ΤΑ ΕΙΣΟΔΙΑ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΙΚΟΝΑ

Του Δημήτριου Χρυσικόπουλου*

 

Στις 21 Νοεμβρίου η Ορθόδοξος Εκκλησία εορτάζει τα "Εισόδια" της Θεοτόκου, που είναι μία από τις μεγαλύτερες θεομητορικές εορτές. Τα "Εισόδια" σαν γεγονός αποτελούν την βάση και την αρχή για την μετέπειτα ζωή της Θεοτόκου. Οι γονείς τής Παναγίας, ο Ιωακείμ και η Άννα, σ' όλη τους τη ζωή παρακαλούσαν το Θεό να τους δώσει ένα τέκνο και υποσχέθηκαν να το αφιερώσουν στο Ναό Του. Πράγματι σε μεγάλη ηλικία, ο Θεός τους έδωσε ένα κορίτσι, τη Μαρία, που όταν έγινε τριών ετών, το έφεραν στον Ναό και το παρέδωσαν στα χέρια του Ζαχαρία του Ιερέα.

Αυτός την αγκάλιασε, την ευλόγησε και είπε: «Εμεγάλυνε ο Κύριος το όνομά σου σε όλες τις γενεές. Με σένα θα ευλογηθούν τα έθνη και ο Κύριος θα λυτρώσει τους υιούς του Ισραήλ». Όπως λέει η παράδοση, την οδήγησε στα «Άγια των Αγίων», στα ενδότερα του Ναού, όπου επιτρεπόταν να μπει μόνον ο Ιερέας, μόνο μία φορά τον χρόνο. Εκεί έμεινε η Παναγία δώδεκα χρόνια. Τρεφόταν από άγγελο του Θεού με ουράνια τροφή. Εκεί έμεινε μέχρι τον Ευαγγελισμό της.

Η εορτή των Εισοδίων φαίνεται ότι θεσπίστηκε στα Ιεροσόλυμα κατά τον εγκαινιασμό του ναού της Αγίας Θεοτόκου Μαρίας ή Νέας Εκκλησίας στις 21 Νοεμβρίου του 543 μ. Χ., έργου του Ιουστινιανού Α΄, στη νότια πλευρά του ναού του Σολομώντα. Λόγω αυτής της θέσης του ναού, ήταν επόμενο να συνδεθεί από τους πιστούς με την είσοδο και παραμονή της Θεοτόκου στο ναό του Σολομώντα. Πληροφορίες για την τέλεση της εορτής στην Κωνσταντινούπολη υπάρχουν από τον 8ο αιώνα. Από εκείνη την περίοδο έχουμε και τους πρώτους σωζόμενους ύμνους των Εισοδίων.

Τα Εισόδια της Θοτόκου δεν είναι απλό γεγονός. Είναι προοίμιο και προαναφώνηση του Ευαγγελισμού. Σύμφωνα με την ορισμένη βουλή και ευδοκία του Θεού η παραμονή της Παναγίας στο Ναό ήταν γι' αυτήν περίοδος καθάρσεως, μυήσεως στην εν Αγίω Πνεύματι ζωή και προετοιμασίας, για να γίνει με την αυτεξούσια προαίρεσή της το ιερό κατοικητήριο του Λόγου του ενανθρωπήσαντος, μέσω αυτής, Θεού.

Τη στενή σχέση των Εισοδίων με τον Ευαγγελισμό εκφράζει με μοναδικό τρόπο ο ύμνος των Εισοδίων: «Τα της νυμφεύσεως απογράφονται Θεία συμβόλαια της υπέρ νουν κυοφορίας σου, αγνή Παρθένε, σήμερον εν Πνεύματι Αγίω, εν οίκω Θεού».

Με την καθιέρωση της εορτής αρχίζει η παράλληλη σχετική ανάπτυξη της υμνολογίας και της εικονογραφίας.

