βεβαιότητας, μειονότητα μεταξύ των εμίρηδων και των σεΐχηδων. Στο ομοσπονδιακό σύστημα, που ήθελε η Ουάσιγκτον, οι διορισμένοι εμίρηδες που εκπροσωπούσαν τους μικρότερους πληθυσμούς της Κυρηναϊκής και της Φαζάν θα ήταν η πλειοψηφία στη λιβυκή εθνοσυνέλευση. Αυτό που οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους προσπαθούσαν να κάνουν ήταν να εξαφανιστεί οποιαδήποτε μορφή αυτοδιάθεσης από τους Λίβυους. Η Ουάσιγκτον και οι συνεργάτες της προσπαθούσαν να μετατρέψουν τη Λιβύη σε εμιράτο όπως το Μπαχρέιν, το Κατάρ, το Κουβέιτ, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ( Η.Α.Ε). Σήμερα οι ΗΠΑ και η ΕΕ μεθοδεύουν είτε την επιβολή ενός νέου ομοσπονδιακού συστήματος στη Λιβύη είτε τη διαίρεση της χώρας σε τουλάχιστον δύο διοικήσεις: μία στην Τρίπολη και μία στη Βεγγάζη. Αυτές οι χώρες είναι επίσης οι δυνάμεις που ωθούν στην κατεύθυνση μιας φυλετικής σύγκρουσης στη  Λιβύη, η οποία θα μετέτρεπε τη χώρα σε μια δεύτερη Γιουγκοσλαβία. Η φυλετική πάλη στη Λιβύη θα επηρέαζε πολύ μεγάλο τμήμα της Αφρικής, από τη Δυτική Αφρική έως την Ανατολική Αφρική και πιθανώς θα άλλαζε και τα εκεί σύνορα.

«Η ΕΕ θέλει να στείλει ειρηνευτική δύναμη»

XU JINGJING: Πίσω από το αδιέξοδο, δηλαδή, εξελίσσεται μια πολιτική διαπραγμάτευση; Κατά τη γνώμη σας, πώς οι εμπλεκόμενες χώρες θα διανείμουν τις υποχρεώσεις τους στον πόλεμο και τα συμφέροντα τους μετά από τον πόλεμο;

NAZEMROAYA: Οι Βρετανοί έχουν, ήδη, εκπονήσει ένα σχέδιο, με βάση το οποίο, οι αραβικές χώρες που συμμετέχουν σε αυτόν τον συνασπισμό  ενάντια στη Λιβύη θα στείλουν τα στρατεύματά τους στη Λιβύη ή θα χρηματοδοτήσουν έναν ογκώδη στρατό ξένων μισθοφόρων. Μια μερικώς ιδιωτικοποιημένη χερσαία εισβολή στη Λιβύη θα πραγματοποιηθεί. Εν προκειμένω, οι Βρετανοί θέλουν τις αραβικές χώρες όπως το Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να χρηματοδοτήσουν τους βρετανούς και τους αμερικανούς μισθοφόρους στη Λιβύη. Το Λονδίνο, όπως όλα δείχνουν, φαίνεται έτοιμο να κάνει αυτό που έκανε και στο Ομάν πριν από πολλά χρόνια: να επιτρέψει στα μέλη του βρετανικού στρατού να αφήσουν  προσωρινά τις θέσεις τους και να εργαστούν ή να πολεμήσουν στη Λιβύη ως μισθοφόροι. Γι΄ αυτό οι ΗΠΑ αντιτάχθηκαν στην προοπτική να συμπεριληφθεί στην πρώτη απόφαση του ΟΗΕ για την Λιβύη, την 1970, πρόβλεψη περί άσκησης νομικής δίωξης κατά των ξένων μισθοφόρων που δρουν στη χώρα, εφόσον οι χώρες καταγωγής τους δεν έχουν αποδεχτεί τη δικαιοδοσία του διεθνούς ποινικού δικαστηρίου. Ενώ οι ΗΠΑ έχουν αναλάβει να καθοδηγήσουν την επίθεση στη Λιβύη, θα είναι οι δυτικο-Ευρωπαίοι που θα διαχειριστούν την κατοχή.

Η ΕΕ θέλει να καταλάβει τώρα τη Λιβύη. Θα το κάνει αυτό υπό την αιγίδα και την εξουσιοδότηση μιας δύναμης διατήρησης της ειρήνης. Αυτό θα συμβάλλει περαιτέρω στη διαίρεση της Λιβύης. Υπό την εποπτεία αυτής της ευρωπαϊκής δύναμης «διατήρησης της ειρήνης»,  οι δύο κυβερνήσεις, στην  Βεγγάζη και την Τρίπολη θα απομακρύνονται όλο και περισσότερο. Πιθανότατα η Λιβύη θα καταλήξει να κυβερνάται είτε από δύο κυβερνήσεις είτε υπό ένα ομοσπονδιακό σύστημα. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ έχουν, ήδη,  βοηθήσει να δημιουργηθεί μια νέα κεντρική τράπεζα και μια νέα εθνική επιχείρηση πετρελαίου στην  Βεγγάζη. Δεν αποκλείεται καθόλου οι ΗΠΑ να επιδιώξουν να εγκατασταθούν στρατιωτικά στη Λιβύη και ίσως, στο μέλλον,  να προσπαθήσουν ακόμη και να εγκαταστήσουν τη διοίκηση των στρατιωτικών τους δυνάμεων για την Αφρική, την AFRICOM  στη Λιβύη. Η Γουόλ Στριτ και οι μεγάλες δυτικοευρωπαϊκές τράπεζες θα διευθύνουν επίσης τους πόρους χρηματοδότησης της Λιβύης. Ο τομέας της ενέργειας θα μοιραστεί ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ, που θα φροντίσουν, όμως,  να διασφαλίσουν μια ανταμοιβή στο εμίρη του Κατάρ για τη στάση του. Ο εμίρης του Κατάρ είναι ήδη αρμόδιος για τις συμφωνίες με τη νέα εθνική επιχείρηση πετρελαίου στην Βεγγάζη και το Al Jazeera έχει βοηθήσει να δημιουργηθούν τα πρώτα στοιχειώδη μέσα ενημέρωση του μεταβατικού Συμβουλίου.

«Το ΝΑΤΟ είναι ο αμερικανοβρετανικός και γαλλογερμανικός άξονας»

XU JINGJING: Βλέπετε να υπάρχει κάποια διαφωνία μεταξύ των χωρών του συνασπισμού που έχει εξαπολύσει επίθεση κατά του Καντάφι; Έχουν, οι χώρες του συνασπισμού, διαφορετικούς στόχους και συμφέροντα;

NAZEMROAYA: Δεν βλέπω στοιχεία τα οποία να μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κανείς για εκτιμήσει ότι υπάρχει σημαντική διαφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Οποιαδήποτε διαφωνία  υποβόσκει ή θα προκύψει,  θα μπορούσε να εμφανιστεί μόνο μεταξύ της αμερικανοβρετανικής και της γαλλογερμανικής πλευράς. Αυτοί είναι οι δίδυμοι στυλοβάτες του ΝΑΤΟ. Οποιοσδήποτε άλλος στο ΝΑΤΟ ακολουθεί βασικά μια από αυτές τις πλευρές.

