Οι γυναίκες στην εκκλησία:

Μεταξύ ευαγγελίων και ανδροκρατίας

(Προδημοσίευση από συλλογικό τόμο[1])

Μέρος Α΄

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΠΕΡΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗΣ

    Έχουν περάσει πάνω από εκατό χρόνια που η γυναικεία χειραφέτηση στον ευρωπαϊκό κόσμο -και εν γένει στο «δυτικό»- έχει φτάσει σ’ ένα βαθμό μέσα και στα λαϊκά στρώματα. Μέχρι τότε ελάχιστες γυναίκες είχαν περάσει το φράγμα της υποτέλειας, της ανδροκρατίας και της πατριαρχίας. Ενδεικτικά θυμίζουμε κάποιες γυναίκες «βασιλομήτορες» στην ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία (λόγω ανήλικων τέκνων και πολύ αργότερα στη ρωσική). Φαινόμενα τέτοια δεν γνωρίζω στην εγγύς και μέση Ανατολή, ούτε στη Βόρεια Αφρική.

   Η αναφορά σ’ αυτόν το γεωγραφικό χώρο γίνεται διότι στις περιοχές αυτές άνθησε κατά καιρούς η χριστιανική πίστη, όχι πάντα με αυθεντικό τρόπο. Αργότερα η επέλαση και η κυριαρχία του Ισλάμ επέτεινε αυτή την υποβάθμιση της γυναίκας. Πέρασαν πολλοί αιώνες μέχρι να έλθει η νεωτερικότητα στο δυτικό κόσμο για να ξεκινήσει θεωρητικά και πρακτικά η γυναικεία χειραφέτηση, τόσο από την ανδροκρατία, όσο και από ένα ισχυρό πλέγμα κοινωνικής, θρησκευτικής και πολιτικής υποταγής. Φυσικά στο δρόμο αυτό υπήρξαν και λανθασμένες απολήξεις, αλλά αυτό ήταν μοιραίο.

   Δυστυχώς, μια σειρά από πολλούς τέτοιους παράγοντες επηρέασαν και τις κατά τόπους χριστιανικές εκκλησίες,^[2] οι οποίες δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν και ν’ αυξήσουν τη γυναικεία χειραφέτηση που ξεκίνησε ο Ιησούς Χριστός στην Παλαιστίνη. Συχνά, είτε επανήλθαν κάποιες ιουδαϊκές συνήθειες, είτε επικράτησαν μοναστικά χαρακτηριστικά, είτε βρήκαν ευκαιρία να κάνουν αντεπανάσταση οι ανδροκράτες. Χαρακτηριστική είναι η ρήση του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ήδη από τον 4^ο αι. μ. Χ.: «άνδρες ήσαν αυτοί που νομοθέτησαν και κατά των γυναικών (έγινε) η νομοθεσία».^[3]

ΙΙ. ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΗΘΟΣ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

   Αν θέλουμε να ψηλαφήσουμε το ζήτημα θεολογικά, θεωρώ ότι οφείλουμε να πάμε πίσω και από τις πρωτοχριστιανικές κοινότητες και να σταθούμε στο πώς είδε και στάθηκε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός απέναντι στις γυναίκες. Επειδή δεν είμαι ένας πανεπιστημιακός ειδικός ερευνητής, θα μου επιτρέψετε να ανιχνεύσω με τη δική μου προσωπική ματιά μια σειρά τέτοιων στάσεων, τις οποίες και θα σχολιάσω.

1. Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΜ

   Με το αρχέγονο εμφύσημα στον «πλασμένο από τη γη» άνθρωπο -ό,τι κι αν μπορούν να σημαίνουν αυτές οι εκφράσεις με τις σύγχρονες προσλαμβάνουσες-, άνοιξε ο δρόμος της μεταμόρφωσης του κόσμου.  Ο Αδάμ γίνεται συλλογικός και ξεκινά το ταξίδι του προς τα «άνω» ή αλλιώς προχωρά η κάθοδος του Θεού προς τα «κάτω». Η αποτυχία όμως ήταν ένα από τα ενδεχόμενα λόγω και της συμμετοχής του ανθρώπου σ’ αυτό το «εγχείρημα». Η μετέπειτα ανδροκρατία όμως έριξε το ανάθεμα κυρίως στην γυναίκα – «Εύα», παρά στον άνδρα – Αδάμ. Γι’ αυτό η χειραφέτηση της γυναίκας ήταν ένα από τα δυσκολότερα ζητούμενα της ιστορίας.

   Με τον Ευαγγελισμό της Μαρίας, δηλαδή με τα καλά νέα για την ανθρωπότητα, έχουμε και καλά νέα για τις γυναίκες (ως φύλο). Μια γυναίκα, μια νέα «Εύα», δέχεται το Θεό Λόγο στα σπλάχνα της και γίνεται η Ενσάρκωση. Στο Πρόσωπο της Μαρίας (Μαριάμ), της Θεοτόκου, η γυναίκα δεν ανυψώνεται απλά στα μάτια των ανθρώπων, δεν εξισώνεται μόνο με τους άνδρες, αλλά στη θεολογία της ιστορικής εκκλησίας η Μαρία ξεπερνά και τους Αγγέλους και γίνεται η Πλατυτέρα των Ουρανών.

   «Γεννιέται ο Χριστός από Παρθένο γυναίκα ως άνδρας, οπότε καταργεί την διάκριση άνδρα και γυναίκας. Με την ζωή του αφαιρεί την ‘’αμαρτία’’, και στο Σταυρό ενώνει τον κτιστό κόσμο με τον ‘’Παράδεισο’’. Με την Ανάσταση καταργεί τον θάνατο και με την Ανάληψη ενώνει κατά σειρά γη και αισθητό ουρανό (σύμπαν), κατόπιν  σύμπαν και ‘’ουρανό του νοητού κόσμου’’ και στο τέλος τον κτιστό κόσμο με την άκτιστη θεότητα».^[4]

   «Ποια όμως ήταν η ‘’Πύλη’’ για ν’ ανοίξει ο δρόμος σ’ αυτή την πορεία;  Μα φυσικά  η κόρη που διαφυλάχθηκε μακριά από την κενότητα της κοσμικής ζωής. Η κόρη που με απόλυτη ελευθερία ‘’ταπείνωσε’’ την ύπαρξή της. Η κόρη που συνελήφθη από γονείς μιας εξαγνισμένης ζωής, χωρίς την ενεργό δύναμη της ‘’πεσμένης’’ ανθρώπινης φύσης^[5]…».^[6]

2. Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΣΤΟ ΓΑΜΟ ΤΗΣ ΚΑΝΑ^[7]

      Στο γάμο κλήθηκε η Μαριάμ, αλλά και ο Ιησούς και οι μαθητές του, οι οποίοι προσήλθαν. Ο Ιωάννης δεν βάζει περαιτέρω στο πλάνο τους δώδεκα άνδρες, αλλά μόνο τον Ιησού και τη μητέρα του Μαρία. Τι άραγε θέλει να δείξει, πέραν της μετατροπής σε λίγη ώρα του νερού σε κρασί, μ’ αυτό το δίπολο;

   «Την κουβέντα εδώ την ανοίγει η γυναίκα, η μητέρα του, η οποία έδωσε οικειοθελώς κι’ ελεύθερα όλη την ψυχοσωματική ανθρωπότητα στον Θεάνθρωπο. Κάνει λοιπόν μία παρατήρηση και μία πρόταση: ‘’(καὶ ὑστερήσαντος οἴνου…): Κάποια στιγμή που τέλειωσε το κρασί, η μητέρα του Ιησού του λέει: «Δεν έχουν κρασί». Της λέει ο Ιησούς: «Τι επεμβαίνεις εσύ στο δικό μου έργο, γυναίκα; Δεν ήρθε ακόμα η ώρα μου». Τότε η μητέρα του λέει στους υπηρέτες: «Ό,τι σας πει, να το κάνετε»…’’.^[8]

   Το καινούριο κρασί της ζωής δεν έχει έλθει ακόμα, μα το νερό της επιβίωσης τελειώνει στην ιστορία. Η γυναίκα και μητέρα του το βλέπει, προτείνει και βιάζεται. Αυτή πλέον ξέρει ότι σε λίγο θα γίνει το νερό κρασί, δηλαδή η επιβίωση μπορεί να γίνει ζωή. Και μετά σιωπά. Ο Ιησούς, παρότι είπε ‘’τι επεμβαίνεις σ’ εμέ γυναίκα; Δεν ήλθε ακόμη η ώρα μου’’,^[9] σε λίγο πραγματοποιεί την γυναικεία παράκληση.