Η πρώτη σωζόμενη σύνθεση με την απεικόνιση των Εισοδίων είναι του 10ου αιώνα. Από τον 14ο αιώνα καθιερώθηκε η διπλή απεικόνιση των Εισοδίων και της παραμονής της Θεοτόκου στα «Άγια των Αγίων» τρεφόμενης υπό αγγέλου. Σε ανάγλυφο του 5ου αιώνα στην Ταρασκώνη (Γαλλία) παρουσιάζεται η Παναγία να προσεύχεται στο Ναό του Σολομώντα.

Κύρια πηγή για τη διήγηση, που αναφέρεται στην παραμονή της Θεοτόκου στο Ναό του Σολομώντα, αποτελεί το Πρωτευαγγέλιο του Ιακώβου (απόκρυφο). Είναι λογικό λοιπόν να διερωτηθεί κάποιος για την ιστορικότητα της διηγήσεως αυτής, δεδομένου ότι στα «Άγια των Αγίων» δεν επιτρεπόταν η είσοδος γυναικών. Αυτό όμως που έχει σημασία δεν είναι το ιστορικό υπόβαθρο της διηγήσεως, αλλά το θεολογικό συμβολικό περιεχόμενο του γεγονότος και η βαθύτερη σωτηριολογική σημασία του, όπως ήδη αναφέρθηκε.

Στην εικονογράφηση, ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η έμφαση που δίνεται στο πρόσωπο της Παναγίας, η οποία αφιέρωσε τον εαυτό της στην εκπλήρωση της οικονομίας του Θεού. Σε αντίθεση με την παράσταση της Γεννήσεως της Παναγίας, η οποία συνεχώς υπόκειται σε συνθετική επεξεργασία στην τέχνη, η σκηνή των Εισοδίων ακολουθεί συνήθως ένα πάγιο εικονογραφικό τύπο, ο οποίος υιοθετήθηκε ήδη από την πρώιμη βυζαντινή παράδοση και συνεχίστηκε στη μεταβυζαντινή περίοδο σε ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, εικόνες, εικονογραφημένα χειρόγραφα κ.α. Σε εικονογραφημένους χειρόγραφους κώδικες ή τοιχογραφίες εκκλησιών το θέμα των Εισοδίων παρουσιάστηκε και σε πολλές διαδοχικές σκηνές. Εδώ θα παρουσιάσουμε τον τύπο της φορητής εικόνας, όπως καθιερώθηκε.

Κεντρικό πρόσωπο της παράστασης αποτελεί η τριετής Παναγία, η οποία δεν παρουσιάζει τίποτε το μη φυσικό εκτός από το μικρό μέγεθός του σώματός της. Έχει όλη την ιερότητα της μελλούσης Μητέρας του Θεού. Φορώντας το μαφόριο των ενηλίκων γυναικών οδηγείται από τους γονείς της στο ναό, όπου την υποδέχεται ο αρχιερέας Ζαχαρίας (πατέρας του Προδρόμου). Ο αρχιερέας την ευλογεί, φορώντας ενδύματα λειτουργικά και διακριτικό της ιεροσύνης στην κεφαλή του. Απλώνει τα χέρια του προς την Παναγία, για να την παραλάβει. Ο Ναός συμβολίζεται με ένα κιβώριο που προβάλλει πίσω από τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Αλλιώς το κτήριο που φαίνεται θα μπορούσε να είναι ένα κοινό κτήριο. Η Παναγία φθάνει στο Ναό με πομπή. Προηγείται όλης της πομπής χαρούμενη, στέκεται μπροστά στον Αρχιερέα, ευλαβικά και συγχρόνως σε στάση κινητική προς αυτόν, που δηλώνει την προθυμία και τη χαρά της προσελεύσεώς της στο Ναό τού Κυρίου, αναγνωρίζοντας το σχέδιο και το θέλημα του Θεού για τη σωτηρία των ανθρώπων. Δηλώνεται έτσι ότι δεν πρόκειται για αναγκαστική παράδοσή της, αλλά ότι εκούσια συμμετέχει στο σχέδιο του Θεού.