Έχει ειπωθεί ότι η Γερμανία και η Τουρκία έχουν αντίθετες απόψεις από τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία, και τη Γαλλία. Και η Ρώμη είναι κάπου στη μέση. Αλλά οι πράξεις των εκπροσώπων των κυβερνήσεων που δήθεν διαφωνούν είναι πολύ πιο σαφείς και ηχηρές από τα όσα υποτίθεται ότι διατείνονται. Η γερμανική κυβέρνηση υποστήριξε τον πόλεμο από την αρχή. Επειδή οι Γερμανοί δεν θα το επέτρεπαν, το Βερολίνο δεν θα μπορούσε να συμμετέχει στην επίθεση ενάντια στη Λιβύη άμεσα. Αυτό που έκανε η γερμανική κυβέρνηση ήταν να στείλει  περισσότερες στρατιωτικές ενισχύσεις στο Αφγανιστάν έτσι ώστε περισσότερες ενισχύσεις του ΝΑΤΟ να μπορούν να πάνε στη Λιβύη. Και η Τουρκία και η Γερμανία θα μπορούσαν να έχουν σταματήσει την ανάμειξη του ΝΑΤΟ εάν ήταν πραγματικά ενάντια στον πόλεμο. Στην Τουρκία έχει την έδρα του, επίσης, ένα από τα επιχειρησιακά στρατηγεία για τον πόλεμο  Η Τουρκία είναι επίσης η διοικητική αρχή στον αερολιμένα της  Βεγγάζης και  βοηθά στις ναυτικές διαδικασίες ενάντια στη Λιβύη. Ναι, υπάρχουν διαφορετικά συμφέροντα μεταξύ της αμερικανο-βρετανικής και γαλλογερμανικής πλευράς, ιδιαίτερα όσον αφορά τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών στη Λιβύη και τη βόρεια Αφρική. Αντίθετα από τις ΗΠΑ, οι χώρες της ΕΕ εξαρτώνται από τη λιβυκή ενέργεια, ειδικά η Ιταλία. Έχουν στρατηγικό συμφέρον από την απόκτηση του ελέγχου επί των αποθεμάτων πετρελαίου και αερίου στη βόρεια Αφρική. Εάν οι ΗΠΑ και το Λονδίνο διασφαλίσουν σε σημαντικό βαθμό τον έλεγχο αυτών των ενεργειακών πηγών, θα ελέγξουν την οικονομική ασφάλεια της ΕΕ. Αλλά πιστεύω ότι οι ΗΠΑ και η ΕΕ συνεργάζονται στη βόρεια Αφρική και συντονίζουν πραγματικά τις ενέργειες τους ενάντια στην Κίνα και τους συμμάχους της Κίνας στην Αφρική.

«Η Μιζράτα είναι η Σαγγάη της Λιβύης»

XU JINGJING: Η μάχη για την πόλη Μιζράτα τραβάει το μεγαλύτερος μέρος της προσοχής τώρα. Ποια είναι η γνώμη σας για τη σημασία της πόλης; Πώς το αποτέλεσμα της μάχης αυτής θα επηρεάσει τις κινήσεις των αντικαθεστωτικών της Λιβύης;

NAZEMROAYA: Η πόλη Μιζουράτα είναι η Σαγγάη της Λιβύης. Για το μεταβατικό Συμβούλιο θα είναι ένα σημαντικό οικονομικό βραβείο. Είναι μια σημαντική βάση βιομηχανίας και εμπορίου για τη Λιβύη και την Αφρική. Μερικές από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Αφρικής είναι εκεί, συμπεριλαμβανομένης της λιβυκής επιχείρησης σιδήρου και χάλυβα. Η Μιζράτα είναι επίσης σημαντικότατο λιμάνι. Πολλές λιβυκές εθνικές επιχειρήσεις και βιομηχανίες λειτουργούν και έχουν την έδρα επιχείρησής τους στην Μιζράτα και την γύρω περιοχή. Αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους η Γερμανία και η ΕΕ θέλουν να στείλουν τις στρατιωτικές δυνάμεις τους στην Μιζράτα με το πρόσχημα της διατήρησης της ειρήνης. Η ΕΕ θέλει να στείλει τους στρατιώτες εκεί για καθαρά οικονομικούς και στρατηγικούς λόγους και όχι ανθρωπιστικούς. Η δύναμη της ΕΕ αποτελείται από τις ίδιες χώρες που είναι στο ΝΑΤΟ. Χρησιμοποιούν απλά ένα άλλο όνομα. Η διαφορά μεταξύ της δύναμης της ΕΕ και του ΝΑΤΟ είναι μόνο τεχνική.

Αυτό που είναι επίσης γελοίο είναι ότι οι χώρες που θέλουν να στείλουν τους στρατιώτες τους ως ειρηνευτική δύναμη, είναι αυτές που εμπλέκονται ενεργά στις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Στην πραγματικότητα, επειδή το ΝΑΤΟ μπήκε στον πόλεμο μετά από μια συλλογική απόφαση, καθεμία χώρα που είναι μέλος του ΝΑΤΟ είναι σε πόλεμο. Αυτό περιλαμβάνει και τη Γερμανία. Αυτό θα μπορούσε  να αποκλείσει την είσοδο μιας  ειρηνευτικής δύναμης αποκλειστικά της ΕΕ στη Λιβύη. Χρειάζονται κάποιοι τρίτοι, ως ουδέτεροι, οι οποίοι δεν έχουν εμπλακεί στις στρατιωτικές επιχειρήσεις, ν’ αναλάβουν ειρηνευτικό ρόλο. Χώρες όπως η Κίνα, η Αλγερία, το Καζακστάν, η Ουκρανία, η Ρωσία, το Ιράν, η Λευκορωσία, η Βραζιλία, η Μαλαισία, και η Βενεζουέλα θα μπορούσαν  να στείλουν ειρηνευτικές δυνάμεις. Οι Ρώσοι και οι στρατιωτικοί συνεργάτες τους στη μετα-σοβιετική εποχή θα μπορούσαν όλοι να διαδραματίσουν έναν σημαντικό ρόλο ως ειρηνευτικής δύναμη. Ακόμη και η οργάνωση συνεργασίας της Σαγγάης (SCO) θα μπορούσε να διαδραματίσει έναν ρόλο. Είναι προς το στρατηγικό συμφέρον της Κίνας και των συμμάχων της  να σιγουρευτεί ότι η Λιβύη δεν θα γίνει αποικία ή ότι δεν θα γίνει θύμα όπως το κατειλημμένο από το ΝΑΤΟ Αφγανιστάν. Οι εξελίξεις στη Λιβύη είναι καθοριστικής σημασίας για τη δυτική στρατιωτική συμμαχία που αποβλέπει στην απομόνωση και αντιμετώπισης του Ιράν, της Ρωσίας και της Κίνας στην Ευρασία.

«Οι ΗΠΑ επικεφαλής δια του ΝΑΤΟ»

XU JINGJING: Σκέφτεστε ότι οι ΗΠΑ είναι ακόμα ο αποφασιστικός «παίχτης»; Γιατί;

NAZEMROAYA: Ναι, χωρίς  αμφιβολία. Για να απαντήσω στην ερώτηση ας καθορίσουμε αρχικά το συνασπισμό που συμμετέχει σε αυτόν τον επιθετικό πόλεμο ενάντια στη Λιβύη. Το Πεντάγωνο μετέφερε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις  στη  Βόρειο- Ατλαντική συμμαχία  μετά από μερικές ημέρες. Κατά συνέπεια, ο πόλεμος διευθύνεται επίσημα από το ΝΑΤΟ. Μερικές άλλες χώρες όπως το Κατάρ, η Ιορδανία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σουηδία συνεργάζονται, επίσης, υπό την καθοδήγηση του ΝΑΤΟ. Έτσι προτού εξετάσουμε  το ΝΑΤΟ, ας εξετάσουμε μια άλλη στρατιωτική συμμαχία ψυχρού πολέμου το αποκαλούμενο σύμφωνο της Βαρσοβίας.  Η Ουάσιγκτον και η δυτική Ευρώπη για να επικρίνουν την παλαιά Σοβιετική Ένωση συνήθιζαν να λένε ότι το σύμφωνο της Βαρσοβίας ήταν βασικά μια πλαστή οργάνωση, δηλαδή ότι στην πραγματικότητα ήταν ακριβώς ο σοβιετικός κόκκινος στρατός. Με άλλα λόγια η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Ανατολική Γερμανία, η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία, η Ουγγαρία, και η Αλβανία δεν είχαν καμία πραγματική δύναμη μέσα στο σύμφωνο της Βαρσοβίας και το σύμφωνο της Βαρσοβίας ήταν ακριβώς η Σοβιετική Ένωση που ενεργούσε υπό το προσωπείο της πολυπλευρικότητας στην Ανατολική Ευρώπη. Δεν θα αμφισβητήσω αυτό το σημείο.