   Η γυναίκα Μαρία σ’ αυτή τη φάση λειτούργησε με το μυστήριο της ιεροσύνης^[10] και ο Αρχιερέας Ιησούς έκανε το νερό κρασί, όπως μεταβάλλει τον άρτο και τον οίνο σε σώμα και αίμα του στη Θεία Ευχαριστία».^[11]

3. Ο ΙΗΣΟΥΣ ΚΑΙ Η ΣΑΜΑΡΕΙΤΙΔΑ

   Στη συνάντηση αυτή^[12] εκτυλίσσεται η υπέρβαση των κοινωνικών και ρατσιστικών απάνθρωπων παραδόσεων. Όλα γίνονται μακριά από τα μάτια των πολλών, αλλά και των 12 ανδρών μαθητών. Αυτούς τους έδιωξε, δήθεν για ψώνια, μέσα στο καταμεσήμερο. Ανέμενε μια κοινή γυναίκα από την αιρετική και αλλόφυλη Σαμάρεια.

   1. Η συνάντηση γίνεται σε πηγάδι με νερό, ιστορικό υδατικό μνημείο, κοινό για Ισραηλίτες και Σαμαρείτες. Έτσι συνδέεται η γήινη, βιολογική και σαρκική δίψα με τη δίψα της Ζωής.

   2. Το μεσημέρι, που όλοι βρίσκονται στη σκιά, ο Ιησούς αναμένει μια κοινή γυναίκα, που πάει για νερό, μακριά από τα μάτια των πολλών, από ντροπή και ρατσισμό, κάτω από τον καυτό ήλιο…

   3. Η έκπληξή της να βρίσκει ένα μοναχικό άντρα και που να της ανοίγει όμορφα και έξυπνα την κουβέντα, ίσος προς ίση, χωρίς ρατσισμό, φύλου και θρησκείας, χωρίς κριτική ηθικής, είναι εμφανής. Είναι όμως γυναίκα ανικανοποίητη, ακόμα στις ερωτικές της σχέσεις με άνδρες, ψάχνοντας πέρα από τη συμβατική ζωή, κι έτσι δείχνει τεράστιο ενδιαφέρον.

   4. Εκεί, την οδηγεί από το βιολογικό νερό στο νερό του πνεύματος, από τα γήινα στα Ουράνια. Η γυναίκα, ως έτοιμη από καιρό, μαθαίνει έμπρακτα, πολύ πριν την Ανάσταση του Χριστού και πριν από τους 12, ότι είναι ο Μεσσίας Χριστός. Μια γυναίκα, λοιπόν, μαθαίνει πρώτη για το Μεσσία. Μαθαίνει επίσης ότι ο Θεός είναι πανταχού παρών! Οι άνδρες ακόμα είναι μακριά απ’ αυτή την διπλή αποκάλυψη.

   5. Η μετέπειτα Αγία Φωτεινή τρέχει ως Απόστολος προς άνδρες και γυναίκες στην πόλη, γίνεται Ισαπόστολος πριν την Ανάσταση. Έμπρακτη ισότητα λοιπόν ανδρών και γυναικών, ηθικών και ανήθικων, που ψάχνουν το βαθύτερο νόημα της ζωής.

4. ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΥΡΟΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ΚΕΝΟ ΜΝΗΜΕΙΟ

   Οι γυναίκες είναι αυτές που αντίκρυσαν το κενό μνημείο, άκουσαν από άγγελο ότι αναστήθηκε ο Ιησούς, έστω και αν μέσα σ’ αυτό το τοπίο δεν πίστευαν ακόμα αυτά που άκουαν. Κατόπιν γίνονται Απόστολοι στους μαθητές -και μετέπειτα Αποστόλους στα έθνη- για την Ανάσταση του Ιησού. Γιατί; Πώς; Πού ήσαν οι άνδρες μαθητές; Κρυμμένοι ήταν και κοιμισμένοι (πάλι) σε σπίτι από το γενικότερο φόβο. Είναι δυνατόν επομένως οι άνδρες ν’ αποφασίζουν μόνοι τους για το πώς οι γυναίκες θα λειτουργούν σε κάθε εκκλησιαστική κοινότητα; Ας δούμε τα γεγονότα, όπως καταγράφτηκαν στα εωθινά^[13] ευαγγέλια…

   Στο Β΄ εωθινό ευαγγέλιο^[14] του όρθρου των Κυριακών: «(Καὶ διαγενομένου τοῦ σαββάτου…): (Και) όταν πέρασε το Σάββατο, η Μαρία η Μαγδαληνή και η Μαρία η μητέρα του Ιακώβου, και η Σαλώμη, αγόρασαν αρώματα, για να πάνε ν’ αλείψουν το σώμα του Ιησού. Και πολύ πρωί, την Κυριακή, όταν ανάτειλε ο ήλιος, ήρθαν στο μνήμα, …».^[15]

   Εδώ έχουμε ένα από τα πιο συγκλονιστικά κείμενα με πρωταγωνίστριες γυναίκες κι όχι άνδρες. Οι έντεκα, μετά την αυτοκτονία του Ιούδα Ισκαριώτη, κλεισμένοι «…διὰ τὸν φόβον τῶν Ἰουδαίων»^[16] δεν τολμούσαν να φτάσουν στο μνημείο, όπου είχε ενταφιαστεί ο Ιησούς.

   Οι γυναίκες αυτές, κατά το Μάρκο, βρήκαν το μνημείο ανοικτό, μπήκαν μέσα και «είδον νεανίαν»,^[17] ο οποίος τους ανήγγειλε την ανάσταση του Ιησού και τις απέστειλε να την αναγγείλουν «τοις μαθηταίς αυτού και τω Πέτρω».^[18]

   Κατά το Δ΄ εωθινό ευαγγέλιο:^[19] «(ἦσαν δὲ…): (Αυτές που τα έλεγαν αυτά στους έντεκα μαθητές και σε όλους τους άλλους) ήταν η Μαρία η Μαγδαληνή, η Ιωάννα, η Μαρία η μητέρα του Ιακώβου και οι υπόλοιπες που ήταν μαζί τους. Τα λόγια αυτά τους φάνηκαν σαν φλυαρίες και δεν τις πίστεψαν…».^[20]

   Στο επόμενο Ε΄ εωθινό ευαγγέλιο^[21] αναφέρεται ότι επισκέφτηκε κατόπιν ο Πέτρος το κενό μνημείο και μίλησε στους υπόλοιπους μαθητές: «(ἀλλὰ καὶ γυναῖκές τινες ἐξ ἡμῶν…): Επί πλέον, και μερικές γυναίκες από τον κύκλο μας μας αναστάτωσαν. Όταν πήγαν πρωί πρωί στον τάφο και δεν βρήκαν το σώμα του, ήρθαν και μας έλεγαν ότι  είδαν οπτασία αγγέλων, οι οποίοι είπαν ότι ζει. Τότε μερικοί από τους δικούς μας πήγαν στο μνήμα  και διαπίστωσαν  τα ίδια που είπαν οι γυναίκες, αυτόν όμως δεν τον είδαν…».^[22]