Το ίδιο ευλαβικά και με ιερή συγκίνηση εικονίζονται και οι γέροντες γονείς της Ιωακείμ και Άννα. Την παραδίδουν στα χέρια του Ζαχαρία με μια κίνηση πολύ εκφραστική, που δηλώνει την προθυμία τους να εκπληρώσουν την υπόσχεσή τους στο Θεό και να του αφιερώσουν το μονάκριβο κορίτσι τους, που το απέκτησαν με πολλές προσευχές και νηστείες σε προχωρημένο γήρας. Είναι χαρούμενοι. Δεν υπάρχει ο ανθρώπινος πόνος του αποχωρισμού, γιατί τον επισκιάζει η αγάπη τους προς τον Θεό. Εντελώς ελεύθερα την αφιερώνουν. Πίσω τους βλέπουμε πολλές νεάνιδες (συνήθως 7 κατά την εβραϊκή παράδοση). Όλες χαρούμενες και σεμνά λαμπροφορεμένες.

Προπέμπουν την Παναγία με αναμμένες λαμπάδες. Δίνουν μια ποιητική και δροσερή διάθεση στη σκηνή. Είναι οι φίλες της Παναγίας, που συμμετέχουν στη χαρά της. Επικράτησε να ζωγραφίζονται μεγαλύτερες, για να τονίζεται και να ξεχωρίζει το κεντρικό πρόσωπο της εικόνας, η μικρή Παναγία.

Στην εικόνα των Εισοδίων, πάνω αριστερά συνήθως, εικονίζεται η δωδεκαετής παραμονή της Παναγίας στα «Άγια των Αγίων», τρεφόμενης από έναν άγγελο. Δέχεται τον ουράνιον άρτο, «η άρτον ζωής χωρήσασα». Πάλι εδώ ο ναός συμβολίζεται με κιβώριο.

Σε ορισμένες παραστάσεις κατά τη διάρκεια της πομπικής εισόδου της, η Παναγία κρατεί και αυτή αναμμένη λαμπάδα, βαδίζει μπροστά και οι πρώτες νεάνιδες την απομονώνουν από την πομπή κρατώντας με μυστηριακό τρόπο ένα πέπλο. Το σπάνιο εικονογραφικό στοιχείο του αποκαλυπτικού πέπλου, που εντείνει τον τελετουργικό χαρακτήρα των δρωμένων, σημειοδοτεί την αφιέρωση της Θεοτόκου στο ναό του Κυρίου με μυστική αναφορά στη χάρη του Αγίου Πνεύματος, που περιβάλλει την Παναγία με δόξα, όπως ανάλογα αποδόθηκε στην εικονογράφηση του δ΄ Οίκου του Ακάθιστου Ύμνου.

Αξίζει να μελετήσει κάποιος την ακολουθία των Εισοδίων έχοντας μπροστά του την εικόνα των Εισοδίων. Θα διαπιστώσει πως όλα τα στοιχεία και οι συμβολισμοί της εικόνας αναφέρονται σ' όλους τους ύμνους της ακολουθίας. Αυτό φανερώνει ότι η ορθόδοξη εικονογραφία δεν είναι διακοσμητική αλλά πρωτίστως έχει λειτουργικό και διδακτικό χαρακτήρα. Καταλαβαίνουμε έτσι το λόγο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, που λέει ότι η σκηνή του μαρτυρίου μέσα στο ναό του Σολομώντα είναι η ίδια η Εκκλησία και τα «Άγια των Αγίων», στα οποία εισήλθε η Παναγία είναι η προτύπωση της Εκκλησίας και μάλιστα της ίδιας της Παναγίας. Διότι αυτή υπήρξε η στάμνα που κράτησε και φύλαξε μέσα στα σπλάχνα της το αληθινό «μάνα», δηλαδή το Χριστό. Υπήρξε το γνήσιο θυσιαστήριο. Οι πραγματικές πλάκες, όχι του Μωσαϊκού νόμου, αλλά του νόμου της Χάριτος της Καινής Διαθήκης. Το ραβδί του Ααρών, το οποίο όχι απλώς βλάστησε, αλλά «εξήνθησε» το «άνθος το εύοσμον», τον Υιό και Λόγο του Θεού. Έγινε η λαμπάδα του Θεού, η κατοικία Του, ο ναός Του, το Θυσιαστήριο και η λατρεία η ζώσα και καθαρά. Ενδεικτικά αναφέρουμε το κοντάκιο της Εορτής:

«Ο καθαρώτατος ναός του Σωτήρος, η πολυτίμητος παστάς και Παρθένος, το ιερόν θησαύρισμα της δόξης του Θεού, σήμερον εισάγεται, εν τω οίκω Κυρίου, την χάριν συνεισάγουσα, την εν Πνεύματι Θείω. ην ανυμνούσιν άγγελοι Θεού. αύτη υπάρχει σκηνή επουράνιος».

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Χατζούλη Γλυκερία, καθηγήτρια Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., "Εικονογραφία"

2) Τσάμης Δημήτριος, καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., "Αγιολογία της Ορθόδοξης Εκκλησίας"

3) Κόντογλου Φώτιος, Αγιογράφος – Συγγραφέας, "Έκφρασις"

4) Λέκκος Ευάγγελος, Θεολόγος, "Τα εισόδια της Θεοτόκου".

ΠΗΓΗ: 20-11-2013, https://www.facebook.com/xrskpls/posts/654069534614544

* Ο Δημήτρης Χρυσικόπουλος είναι θεολόγος, μαθηματικός.

Πρόοδος ή/και η βία της μεθόδου.

Για τον κίνδυνο του Ολοκληρωτισμού από την ανάποδη (με αφορμή μια μικρού μήκους – δημοφιλή ταινία).

 

Του Βαγγέλη Ιντζίδη*

1. Η ταινία**

Υπάρχει μια ταινία μικρού μήκους του Ιρανού σκηνοθέτη, Μπαμπά Ανβάρι που προτάθηκε μάλιστα και για τα βραβεία Bafta 2010 καλύτερης ταινίας μικρού μήκους. Λέγεται 2+2 (=5 στην ταινία) [Two & Two] και η θεματική της αφορά τη χειραγώγηση και τον φασισμό. Διεξάγεται (όπως θα δείτε) μέσα σε μια σχολική τάξη ιρανικού σχολείου και αποσκοπεί με έναν άλλον τρόπο να δημιουργήσει ένα οργουελικό περιβάλλον.

Ο δάσκαλος μαζί με τον διευθυντή του σχολείου ανακοινώνουν αλλαγές (το μεγάφωνο για τη φωνή του διευθυντή βρίσκεται μέσα στις τάξεις – η φωνή του Κυρίου που είναι παντού. Τον ακούμε και το κυριότερο μας ακούει).

Ο δάσκαλος επιβάλλει το περιεχόμενο της νέας αλλαγής που διακηρύσσει από μεγαφώνου ο διευθυντής: "από σήμερα 2+2 θα κάνει πέντε". Στην αντίδραση των μαθητών ο δάσκαλος επιμένει. Στην αντίδραση του Ενός μαθητή φέρνει τους επίλεκτους μαθητές – από μεγαλύτερη τάξη – οι οποίοι και αναλαμβάνουν να εκτελέσουν στο όριο του εικονικού – πραγματικού (εξαιρετικό εύρημα του σκηνοθέτη) τον μαθητή που αντιστέκεται και στον πίνακα απαντά/γράφει επιμένοντας πως 2+2 κάνει 4. Μια πράξη αντίστασης το δίχως άλλο, ιδιαίτερα όταν την ώρα που ο δάσκαλος πηγαίνει να φέρει την "ομάδα της συμμόρφωσης από μεγαλύτερων τάξεων μαθητές" ένας συμμαθητής λέει στον αντιστεκόμενο μαθητή: "τι έπαθες. θα βρούμε όλοι τον μπελά μας". Υπακοή ταυτόσημη με την υποταγή στον εκφοβισμό.