Το ΝΑΤΟ είναι πολύ πιο περίπλοκο από το σύμφωνο της Βαρσοβίας και δεν διοικείται  από μια χώρα. Οι ΗΠΑ, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία, και η Γερμανία είναι οι στυλοβάτες του ΝΑΤΟ και είναι οι πραγματικοί ιθύνοντες στις Βρυξέλλες. Η Τουρκία λόγω της κληρονομιάς του Κεμάλ Ατατούρκ έχει  επίσης κάποια ανεξαρτησία στο ΝΑΤΟ. Όλοι οι υπόλοιποι είτε ακολουθούν τις ΗΠΑ και τη Μεγάλη Βρετανία ή ακολουθούν τη Γαλλία και τη Γερμανία. Υπό την έννοια αυτή, το ΝΑΤΟ είναι ακριβώς ένα πιο προηγμένο σύμφωνο της Βαρσοβίας. Οι ΗΠΑ πρέπει να κοιτάξουν στον καθρέφτη. Το επιχείρημα της Ουάσιγκτον για το σύμφωνο της Βαρσοβίας ισχύει επίσης για το ΝΑΤΟ. Σήμερα το ΝΑΤΟ δεν είναι πολύ διαφορετικό από το πώς οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν το σύμφωνο της Βαρσοβίας ως η Σοβιετική Ένωση κάτω από μια πολύπλευρη σημαία. Το ΝΑΤΟ το ίδιο και οι διοικητές του Πενταγώνου λένε ότι στρατιωτικά το ΝΑΤΟ διαμορφώνεται σχεδόν εντελώς από τις ΗΠΑ. Με άλλα λόγια το ΝΑΤΟ είναι στρατιωτικά οι ΗΠΑ που συμπληρώνεται από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Τουρκία, τον Καναδά, την Ιταλία, και μερικές άλλες ευρωπαϊκές χώρες σε βοηθητικό ρόλο. Οι ΗΠΑ διεξάγουν τους πολέμους και παίρνουν έπειτα αυτές τις χώρες για να πάνε και να καταλάβουν τη νικημένη χώρα και να ιδιωτικοποιήσουν την οικονομία της θέτοντας την υπό ξένο έλεγχο. Αν τα βάλουμε κάτω θα δούμε ότι, το ΝΑΤΟ είναι πραγματικά ο στρατός των ΗΠΑ με την πολιτική υποστήριξη και τη χρηματοδότηση αυτών των άλλων χωρών. Ο Γερουσιαστής Μακ Κέϊν και η αμερικανική Σύγκλητος, ακριβώς μερικές εβδομάδες πριν, απαιτούσαν να χρηματοδοτήσουν τα υπόλοιπα μέλη του ΝΑΤΟ τις ΗΠΑ για τον πόλεμο ενάντια στη Λιβύη. Τα περισσότερα από τα άλλα μέλη του ΝΑΤΟ είναι πραγματικά αμερικανικοί δορυφόροι.

Το ΝΑΤΟ χωρίς τις ΗΠΑ δεν θα ήταν σε θέση ποτέ ακόμη και να επιτεθεί στη Γιουγκοσλαβία ή να  εισβάλει στο Αφγανιστάν, πόσο μάλλον να ξεκινήσει οποιονδήποτε δυσβάστακτο πόλεμο ενάντια  στους Λίβυους. Απλά εξετάστε το ρόλο που οι ΗΠΑ διαδραμάτισαν στο βομβαρδισμό της Λιβύης. Έκαναν τους περισσότερους βομβαρδισμούς  και την βαριά εργασία. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι ΗΠΑ κρύβονται πίσω από μια εικόνα πολυπλευρικότητας με το ΝΑΤΟ. Δεν θέλουν  να εμφανιστούν σαν να είναι αυτοί οι υπεύθυνοι. Η Ουάσιγκτον φοβάται την κοινή γνώμη. Γι΄ αυτό ο Ομπάμα, ο Κλίντον, και ο Γκέϊτς προσποιήθηκαν δημόσια ότι η αμερικανική κυβέρνηση ήταν ενάντια στην ζώνη εναέριου αποκλεισμού μέχρι την τελευταία στιγμή όταν οι πραγματικοί αμερικανικοί στόχοι έγιναν διαφανείς. Την ίδια ώρα που η κυβέρνηση Ομπάμα έλεγε ότι ήταν ενάντια στην ζώνη εναέριου αποκλεισμού, οι ΗΠΑ είχαν κινητοποιηθεί για να επιτεθούν στη Λιβύη. Το Παρίσι και το Λονδίνο έπαιξαν απλώς το ρόλο του δήθεν καθοδηγητή για τα μάτια του κόσμου.

Θέλω να θίξω επίσης ένα τελευταίο και πολύ σημαντικό θέμα. Ο Πρόεδρος Ομπάμα, ο πρωθυπουργός Κάμερον, και ο Πρόεδρος  Σαρκοζί, όλοι κρύβονται πίσω από το ΝΑΤΟ, επειδή το ΝΑΤΟ είναι διεθνής οργανισμός που ξεφεύγει από οποιαδήποτε μορφή πολιτικής ευθύνης. Δεν υπάρχει καμία εκλογική περιφέρεια  όπου οι άνθρωποι μπορούν να ψηφίσουν ότι το ΝΑΤΟ μπορεί να καταστεί υπεύθυνο. Οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία μπορούν να βομβαρδίσουν τη Λιβύη με το ΝΑΤΟ για μήνες και να υποστηρίξουν ότι είναι στο χέρι του ΝΑΤΟ και ότι το ΝΑΤΟ είναι υπεύθυνο για τον πόλεμο. Κατά συνέπεια ο Ομπάμα, ο Κάμερον, και ο Σαρκοζί, όλοι προσπαθούν να αποφύγουν την πολιτική ευθύνη ως πολιτικοί στο κοινό αφήνοντας το ΝΑΤΟ να διεξαγάγει τον πόλεμο και κρύβονται πίσω από αυτό.

* O  Darius Nazemroaya είναι ερευνητής και συνεργάτης του Κέντρου για την Έρευνα για την Παγκοσμιοποίηση (CRG), το οποίο είναι μια ανεξάρτητη ομάδα έρευνας και ενημέρωσης συγγραφέων, διανοουμένων και ακτιβιστών που έχει σαν βάση το Μόντρεαλ του Καναδά και εργάζεται ενάντια στην Παγκοσμιοποίηση. Ο Darius Nazemroaya ειδικεύεται στη Μέση Ανατολή και την κεντρική Ασία και έδωσε μία συνέντευξη στον Xu Jingjing και το εβδομαδιαίο περιοδικό Life (ένα σημαντικό κινεζικό περιοδικό που έχει την έδρα του στο Πεκίνο) σχετικά με το αδιέξοδο που φαίνεται ότι έχει διαμορφωθεί στον πόλεμο στη Λιβύη.

ΠΗΓΗ: 18 Μαΐου 2011, http://www.inprecor.gr/index.php/archives/64927

Ελληνική Αρχαιότητα versus Byzantium:

 υπόμνηση στη γόνιμη συνάντηση δυο διαφορετικών κόσμων που καθόρισαν την αυτοσυνειδησία μας

(με την άποψη πως η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση  αποτελεί δικαίωμα όλων των ελεύθερα σκεπτόμενων πολιτών, πόσο μάλλον αυτών  που έχουν ερευνητικά ενδιαφέροντα)

Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*

Ο Βυζαντινός κανόνας σύμφωνα με τον οποίο η λόγια γραφή πρέπει να μεταμφιέζεται με το προσωπείο της κλασσικής αττικής διαλέκτου, απέβη ατυχέστατος για τη μεταγενέστερη φήμη της βυζαντινής κουλτούρας. 

Καθώς το "βυζαντινό  φαινόμενο"   έχει απασχολήσει πολύ την γράφουσα από  ιστορική  σκοπιά και επειδή  λόγω των σπουδών και των πνευματικών ενδιαφερόντων της ασχολήθηκε με την κοινωνία του Βυζαντίου και ιδιαίτερα με τους βίους αγίων ως ιστορικών πηγών, διαπίστωσε πως σε επίπεδο αξιών, ιδεών, βασικών φιλοσοφικών  εννοιών,  αλλά και πρακτικής αντιμετώπισης ζητημάτων καθημερινής ζωής το Βυζάντιο, ως κοινωνία και ως κρατικό μόρφωμα, δεν παρουσιάζει την υψηλή πολιτισμική στάθμη και πρωτοτυπία της ελληνικής αρχαιότητας. Εξάλλου, όλος ο φιλοσοφικός του εξοπλισμός προέρχεται από τον ανυπέρβλητο αρχαίο ελληνικό πνευματικό, φιλοσοφικό, ανθρωπιστικό πλούτο. Κυρίως  στο επίπεδο της ζωγραφικής τέχνης έχει να επιδείξει το Βυζάντιο καταφανή και αδιαμφισβήτητη πρωτοτυπία που οφείλεται στο συγκερασμό της ελληνικής αναπαραστατικής τέχνης με ανατολικά και ανατολίζοντα στοιχεία.