   Στο Ζ΄ εωθινό ευαγγέλιο^[23] έχουμε την ίδια σημαντική λεπτομέρεια. Η Μαρία η Μαγδαληνή, αφού αντίκρυσε το κενό μνημείο, τρέχει και το αναγγέλλει στον Πέτρο και τον άλλο μαθητή (ο Ιωάννης υπονοεί τον εαυτό του): «(Τῇ δὲ μιᾷ τῶν σαββάτων…): Την πρώτη ημέρα μετά το Σάββατο, το πρωί, κι ενώ ακόμη ήταν σκοτεινά, έρχεται Μαρία η Μαγδαληνή στο μνήμα και βλέπει την πέτρα μετατοπισμένη από την είσοδο του μνήματος. Τρέχει, λοιπόν, και πηγαίνει στον Σίμωνα Πέτρο και στον άλλο μαθητή που ο Ιησούς τον αγαπούσε και τους λέει. ‘’Πήραν τον Κύριο από το μνήμα και δεν ξέρουμε που τον έβαλαν’’. Βγήκε τότε έξω ο Πέτρος κι άλλος μαθητής κι έρχονταν στο μνήμα…».^[24]

5. ΚΑΠΟΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΑ…

   Τέλος, έχω ακούσει κατά καιρούς από άνδρες και γυναίκες άτολμες, ότι ο Ιησούς δεν αποφάσισε να έχει στο στενό κύκλο των δώδεκα μαθητών γυναίκες. Αυτό είναι αλήθεια και δημιουργεί και σε μένα κάποια ερωτηματικά μετά από δύο χιλιάδες χρόνια. Πώς απαντάω στον εαυτό μου; Αφενός χρειάζεται εξειδικευμένη έρευνα για το κοινωνικό τοπίο, αν θα ήταν δηλαδή πιο επαναστατική λύση τότε να είχε μόνο γυναίκες μαθήτριες στο στενό κύκλο ή έστω μερικές. Να συνυπολογίσουμε όμως ότι ο Ιησούς είχε πολλές μαθήτριες στον επόμενο ευρύτερο κύκλο, πράγμα για το οποίο και κατηγορήθηκε.

   Στήθηκαν οι πρωτοχριστιανικές κοινότητες εν μέσω διωγμών. Αναφέρονται γυναίκες ισαπόστολοι και διακόνισσες τις επόμενες δεκαετίες. Η θεολογία στους δυο πρώτους αιώνες έδινε μεγάλο ρόλο σ’ αυτές και το «ὑμεῖς δὲ γένος ἐκλεκτόν, βασίλειον ἱεράτευμα, ἔθνος ἅγιον»^[25] αναφερόταν σε όλους (γυναίκες και άνδρες, ενήλικες και ανήλικους, μορφωμένους και μη). Παράλληλα δεν διαχωριζόταν εύκολα η θέση του πρεσβυτέρου από του επισκόπου, οι οποίοι κατά κανόνα ήταν έγγαμοι. Στο τέλος της πρώτης χιλιετίας εισήχθη στην ανατολική εκκλησία το άγαμο των επισκόπων και αργότερα το άγαμο σε όλο τον ιερατικό κλήρο στην εκκλησία της Ρώμης…

ΙΙΙ. ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΔΥΟ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΧΡΟΝΙΑ…

   Ναι, πέρασαν από τότε δύο χιλιάδες χρόνια. Η γενική ιστορία είναι υπερπλούσια, το ίδιο και η εκκλησιαστική. Οι φυσικές και ανθρωπιστικές επιστήμες είναι σχεδόν αγνώριστες. Τους δυο προηγούμενους αιώνες η τεχνική και η τεχνολογία απογειώθηκαν σε σχέση με τις απλές μηχανές, όσον αφορά την αποτελεσματικότητα. Αυτό το σημειώνουμε ανεξάρτητα από την κριτική μας στάση στους σκοπούς και στον έλεγχο επάνω τους και επάνω μας. Ήλθε και η 4^η βιομηχανική επανάσταση με την νανοτεχνολογία, την ρομποτοκή και την τεχνική νοημοσύνη και ο κόσμος που ζούμε θα αλλάξει ακόμη πιο ραγδαία. Θα είναι σχεδόν αγνώριστος σε λίγες δεκαετίες.

   Θα έλεγε κάποιος τρίτος, ότι η μόνη που μένει αμετάβλητη είναι η εκκλησιαστική πρακτική. Προσωπικά θα έλεγα ότι ο κανόνας αυτός θυμίζει πιο πολύ την στάση των Φαρισαίων την εποχή του Χριστού, παρά το ευαγγελικό μήνυμα. Ο τρίτος βαθμός της ειδικής ιεροσύνης έχει πλέον αποκοπεί σημαντικά -ως προς την εκλογική τους διαδικασία τουλάχιστον και κατά κανόνα- σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο από τον όλο λαό του Θεού -ανδρών και γυναικών-, αλλά και από τους άλλους δυο βαθμούς της ιεροσύνης, αλλά επίσης και από το πλήθος των μοναχών, εκτός μόνο απ’ αυτούς που βρίσκονται στον «κατάλογο ιεροσύνης»…

   Επί μία σχεδόν χιλιετία στην Ορθόδοξη εκκλησία έχει παγιωθεί το «άγαμο των επισκόπων», αλλά κι έχει εξοβελιστεί και η οικονομία για το δεύτερο γάμο σε κληρικούς που έχουν χάσει τη σύζυγο σε σχετικά μικρή ηλικία. Ζητήματα που κάποιες τοπικές εκκλησίες αρνούνται πεισματικά τα τελευταία εκατό χρόνια να συζητήσουν, ενώ «ευλογούν» με ευκολία κάθε επιθετικό πόλεμο, ονομάζοντάς τον αμυντικό για να ησυχάσουν…

   Την ίδια στιγμή είναι σπάνιο φαινόμενο να λειτουργεί το ουσιαστικό συνοδικό σύστημα σε επίπεδο μητροπόλεων. Τα μητροπολιτικά συμβούλια είναι σχεδόν διακοσμητικά από εκκλησιολογικής πλευράς, ενώ, όχι μόνο δεν εκλέγονται τα υπόλοιπα μέλη πλην του Μητροπολίτη, αλλά καθορίζονται με τυπικούς διορισμούς από τους κρατικούς καταστατικούς χάρτες.

   Μέσα στο πλαίσιο αυτό είναι δυνατόν ν’ ανθίσει το μέγα ζήτημα της πρακτικής ισοτιμίας των πιστών γυναικών; Αυτών, που κατά κανόνα κρατούν πλέον τις εκκλησιαστικές κοινότητες όρθιες στις ενορίες και στα παρεκκλήσια… Η ανδροκρατία «ζει και βασιλεύει», την ώρα που η πατριαρχία έχει σχεδόν τσακιστεί μέσα στις σύγχρονες πυρηνικές οικογένειες, ακόμα και στα χωριά.

   Το κοινωνικό κίνημα του φεμινισμού έχει μεν πολλούς χρωματισμούς και εκφάνσεις τα τελευταία εκατό χρόνια στο δυτικό κόσμο, όμως το ανδροκρατικό σύστημα και η αντίστοιχη ιδεολογία καλά κρατεί σε πολλές «συντηρητικές» οικογένειες, την ώρα που στις «προοδευτικές» τα διαζύγια κάνουν θραύση τα τελευταία πενήντα χρόνια και μέσα στους «θρησκευτικούς» γάμους. Οι συζυγοκτονίες και γυναικοκτονίες αποτελούν όχι μόνο μια καινούρια άθλια έκφραση, αλλά και καινούρια απάνθρωπη κοινωνική απόληξη…

   ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΟ 2^ο ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΜΕΡΟΣ ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΦΥΛΛΟ ΤΗΣ ΩΡΑΣ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Δημοσιεύτηκε στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2025, φ. 88, σελ. 20-21.

* Ο Παναγιώτης Μπούρδαλας είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός, ως φυσικός, πτ. θεολογίας, συγγραφέας και συνδικαλιστής στους χώρους των εκπαιδευτικών.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

[1] Λίγες δεκάδες συγγραφείς, αρθρογράφοι και σκιτσογράφοι -άνδρες και γυναίκες- ετοιμάζουμε ένα συλλογικό τόμο γύρω απ’ αυτό το ζήτημα. Πρόκειται να εκδοθεί σχετικά σύντομα από τις εκδόσεις «Παρουσία», Αθήνα.