Σε αυτή την εφιαλτική κλειστοφοβική όπως και ο φασισμός μικρού μήκους ταινία υπάρχει κάτι που δεν λέγεται κατά τη γνώμη μου. Και αυτό, νομίζω, είναι που μας καθιστά συνυπεύθυνους στο σχεδιασμό και την υλοποίηση κάθε ολοκληρωτισμού.

2. Η αντιστροφή του σεναρίου

Ας φαντασθούμε λοιπόν πως γυρίζουμε μια ταινία όπου ο δάσκαλος ισχυρίζεται (όπως και ο αντιστεκόμενος μαθητής στην ταινία) πως 2 +2 είναι προφανές πως μας κάνει 4.

Αυτή τη φορά – και σε αυτό το ανάστροφο σενάριο – είναι ένας μαθητής που ισχυρίζεται πως 2 +2 μας κάνει δύο. Και το εξηγεί: "Μα κύριε μία σταγόνα νερού και άλλη μία σταγόνα δημιουργούν μια ακόμη μεγαλύτερη σταγόνα. Επομένως ένα και ένα κάνουν ένα μεγαλύτερο Ένα. Άρα σε κάθε δύο υπάρχει ένα μεγαλύτερο ένα. Κι αν υπολογίσουμε πως σε αυτό το μεγάλο ένα, ενυπάρχουν ο πατέρας μας και η μητέρα μας (όπως και οι προηγούμενοι από αυτούς, έτσι το μάθαμε στη βιολογία) ε τότε έχουμε δύο, δηλαδή, ένα μεγαλύτερο Ένα και δύο, δηλαδή ένα ακόμη μεγαλύτερο Ένα, μας κάνουν ή δύο (δηλαδή τη διασταύρωση ανάμεσα σε δύο μεγάλα Ένα ή ακόμη μπορεί να μας κάνουν και ένα ακόμη – ακόμη πιο μεγάλο Ένα". Τα παιδιά γελούν και ο μαθητής επίσης. Ο δάσκαλος γίνεται έξαλλος.

Τιμωρεί τον μαθητή με κατεύθυνση προς τον διευθυντή του σχολείου, ο οποίος δεν έχει μεγάφωνα και ηχεία στις τάξεις. "Μου διαταράσσει το κλίμα στην τάξη", λέγει θυμωμένος στον διευθυντή και φεύγει αφήνοντας τον μαθητή με τον διευθυντή. Ο διευθυντής αποφασίζει να δράσει διερευνητικά. Γνωρίζει (;) πως πρέπει αφενός να εξεταστεί ο μαθητής για σύνδρομο – ενδεχομένως – Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠΠΥ) ή άλλη ενδεχόμενη μαθησιακή δυσκολία – δεν κατανοεί για ποιο λόγο ο μαθητής κάνει τέτοιους ευφάνταστους συνδυασμούς και τον ρωτά διάφορα πράγματα για την οικογενειακή του ζωή. Ίσως κάποιο διαζύγιο – ή κάτι άλλο, ένα μπούλινγκ – έχει διαταράξει τον μαθητή (πράγμα που πάντα είναι ένα συμβάν πένθους για τα παιδιά και ένα ενδεχόμενο έτσι κι αλλιώς).

Αυτή η βίαιη εισβολή της προ-ερμηνείας, η βίαιη μονομερής εκδοχή της αλήθειας, η μονοδρομική, η μονότροπη ρητορική, η ιατρικοποίηση κάθε συμπεριφοράς, η ένταξη των πάντων σε κατηγοριοποιήσεις είναι το διττό: από τη μια η μέθοδος της επιστήμης και από την άλλη η βία της προόδου και της μεθόδου της (όπως την ονόμασε ο Χούσερλ, στα 1939, μια περίοδο που τον έδιωχναν από την πανεπιστημιακή του έδρα στο Μάρμπουργκ λόγω εβραϊκής καταγωγής και τη θέση του αναλάμβανε ο σημαντικός φιλόσοφος Χάιντεγκερ ή αλλιώς ο ελάχιστος των ανθρώπων Μάρτιν (Χάιντεγκερ)).