Η βυζαντινή λογοτεχνία απαιτεί η ίδια να κριθεί με βάση τα κλασσικά κριτήρια, αλλά εάν κριθεί σύμφωνα με τα κριτήρια αυτά, θα πρέπει να καταδικαστεί ως δύσκαμπτη, στερούμενη πρωτοτυπίας και επιτηδευμένη. Όσοι όμως έχουν διαβάσει τις αυτοκρατορικές προσωπογραφίες του Μιχαήλ Ψελλού (Χρονογραφία) και τον πικρό θρήνο που αποπνέει η ιστορία του Νικήτα Χωνιάτη, γνωρίζουν πως το Βυζάντιο δεν ήταν απλώς μια φτωχή απομίμηση της κλασσικής Ελλάδας και της Ρώμης. Η ζωή και ο πολιτισμός του, όπως και των περισσοτέρων κοινωνιών, αναδύθηκε από μια σύνθεση των προηγούμενων δεδομένων, μια σύνθεση που συνέχισε να αναπτύσσεται και δεν έπαψε να καινοτομεί.

Ωστόσο,  από την άποψη της απαγόρευσης της ελεύθερης φιλοσοφικής έρευνας που επιβλήθηκε  στο Βυζάντιο  όταν ο χριστιανισμός  έγινε κατεστημένο και συνδέθηκε με την εξουσία εξαρτώμενος στενά  από αυτή, κι αν η ελεύθερη έρευνα είναι χρέος κάθε σκεπτόμενου πολίτη που υπερασπίζεται με σθένος το δικαίωμά του να πράττει και να ομιλεί μετά λόγου γνώσεως, το χριστιανικό Βυζάντιο αναντίρρητα παρουσιάζει  φιλοσοφική δραστηριότητα που αξίζει να προσεγγίζεται  ως  συνέχεια των άλλων περιόδων της Ελληνικής Φιλοσοφίας, ωστόσο με σαφή υποδήλωση του ιδιαίτερου -του χριστιανικού συλλήβδην  – χαρακτήρα της. Το στοιχείο της ελληνικής συνέχειας είναι πολύ σημαντικό και πρέπει να τονίζεται, αλλά ενίοτε δεν είναι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό μιας περιόδου με εντελώς διαφορετικά ηθικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά -γενικώς πνευματικά- δεδομένα.

( info: ηλεκτρονική δημοσίευση: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, Μαρτυρολόγια και Συναξάρια απ’ τα πρωτοχριστιανικά χρόνια έως τον 6ο αιώνα μ.Χ.: Η Πρώιμη Βυζαντινή περίοδος μέσα απ’ τους βίους των αγίων. Τα αγιολογικά κείμενα της πρώιμης βυζαντινής περιόδου ως ιστορικές πηγές. Επισημάνσεις και παρατηρήσεις  –δημοσιεύτηκε στα ακόλουθα ηλεκτρονικά περιοδικά:  "Αρχείο" (http://www.archive.gr, www.archive.gr/news.php?readmore=146   www.24grammata.com/?did=42&fname=marturologia-pdf  www.matia.gr/…/001_marturologia.htm )

* Η Αμαλίας Κ. Ηλιάδη είναι  φιλόλογος – ιστορικός, (κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος  Βυζαντινής Ιστορίας) Υπεύθυνης Σχολικής Βιβλιοθήκης 2ου Ε.Π.Α.Λ. Τρικάλων, Πιστοποιημένης Επιμορφώτριας Ενηλίκων του Ε.ΚΕ.ΠΙΣ.,  ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi,  http://www.matia.gr, http://www.emy67.wordpress.com

AOZ: Ένα ανεπιθύμητο δικαίωμα;

Του Nίκου Κοτζιά

O χειρισμός της εξωτερικής πολιτικής και των οικονομικών συμφερόντων της χώρας σε εποχή παγκόσμιων αλλαγών απαιτεί αναλύσεις, διατυπώσεις και πολιτικές που υπερβαίνουν, δυστυχώς, τόσο τις ικανότητες όσο και τις δυνατότητες του πολιτικού προσωπικού, όπως επίσης και τις υφιστάμενες, ελλιπείς χωρητικότητες του ελληνικού κράτους.

Συχνά, δε, η κυβέρνηση δείχνει ως μια παρέα που δεν επιθυμεί να της δώσουν επιπλέον αρμοδιότητες, διότι τότε θα αυξάνονται οι υποχρεώσεις της. Πιο ειδικά, η κυβέρνηση δεν αντιμετωπίζει τα νέα δικαιώματα της Ελλάδας που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο – ιδιαίτερα της ΑΟΖ – ως μια καινούρια δυνατότητα, αλλά ως πρόβλημα.

Οι ελληνικές κύριες θάλασσες – πέραν του Αιγαίου – συγκροτούν τρεις περιοχές ΑΟΖ. Και στις τρεις, η ελληνική κυβέρνηση δείχνει υποχωρητικότητα. Αφήνει, δε, τρίτες χώρες να «παγώσουν» τα δικαιώματά μας. Δείχνει κατανόηση για τις διεκδικήσεις και τις απαιτήσεις των άλλων, αλλά τα δικά μας δίκαια, σύμφωνα και με το διεθνές δίκαιο, δεν έχει καμιά αντίρρηση να τα «παγώσει». Η στήλη αυτή πρώτη έθεσε πριν από ένα χρόνο τα ζητήματα της ΑΟΖ, καθώς και την υποχωρητικότητα που έδειχνε η κυβέρνηση έναντι της αλβανικής πολιτικής σκηνής. Τότε που η γείτων αθέτησε τις δεσμεύσεις της ως προς την υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ ανάμεσα σε Ελλάδα και Αλβανία. Περιοχές από τις οποίες θα περάσουν σημαντικοί διεθνείς αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου, ιδιαίτερα βορείως της Κέρκυρας.

Η υποχωρητικότητα αυτή είχε και συνέχεια. Η στήλη ανέδειξε, επίσης, το γεγονός ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε αποδεχτεί στις διαπραγματεύσεις της με την Τουρκία να εξαιρεθεί το Καστελόριζο από αυτές. Κατήγγειλα το γεγονός. Η αποδοχή στις διαπραγματεύσεις των απαιτήσεων της Τουρκίας αποτελεί όχι απλό «πάγωμα» δικαιώματος, αλλά εκχώρηση στην Τουρκία της δυνατότητας να «καταλάβει» τα ελληνικά δικαιώματα που απορρέουν από την ιδιαίτερα σημαντική γεωγραφική θέση του ελληνικού αυτού νησιού και των νησίδων που το περιβάλλουν.

Δυστυχώς, οι εξελίξεις επιβεβαίωσαν τα πλέον απαισιόδοξα σενάρια. Υποκριτικά, η κυβέρνηση διέψευσε τα σενάρια διαπραγμάτευσης που είχαν δει το φως της δημοσιότητας, ψευδόμενη με απρέπεια. Δεν υπολόγισε, δε, ότι ο συνομιλητής της από την Τουρκία θα την εξέθετε. Πλοία της πέρασαν, πλέον, από την πολιτική παγιοποίησης των ελληνικών δικαιωμάτων στην πολιτική εμφάνισης της ελληνικής ΑΟΖ ως τουρκικής. Η πρόσφατη εκδίωξη ιταλικού πλοίου από την ελληνική ΑΟΖ, το οποίο στη συνέχεια ζήτησε άδεια από την Τουρκία, αποτελεί ράπισμα στα ψέματα, στις αποσιωπήσεις, στην υποκρισία όσων δεν ξαγρυπνούν πάνω στο αύριο της χώρας. Όσων δεν αντιλαμβάνονται ότι η Τουρκία μετακινεί την αντιπαράθεσή της με την Ελλάδα από τους ουρανούς στις θάλασσες, τόσο διότι αυτή είναι η ιστορική τάση κάθε δύναμης που θέλει να ηγεμονεύει σε μια περιοχή, όσο, πολύ περισσότερο, διότι εκεί βρίσκονται σήμερα οι μελλοντικοί πόροι πλούτου της Ελλάδας, που θέλει να οικειοποιηθεί η γείτων.

