Βοριάς δημιουργός κυμάτων
Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα
Σχισμένη σε σχήμα σταυρού
η Ευρώπη της ιστορίας.
Από τα βάθη της μια διαγώνιος,
της οροσειράς των Βαλκανίων,
χιλιετίες μένει ασάλευτη.
Σχισμένη σε σχήμα σταυρού
η Ευρώπη της ιστορίας.
Από τα βάθη της μια διαγώνιος,
της οροσειράς των Βαλκανίων,
χιλιετίες μένει ασάλευτη.
Με αυτό το σύνθημα, γραμμένο με κόκκινη μπογιά στον τοίχο, υποδέχονταν κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1980 η Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης, αρκετούς από τους φοιτητές της, επαναστατημένους νέους, ενώ και ο χουντικός απόηχος του «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια», ήταν επίσης υπαρκτός.
Έτσι ευτυχώς -ή δυστυχώς- προχωρούν τα πράγματα στη ζωή, δεν υπάρχουν καθαρές καταστάσεις: «Από το αγκάθι βγαίνει ρόδο και απ’ το ρόδο αγκάθι», λέει ο λαός. Σημασία έχει η στιγμή. Η τωρινή στιγμή είναι αυτή που διαλύονται οι ζωές των πολλών, αλλά η κούραση φαίνεται να κάμπτει όσους μπήκαν μπροστά στον αγώνα. Είναι η στιγμή που προβάλλει αδυσώπητη η ανάγκη να «μπολιαστεί» το δέντρο της ενεργητικής αντίστασης με άλλους αδικημένους και καταπιεσμένους ανθρώπους. Αυτούς που μέχρι τώρα παρακολουθούν σιωπηλοί τον αγώνα ανάμεσα στο φόβο της τιμωρίας (γιατί αυτόν ουσιαστικά επισείουν οι ιεροκήρυκες της υποταγής) και στην ελπίδα της ελευθερίας. Ενδεχομένως να ήταν και πριν ευνοϊκά διακείμενοι, αλλά τώρα είναι πλέον ώρα «να μπουν στο κουπί».
Μα ποια είναι πλέον αυτή η Ευρώπη της Λογικής που αρκετοί επικαλούνται; Ποια είναι αυτή η Ευρώπη του Ορθού Λόγου, που τόσο πολύ όλοι αγαπήσαμε και εμπιστευτήκαμε. Ούτε η χλωρίνη klinex τέτοια καθαρτήρια δύναμη «πχια»! Η χλωρίνη, που όλοι ξέρουμε και όλοι εμπιστευόμαστε
Ή μήπως είναι πιο εύστοχο να τολμήσουμε να ρωτήσουμε, επιτέλους, τι είναι Λογικό σ’ αυτήν την Ευρώπη του παραλογισμού; Και να αραδιάσουμε ταυτόχρονα, δίπλα στη ρητορική μας ερώτηση, τις εκατόμβες των θυμάτων της αράγιστης Λογικής των λογής-λογής ολοκληρωτισμών. Να συνταιριάξουμε ακόμη δίπλα, το άφθονο αίμα ή τις θάλασσες του ανθρώπινου πόνου, για να αφήσω στην άκρη τα «επιστημονικά» βασανιστήρια των ζώων ή τη λεηλασία της φύσης. Στ’ αλήθεια, πόσο Λογικά είναι όλα αυτά ή μήπως αρκεί η επίκληση της Λογικής που τα απενοχοποιεί και τα αθωώνει; Και να φτάσουμε, τέλος, ίσαμε τις μέρες μας: να δούμε αν είναι Λογική, όλη ετούτη η μνημονιακή γαλέρα στην οποία ναυτολογηθήκαμε όλοι με το στανιό.
Πάει καιρός που δεχτήκαμε τέτοιο ανελέητο βομβαρδισμό από λέξεις, ώστε θεωρήσαμε πως τα μόνα ελλείμματά μας είναι εκείνα του ισοζυγίου πληρωμών, των τρεχουσών συναλλαγών ή το εμπορικό ή το δημοσιονομικό, τα δίδυμα ελλείμματα, καθώς τα λένε, έτσι που στο τέλος μοιάζει να μας έγινε μαράζι η άμεση εξισορρόπηση τους. Να βάλουμε τα φράγκα του κράτους στις ευρωπαϊκές ζυγαριές με τους ηλεκτρονικούς αισθητήρες, να ζυγιάσουμε το «έχει» του και τα «δούναι» του. Μαραζώνουμε φορτώνοντας ολόκληρο το «είναι» της ζωής μας στο ζυγό που παριστάνει τη συσκευή της ζυγαριάς.
Ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος διαμόρφωσε την καλλιτεχνική του οπτική, σε ένα περιβάλλον δυαρχικό, μανιχαϊστικό. Ο εμφύλιος είχε αφήσει βαθειά τα σημάδια του. Κατά την δεκαετία του 60΄, τα ανθρώπινα δικαιώματα εξαγγέλλονταν ως βιτρίνα, η οποία, όμως, απέκρυπτε την πραγματικότητα. Ισχυρές χώρες, ακόμα κατακτήτριες άλλων χωρών, δυτικά με τις αποικίες, ανατολικά με τον σοσιαλιστικό ολοκληρωτισμό. Προκαθορισμένα από πριν τα διεστώτα, τα στρατόπεδα των καλών και των κακών, των νικητών και των ηττημένων. Ανάλογα διχάζονταν η τέχνη, οι δημιουργοί. Ανάλογα σύχναζαν οι πολίτες σε μπλε, πράσινα και κόκκινα καφενεία. Υπήρχαν ακόμα «στρατόπεδα εργασίας», σιβηρικά παραπετάσματα, «Παρθενώνες» που «αναμόρφωναν». Αναπτύχθηκε μια τάση πολιτική σε μια εποχή ανελεύθερη, όπου προτάσσονταν οι εικόνες ως εκφραστικές του λιγόλογου των αισθημάτων εις βάρος του σεναρίου.
Ε, όχι λοιπόν, όχι, δεν είμαι καθόλου ευχαριστημένος από τις πράξεις μου. Και σ’ αυτό δεν μου φταίει κανένας Σύριζας και κανένας Τσίπρας. Καμία Μέρκελ και κανένας τρισκατάρατος Σόϊμπλες.
Και πρέπει να το πω καθαρά, πριν απ’ όλα για να το ακούσω εγώ: δεν είμαι ικανοποιημένος με τον κόσμο που έχω δημιουργήσει, με αυτό που «κάνω» στους άλλους, με τον τρόπο που διαμορφώνω τη γνώμη των άλλων για μένα και,τελικά, με τον τρόπο που χτίζω τη γνώμη που έχω για τον ίδιο μου τον εαυτό. Και δεν έχω λόγο να κρύβω πια την προσωπική μου δυσαρέσκεια.
Ο Έλληνας, ιδιαίτερα, των τελευταίων ετών της προ-μεταπολιτευτικής περιόδου έθετε σαν στόχο την αναζήτηση νέων συνόρων, την κυριαρχία στη φύση, τη βελτίωση της παραγωγικής του ικανότητας, την κοινωνική αλλαγή, ακολουθώντας, λίγο ως πολύ, το κυρίαρχο εισαγόμενο δυτικό πρότυπο.
Η μεταπολίτευση έθεσε στο επίκεντρο την αναζήτηση του εαυτού, την αυτοπραγμάτωση, την αυτοεκπλήρωση και τα διάφορα άλλα.. «-αυτό», αντιγράφοντας και πάλι τη δυτική ναρκισσιστική επιταγή, «να είσαι ο εαυτός σου και στ᾿… σου».
Η κατάσταση είναι βοηθητική, μας σπρώχνει στο να γίνουμε δυνατοί και δίκαιοι (που αυτό είναι το ζητούμενο).
Αν δούμε πόσο κοντά είμαστε σε αυτό θα καταλάβουμε και πόσο γρήγορα ή αργά θα αλλάξει η κατάσταση.
Ο Nietzsche στη δική του γενεαλογία της ηθικής σημειώνει πως, υπάρχουν δυο είδη ηθικής στον κόσμο. Η ηθική του αφέντη και η ηθική του σκλάβου. Για τον αφέντη το καλό ορίζεται ως κάτι ευγενές και ισχυρό ενώ το κακό ως αδύναμο, δειλό και αξιολύπητο. Ο ευγενής κύριος, ο ευυπόληπτος αστός είναι αυτός που ορίζει τις αξίες. Οι ορισμοί του δεν χρειάζονται έγκριση, εφόσον κρίνει πως ότι είναι βλαβερό για τον ίδιο είναι βλαβερό για την ανθρωπότητα.
Ψάχνω, φροντίζω όλα τα κομμάτια μου
όπως ο κήπος τα λουλούδια του
όπως η έρημος το κάθε κόκκο άμμου
Εγώ είμαι τα κομμάτια μου
εγώ είμαι η έρημός μου