[2] Βασίλειος Αδραχτάς, θεολόγος – θρησκειολόγος σ’ αφιέρωμα της καθημερινής εφημερίδας «Ελευθεροτυπία», στις 15.07.2000, σελ. 12:  «…Σε πρακτικό επίπεδο, ο ‘’επίσημος’’ χριστιανισμός προσχώρησε σε υποτίμηση της γυναίκας, στην ταύτισή της με τη σεξουαλικότητα, -την οποία προηγουμένως, ας μη το ξεχνάμε, είχε δαιμονοποιήσει- και την υποταγή της, εν τέλει, στην έλλογη (υποτίθεται) αρχή του ανδρός. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που εξοστράκισε τη γυναίκα από κάθε κοινωνικοπολιτική παρουσία, με ανυπολόγιστες συνέπειες στην συνείδηση και τον εσωτερικό της κόσμο. Αυτή η πρακτική τροπή είχε ως τελικό αποτέλεσμα ν’ αντικατασταθεί το συμπληρωματικό ανδρόγυνο από την ιδέα ‘’άνθρωπος’’ – την οποία φυσικά ενσάρκωνε ο άνδρας και προς την οποία καλούνταν η γυναίκα να συμμορφωθεί».

[3] Γρηγόριος ο Θεολόγος, Λόγος ΛΖ, ΕΠΕ, σελ. 437-439.

[4] Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή, «Περί διαφόρων αποριών», PG 941, 1308.

[5] Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά,  λόγος στα Εισόδια της Θεοτόκου, έκδ. Σοφοκλέους, Αθήναι 1861, σ. 2016. Το είδα σε παραπομπή (211) στο «Μυστική θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας», VLADIMIR LOSSKY (Βλαντιμίρ Λόσκυ), Θεσσαλονίκη 1986, έκδοσις δευτέρα, μετάφραση πρεσβυτέρα Στέλλας Κ. Πλευράκη, σελ. 163.

[6] 1^η δημοσίευση: Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας, Καλαβρυτινό περιοδικό «Επι-κοινωνείν», τ. 5, ΜΑΡΤΙΟΣ 2005, σελ. 40-43. Αναδημοσίευση: Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας, ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2019, σελ. 25.

[7] Ιω. 2, 1.    

[8] Ιω. 2, 3-5. Η απόδοση στη δημοτική γλώσσα από τους τέσσερις καθηγητές των θεολογικών σχολών (Γεώργιο Γαλίτη, Ιωάννη Καραβιδόπουλο, Ιωάννη Γαλάνη και Πέτρο Βασιλειάδη). Έκδοσις ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, 1989, σελ. 187.

[9] Ιω. 2, 4.

[10] Μα ακριβώς αυτή είναι η έννοια της ιεροσύνης κατά την χριστιανική θεολογία. Ο ιερέας ηγείται και εκπροσωπεί τους ανθρώπους προς τον Χριστό και όχι το αντίστροφο.

[11] Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΧΑΪΚΗ ΓΗ ΕΩΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΤΑ ΠΕΡΑΤΑ, Η ιεροσύνη της μητέρας Του Μαρίας, εκδόσεις Αρμός, 2022, σελ. 346.

[12] Ιω. 4΄ 5-42.

[13] Μια συνοπτική μεν, αλλά ολοκληρωμένη παρουσίαση των έντεκα Εωθινών Ευαγγελίων και αντίστοιχων Εξαποστειλαρίων και Δοξαστικών στο: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΘ. ΤΣΙΑΚΟΥΛΙΑΣ, ΜΕ ΕΝΑ ΚΕΡΙ ΣΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΝΥΧΤΑΣ ΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ, ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ (Α), αυτοέκδοση, 2021, σελ. 198-243.

[14] Μκ. 16, 1-8.

[15] Μκ. 16, 1-2. Η απόδοση στη δημοτική γλώσσα από τους τέσσερις καθηγητές, ό. π., σελ. 111.

[16] Ιω. 7, 13.

[17] Μκ. 16, 5.

[18] Μκ. 16, 7.

[19] Λκ. 24, 1-12.

[20] Λκ. 24, 10-11. Η απόδοση στη δημοτική γλώσσα από τους τέσσερις καθηγητές, ό. π., σελ. 181.

[21] Λκ. 24, 12-35.

[22] Λκ. 24, 22-24. Η απόδοση στη δημοτική γλώσσα από τους τέσσερις καθηγητές, ό. π., σελ. 182.

[23] Ιω. 20, 1-20.

[24] Ιω. 20, 1-3. Η απόδοση στη δημοτική γλώσσα από τους τέσσερις καθηγητές, ό. π., σελ. 230.

[25] Α΄ Πέτρ. 2, 9. 

«Υπάρχει Θεός»; Ένας επιστήμονας «τελειωμένος θεούσος» απαντά

Μια συνέντευξη του Σωτήρη Μητραλέξη στον Πάρη Καρβουνόπουλο στο » Militaire News «.

Αξίζει πολύ τον κόπο σε ανθρώπους ανοικτούς….

Γιώργος Πλούμης: Με τη σκόνη της Κιμωλίας

(Βιβλιοπαρουσίαση)

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

   Ο αγαπητός συνάδελφος καθηγητής Χημείας Γιώργος Πλούμης εξέδωσε με αυτοέκδοση το νέο του βιβλίο «ΜΕ ΤΗ ΣΚΟΝΗ ΤΗΣ ΚΙΜΩΛΙΑΣ» στην Πάτρα (2024). Ο Γιώργος δούλεψε το 1986-1987 και 1987-1988 στο Γυμνάσιο Καλαβρύτων. Πολλές μαθήτριές του και μαθητές του θα τον θυμούνται, έστω και μετά από τόσα χρόνια, είμαι βέβαιος. Κάποιοι  απ’ αυτούς είναι και δικοί μου μαθητές (δούλεψα στο Γυμνάσιο το 1990-1991 και στο Λύκειο το 1991-1992).

   Ο Γιώργος γεννήθηκε στην Πάτρα από γονείς δασκάλους το 1958. Το 1976 αποφοίτησε από το τότε 1^ο Γυμνάσιο Αρρένων Πατρών, από το οποίο αποφοίτησα κι εγώ το 1973. Το 1982 αποφοίτησε από το Χημικό του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και ακολούθησε μετά από λίγα χρόνια το δύσκολο μονοπάτι του καθηγητή Χημείας.

   Ξεκίνησε και δούλεψε πολλά χρόνια και σε διάφορα σχολεία με τον μαυροπίνακα και κατέληξε στο τέλος της καριέρας του να στέκεται κριτικά στη λεγόμενη «τηλεκπαίδευση». Εκεί πλέον βλέπει πεντακάθαρα το δάσκαλο να χάνει το ρόλο του ή έστω πολλές πλευρές του. Αυτή η εξέλιξη τον οδήγησε να πάρει το δρόμο της συνταξιοδότησης, αφού υπήρχαν μεταβατικές διατάξεις πριν φτάσει η επόμενη γενιά εκπαιδευτικών στα 67 και βάλε έτη… Αυτή η εξέλιξη τον οδήγησε και στον τίτλο του βιβλίου!

ΙΙ. Η ΒΑΣΙΚΉ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΊΟΥ

   Το βιβλίο του αυτό δεν είναι το πρώτο του Γιώργου, μα για μένα είναι το πρώτο που διάβασα. Έχει ένα δικό του προσωπικό τρόπο με τον οποίο το έχει δομήσει. Ουσιαστικά είναι ένα βιβλίο σπονδυλωτό, με απλή γλώσσα και πολλά παραδείγματα. Γράφοντας μικρά άρθρα, κυρίως στην εφημερίδα Πελοπόννησο και στον ηλεκτρονικό τύπο. Με κέντρο την παιδεία και την εκπαίδευση δημιούργησε δύο μεγάλες ομάδες τέτοιων κειμένων. Εκμεταλλεύτηκε τόσο την περίοδο της οικονομικής κρίσης, όσο και της υγειονομικής. Γι’ αυτό τα δόμησε σε δύο μέρη αντίστοιχα. Το βιβλίο εκτείνεται σε 114 σελίδες μεσαίου μεγέθους.