Αλλά και ως προς τη νότια ΑΟΖ η ελληνική κυβέρνηση έδειξε αδιαφορία. Ενώ διέθεσε στις δυνάμεις υποστήριξης των ανταρτών στη Λιβύη και της κυβέρνησής τους ελληνικά εδάφη, εναέριο και θαλάσσιο χώρο, δεν ζήτησε τη δέσμευση της τελευταίας ότι θα αναγνωρίσει την ελληνική ΑΟΖ, με αφετηρία τη Γαύδο. Δίκαιο που αρνιόταν να αναγνωρίσει ο Καντάφι. Πρόκειται για τη νότια ΑΟΖ της Ελλάδας, η οποία όλα δείχνουν ότι περιλαμβάνει μεγάλο φυσικό πλούτο, όπως και η αντίστοιχη στα νότια του Καστελόριζου.

Συνολικά, σε τρεις θάλασσες, η κυβέρνηση δείχνει να μην κατανοεί τη μακρόχρονη σημασία της ΑΟΖ για τη γεωστρατηγική αλλά και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Χωρίς τις – αναγκαστικά – δημόσιες πιέσεις πολλών μας, δεν θα έβαζε καν τη λέξη στο στόμα της. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ δείχνει σκληρότητα απέναντι στους απλούς Έλληνες στο όνομα της οικονομικής αναγκαιότητας, παραδίδει αμαχητί πλούσιους πόρους, που μπορούν να διασφαλίσουν σε σημαντικό βαθμό το οικονομικό μέλλον της Ελλάδας.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Επίκαιρα" στις 7/4/11 

ΠΗΓΗ: 13/04/2011, http://www.epikaira.gr/epikairo.php?id=17098&category_id=100

Ο Σωκράτης  ως μία από τις κεντρικές φυσιογνωμίες της ιστορίας της σκέψης

Της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη*

ὁ δὲ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτὸς ἀνθρώπῳ
Η ζωή που δεν εξετάζεται δεν αρμόζει σε άνθρωπο
—Απολογία Σωκράτους

Ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας (Αθήνα 470 ή 469 – 399 π.Χ.). Γιος ενός γλύπτη και μίας μαίας, ο Σωκράτης πρέπει να είχε κάποια οικονομική άνεση, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι πέρασε όλη τη ζωή αδιαφορώντας για τα οικονομικά ζητήματα (από εδώ πηγάζουν και όλα τα ανέκδοτα για τους καβγάδες με τη γυναίκα του Ξανθίππη) και το ότι πολέμησε γενναία ως οπλίτης (είχε επομένως τα μέσα να προμηθευτεί το δαπανηρό οπλισμό που χρησιμοποιούσαν οι πολεμιστές αυτοί) στις μάχες της Ποτίδαιας το 429, της Δήλου το 424 και της Αμφίπολης το 422, στην πρώτη φάση του Πελοποννησιακού πολέμου.

Αυτές ήταν, όπως φαίνεται, οι μόνες φορές που ο Σωκράτης απομακρύνθηκε από την πόλη του και πέρασε την υπόλοιπη ζωή του προσπαθώντας να ασκήσει πάνω στους συμπολίτες του την τέχνη εκείνη της «μαιευτικής», που η μητέρα του ασκούσε στις γυναίκες. Η δραστηριότητα αυτή τον απορρόφησε τελείως και δε θέλησε ποτέ, από προσωπικές πολιτικές πεποιθήσεις, να συμμετάσχει στην πολιτική ζωή της εποχής του (ο Σωκράτης δικαιολογούνταν με τον ισχυρισμό ότι του το απαγόρευε το «δαιμόνιόν» του, ειρωνική, κατά ένα μέρος, και σοβαρή, κατά ένα άλλο, προσωποποίηση της συνείδησής του) μόνο δύο φορές βρέθηκε στην ανάγκη να αναλάβει δημόσια καθήκοντα: μία φορά, επί δημοκρατικού καθεστώτος, όταν, ως επιστάτης των πρυτάνεων, αντιτάχθηκε στη συνοπτική καταδίκη των στρατηγών, που νίκησαν στις Αρχινούσες (406 π.Χ.), οι οποίοι είχαν κατηγορηθεί ότι δεν έσωσαν τους ναυαγούς. Τη δεύτερη φορά, την εποχή των Τριάκοντα Τυράννων, όταν αρνήθηκε να γίνει συνένοχος στην πολιτική δολοφονία κάποιου Λέοντα από τη Σαλαμίνα. Και στις δύο περιπτώσεις ο Σωκράτης διέτρεξε μεγάλο κίνδυνο και σώθηκε μόνο από τις πολιτικές μεταβολές που είχαν μεσολαβήσει. Η διάσταση αυτή, μεταξύ του Σωκράτη και της πολιτικής ζωής της πόλης (ανεξάρτητα από το πολιτικό καθεστώς που υπήρχε) έγινε βαρύτερη και οριστική μετά την αποκατάσταση του δημοκρατικού καθεστώτος: διατυπώθηκε εναντίον του η κατηγορία ότι δεν πιστεύει στους θεούς της πόλης και ότι διαφθείρει τους νέους. Κηρύχτηκε ένοχος και καταδικάστηκε να πιει το κώνειο. Ο Πλάτων στην «Απολογία», στον «Τρίτωνα» και στο «Φαίδωνα» απαθανάτισε τις φράσεις της δίκης, την άρνηση του Σωκράτη να αποφύγει την καταδίκη και τις τελευταίες στιγμές του, υψώνοντας τον σε παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ο φιλόσοφος αντιμετωπίζει το θάνατο από αγάπη προς τη δικαιοσύνη και συνέπεια προς τη συνείδησή του.

Ένα γεγονός τόσο εντυπωσιακό και με την πρώτη ματιά τόσο άδικο ώστε να φαίνεται παράλογο (πολύ περισσότερο όταν έχει κανείς υπόψη του τις μετριοπαθείς και διαλλακτικές τάσεις που, γενικά, ακολουθούσε το καθεστώς που τον καταδίκασε), πρέπει να μπορεί να βρει την εξήγηση του, αν όχι μια πραγματική δικαιολογία, στις σχέσεις του Σωκράτη με την πόλη του και, με μια λέξη, στη φιλοσοφία της εποχής του.

Αλλά ακριβώς εδώ βρίσκεται το πρόβλημα: ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτε και όλα όσα ξέρουμε για αυτόν τα ξέρουμε από άλλους: κυρίως από τον Πλάτωνα που παρουσίασε το Σωκράτη πρωταγωνιστή σε όλους σχεδόν τους φιλοσοφικούς διαλόγους του από τον Ξενοφώντα, που του αφιέρωσε μερικά έργα του για να εξάρει τις προσωπικές πολιτικές και θρησκευτικές αρετές του, από τον Αριστοτέλη, που σε μερικές ενδείξεις που συνάγονται από τα έργα του τείνει να τον παρουσιάσει ως τον άνθρωπο που ανακάλυψε τους επαγωγικούς συλλογισμούς και τη θεωρία των αριθμών, από τον Αριστοφάνη, που στις «Νεφέλες» του (όταν ο Σωκράτης ζούσε ακόμα) μας δίνει μια σκληρή και υπερβολική γελοιογραφία του, βάζοντάς τον στο ίδιο επίπεδο με τους θεωρητικούς της νέας επιστήμης και με τους σοφιστές. Πρόκειται για παρουσιάσεις του Σωκράτη συχνά διασκεδαστικές ή που, οπωσδήποτε, δε συμφωνούν απόλυτα με την πραγματικότητα ή και μεταξύ τους, και οι οποίες γίνονται ακόμα χειρότερες από τη διαφορά των συγκρουόμενων τάσεων μεταξύ των άμεσων μαθητών του, των λεγόμενων «σωκρατικών ελασσόνων». Καταλαβαίνουμε έτσι γιατί το «σωκρατικό πρόβλημα» συγκίνησε τα πνεύματα και προκάλεσε τις συζητήσεις ιστορικών και φιλοσόφων από την εποχή του Αριστοτέλη ως τις μέρες μας: κάθε εποχή παρουσίασε μια εικόνα του Σωκράτη κατά τη δική της εικόνα και ομοίωση, περνώντας από τις πιο υπερβολικές υμνολογίες (ας θυμηθούμε το Sancta Socrates, oar pro obis – «άγιε Σωκράτη, πρέσβευε υπέρ ημών» του Έρασμου) στις πιο απόλυτες υποτιμήσεις: διαφορές εκτιμήσεων που τις έκανε δυνατές το κριτήριο υπογραμμίσεως των διαφορών που υπάρχουν μεταξύ των πηγών και της προτίμησης της μίας αντί της άλλης. Έτσι γίνεται κατανοητό και το ότι μερικοί έφτασαν στο συμπέρασμα ότι είναι αδύνατο να μάθουμε τον «ιστορικό» Σωκράτη και ότι μπορούμε μόνο να γνωρίσουμε το πλήθος των «σωκρατικών θρύλων».

