Το ταξίδι μου, η συμβολή του Ψυχάρη στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας*

Του Νικολάου Μπουμπάρη**

Με την ασφάλεια που μας παρέχει η χρονική απόσταση από το γλωσσικό ζήτημα, θα επιχειρήσω απόψε να αποτιμήσω τη συμβολή του Γιάννη Ψυχάρη στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας. Η σημερινή διάλεξη αφορμάται από τη συμπλήρωση 130 χρόνων από τη δημοσίευση ενός κειμένου καθοριστικού για τα νεοελληνικά γράμματα, του Ταξιδιού. Επιπλέον, τη χρονιά που θα υποδεχτούμε σε λίγες εβδομάδες θα συμπληρωθούν 165 χρόνια από τη γέννηση και 90 από τον θάνατο του Ψυχάρη. Αν λάβουμε υπόψη μας και τις επετείους των 125 ετών του Δαναού και των 35 του Συνδέσμου Φιλολόγων Αργολίδας, αντιλαμβάνεστε ότι απόψε η αίθουσα διαλέξεων του Δαναού είναι το σημείο διασταύρωσης όλων αυτών.

Όλοι οι πολιτισμοί χρησιμοποιούν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται το παρελθόν προκειμένου να καθορίσουν και να ισχυροποιήσουν τη θέση τους στο παρόν. Υπό την επιρροή του Ρομαντισμού και την εδραίωση των εθνών-κρατών στην Ευρώπη τον 19^ο αιώνα, αναθεωρήθηκαν ριζικά οι σχετικές με το παρελθόν αντιλήψεις. Κάθε έθνος διεκδικούσε ή ανακάλυπτε την αξία της παράδοσης που είχε συμβάλει στο παρελθόν στη διαμόρφωσή του και στο παρόν εγγυόταν τη διαφορά του από τους αντιπάλους του, καθώς και τη δυνατότητα να υλοποιήσει στο μέλλον τις φιλοδοξίες του.

Η πολιτιστική παράδοση, πυρήνας της οποίας είναι η ελληνική γλώσσα, έχει την πιο μακρά και αρραγή ιστορία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αποστολή του νεοελληνικού κράτους ήταν να συλλέξει και να καθιερώσει τα στοιχεία εκείνα της παλαιότερης ιστορίας του Ελληνισμού που θα αξιοποιούνταν στην εδραίωση της σύγχρονης υπόστασής του και των μελλοντικών φιλοδοξιών του. Το νεαρό ελληνικό κράτος χρειαζόταν να στηρίξει σε ιστορικές περγαμηνές την εσωτερική του νομιμοποίηση και τις αλυτρωτικές διεκδικήσεις του^[1]. Προς αυτήν την κατεύθυνση εργάστηκαν οι λόγιοι Σπυρίδων Ζαμπέλιος και Σπυρίδων Λάμπρου και, κυρίως, ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. Το αξιακό τους πλαίσιο συνήδε με το αντίστοιχο της εποχής τους και του πολιτισμικού και γεωγραφικού περίγυρου. Δεν διέφερε, δηλαδή, από αυτό των Καρλάιλ, Μισελέ και Σλουμπερζέ. 

Ο χριστουγεννιάτικος Παπαδιαμάντης

Το λιμάνι της Σκιάθου. Ταχυδρομική κάρτα – επιχρωματισμένη φωτογραφία του Στέφανου Στουρνάρα, εποχής 1910-1920.

Του Θανάση Μπαντέ*

Τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Παπαδιαμάντη είναι τόσα πολλά σε αριθμό, που θα μπορούσε κανείς να τα ταξινομήσει σε μια ξεχωριστή κατηγορία. Εξάλλου, κυκλοφορούν αρκετές συλλογές που εστιάζουν σ’ αυτά και που έχουν τίτλους όπως  «χριστουγεννιάτικα διηγήματα» ή «χριστουγεννιάτικες ιστορίες» αναδεικνύοντας ακριβώς αυτό το λογοτεχνικό κομμάτι. Όμως, το αδιαμφισβήτητο της χριστουγεννιάτικης θεματολογίας δε σηματοδοτεί ένα αυτόνομο τμήμα στο έργο του Παπαδιαμάντη, αφού τα Χριστούγεννα δεν αποτελούν αφορμή προς αναζήτηση νέων εκφραστικών ή ιδεολογικών διαδρομών. Με άλλα λόγια, τα Χριστούγεννα στον Παπαδιαμάντη δε λειτουργούν ούτε προς τόνωση της θρησκευτικής κατάνυξης ούτε ως πεδίο κατήχησης ή παραγωγής διδαγμάτων ούτε ως ευκαιρία για πάσης φύσεως συγκινησιακή κατανάλωση.