Από τη μια η επιστήμη που μας βοηθά και από την άλλη η επιστήμη που λειτουργεί ακριβώς ως νομιμοποιητικό άλλοθι του αποκλεισμού και της δαιμονοποίησης κάθε εξαίρεσης και κάθε τι εξαιρετικού. Η ίδια η επιστήμη έχει λειτουργήσει έτσι και για επιστήμονες που οδηγήθηκαν σε τέτοιον αποκλεισμό που έμοιαζε κολαστήριο η ζωή τους. Ενδεικτικά αναφέρω το πώς αντιμετώπισε μια θεσμοποιημένη κοινωνία τον Γαλιλαίο αλλά και πολύ αργότερα εκείνον τον Ούγγρο γιατρό που έμοιαζε γραφικός όταν σύστηνε μετά μανίας στους συναδέλφους του να πλένουν πάρα πολύ καλά τα χέρια τους πριν ξεγεννήσουν μια γυναίκα (παρατηρώντας τη συχνότητα των θανάτων από μόλυνση κατά τη γέννα). Τον θεωρούσαν παρανοϊκό επειδή μιλούσε για κάτι που έμοιαζε ως ένας αδιανόητος μικρόκοσμος στους συναδέλφους του.

Πίσω στο δικό μας σενάριο – αναστροφής. Σύμφωνα, λοιπόν, με την μέθοδο διερεύνησης, που σκέφτεται να σχεδιάσει ο διευθυντής, για να εξηγήσει αυτή τη συμπεριφορά του πρωταγωνιστή μαθητή μας, οι σχέσεις στο σπίτι, οι τρόποι που μαθαίνει κανείς να ελέγχει και να προσαρμόζεται στο περιβάλλον, η κοινωνική (συν)ύπαρξη με τους άλλους αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα με σκοπό κάπου μέσα σε αυτά να βρεθεί το προβληματικό και να προταθεί η μεθοδολογία επίλυσής του. Δηλαδή ποια θα μπορούσε να ήταν η λύση; Ο μαθητής να μην ξανακάνει τι ακριβώς;

Το σχολείο αδυνατεί – σύμφωνα με το σενάριό μας, και όχι επειδή συμβαίνει στην πραγματικότητα (!) – να δεχτεί το ντοστογιεφσικό, ότι, δηλαδή, "το ένα και ένα κάνουν δύο είναι μια υπέροχη αλήθεια αλλά και το ότι το ένα και ένα κάνει πέντε, είναι και αυτό ένα υπέροχο πραγματάκι". Το σχολείο αδυνατεί στο όνομα του προοδευτισμού, αυτή τη φορά, πως έχει θέση σε αυτό η φαντασία, η "παράπλευρη" ερμηνεία, η αποκλίνουσα σκέψη, η υβριδιακότητα.

Το σχολείο αδυνατεί να αποδεχτεί πως η γνώση σχετίζεται με πλαίσια εντός των οποίων λέγεται ή γίνεται κάτι. Και γιατί; Μα γιατί το σχολείο – ακόμη και στον εικοστό πρώτο αιώνα των δυτικών κοινωνιών, έτσι δηλαδή όπως εμείς εδώ μιλάμε και μετράμε την εξέλιξη και την σπουδή, την πρόοδο και τη βία της μεθόδου – αδυνατεί να κατανοήσει πως μία διάγνωση ή ερμηνεία, προερχόμενη είτε από τον εκπαιδευτικό είτε από το παιδί είτε από την κοινωνία είναι αυτή και όχι μια άλλη επειδή έχει από πριν ο σχολικός θεσμός προκρίνει εκείνα και όχι τα άλλα περιεχόμενα, εκείνες και όχι άλλες δεξιότητες επί τη βάσει των οποίων όλοι πρέπει να προσαρμοστούμε. Αλλά κάτι τέτοιο είναι εκπαίδευση; Και είναι και δημοκρατική εκπαίδευση; Μήπως είναι ο σημαντικός πυρήνας εκείνου που αστόχαστα λέμε "παπαγαλία" ή καλύτερα αναυθεντικότητα;