   Ξεκινά με αφιέρωση, γράφει τον πρόλογο και πριν μπει στο Α΄ μέρος, σε τρεις σελίδες ξεδιπλώνει μικρές αναφορές (από μία σε κάθε σελίδα): ξεκινά με τον Ευάγγελο Παπανούτσο, συνεχίζει με το Νίκο Καζαντζάκη και κλείνει με δυο «ρητά» για την αρχή και το τέλος της εκπαιδευτικής του πορείας!

   Αποτελείται από δύο μέρη και μας αποχαιρετά μ’ έναν πολύ μικρό επίλογο κι ένα μικρό επίσης άρθρο με τίτλο «σώστε τον δάσκαλο». Κλείνει οριστικά με μια μικρή ενδεικτική βιβλιογραφία. Εξάλλου το βιβλίο του δεν αποτελεί ούτε έρευνα, ούτε επιστημονική μελέτη. Αποτελεί ένα πόνημα καρδιάς, εμπειρίας και αγωνίας.

ΙΙΙ. ΤΑ ΔΥΟ ΜΕΡΗ

   Το Α΄ μέρος έχει τίτλο «ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ» και εκτείνεται σε 60 σελίδες. Άρχισε να γράφεται, αφού προηγουμένως είχε μια εμπειρία δύο δεκαετιών ως μάχιμου μέσα στις τάξεις. Πολλοί και πολλές καμαρώνουν ως εκπαιδευτικοί, αλλά στις τάξεις έχουν ζήσει ελάχιστα, ενώ με διαδρομές πολλές φορές αμφιβόλου αξίας έγιναν στελέχη για να καθοδηγούν χωρίς εμπειρία. Ο Γιώργος όμως δεν είναι ένας απ’ αυτούς!

   Το μέρος αυτό αποτελείται από 24 μικρά άρθρα. Τα 17  είναι μικρά και αυτόνομα. Ακολουθούν ένα μεγάλο εισαγωγικό άρθρο (χωρισμένο σε 7 μικρά) εν είδει περίληψης και κατεύθυνσης όλων όσων ξεδιπλώνει στη συνέχεια. Εκεί βλέπουμε το πως βλέπει την παιδεία, την εκπαίδευση, το δάσκαλο, την πολιτεία και την εξέλιξη της τεχνολογίας.

   Το Β΄ μέρος με τίτλο «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΠΑΝΔΗΜΙΑΣ» εκτείνεται σε 40 σελίδες. Νομίζω ότι δεν τυχαίο που στο 2^ο μέρος δεν υπάρχει στο τίτλο η μαγική λέξη «παιδεία», ενώ υπήρχε στο 1^ο μέρος. Οι λόγοι είναι πολλοί, τους οποίους και ψηλαφεί. Η χρονική διάρκεια των θεμάτων εκ των πραγμάτων είναι μικρή, αφού οι καραντίνες σταμάτησαν με τα εμβόλια κι ο ίδιος διάλεξε το δρόμο της ευδόκιμης εξόδου από τις δύσκολες πλέον τάξεις! Είναι συνταξιούχος συνάδελφος τώρα!

ΙV. ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Ή ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ;

   Στο Α΄ μέρος την κύρια προσοχή μου την τράβηξαν τα 7 πρώτα κομμάτια του γενικού πλαισίου που έθεσε ο Γιώργος Πλούμης. Πρόκειται ουσιαστικά για την «διακήρυξή» του. Γράφει ο ίδιος στην αρχή:

   «Είμαι μάχιμος, εργάζομαι μέσα στην τάξη μπροστά στο μαυροπίνακα, αναπνέω σκόνη, τρώω κιμωλία, βγαίνω από την τάξη λερωμένος, πολλές φορές κατακόκκινος, συχνά εξουθενωμένος, αλλά πάντα ικανοποιημένος ότι κάτι έδωσα, κάποιοι κάτι άκουσαν, κάτι πήραν, κάτι γνώρισαν».

   Αντιδρά στους «ξερόλες» που λένε με ελαφρά καρδία: «Φταίει ο δάσκαλος, ο καθηγητής -λένε- είναι τεμπέλης. Τρεις μήνες το χρόνο κάθεται, δεν αξιολογείται και άλλα τέτοια πολλά. Δεν συμφωνώ κύριοι, ο δάσκαλος είναι ο τελευταίος που φταίει σ’ αυτή την υπόθεση».

   Και ανοίγει ευθύς αμέσως τη βεντάλια της σκέψης του, αυτήν που στα επόμενα μικρά άρθρα αναλύει ξεχωριστά και κατά θέμα:

   «Για να είσαι δάσκαλος σήμερα δεν είναι εύκολη υπόθεση. Χρειάζεσαι δύναμη, σθένος, ψυχικό μεγαλείο, γιατί ο δάσκαλος κάθε μέρα μέσα στην τάξη κάνει κατάθεση ψυχής. Η δουλειά του δύσκολη, τα προβλήματα πολλά. Όμως το χαμόγελο, η ικανοποίηση στο πρόσωπο των μαθητών, ο καλός λόγος, το σφίξιμο του χεριού από τον γονιό, κάνουν το δάσκαλο να ανοίγει τα φτερά του, να απογειώνεται, να ζει σε άλλο κόσμο, να ονειρεύεται…».

   Ο Γιώργος Πλούμης δεν φαντασιώνεται. Ο άλλος κόσμος είναι ο κόσμος της παιδείας, αρκετά μακριά από τον κόσμο της εκπαίδευσης. «Εκπαίδευση κάνουμε και στους έξυπνους σκύλους» θα τονίσει δυο φορές πιο κάτω.

   Συμφωνώ μαζί του απόλυτα, γιατί κι εγώ είχα παρόμοια πορεία και στην ίδια περίοδο με παραπλήσιο μάθημα (φυσική), αν και κάποιες φορές για τις ανάγκες έκανε αυτός φυσική κι εγώ χημεία, ίσως και βιολογία, γεωγραφία ή και αστρονομία και γεωλογία πριν τρεις δεκαετίες.

V. ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

   Υπάρχουν πολλές και πολλοί που δεν κατανοούν τη διαφορά παιδείας και εκπαίδευσης, πολύ δε περισσότερο δεν κατανοούν την καμπύλη του Gaus (έχει μορφή καμπάνας)! Μέσα σ’ ένα σύνολο, όπως είναι η μαθητική τάξη ή ο σύλλογος διδασκόντων ενός μεγάλου σχολείου ή μέσα σε μια κοινότητα μιας ειδικότητας σε μια περιοχή, είναι βασικός κανόνας να μην είναι ούτε όλοι άριστοι, ούτε όλοι για βελτίωση. Ειδικά οι δάσκαλοι που είναι δοκιμασμένοι και πτυχιούχοι. Υπάρχει μια φυσική διακύμανση. Για τη μελέτη της διακύμανσης χρειάζονται και τα άκρα της καμπύλης. Το κύριο ζήτημα είναι το ποιοι θα πάρουν θέση στα άκρα και ποιοι θα συσσωρευτούν στο βαθύ κέντρο της καμπάνας. Μα όλο αυτό εξαρτάται από τα κριτήρια.

   Ποιοι θέτουν τα κριτήρια; Οι γονείς; Οι δάσκαλοι, οι καθηγητές και οι νηπιαγωγοί; Τα διοικητικά στελέχη της εκπαίδευσης; Οι εναλλασσόμενοι υπουργοί παιδείας; Ο εκάστοτε πρωθυπουργός; Η διακομματική συμφωνία; Η Ευρωπαϊκή Ένωση με τους απόμακρους επιτρόπους; Ο υπερεθνικός Ο.Ο.Σ.Α που παίρνει γραμμή από τα τεράστια μεγάλα συμφέροντα των δυτικών ολοκληρώσεων;

  Ο Γιώργος Πλούμης απαντά στα περισσότερα. Το δικό του κριτήριο θέτει σε προτεραιότητα και στο κέντρο την παιδεία κι αφήνει στην άκρη την στείρα εκπαίδευση. Θέτει τη χαρά της αγωγής και της γνώσης ως στύλο στ’ αλώνι της κάθε τάξης και την τεχνοκρατική εξετασιομανία στα άκρα του. Θα βάλει την κριτική γνώση, το διάλογο και το πείραμα μπροστά και την αποστήθιση πίσω. Θα συμφωνήσω πάλι μαζί του. Και φέρνει γι’ αυτά το παράδειγμα της Φιλανδίας για τα καλά του, χωρίς να κάνει κριτική βεβαίως στ’ αρνητικά του.

