Ο «απαγορευμένος θάνατος» στην εποχή του κορωνοϊού

 Του Γιώργου Κρανιδιώτη*

Η πανδημία του κορωνοϊού έφερε, για πρώτη φορά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τους ανθρώπους της Δύσης αντιμέτωπους με το φάσμα του θανάτου σε μαζική κλίμακα. Πρόκειται για μία καινοφανή για τις ζώσες γενιές απειλή, που θα ανέμενε κανείς να ωθήσει, εκ των πραγμάτων, τα άτομα προς μία βαθύτερη συνειδητοποίηση της θνητότητάς τους. Ωστόσο, μεταβάλλει όντως η αντικειμενική πραγματικότητα της πανδημίας τις διαμορφωμένες στάσεις έναντι του θανάτου και τις γνώριμες συνθήκες αυτού ή μήπως απεναντίας τις παγιώνει, τις εντείνει και τις παροξύνει;

Η «απαγόρευση» του θανάτου

Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό Φιλίπ Αριές,[1]  κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα παρατηρείται ένα φαινόμενο εντελώς απρόσμενο, μία βίαιη επανάσταση στις παραδοσιακές ιδέες και τα συναισθήματα, το οποίο ονομάζει «απαγόρευση του θανάτου»: «Ο θάνατος, που άλλοτε ήταν παρών και τόσο οικείος, σβήνει κι εξαφανίζεται. Γίνεται ντροπή, αντικείμενο απαγόρευσης».[2]  Ο θάνατος έγινε ταμπού και αντικατέστησε το σεξ ως κύρια απαγόρευση: είναι πια ντροπή να μιλάς για τον θάνατο και τους σπαραγμούς του, όπως ήταν άλλοτε ντροπή να μιλάς για το σεξ και τις ηδονές του. Έγινε ο «ακατονόμαστος»∙ η αναφορά στον θάνατο προκαλεί συναισθηματική ένταση ασυμβίβαστη με την καθημερινότητα, και οι άνθρωποι αρνούνται να υποστούν τη φυσική συγκίνηση που προκαλεί η ιδέα ή η θέα του. Τοποθετήθηκε έξω από την καθημερινή ζωή, απομακρύνθηκε από τον κόσμο των πιο οικείων πραγμάτων, διότι «δημιουργεί πρόβλημα»: η κοινωνία πρέπει να αποφύγει την ταραχή «που προκαλούν η αγωνία κι η απλή παρουσία του θανάτου σε μια ευτυχισμένη ζωή, αφού είναι πια γενικά παραδεκτό πως η ζωή είναι πάντα ευτυχισμένη ή, τουλάχιστον, πρέπει να φαίνεται πως είναι».[3] Οι φανερές εκδηλώσεις του πένθους καταδικάζονται ή εξαφανίζονται. Η επίγνωση της προσωπικής θνητότητας εξασθενεί: «Τεχνικά, δεχόμαστε ότι μπορεί να πεθάνουμε […]. Αλλά, στην πραγματικότητα, στο βάθος του εαυτού μας, δε νιώθουμε θνητοί».[4]

«ΣΑΝ ΠΡΟΚΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΡΦΩΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ»*

(Μια κριτική ματιά στο βιβλίο του Παναγιώτη Μπούρδαλα «Αποστάξεις σε καιρούς δυστοπίας»)

Του Νίκου Προσκεφαλά**

Ο Παναγιώτης Μπούρδαλας είναι ένας ανήσυχος άνθρωπος. Προβληματίζεται, δημοσιεύει, γράφει, κοινωνεί κι επικοινωνεί με τους ανθρώπους, συλλογίζεται αδιάκοπα, διαλέγεται, δεν δογματίζει, δεν απορρίπτει, συνομιλεί με ρεύματα, ιδέες και τάσεις.