Για τον ύστερο βυζαντινό Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κέρτεζης ως διατηρητέου μνημείου

Προλογικό και επιμέλεια Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Προλογικό

Ως γνωστόν, από τον προηγούμενο Αύγουστο συστήθηκε επιτροπή πρωτοβουλίας για την σωτηρία από την φθορά και εν τέλει την κατάρρευση του λατρευτού μας αυτού Ι. Ναού. [Περισσότερα εδώ]. Μ’ αυτόν ακόμα μας συνδέουν όχι μόνο συναισθήματα, αλλά και αναμνήσεις λατρευτικών συνάξεων βαθιάς κατάνυξης, όπως και λαμπρότητας.

Συλλέχθηκαν άνω των 210 υπογραφών, ενημερώθηκε το εκκλησιαστικό συμβούλιο, αλλά και το κοινοτικό συμβούλιο. Συλλέχθηκαν κάμποσα ιστορικά στοιχεία ως βοηθητικά. Η τετραμελής επιτροπή με προσοχή και σχέδιο κινείται από τότε. Μέχρι σήμερα έδρασε γρήγορα και ορθά το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο. Απέστειλε έγγραφο πρόσκλησης της αρχαιολογικής υπηρεσίας του Νομού για να πραγματοποιήσει έκθεση και κατόπιν να πάρει σχετική απόφαση.

Να ευχαριστήσουμε δημόσια τους ανθρώπους της αρχαιολογικής υπηρεσίας που έβαλαν σύντομα στο σχεδιασμό τους το ενδιαφέρον τους. Αρχαιολόγος και μηχανικός της υπηρεσίας επισκέφτηκαν αρχές Νοέμβρη το Ναό παρουσία του Ιερέα και του προέδρου. Όλοι τους σε αγαστή συνεργασία με μέλη της επιτροπής πρωτοβουλίας.

Το εναρκτήριο μυστήριο*

 Του Γιώργου-Νεκτάριου Παναγιωτίδη**

«Μα τόσο ξαφνικά σκοτείνιασε!
Κι είναι σαν να περνώ μέσα από στοές κι αρχαίους
πυλώνες,
κάτω από τόξα γοτθικά»

(Κ. Στεργιόπουλος, «Ξαφνικά»)

1. «Ένας μεγάλος θεολόγος της εποχής μας, ο Επίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος Ware, βασιζόμενος σε εκκλησιαστικές πηγές αποκάλεσε την Κοίμηση της Θεοτόκου το ‘έσχατο μυστήριο’», κατέληγε ο λειτουργός την ομιλία του.

Το εκκλησίασμα μισοαδημονούσε και μισοήταν προσηλωμένο στα λεγόμενα. Ο ομιλητής φάνηκε τώρα να μειδιά αινιγματικά και ανεπαισθήτως.

Συνέχεια →

Μετά το κούρεμα έρχεται η φάπα

Δημήτρη Μαγριπλή*

Από μικρός είχα αντιπάθεια στο κούρεμα. Αυτό ξεκίνησε με την πρώτη τάξη του δημοτικού. Όσο κι αν προσπάθησε η μάνα μου να το παρακάμψει, η διαταγή ήταν ρητή. «Με την ψιλή». Τι να κάνουμε λοιπόν, επήγαμε στον μπαρμπέρη της γειτονιάς.

Έκλεισα τα μάτια και άκουγα το μονότονο ήχο της μηχανής. Όπως στο γήπεδο, ένοιωθα να ανοίγουν διάδρομοι στην επιφάνειά μου. Μετά από λίγο κάποιες λεπτομέρειες και να σου έτοιμος. Με την έξοδο γύρισα και  αποχαιρέτησα τα μαλλάκια μου. Τα έβλεπα να πέφτουν στον κάδο. Ήταν  σαν την βιβλική περικοπή. Έχασα την δύναμή μου. Άσε που κρύωνα κιόλας.

Συνέχεια →

Η ανακαίνιση: Όσο πιο ευγενικά μπορείτε

Της Πέννυς Οικονομάκη*

Η ιστορία που ακολουθεί στηρίζεται εν μέρει σε αληθινά γεγονότα κι εν μέρει στη φαντασία μου. Το μοντέλο που ποζάρει δεν βρισκόταν εκεί όταν διαδραματιζόταν το γεγονός. Μάρτυρας της ιστορίας είναι το κρεβάτι που βρίσκεται πίσω της.