   Ο Γιώργος με έμμεσο τρόπο και με αφορμή τις εξεταστικές μεταρρυθμίσεις και το «πρόγραμμα ΠΙΖΑ» του Ο.Ο.Σ.Α.  διερωτάται «μήπως το πρόβλημα είναι αλλού;». Με τον τρόπο αυτό δείχνει τη στάση του απέναντι στο τεράστιο παιχνίδι που ξεκινά από τον Ο.Ο.Σ.Α.. Βεβαίως στο άρθρο του δεν ασχολείται με τα κριτήριά του και τους στόχους του, αλλά μόνο με τα αποτελέσματα των ερευνών του, κυρίως με την λεγόμενη «Πίζα». Αφήνει όμως το τοπίο για παραπέρα συζήτηση ελεύθερο.

VΙ. Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΛΟΥΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

   Ο Γιώργος Πλούμης είναι όμως τίμιος στη γραφή του. Αυτό φαίνεται στον τρόπο που αντιμετωπίζει την πολιτική θεωρία και πράξη της «αξιολόγησης», όπως την φέρνουν περίτεχνα οι «από πάνω». Είναι θετικός για αξιολόγηση που βελτιώνει και όχι να τιμωρεί. Επιθυμεί μια «δίκαιη αξιολόγηση».

   Βεβαίως δεν διερωτάται περισσότερο αν και κατά πόσο αυτοί οι υπερεθνικοί οργανισμοί δεν κάνουν βήμα προς την πλευρά της βελτίωσης και της απομάκρυνσης από την τιμωρία. Γιατί αυτοί δεν αγαπούν την παιδεία, αλλά επιθυμούν μια ξερή εκπαίδευση, συμβατή με τους μακροπρόθεσμους στόχους τους. Όμως ο Γιώργος μένει σταθερά στο όραμά του. Παιδεία κυρίως και μετά η όποια εκπαίδευση.

   Θέτει το κριτήριο ότι οι αξιολογητές πρέπει να είναι αξιολογημένοι. Σωστά. Δεν διερωτάται δημόσια βεβαίως περισσότερο στο αν οι αξιολογητές των αξιολογητών βρίσκονται σ’ ένα απόμακρο κράτος από τους πολίτες και την κοινωνία και πολύ κοντά στα μεγάλα συμφέροντα. Ένα κράτος αυταρχικό που όταν έρχεται η ώρα να «αξιολογηθεί» το ίδιο, όπως στο πολλαπλό έγκλημα των Τεμπών, προσπαθεί με κάθε τρόπο να σκίσει και το ελλιπές σύνταγμα και την ηθική και εξέγερση των πολιτών.

   Αυτό το κράτος κι αυτοί οι υπερεθνικοί οργανισμοί θέλουν την διάλυση. Τη διάλυση τη βλέπει ο Γιώργος και γι’ αυτό επιμένει στο όραμά του για το σχολείο. Εξάλλου αλλού γράφει: «το παλιό σχολείο ενάντια στο καινούριο». Η ματιά τους και ο στόχος τους δεν είναι το ευέλικτο και καλό δημόσιο σχολείο που ονειρεύεται ο Γιώργος. Τους ενδιαφέρουν οι λίγοι, οι «άριστοι» στα δικά τους διαφορετικά σχολεία. Οι άλλοι να «πνιγούν». Και τα βλέπουμε όλα αυτά πλέον καθαρά.

VΙΙ. ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ

   Ένα μεγάλο κομμάτι των άρθρων εστιάζει στις λεγόμενες πανελλαδικές εξετάσεις, στο μοτίβο τους, στα φροντιστήρια, στα θέματα που μπαίνουν και που συχνά είναι πολύ μακριά από το σχολείο, στη λεγόμενη «βάση του 10», αλλά και στο κατέβασμα των εξετάσεων σ’ όλες τις τάξεις του σχολείου. Τέλος αναδεικνύει την όποια αξία του πτυχίου, κυρίως στο αν το ευρύτερο σύστημα απορροφά τους επιστήμονες που παράγει…

   Ασχολείται με το διαχρονικό φαινόμενο των καταλήψεων, ούτε με αρνητισμό, ούτε με εκ των προτέρων ενθουσιασμό. Κρατά μια μεσαία στάση και το μοτίβο του τον οδηγεί στο λεγόμενο «ανοικτό σχολείο». Όμως κι εκεί βάζει ζητήματα στην πολιτική ηγεσία η οποία με όλες τις κυβερνήσεις της τείνει να αλλάζει πάντα τη σκεπή (που γι’ αυτές είναι πάντα οι εξετάσεις) και όχι τα θεμέλια, που για το Γιώργο είναι η παιδεία έναντι της εκπαίδευσης.

VΙΙΙ. ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

  Στο Β΄ μέρος ο Γιώργος Πλούμης δεν ανήκει στο ρεύμα των «ψεκασμένων», των εναντίον στη «μάσκα» ή στο ρεύμα των «αντιεμβολιαστών». Δεν φέρνει αντίρρηση στα γενικά μέτρα, όπως οι καραντίνες ή η λεγόμενη «τηλεκπαίδευση» ή ο συλλογικός εμβολιασμός ή και η χρήση της μάσκας στα σχολεία αργότερα. Δεν αναρωτιέται πως δημιουργήθηκε βεβαίως η πανδημία, ούτε πως χρησιμοποιήθηκε από τους «θεσμούς» για αυταρχικές μορφές διοίκησης. Μάλλον ήταν μακριά από τους δικούς τους προβληματισμούς. Απόλυτα σεβαστό.

   Στέκεται όμως κριτικά σ’ όλα αυτά. Δεν τα εξιδανικεύει. Μένει αρκετά στη χρήση της μάσκας στα σχολεία, στην ανάγκη του εμβολιασμού και στη χρήση της «τηλεκπαίδευσης» μόνο για να μη μεγαλώσει η απόσταση των μαθητών από τους καθηγητές τους και το σχολείο. Πιστεύει στην καλή χρήση της επιστήμης (εμβόλια) και την επιζητεί. Και πάνω σ’ αυτό το μοτίβο ξετυλίγει όλο το Β΄ μέρος.

   Στηλιτεύει όμως κάποιες από τις πονηριές της εκπαιδευτικής πολιτικής. Αναδεικνύει τις πονηριές με τη χρήση τηλεκπαίδευσης, την άρνηση του κράτους να δημιουργηθούν μικρότερα τμήματα ως άμυνα στην επίθεση του κορονοϊού όταν άνοιξαν τα σχολεία, τις κάμερες στα σχολεία, κ. ά.

ΙΧ. ΕΝ ΕΙΔΕΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

   Ο Γιώργος Πλούμης μας προσέφερε αρκετό υλικό για να σκεφτούμε και να προβληματιστούμε. Με όπλο τον απλό λόγο, την εμπειρία του μέσου δάσκαλου, τις σκέψεις του και την ανάδειξη πολλών προβλημάτων χωρίς «κουτοπονηριές», έβαλε ένα ακόμη λιθάρι. Αυτή τη φορά έξω από την τάξη, αλλά όχι ως θεσμικός «αξιολογητής» ή διοικητικό στέλεχος.

   Πλούτισε επίσης το βιβλίο του με αρκετές πετυχημένες ρήσεις στα κείμενά του και τελειώνει με δυο αξιόλογες ξένες προσεγγίσεις το πόνημά του.