Στο τρίτο του αυτό βιβλίο, καταθέτει τις αγωνίες του με διαφορετικό εκφραστικό τρόπο, διαφορετικό από αυτούς που ως τώρα μας είχε συνηθίσει, αυτόν του ποιητικού λόγου έχοντας προφανώς αποκομίσει την αίσθηση πως η πολυσημία , ή ο υπαινικτικός και κρυπτικός λόγος της ποίησης συχνά μπορεί καλύτερα να εκφράσει αυτό που δονεί το προσωπικό και υπαρξιακό του σύμπαν.

Τα παραμύθια του παππού (2): Το πέπλο του φόβου

ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ του παππού για την εποχή του κορωνοϊού

Του Βασίλειου Χριστόπουλου*

(Πες μου, ποιον φόβο αγάπησες πάλι, Γ. Αγγελάκας)

-Παππού, πες μου ξανά εκείνο το παραμύθι.
-Ποιο, παιδί μου;
-Αυτό…. που σας είχαν κλείσει στα σπίτια σας γιατί έξω κυκλοφορούσε ο κινέζικος δράκος που ξεφύσαγε… Φσσσς… Φσσσς… Πφφφ…
-Έτσι ακριβώς έκανε και ο δράκος. Ξεφυσούσε και έφτυνε. Αλλά, σου είπα, δεν είναι παραμύθι.
-Είχες δει ποτέ το δράκο;
-Όχι, ήταν αόρατος. Αυτός που λες ο δράκος ξεφυσούσε μια ανάσα γεμάτη μικρόβια και ιούς. Και όποιος την ανάπνεε….
-Ξέρω, ξέρω, άστα τώρα αυτά. Φορούσατε όλοι μάσκες, μου το έχεις πει.
-Μας είχε υποχρεώσει η κυβέρνηση, αλλά κι εμείς βήμα δεν κάναμε χωρίς μάσκα.
-Φοβόσασταν τόσο πολύ; -Όλος ο κόσμος φοβόταν. Ένα πέπλο φόβου είχε καλύψει σαν σύννεφο την πόλη μας, τη χώρα και όλο τον κόσμο.
-Κι εσύ, παππού, φοβόσουνα;

Το υπαρξιακό Βατερλώ της ΕΕ με τα εμβόλια και η ενοχλητική αλήθεια που αποκαλύπτει

Του Άρη Χατζηστεφάνου*

Έχεις υποσχεθεί ένα δώρο για τα γενέθλια του/της συντρόφου σου. Το παραγγέλνεις, πληρώνοντας προκαταβολικά, αλλά την ημέρα της παράδοσης σε ενημερώνουν ότι θα υπάρξει καθυστέρηση.

Όταν όμως μαθαίνεις ότι ένας γείτονάς σου προμηθεύτηκε το ίδιο προϊόν νωρίτερα, ξεκινάς την απαραίτητη «μανούρα» προς τον πωλητή (κατά προτίμηση μπροστά στον/η σύντροφό σου). Το πρόβλημα λύνεται ύστερα από μερικές ημέρες και η ζωή συνεχίζεται.

Κάπως έτσι επιχειρούν να παρουσιάσουν οι αξιωματούχοι της ΕΕ τις σημαντικές ελλείψεις εμβολίων της εταιρείας AstraZeneca που παρατηρούνται στην ηπειρωτική Ευρώπη – παρά το γεγονός ότι η εταιρεία συνεχίζει κανονικά τη διάθεση στη Μεγάλη Βρετανία. Στην ιστορία μας, όμως, αν η/ο σύντροφος (δηλαδή οι πολίτες της ΕΕ) γνώριζαν τις πραγματικές συνθήκες της αποτυχίας, πιστεύουμε ότι θα ζητούσαν… διαζύγιο.