Ένας τέτοιος σκεπτικισμός όμως πρέπει οπωσδήποτε να απορριφτεί με βάση τα όσα μπόρεσε να διαπιστώσει η ιστορική και η φιλολογική κριτική: η μαρτυρία του Αριστοτέλη εξαρτάται ουσιαστικά από μια ερμηνεία των όσων λέει ο Πλάτων και από τις συζητήσεις που γίνονταν μέσα στην Ακαδημία, η μαρτυρία του Ξενοφώντα, αν εξαιρέσει κανείς τα δύο πρώτα κεφάλαια των Απομνημονευμάτων, ανάγεται πιθανώς σε μια εποχή περίπου τριάντα χρόνια μετά το θάνατο του Σωκράτη και ο συγγραφέας τους δε διακρίνεται για την κατανόηση των φιλοσοφικών προβλημάτων, και στη μαρτυρία του Αριστοφάνη τέλος, ο Σωκράτης είναι ένα σύμβολο, όσο και αν μερικά χαρακτηριστικά τον κάνουν να αναγνωρίζεται εύκολα. Επομένως δε μένει παρά μόνο ο Πλάτων και ο Πλάτων των «νεανικών» η «σωκρατικών» διαλόγων: πρόκειται βέβαια, ακόμα μια φορά, για ένα Σωκράτη «ερμηνευμένο», αλλά είναι μια ερμηνεία που συνεπάγεται επίσης αποδοχή και υπεράσπιση και γι’ αυτό ιστορικά αξιόπιστη. Τα λόγια που ο Πλάτων βάζει στο στόμα του Σωκράτη στο δικαστήριο και στη φυλακή δεν μπορεί να είναι επινοήσεις (πολλά πρόσωπα τα είχαν ακούσει και δεν τα διέψευσαν ποτέ) και στα λόγια αυτά μπορούμε να διακρίνουμε τη φιλοσοφία και την ομολογία πίστης του Σωκράτη.

Ο Σωκράτης έχει τον ίδιο εκείνο υποκειμενισμό, που είναι το χαρακτηριστικό των σοφιστών. Κάθε ένας πιστεύει ως αληθινό μόνο εκείνο που φαίνεται αληθινό στη δική του σκέψη. Ο ίδιος ο Σωκράτης βεβαίωνε πως άφηνε να πειστεί μόνο από το συλλογισμό εκείνο που του φαινόταν ο καλύτερος έπειτα από πλήρη κριτική εξέταση. Αλλά ακριβώς η απαίτηση αυτή της πλήρους κριτικής εξέτασης κάνει το Σωκράτη να ξεπερνά τη σοφιστική συμπεριφορά γιατί δε δέχεται ότι οι γνώμες των άλλων είναι μόνο δυσκολίες που πρέπει να υπερνικηθούν με κάθε τρόπο και ότι εκείνοι που τις υποστηρίζουν πρέπει να θεωρούνται μόνο ως αντίπαλοι που πρέπει να νικηθούν σε ένα ρητορικό αγώνα ή ως αφελείς που μπορούν να γοητευτούν με ωραία λόγια. Δεν μπορούμε επομένως να είμαστε βέβαιοι για τη δική μας αλήθεια πριν τη φέρουμε αντιμέτωπη με τις αλήθειες των άλλων. Έτσι, κοντά στο δικαίωμα του καθενός να υποστηρίζει τη δική του άποψη, γεννιέται και το καθήκον να καταλαβαίνει τις απόψεις του άλλου: εκείνο το καθήκον της εξέτασης, της συζήτησης, του διαλόγου που ο Σωκράτης εκτέλεσε σε όλη τη ζωή του, και που θεωρούσε υπέρτατο καθήκον του ανθρώπου και ταυτόχρονα το ύψιστο αγαθό.

Συζήτηση σημαίνει συνεργασία σε μία κοινή αναζήτηση της αλήθειας: ο Σωκράτης είναι βέβαιος ότι μόνο από έναν αληθινό φιλοσοφικό διάλογο μπορούν να προέλθουν κοινές αξίες και αλήθειες, δηλαδή καθολικές συγχρόνως δεν έχει τη δογματική αντίληψη ότι αυτός κατέχει αυτές τις αξίες και τις αλήθειες. Με την έννοια αυτή, το μόνο που ξέρει είναι ότι δεν ξέρει τίποτε («ουδών είδα») και ακριβώς για τον λόγων αυτό θέλει να αναζητήσει, να εξετάσει, να συζητήσει και μπροστά στη φαινομενική αλλά όχι πραγματική σοφία των συνομιλητών του, η γνώση του ότι δεν ξέρει, γίνεται η πηγή της πιο αποτελεσματικής μορφής της σωκρατικής ειρωνείας.

Γύρω από τη βασική αυτή θέση αναπτύσσονται και αποχτούν σημασία οι άλλες θεωρίες, που μπορούμε να του αποδώσουμε με μεγαλύτερη βεβαιότητα. Και κυρίως εκείνη με την οποία «κανένας δεν κάνει κακό θεληματικά» («ουδείς εκών κακός») επειδή δηλαδή του αρέσει να κάνει το κακό καθένας ενεργεί σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του και κάνει εκείνο που θεωρεί για τον εαυτό του καλό. Αν κάνει κακό, αυτό οφείλεται αποκλειστικά στο γεγονός ότι δεν ξέρει ποιο είναι το αληθινό καλό για τον εαυτό του, αφού, αν το ήξερε, η θέλησή του και η επιθυμία του θα επηρεάζονταν ακατανίκητα απ’ αυτό, γιατί το καλό δεν μπορεί να μη φαίνεται ως αυτό που είναι προτιμότερο περισσότερο από όλα. Η αρχή αυτής της έλξης που ασκεί το καλό, από τη μια πλευρά δεν είναι τίποτε άλλο από την επιβεβαίωση του καθήκοντος να καταλαβαίνουμε και από την άλλη η βάση της σωκρατικής θεωρίας της ταυτότητας γνώσης και αρετής και της αναγωγής όλων των επιμέρους αρετών σε γνώση του καλού και του κακού γενικά. Κι απ’ αυτό πηγάζει και η άλλη θέση, ότι είναι καλύτερο να υφίστασαι παρά να διαπράττεις αδικία, με την οποία ο Σωκράτης δικαιολογεί την επίμονη άρνησή του να αποφύγει τη δίκη και την καταδίκη.

Για τις ιδέες του αυτές, για τη συνέπεια με την οποία τις εφάρμοσε στην πράξη, ο Σωκράτης παρουσιάστηκε πάντα ως μία από τις κεντρικές φυσιογνωμίες της ιστορίας της σκέψης, ένα ιδεώδες σοφίας και κριτικού πνεύματος, που η ανθρώπινη συνείδηση δεν έπαψε ποτέ να αναζητά.