Μπορεί το σχολείο να δει στην άλλη άποψη ( λ.χ. σύμφωνα με το σενάριό μας πως "το δύο και δύο μας κάνουν και ένα ακόμη πιο μεγάλο Ένα") ή στην άλλη δεξιότητα μια ευκαιρία μάθησης, ένα ταλέντο, μια ευκαιρία για προβληματισμό με όλη την τάξη, όπως η συγκεκριμένη συλλογιστική του μαθητή (στο δικό μας ανάστροφο σενάριο) φέρνει μια σκέψη δική του στην ομάδα; Αντέχει ο δάσκαλος να τροποποιήσει in vivo την γραφειοκρατική οργάνωση της διδασκαλίας του εκείνη την ώρα και να εντάξει άμεσα το προβληματισμό του μαθητή εντός της διερεύνησης στην εκπαιδευτική διαδικασία; Γνωρίζει τη φιλοσοφία των μαθηματικών και την εξελικτική ψυχολογία (που πολλές φορές την αξιοποιεί ως μη εξελίξιμη ταμπελοποίηση και διάγνωση) ώστε από τα χίλια που περνούν εκείνη την ώρα στο νου του να κάνει τη σωστή επιλογή και να αξιοποιήσει τη δολιχοδρομική σκέψη του μαθητή του εντός και προς όφελος του μαθήματος; Το σχολείο κάθε εποχής ορίζει τι θα βλέπει. Και ο,τιδήποτε δεν έχει ορισθεί, από το πρόγραμμα σπουδών ότι θα είναι ορατό, άμα τη εμφανίσει του, το ιατρικοποιεί, το καθιστά προβληματικό και αναζητά τη διάγνωση- στοχοποίηση που φαντάζει και ως προσχηματική λύση ενώ δεν είναι επουδενί.

Όπως και η τύχη του Ούγγρου γιατρού, ο οποίος φαντάσθηκε κάτι που η επιστήμη – της εποχής του – δεν ήθελε ακόμη να πιστοποιήσει και οι συνάδελφοί του τον αποκάλεσαν προβληματικό επειδή δεν είχαν εκπαιδευτεί ώστε να φανταστούν, να ΔΟΥΝ εκείνο που αργότερα αποτέλεσε ταν μικρόκοσμο της αντισηψίας.

Λοιπόν ποιος είναι ο ολοκληρωτικός; Αν όχι ο "τυφλός" που εκτελεί τις οδηγίες δίχως να αφήσει τη φαντασία του μέσα από το αέναο δρομολόγιο δοκιμής και πλάνης και τη διαρκή πλαισίωση όλων των όψεων και απόψεων της ζωής; Ποιος έχει έτσι εκπαιδευθεί ώστε να αντιλαμβάνεται την αλήθεια ως αγώνα (και με τη λογική της ΄Αρεντ όταν αναφερόταν στον αγώνα της αρχαιοελληνικής δημοκρατικής πόλης) ή/και ως η παράλληλη συνύπαρξη χιλιάδων εκδοχών της;

Αυτή η μονότροπη τυφλότητα κατασκευάζει το αόρατο που επειδή ασφυκτιά ίσως και να εμφανίζεται και ως τερατώδες και εκρηκτικό ή απλώς προβληματικό. Ο φασισμός δεν είναι εξωγήινο- εξω – πολιτειακό- εξω-κοινωνικό φαινόμενο. Ίσως στην ανάστροφη εκδοχή – σενάριο αυτής της ταινίας να διαβάσουμε καλύτερα τον κόσμο (της ταινίας) ανακαλύπτοντας ένα άλλο όριο για αυτόν καθώς τον αναποδογυρίζουμε.