   Η μία είναι το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Ιθάκη», με την οποία μας δείχνει ότι Ιθάκη είναι η παιδεία και οι «δάσκαλοι» κωπηλατούμε σε φουρτουνιασμένη συχνά θάλασσα για να φτάσουμε σ’ αυτή. Κι αυτό το ταξίδι αξίζει για το Γιώργο. Δεν γνωρίζω αν το ίδιο πιστεύει ακόμα, όπως έχει καταντήσει από την Πολιτεία και τα θεσμικά της όργανα το σχολείο και από μια φασίζουσα και ιδιοτελή μερίδα γονιών και μαθητών, που κάνουν bulling στους δασκάλους…

   Η δεύτερη, που γράφτηκε μετά το μικρό του επίλογο, είναι ένα επίσης μικρό άρθρο με τίτλο: «Σώστε το δάσκαλο». Την έφερε από μια ηλεκτρονική ανάρτηση στα μάτια μας και στη σκέψη μας από ένα κοσμήτορα της φιλοσοφικής σχολής του Α.Π.Θ. (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Το κείμενο προέρχεται από την «Εφημερίδα των Συντακτών». Είναι εύστοχο, ειδικά για το στόχο που ο Γιώργος Πλούμης έχει βάλει στο βιβλίο του.

   Συνάδελφε Γιώργο Πλούμη σ’ ευχαριστούμε!

   ΣΗΜΕΙΩΣΗ: 1^η δημοσίευση στην ΩΡΑ των ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2025, φ. 87, σελ. 20-21. Επίσης, τη Δευτέρα 07.04.2025 αποτέλεσε τη βάση για τη βιβλιοπαρουσίαση του βιβλίου αυτού στην Πυξίδα της Πάτρας (Αλ. Υψηλάντου 105) στις 7.30 μμ.

Συνέντευξη του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα

Μια συνέντευξη που δόθηκε στις 11. 02.2025 στον αγαπητό Θοδωρή Χαμάκο, ειδικό ερευνητή και καταγραφέα, των πέτρινων γεφυριών, ειδικά της Πελοποννήσου και της επαρχίας Καλαβρύτων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Βλέποντας πάλι τις σημειώσεις μου, πληροφορίες λένε ότι τα τέσσερα αυτά γεφύρια κτίστηκαν μεταξύ 1933-1936.

Στη συνέχεια δόθηκαν άλλες τρείς συνεντεύξεις για τα άλλα τρία αδελφά πέτρινα γεφύρια της Κέρτεζης. Θα αναρτηθούν κατά σειρά.

ΠΗΓΗ΅: «Tα πέτρινα γεφύρια της Πελοποννήσου» ( Αρχείο Γεφυριών Πελοποννήσου), που δημιούργησε και διατηρεί ο Θοδωρής Χαμάκος. Σε λίγο το ακριβές λινκ.

Στη σελίδα δε του Yu tube καταγράφει ο Θοδωρής Χαμάκος: » Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, επί του ποταμού Λίθου ή Μοναστηριά στην περιοχή «Τσιρικέϊκα», από το προεπαναστατικό σόϊ Τσιρίκος της Κέρτεζης. Ο ποταμός Λίθος έχει τις πηγές του στη νερομάνα και την θέση Κυρά-Μαριώ και πιο κάτω ενώνεται με τον Κερτεζίτικο Βουραϊκό.

Το γεφύρι ένωνε και ενώνει την νοτιοδυτική με την κεντρική Κέρτεζη και κατά μαρτυρίες των ντόπιων χτίστηκε τα χρόνια 1933-36 από άγνωστο πρωτομάστορα, αν και κάποιες μαρτυρίες λένε ότι κατασκευαστές του είναι οι φημισμένοι Λαγκαδινοί μαστόροι της πέτρας».

Ο ΜΠΗΝΤΕΡΜΑΝ ΚΑΙ ΟΙ ΕΜΠΡΗΣΤΕΣ…

ΜΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ Α΄ ΕΛΜΕ ΑΧΑΙΑΣ…

Της Μαρίας Φούκα*

ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ …

   Άλλη μια φορά  η θεατρική ομάδα Από Κοινού της Α΄ ΕΛΜΕ ΑΧΑΙΑΣ, με μαέστρο τον ακούραστο Φώτη Λάζαρη, μας ταξίδεψε δίνοντας ψυχή και κόπο… αγάπη και πάθος… Πυρκαγιές, εμπρηστές  και ο κ Μπήντερμαν… Όλα δοσμένα με ένα σκοπό… Να αισθανθούμε, να σκεφτούμε, να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι …ενεργοί πολίτες… Γιατί  κανένα θεατρικό έργο δεν γράφεται, χωρίς ένα στόχο… Μπορεί και περισσότερους… Αλλιώς θα έμενε ερμητικά κλεισμένο στο συρτάρι του δημιουργού του..

   Ο Μαξ Φρις λοιπόν, ορμώμενος από τη χώρα των τραπεζών, των ακριβών  ρολογιών, της σοκολάτας και της  ουδετερότητας και στους δυο Παγκόσμιους πολέμους, παραδόξως, μας έδωσε ένα έργο άκρως επίκαιρο όσο και σπουδαίο… Παραδόξως, γιατί ήμουν σχεδόν σίγουρη ότι η  σοβαρή και βαθιά  Τέχνη για να γεννηθεί χρειάζεται περιβάλλοντα που έχουν χτυπηθεί από την όποια Μοίρα πολύ περισσότερο από την Ζυρίχη της Ελβετίας, γενέτειρα του θεατρικού συγγραφέα. Όμως ο Μαξ Φρις σε πείσμα των δικών μου ιδεοληψιών έγραψε ένα θεατρικό έργο  που θέτει εκ νέου και με πολύ εύστοχο τρόπο  το σοβαρό ζήτημα της ατομικής και κοινωνικής ευθύνης του πολίτη( του καλού νοικοκύρη) να μην επαναπαύεται στη ζωούλα του όταν «το Κακό γυρεύει να μας κάνει στάχτη και η πόλη καίγεται».

   Η θεατρική ομάδα Από Κοινού της Α΄ ΕΛΜΕ ΑΧΑΙΑΣ αντιμετώπισε το θεατρικό έργο με μεγάλο σεβασμό και προσήλωση στην βασική του αρχή. Να αναδειχθεί ο κίνδυνος που παραμονεύει τους πολίτες, αν περιμένουν να αντιδράσουν μονάχα όταν η φωτιά φτάσει στην λατρευτή τους οικία… Αυτούς που  δεν ενδιαφέρονται για τον διπλανό τους παρά μόνο ως εν δυνάμει φορέα  και μεταφορέα της οικείας συμφοράς ή  δυστυχίας τους. Τους μέχρι  τότε ζώντας στο απυρόβλητο  και στο γυάλινό τους κόσμο, πριν αυτός  μετατραπεί βεβαίως σε ένα βουνό από συντρίμμια. Μια και η καταστροφή συμβαίνει και στις καλύτερες οικογένειες  που όμως αρνούνται να πιστέψουν πως η καλύτερη μέθοδος εξαπάτησης των ανθρώπων είναι να τους λες την καθαρή αλήθεια… 

   Κι αν οι εμπρηστές είναι πολλοί  σε κάθε εποχή, δυστυχώς (ή ευτυχώς), ανάλογα με το τί θέλουν να κάψουν, πολλοί περισσότεροι είναι οι κ Μπήντερμαν, βέβαιοι για την καλή τους Μοίρα, πριν αυτή αποδειχθεί πιο φαύλη και πιο αχάριστη και  από την ίδια την ομώνυμη του λαϊκού άσματος… Συνήθως δεν είναι καθόλου αθώοι. Αντιθέτως ευθύνονται για πολλά μικρά και μεγάλα εγκλήματα σε βάρος συνανθρώπων τους με την αδιαφορία, την σιωπή, και την  βολεμένη  απληστία τους..

   Η κοινωνική συνείδηση πάλι είναι αυτή που θέτει τα όρια και επιβάλλει τις τιμωρίες σε κάθε κ Μπίντερμαν… Μπήντερμαν… Συνείδηση που σπανίως εισακούεται… και παραμένει σιωπηλή… Όμως, όπως λέει και ο ποιητής, αν μιλούσε η Σιωπή, αν φυσούσε, αν ξέσπαγε, θα ξερίζωνε όλα τα δέντρα του κόσμου..