Στὴν Π.Δ.  δὲν ἀνήκουν μόνον Ἑβραῖοι, ἀλλὰ καὶ μὴ Ἑβραῖοι, ὅπως ὁ Ἰώβ, ἢ ἡ «ἀλλόφυλος» Ῥούθ, ἡ Μωαβίτισσα. Ὁ πρώην Πλατωνικὸς φιλόσοφος καὶ μετὰ χριστιανὸς μάρτυς Ἰουστίνος (β´ αἰ. μ.Χ.) θὰ διακηρύξει: «Οἱ μετὰ Λόγου βιώσαντες Χριστιανοὶ εἰσὶ κἂν ἄθεοι ἐνομίσθησαν, οἶον ἐν Ἕλλησι μὲν Σωκράτης καὶ Ἡράκλειτος καὶ οἱ ὅμοιοι αὐτοῖς, ἐν βαρβάροις δὲ Ἀβραὰμ καὶ Ἀνανίας καὶ Ἀζαρίας καὶ Μισαὴλ καὶ Ἠλίας καὶ ἄλλοι πολλοί». (Ἀπολογία Α´ 46, 2). Στὸ θέμα τῆς σωτηρίας, ὡς χριστιανούς, μᾶς ἐνδιαφέρουν οἱ Ἅγιοι καὶ ἡ ἐν Χριστῷ ἐμπειρία τους καὶ ὄχι οἱ ἐπιστήμονες, διανοούμενοι ἢ σοφοὶ τοῦ κόσμου. Αὐτὸ τὸ πρόβλημα λύνει ὁ Ἀπ. Παῦλος, δεινὸς ἑλληνιστὴς καὶ διανοούμενος καὶ αὐτός, στὴν Α´ πρὸς Κορινθίους, ἀποτεινόμενος πρὸς Ἕλληνες, στὴν πρωτεύουσα τοῦ τότε Ἑλληνισμοῦ, τὴν Κόρινθο: «ὁ λόγος ὁ τοῦ σταυροῦ τοῖς μὲν ἀπολλυμένοις μωρία ἐστὶ τοῖς δὲ σωζομένοις ἡμῖν (= τοῖς χριστιανοίς) δύναμις Θεοῦ ἐστὶν . . . Ἐπειδὴ γὰρ […] οὐκ ἔγνω ὁ κόσμος διὰ τῆς σοφίας τὸν Θεόν, εὐδόκησεν ὁ Θεὸς διὰ τῆς μωρίας τοῦ κηρύγματος σώσαι τοὺς πιστεύοντας» (Α´ Κορ. 1, 18-21).

 Ο Σωκράτης  ήταν βαθιά θρησκευόμενος και ταυτόχρονα είχε πάρα πολύ δραστήριο πνεύμα. Προσπαθούσε να κάνει τους ανθρώπους καλύτερους το οποίο και εξελάμβανε σαν ειδική εντολή που του δόθηκε από τον Θεό. Λέει ο Ξενοφώντας «Αυτός αεί περί των ανθρωπείων διελέγετο , σκοπών , τι καλόν , τι αισχρόν , τι ευσεβές , τι ασεβές , τι δίκαιον , τι άδικον , τι σωφροσύνη , τι μανία , τι ανδρεία , τι δειλία , τι πόλις , τι πολιτικός , τι αρχή ανθρώπων , τι αρχικός ανθρώπων» (Απομν. Α’ α , 16). Κάτι παρόμοιο δηλαδή με τις κατηγορίες και το κριτικό πνεύμα του Χριστού ενάντια στο Φαρισαϊσμό. Ο Σωκράτης δίδασκε ότι η αρετή ταυτίζεται με την σοφία που απ’ αυτήν απορρέουν όλες οι άλλες αρετές , γιατί αυτές είναι το υπέρτατο αγαθό και την αντιπαρέθετε στα αγαθά που φάνταζαν αξιοζήλευτα στη λαϊκή συνείδηση : την ομορφιά , τον πλούτο , τη δύναμη , τη σωματική αλκή , τις ηδονές των αισθήσεων κ.λ.π. Ποιος αμφισβητεί άραγε την ομοιότητα του λόγου του Χριστού «πολλοί όμως πρώτοι θέλουσι έσθαι έσχατοι, και οι έσχατοι πρώτοι» κατά Μαρκον ι-31, και του περίφημου Σωκράτη; Ο Σωκράτης έλεγε για τα θεία «Το θείον τοσούτον και τοιούτον εστί , ώσθ’ άμα πάντα ορά και πάντα ακούειν και πανταχού παρείναι και άμα πάντων επιμελείσθαι». Στην Χριστιανική πίστη  «ο Θεός είναι πανταχού παρών και τα πάντα πληρών». Από αυτό φαίνεται περίτρανα η σύνδεση ελληνικού πνεύματος και Ορθοδοξίας και κατ’ επέκταση Χριστιανισμού.

Η καταδίκη του Σωκράτη στο δικαστήριο μοιάζει πάρα πολύ με αυτήν του Χριστού. Ο Σωκράτης στο δικαστήριο άκρα φιλοσοφικός δεν εκλιπάρησε , δεν έκλαψε , αλλά συνέδεσε απόλυτα διδασκαλία και πράξεις. Ο Χριστός ήλθε για να θυσιαστεί και γι’ αυτό στους δικαστές του δεν απολογήθηκε ώστε να θανατωθεί μπορώντας κατόπιν να αναστηθεί αποδεικνύοντας την θεϊκή υπόστασή του. Τέλεια συνδεδεμένη η ζωή του με την διδασκαλία του ώστε την στιγμή του θανάτου στον σταυρό ζητάει από τον πατέρα του να συγχωρήσει τους ανθρώπους διότι δεν γνωρίζουν τι κάνουν (με το να τον σταυρώνουν). Ο Σωκράτης ενώ έμεινε στο κρατητήριο ένα μήνα πριν θανατωθεί δεν χρησιμοποίησε αθέμιτους τρόπους (δωροδοκία Κρίτωνα) για να εξέλθει του μαρτυρίου του. Σαν ένας αρχαιότερος Χριστός ο Σωκράτης , ο μέγιστος των Σοφών , δίνει το παράδειγμα σε όλους τους απλούς πολίτες για την εφαρμογή του νόμου θέλοντας να δημιουργήσει μια τέλεια πολιτεία – κράτος , δίνοντας το παράδειγμα περισσότερο στους πολιτικούς της εποχής του.. Κατά τον ίδιο τρόπο ο Χριστός ο μέγιστος και έμπρακτος δάσκαλος της ηθικής και Θεός ο ίδιος , ταπεινώνεται μπροστά σε όλους τους αλαζονικούς της εποχής του δίνοντας ένα παράδειγμα αυτοθυσίας για τον συνάνθρωπο και προσβλέποντας στην αιώνια λύτρωσή του. Βασικότατη ομοιότητα της διδασκαλίας του Σωκράτη και του Χριστού είναι η ηθική και η ανθρωπολογική διδασκαλία του πρώτου και του δεύτερου. Ο Σωκράτης πιστεύει ότι «καλύτερα να αδικείσαι παρά να αδικείς» και ότι «καλύτερα να τιμωρείσαι άδικα , παρά να γλιτώνεις από δίκαιη τιμωρία». Αυτό συμβαδίζει απόλυτα με την Χριστιανική κοινότητα της αγάπης και της συγχώρησης των άλλων. (Όσον αναφορά την δίκη πρέπει να πούμε ότι το δικαστήριο της Ηλιαίας που δίκασε τον Σωκράτη αποτελούνταν από 500 δικαστές + 1 άρχοντα – βασιλιά = 501 δικαστές οι οποίοι αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα της Αθηναϊκής κοινωνίας ώστε να μπορέσουμε να καταλάβουμε τις συνήθειες και τους νόμους των αρχαίων περί ασέβειας προς τους θεούς).

 Ο Πλάτωνας στην Απολογία του παρουσιάζει τον Σωκράτη να θεωρεί τη φιλοσοφική ενασχόληση ως θεία εντολή. Εδώ ο Σωκράτης μπορεί να χαρακτηριστεί ως Θεόπνευστος, καθώς αναφέρει το ισχυρό του ένστικτο, ως μία εσωτερική παρόρμηση που  του υπαγορεύει ποιές πράξεις και ενασχολήσεις πρέπει να ακολουθήσει. Συχνά μάλιστα δήλωνε ότι άκουγε μέσα του μία φωνή που τον εμπόδιζε να πράττει ότι δεν ήταν σωστό, την οποία φωνή ονόμαζε «δαιμόνιο».