Στο ερώτημα αν θα την έδειχνε κανείς σε ένα σχολείο στο πλαίσιο της κινηματογραφικής εκπαίδευσης στη δευτεροβάθμια – Λυκειακή εκπαίδευση, η απάντησή μου είναι καταφατική. Ναι αρκεί να την συζητούσε αναποδογυρίζοντάς την. Γιατί η ρητορική με το πρόσχημα της επιστημονικής προοδευτικότητας δεν είναι και ικανή και αναγκαία συνθήκη για την εκπαίδευση στη δημοκρατική πολιτεία. Είναι άραγε τυχαίο που κάθε ολοκληρωτικό φαινόμενο ευαγγελίζεται τη νέα επιστήμη Του και τον νέο τύπο ανθρώπου Του;

* Βαγγέλης Ιντζίδης, https://www.facebook.com/evangelos.intzidis

** http://www.youtube.com/watch?v=4OPCBnqj3Xs#t=11

13-11-2013

Η Γυναίκα της Ζάκυθος*

 

Του Νικήτα Χιωτίνη**

 

Με την παράσταση αυτή, ο Αβδελιώδης δίνει ίσως την σωστότερη ερμηνεία της Γυναίκας της Ζάκυθος του Σολωμού. Αναγνωρίζει το διήγημα αυτό ως διείσδυση στον εσώτερο ψυχισμό του Δυτικού ανθρώπου, που θέλει να αποδεχτεί την ελληνική προσπάθεια ανασύνταξης, δηλ. την ελληνική επανάσταση του -21, με «ορθολογικό» (ρασιοναλιστικό) τρόπο.

Εσωτερική μάχη και αγωνιώδεις εσωτερικές αμφιβολίες, σε ένα και το αυτό πρόσωπο, στον Διονύσιο ιερομόναχο, που εμπεριέχει το «καλό» μαζί με το «κακό», αυτό το τελευταίο με τη μορφή μιας γυναίκας. Ο Διονύσιος Ιερομόναχος είναι βεβαίως ο ίδιος ο ποιητής, που προστατευόμενος από έναν Άγγελο, τον δικό του Άγγελο, δίκην διαρκούς θεϊκής παρουσίας – και βοηθείας – οδεύει προς τη λύτρωσή του ή την αναγνώριση του πραγματικού εαυτού του. Με την διαρκή έτσι παρουσία  του Αγγέλου (του)  φθάνει στην τελική απαλλαγή του από το Κακό και στον τελικό θρίαμβο της Αλήθειας, δια του λυτρωμένου του εγώ. 

Τα παραπάνω δίδονται πειστικά μέσα από έναν μονόλογο, δραματοποιημένη απαγγελία, από την Όλια Λαζαρίδου. Τα σκηνικά επίσης, λιτά και υποβλητικά, συμμετέχουν στην όλη δραματοποίηση της βασανιστικής πορείας προς την λύτρωση και την Αλήθεια, του Διονυσίου Ιερομονάχου. Αυτό όμως που δίνει τον τελικό τόνο του δράματος – διορθώνοντας με τον τρόπο του κάποιες αδυναμίες – είναι η μουσική του Βαγγέλη Γιαννάκη. Είναι ταυτόχρονα προέκταση και φόντο του λόγου του Σολωμού, με τον τρόπο που εκφέρεται από την Όλια Λαζαρίδου. Τον καθοδηγεί και καθοδηγείται από αυτόν.

Το έργο δεν είναι «εύπεπτο», έχει όμως τη δύναμη να μας καλέσει προς μια ενδοσκόπηση του νεωτερικού εαυτού μας (δηλαδή αφορά στις αμφιβολίες του δυτικού Ποιητή και δεν αφορά, π.χ., στον Κανάρη, αυτόν δηλ. που είπε στους συντρόφους του «πάμε για να πεθάνουμε», χωρίς ανάγκη περαιτέρω ερμηνείας του βαθύτερου είναι των τότε Ελλήνων).   

26-10-2013

 

* Θέατρο Τριανόν. Σκηνοθεσία: Δήμος Αβδελιώδης. Ερμηνεύουν:  Όλ. Λαζαρίδου, Δ. Κωτίδου, Δ. Ρούσσου. Μουσική: Β. Γιαννάκης.

 

* Δρ Νικήτας Χιωτίνης, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Καθηγητής ΤΕΙ Αθήνας, e-mail: nchiotin@teiath.gr