Τα παραμύθια του παππού (1): Ο δράκος της λησμονιάς

Σειρά: ΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ του παππού για την εποχή του κορωνοϊού

Του Βασίλειου Χριστόπουλου*

-Παππού, πες μου ξανά εκείνο το παραμύθι.
-Ποιο, παιδί μου;
-Αυτό, που οι άνθρωποι ήταν κλεισμένοι στα σπίτια τους γιατί στους δρόμους κυκλοφορούσε ο κινέζικος δράκος με την κορώνα. Και όποιος μύριζε την ανάσα του αρρώσταινε βαριά.
-Πού το θυμήθηκες; Όμως δεν είναι παραμύθι. Είναι πραγματική ιστορία. Την έζησα ο ίδιος όταν ήμουν νέος.
-Από πού είπες πώς ήρθε ο δράκος;
-Από την Κίνα.
-Και τι σας έκανε αυτός ο δράκος;
-Όπως σου έχω πει, αυτός ο δράκος ξεφυσούσε μια ανάσα γεμάτη μικρόβια και ιούς. Όποιον κτυπούσε η ανάσα του, αρρώσταινε βαριά και κινδύνευε να πεθάνει ή γινόταν και αυτός σαν το δράκο. Έτσι, λοιπόν, έπρεπε να μένουμε μακριά ο ένας από τον άλλον. Βλέπεις, δεν ξέραμε, ποιος είναι μολυσμένος και ποιος όχι.
-Α, γι αυτό φορούσατε όλοι μάσκες. Έχω δει φωτογραφίες. Πλάκα είχε.

Ξεγίνεται το ’21;

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (ΔΕΝ) ΕΓΙΝΕ

Του Κωνσταντίνου Μπλάθρα*

Λέτε να μην έγινε ποτέ η Ελληνική Επανάσταση; Το ερώτημα μπορεί ν’ ακούγεται κουτό, μα ξανασκεφτείτε το στα σοβαρά.

Μήπως γι’ αυτούς που κυβερνάνε τη χώρα μας, όχι μονάχα τούτους εδώ δυστυχώς, δεν έγινε ποτέ η Επανάσταση;

Ή, ακόμα χειρότερα, αν έγινε –που το ξέρουν πως έγινε και τους (μας) ξεπερνάει– είναι μια ανορθογραφία και πρέπει να σβηστεί, να ξεγίνει; Όσο κι αν μοιάζουν παράδοξα όλα αυτά, με όσα γίνονται ή προγραμματίζονται να γίνουν τη χρονιά αυτή, διακόσια ολόκληρα χρόνια από το θαύμα του Εικοσιένα, δείχνουν πως καλύτερα θάταν για πολλούς να μην είχε γίνει εκείνος ο Αγώνας. Κι αφού έγινε, καλά θα κάνουμε να τον ξεχάσουμε.

Το ποτάμι

Του Νίκου Προσκεφαλά*

Μια ολόκληρη ζωή την έζησαν δίπλα στο ποτάμι. Από τότε που πρωτοέφτασαν, ψάχνοντας πού να ακουμπήσουν τους σάκους και την πραμάτεια τους, ως τώρα που τα χρόνια πέρασαν και το κοιτάζουν αδιάφορα να φιδοσέρνεται δίπλα τους. Φτιάξαν σκηνές στην αρχή, θα ξαναφύγουμε έλεγαν. Μα ήταν πανέμορφο το ποτάμι μέσα στην ροή του την αδιάκοπη, μέσα στα λουλούδια και στα δέντρα που ξετύλιγε μπροστά τους, μέσα στις υποσχέσεις του για θάλασσα κι ούτε κουβέντα μεταξύ τους για άλλο τόπο. Γίνανε σπίτια σιγά σιγά οι σκηνές τους, ημέρεψε κι ο τόπος με την προκοπή και το μεράκι τους. Σκάψαν χωράφια, σπείρανε, κάρπισαν εκείνα, θερίσανε, γέννησαν παιδιά… Όλα στο ποτάμι τα χρωστούσαν. Ήταν το σύνορό τους, ο μικρός θεός τους. Κι εκείνο τους χαμογελούσε, κυλούσε ήσυχα ανάμεσα τους, τους έπαιρνε τις έγνοιες, τους νανούριζε τα βράδια γλυκά, διάλεγε ακόμα και τα όνειρα που θα ’βλεπαν, απολάμβανε την προστασία που απλόχερα τους πρόσφερε.