Στις φιλοσοφικές του έρευνες τον παρακολουθούσαν πολλοί, ιδιαίτερα νέοι, που ένιωθαν ευχαρίστηση ακούγοντας τον να μιλάει και να συζητάει για θέματα κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά και θρησκευτικά. Έτσι σχηματίστηκε γύρω του ένας όμιλος, που δεν αποτελούσε όμως σχολή, γιατί ο Σωκράτης δεν δίδαξε συστηματικά, αλλά διαλεγόταν σε κάθε σημείο της πόλης, με ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης και σε αντίθεση με τους σοφιστές δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του.

Επειδή ο Σωκράτης καταπολεμούσε τις ολέθριες θεωρίες των διαφόρων σοφιστών και κατέκρινε τα τρωτά της αθηναϊκής δημοκρατίας του καιρού του  ονομάζοντας βλακώδη την εκλογή των αρχόντων με κυάμους, δημιούργησε πολλούς εχθρούς, μερικοί από τους οποίους, ως ο Αριστοφάνης, τον συνέχεαν με τους σοφιστές, που τους θεωρούσαν αίτιους των ατυχιών της πόλεως. Έτσι ο σοφός κατηγορήθηκε για ασέβεια από τον πολιτικό Άνυτο, τον ποιητή Μέλητο και το ρήτορα Λύκωνα και, ακόμα, για διαφθορά των νέων. Εισηγητής της κατηγορίας ήταν ο Μέλητος και αυτός τη συνέταξε. Το κείμενο έλεγε: «Αδικεί Σωκράτης ους μεν η πόλις νομίζει θεούς ου νομίζων, έτερα δεν καινά δαιμόνια εισηγούμενος• αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων• τίμημα θάνατος». Ο Σωκράτης μπορούσε ν’ αποφύγει την καταδίκη αν δεχόταν ν’ απολογηθεί ή αν εκλιπαρούσε το έλεος των δικαστών, όπως συνηθιζόταν τότε. Όχι μόνο κάτι τέτοιο δεν έκανε ο Σωκράτης, αλλά και όταν ο σοφός κηρύχθηκε ένοχος, και συζητείτο, σύμφωνα με το Αττικό Δίκαιο, η επιβλητέα ποινή, ο Σωκράτης αγέρωχος και με θάρρος, δήλωσε ότι του ήταν αδύνατο να διακόψει το έργο της διαπαιδαγωγήσεως των νέων, έργο που μέχρι τώρα έκανε σύμφωνα με τη θέληση του θεού. Η υπερήφανη στάση του Σωκράτη ερέθισε τους δικαστές, και ογδόντα απ’ αυτούς, που πριν είχαν δώσει αθωωτική ψήφο, τώρα ψήφισαν και αυτοί υπέρ της θανατικής ποινής.

Επειδή η εκτέλεση της θανατικής ποινής καθυστέρησε, εξ αιτίας της θεωρίας στη Δήλο, ο Σωκράτης έμεινε τριάντα μέρες στη φυλακή, όπου τον επισκέπτονταν οι φίλοι του, όμως αρνήθηκε επίμονα τη σωτηρία του με απόδραση, που του είχαν προετοιμάσει οι φίλοι του, θεωρώντας την άτιμη πράξη. Έτσι, ήπιε το κώνειο με αδιάσειστη ηρεμία και θεία έξαρση, φιλοσοφώντας ηρεμότατα ακόμα και κατά την ημέρα του θανάτου του. Γρήγορα οι Αθηναίοι μετανόησαν για το θάνατο του σοφού, και με πολλούς τρόπους τίμησαν τη μνήμη του. Λέγεται μάλιστα ότι, όταν παιζόταν στο θέατρο η τραγωδία του Ευριπίδη, που είχε υπόθεση τον άδικο θάνατο του Παλαμήδη, την ώρα που ο χορός τραγουδούσε, λέγοντας «εκάνετε, εκάνετε, τον πάνσοφον, ω Δαναοί, ταν ουδέν αλγύνουσαν αηδόνα μουσάν, των Ελλήνων τον άριστον», το πλήθος των θεατών ξέσπασε σε κλάματα.

Για το χαρακτήρα και την εξωτερική μορφή του Σωκράτη συμφωνούν όλες οι πηγές. Η εξωτερική του μορφή δεν είχε τίποτα από την ελληνική καλλονή και τον τύπο του φυσιογνωμικά εξελιγμένου Έλληνα. Ήταν άσχημος, με μάτια πεταγμένα έξω, μύτη κοντή και χονδρή με σηκωμένα ρουθούνια, παχιά χείλη, κεφάλι φαλακρό και κοιλιά εξογκωμένη, ψυχικά όμως και πνευματικά ήταν τύπος υπέροχος και διακρινόταν για τη λεπτότητά του, την εξυπνάδα του, την πρωτοτυπία του, το χρηστό ήθος, την εγκράτεια και την αυτάρκειά του, για τη γαλήνη και τη φαιδρότητα της ψυχής του και, όπως λέγει ο Πλάτων, ήταν «ο άριστος, ο φρονιμότατος και δικαιότατος των Ελλήνων».

Ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτα και όσα γνωρίζουμε γι’ αυτόν προέρχονται από συγγράμματα του Ξενοφώντα, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Όμως, οι πηγές αυτές παρουσιάζουν διαφορετική κάπως την εικόνα της φιλοσοφίας του Σωκράτη. Ο Ξενοφών δέχεται το Σωκράτη σαν μεταρρυθμιστή της κοινωνίας, οι άλλοι δε, στηριζόμενοι στον Πλάτωνα, τον παριστάνουν κυρίως σαν ηθικοδιδάσκαλο, και άλλοι, τέλος, συμφωνώντας με τον Αριστοτέλη, δέχονται τον Σωκράτη, όχι σαν ηθικοδιδάσκαλο αλλά σαν διαλεκτικό. Η φιλοσοφία του Σωκράτη, στην επιστημονική της μορφή, είναι διαλεκτική, η οποία στην εφαρμογή της πάνω σε συγκεκριμένα πράγματα γίνεται ηθική. Σαν τους σοφιστές, έτσι και ο Σωκράτης, έχει σαν βάση της φιλοσοφίας του όχι τη φύση, αλλά τον άνθρωπο, κατεβάζοντας με αυτό τον τρόπο, ως είπε ο Κικέρων, τη φιλοσοφία από τον ουρανό στη γη όμως ταυτόχρονα ανακαλύπτοντας ένα άλλο απέραντο πνευματικό  σύμπαν μέσα σε κάθε άνθρωπο.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

a)

1)Σχολικές Εγκυκλοπαίδειες. Εκδόσεις Χρ. Γιοβάνη.

2) Έγχρωμη Εγκυκλοπαίδεια «Νέα Δομή». Τόμος 32ος. Εκδόσεις «Δομή», εκδοτικός οργανισμός: Τεγόπουλου-Μανιατέα. Αθήνα 1999.

3) Platon, Oeuvres completes, texte et traduction (Coll. G. Bude), en 13 t., Paris, 1920-1951.

4) Platon, CEuvres completes, tradiction nouvelle et notes par Leon Robin (Bibliotheque de la Pleiade), 2 vol., le second avec la collaboration de J. Moreau, Paris, 1940-1942.

5) P. Tannery, L’ education platonicienne, Revue philosophique, 1880-1881, recueili dans Memoires scientifiques, t. VII, p. 1-102.

6) L. Nettleship, The theory of education in Plato’s Republic, 2e ed. Oxford, 1935.

7) J. Stenzel, Platon: der Erzieher, Leipzig, 1928.

8) J. Moreau, La construction de l’ idealisme platonicien, Paris, 1939.

9) Werner Jaeger, Paideia: the ideals of Greek culture, e vol., Oxford, 1939-1944-1945.
10) E. Dupreel, les Sophistes, Neuchatel et Paris, 1948.

11) H. I. Marrou, Histoire de l’ education dans l’ Antiquite, Paris, 1948.

b) «Ο Σωκράτης» (Πηγή : Περιοδικό Strange, τεύχος 64, άρθρο «Η αλήθεια για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους», Παντελής Γιαννουλάκης)

http://www.apologitis.com/gr/ancient/sokratis.htm

* Η Αμαλία Κ. Ηλιάδη είναι φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.) /Υπεύθυνη Σχολικής Βιβλιοθήκης  2ου ΕΠΑΛ Τρικάλων… ailiadi@sch.gr, http://users.sch.gr/ailiadi, http://blogs.sch.gr/ailiadi, http://www.matia.gr