Κάποιος ανέβαινε. To κατάλαβε από το τρίξιμο που έκαναν τα ξύλινα σκαλιά. Το σκοτάδι διαλύθηκε κι αισθάνθηκε ένα δροσερό αεράκι να μπαίνει στο δωμάτιο. «Χμ, επιτέλους ανοίγουν τα παραθυρόφυλλα» σκέφτηκε χαρούμενα το στρώμα. «Να μπει λίγος φρέσκος αέρας εδώ μέσα. Μπούχτισα κλεισούρα και μοναξιά.».

Συνέχεια →

Κοίτα τα αστέρια

Του Δημήτρη Γ. Μαγριπλή*

Όλα ξεκίνησαν με δέος. Τους κοιτούσα που έκριναν και αποφάσιζαν. Κάθονταν μπροστά στα τερματικά και με μία μόνο κίνηση του χεριού τους εξαφάνιζαν επιχειρήσεις, κεφάλαια, ακόμη και κράτη.  Πανίσχυροι. Παρατηρούσα με πόση ευκολία αποφάσιζαν και με τι διάθεση έκαναν πράξη το λόγο τους. «Αγοράζω και πουλώ», φώναζαν και ύστερα ακολουθούσε ένας χαμός, μια βουή και στο τέλος καμπανάκι. Έπειτα κάτι είχε πάλι χαθεί. Κατόπιν έκλειναν τα τερματικά, άφηναν την αίθουσα και πήγαιναν για χαλάρωση. Τους άνοιγα την πόρτα, έμπαιναν μέσα στη λιμουζίνα και με χαμόγελο μου έδιναν εντολές. Συνήθως ακριβά εστιατόρια. Τι κλάση! Άρχοντες.

Συνέχεια →

O οθωμανικός Karagöz, ο νεοελληνικός Καραγκιόζης και ο Πατρινός Μίμαρος (o εκ Κερτέζης Καλαβρύτων Δημήτριος Σαρδούνης)

Του Δημ. Σταθακόπουλου* 

Για το θέμα της προελεύσεως του θεάτρου σκιών, έχουν γραφτεί ήδη πάρα πολλά, τόσο από ξένους, όσο και από Έλληνες και Τούρκους μελετητές αυτής της λαϊκής θεατρικής έκφρασης με σκιές από φιγούρες.

Οι βασικές απόψεις μπορούν «χοντρικά» να συνοψιστούν σε δύο. Μία που αποδέχε­ται την ασιατική του προέλευση και μία άλλη που αποδέχεται την αρχαιοελληνική, όπως αυτή διαμορφώθηκε, ανά τους αιώνες, με το Ελληνιστικό, ρωμαϊκό και Βυζαντινό μιμοθέατρο και κουκλοθέατρο, το οποίο σε συνδυασμό με την τεχνική του «μπερντέ και της σκιάς που δημιουργούσε το κερί«, κατέληξε στον οθωμανικό Karagöz του οποίου μάλ­λον, κύριοι φορείς διαδόσεως, αλλά και Καραγκιοζοπαίκτες, ήταν οι Τσιγγάνοι.

Συνέχεια →

Το θαυμάσιο βλέμμα του φακού

Του Κωνσταντίνου Μπλάθρα

«Η κινηματογραφική περίοδος αρχίζει το 1913», γράφει κάπου ο Μπουνιουέλ, «όταν ο Γκρίφφιθ, με τη χρήση του close-up, αναβάθμισε τον κινηματογράφο σε μια από τις καλές τέχνες.» Αν πάρουμε τοις μετρητοίς αυτή τη θέση, τότε ο κινηματογράφος φέτος μόλις έγινε εκατό χρονών. Ο Μπουνιουέλ, υποστηρίζοντας περισσότερο τη θέση του, θα γράψει λίγο παρακάτω πως έτσι πλησιάζοντας στα πρόσωπα και στα αντικείμενα ο φακός, προικισμένος με «νοημοσύνη και ευαισθησία», θα κάνει τον κινηματογράφο να «αφήσει για πάντα τη βάρβαρη πανηγυριώτική του παράγκα, για να πάρει τη σωστή του θέση στα σημερινά παρεκκλήσια.»

Συνέχεια →