Ερανίσματα λόγων από τους Τρεις Ιεράρχες και άξονες της σύγχρονης εκπαίδευσης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. Πρωτολογία

Καλησπέρα. Χρόνια πολλά σε όλους και όλες, από όποιον τρόπο κι αν συμμετέχουν σ’ αυτή την τηλε-συζήτηση. Θα ήθελα να ξεκινήσω από δύο εκφράσεις της Μεγάλης Συνόδου της Κρήτης (Κολυμπάρι 2016), πριν από πέντε περίπου χρόνια, που αφορούν το θέμα μας.

Η μία έκφραση βρίσκεται στην εγκύκλιο της Συνόδου, που αναφέρεται στο κυρίαρχο εκπαιδευτικό σύστημα και όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε όλο το δυτικό κόσμο κυρίως. Αυτό, λοιπόν, είναι «εκκοσμικευμένο» και «ατομοκεντρικό», με ό,τι μπορεί να σημαίνουν και οι δύο αυτοί επιθετικοί προσδιορισμοί. Το σύστημα αυτό ταλανίζει τις νέες γενιές και προβληματίζει βέβαια και την Μεγάλη Σύνοδο[1].

Το δεύτερο σημείο, το οποίο θέλω να σημειώσω, είναι το γεγονός ότι η Μεγάλη Σύνοδος θεωρεί ότι τα μεγάλα ζητήματα: τα εκκλησιαστικά, τα θεολογικά, οι επιπτώσεις τους σε διάφορες όψεις της κοινωνίας και της ζωής, στο βίο και στην πολιτεία των ανθρώπων χρειάζονται, για να είναι προφητική η μαρτυρία της Εκκλησίας, επαναδιατύπωση[2].

Ας πάμε να επαναδιατυπώσουμε στη σημερινή εποχή ζητήματα, που έθεσαν πριν από 1600 χρόνια, από την ώριμη ηλικία των Τριών Ιεραρχών μέχρι σήμερα[3]. Για να δούμε δυο -τρία σημεία σε αυτά τα 1600 χρόνια.

Εργασία και “νεκρή ζωή”

Του Παναγιώτη Μαυρέλη*

Αν η μηχανοποίηση της παραγωγής «δεν απελευθερώνει τον εργάτη απ’ την εργασία, αλλά την εργασία απ’ το περιεχόμενό της» (Μαρξ), σήμερα η ίδια η εργασία απεκδύεται και τη μορφή της. Δεν εκκενώνεται μόνο από περιεχόμενο, αλλά ρευστοποιείται. Χάνει κάθε διακριτικό γνώρισμα που την συγκροτούσε ως διαχωρισμένη δραστηριότητα. Τώρα ο διαχωρισμός είναι ριζικός και το σχίσμα μέσα στον άνθρωπο καθολικό.

Η εργασία με τη μορφή της «τηλ-εργασίας» έχει εισβάλει στον προσωπικό χώρο. Δεν μπορείς να ξεχωρίσεις ποιός είναι ο ελεύθερος χρόνος και ποιός ο χρόνος εργασίας. Είναι βέβαιο πως έχουν συγχωνευθεί. Το σπίτι δεν είναι καταφύγιο. Είναι κι αυτό χώρος εργασίας και η μόνη διαφυγή είναι έξω. Αλλά έξω απλώνεται η κοινωνική έρημος. Άλλωστε, τι νόημα μπορεί να έχει ο «ελεύθερος χρόνος» σε καθεστώς απαγόρευσης κυκλοφορίας;