   Ο καταπληκτικός χορός των γυναικών  που νομίζω ότι την εκπροσωπεί, κραυγάζοντας εκκωφαντικά ό,τι έχει ξεχαστεί από τον πρωταγωνιστή του έργου, ηχεί ακόμα στα αυτιά μου… Συντονισμένος απόλυτα με τις ανάγκες των καιρών που διαχρονικές ταξιδεύουν στους αιώνες, αδικαίωτες και μόνες… Χορός γυναικών, σαν τις γυναίκες τις Μεσολογγίτισσες που κατέφυγαν στη Ζάκυνθο σε μια ύστατη πράξη αντίστασης και ζωής, ενώ το Μεσολόγγι πολιορκείται, και υβρίζονται από τη γυναίκα της Ζάκυνθος του Σολωμού, που δεν θέλει να βγει από τη βόλεψή της και να βοηθήσει…. Χορός  γυναικών  σαν τις Ερινύες που ακολουθούν τους ενόχους, τους δειλούς και τους βολεμένους, για να τους θυμίζουν ότι δεν υπάρχουν προσωπικοί παράδεισοι  και τόπος να ξεφύγουν από τη φωτιά σε μια πόλη που καίγεται, παρά μόνο αν αποφασίσουν να την σταματήσουν. Χορός γυναικών που τις κακοποιούν, τις σκοτώνουν με πρόσχημα ότι τις αγαπούν… Φωνές γυναικών… μάτια, χέρια, πόδια, μαλλιά, ένα στόμα… Η Δέσποινα, η Ελένη, η Μαρίνα, η Μαρία, η Νόρα… Πού πας πολίτη; Σου λέω ξύπνα… Η πόλη καίγεται… (πριν την υπόκλιση έβαλαν την τελεία στην παράσταση, όπως όφειλαν…)

   Στην Ελλάδα των Τεμπών και των ένθεν κακείθεν σφαγών και πολέμων, όπου καραδοκεί η επανάπαυση και η εκ του καναπέως και δια των πλήκτρων μονάχα αγωνιστική δράση, ο πραγματικά  ενεργός πολίτης αναζητείται… Σαν την ελπίδα στο ομώνυμο διήγημα του αιώνιου έφηβου, Αντώνη Σαμαράκη. Αναζητείται εναγωνίως από ποιητές σαν την Κατερίνα Γώγου, που φωνάζει  ότι στο μυαλό είναι ο στόχος, όσων θέλουν να τον εξαφανίσουν ή να τον αλλοτριώσουν… Τον ενεργό πολίτη, τον υποψιασμένο, τον κόντρα ρόλο του κυρίου με το δύσκολο όνομα… Μπίντερμαν ή Μπήντερμαν ή κάτι τέτοιο… Τον ενεργό πολίτη που βάζει φωτιά σε ό,τι πρέπει να καεί, που καίγεται μαζί του, που σβήνει πάλι ό,τι αξίζει να χαθεί και να σβήσει… Τον «ενεργώ» πολίτη που ξέρει ότι το αίμα που χύνεται στον κόσμο δεν έχει χρώμα παρά μόνο βαθύ κόκκινο… Αναζητείται…

   Τον ψάχνουμε εκεί που μπορεί να βρεθεί… Στην Αλληλεγγύη και στην χώρα όπου η Σιωπή θεωρείται Συνενοχή… Όπου βασιλεύει η Συνύπαρξη και η Συνεννόηση… Όπου το -κοιτάζω  τη δουλειά μου  ας καίγεται ο κόσμος-  δεν είναι απλώς μια ατάκα αλλά Ντροπή και Αίσχος… Τέλος αναζητείται στην Τέχνη… σαν φιγούρα θεατρική… αντιηρωική και ηρωική μαζί, μελαγχολική και ελπιδοφόρα συνάμα, σύγχρονη και διαχρονική οπωσδήποτε…

   Ευχαριστούμε πολύ συνάδελφοι για τον απίστευτο κόπο σας (Άγγελε όπως πάντα καταπληκτικός, Στέφανε στην καλύτερή σου στιγμή, Μαρία, Όλγα υπέροχα εκτεθειμένες, Νίκο, στρατιώτης σε ό,τι αναλαμβάνεις, Δέσποινα, Ελένη, Μαρίνα, Μαρία, Νόρα άκρως συγκινητικές και ελπιδοφόρες)… Σπουδαίο τα εύρημα των εκκωφαντικών ήχων που έδιναν την απαραίτητη ένταση σε  ανάλογες στιγμές. Το τρομαχτικό τέλος και η αρχή… Κραυγές και κρότοι που  μας στερούν το άλλοθι να πούμε ότι δεν ακούσαμε…   

   Καλοτάξιδοι, ο  Μπήντερμαν και οι εμπρηστές σου Φώτη Λάζαρη…

   Συγχαρητήρια για την επιλογή του έργου, το στήσιμο, το παίξιμο, την ψυχή που καταθέτεις…  Καιρός του σπείρειν… καιρός του θερίζειν …..

   ΠΗΓΗ: Δευτέρα 17 Μαρτίου 2025, ΜΑΡΙΑ ΦΥΓΑΜΕ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ, https://mafyx.blogspot.com/2025/03/blog-post_17.html?m=1&fbclid=IwY2xjawJEyEZleHRuA2FlbQIxMQABHQ0oNhM4iUmxD5wzj-2o3Q23RRfKES6hNOlC0gttnjCk5Qdl7pVB3JJsaQ_aem_c3jzQPXpF4zs9XpqeI8MGw.

   * Η Μαρία Φούκα είναι φιλόλογος εκπαιδευτικός, μέλος της Α΄ ΕΛΜΕ Αχαΐας.

Τα σχολεία της Κέρτεζης

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

ΜΕΡΟΣ Δ΄ (ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)

ΧΙV. ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΤΕΖΗΣ

   α) Το 1906 ο Καλαβρυτινός την καταγωγή Γεώργιος Παπανδρέου ΔΦ αναφέρει ανάμεσα σε πολλά: «….Εκ των πρώην δημάρχων Καλλιφωνίας και Κερτεζιτών Χρ. Σκαμβούγερα, Γ. Στριφτόμπολα, Αθ. Τσιρίκου και Π. Σαρδούνη μνημονευτέοι, ιδία ο αποθανών Γεώργ. Στριφτόμπολας ταγματάρχης της φάλαγγος και υιός του πεσόντος κατά τον αγώνα εν Λεβιδίω, διότι ούτος εδωρήσατο την εν Κερτέζη οικίαν του δι’ ελληνικόν σχολείον και εξ ιδίων εμισθοδότει τον διδάσκαλον αυτού από του 1876 μέχρι του 1891, ότε πλέον ανέλαβε την δαπάνην το δημόσιον. Εκ Κερτέζης κατάγονται και οι εν Πάτραις Στριφτομπολαίοι».^[21]

   Παρατήρηση: Σημαντική είναι η πληροφορία για τη χρηματοδότηση του δασκάλου. Δεν την έχουμε βρει σε κανένα άλλο αρχείο μέχρι στιγμής!

Συνέχεια →

Τέμπη Πόρισμα κόλαφος του ΕΟΔΑΣΑΑΜ

– Πιθανή η ύπαρξη άγνωστου καυσίμου- Δεν λειτουργούσε τίποτα

Κατόπιν ερώτησης για διευκρίνιση, οι ερευνητές είπαν πως έλαβαν υπόψη τους όλα τα δεδομένα, συνέκριναν τα στοιχεία και θεωρούν «εξαιρετικά απίθανο» τα έλαια σιλικόνης να προκάλεσαν την πυρόσφαιρα και με αυτό συμφωνούν επιπλέον αναλύσεις ειδικών που έχουμε και επαληθεύουν τα ευρήματα μας».

Κόλαφος για το σύστημα λειτουργίας του σιδηρόδρομου στην Ελλάδα αλλά και για την έκρηξη μετά τη σύγκρουση, ειναι το πόρισμα που παρουσίασε σήμερα ο Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών και Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών για την τραγωδία στα Τέμπη.

Το πόρισμα διαπίστωσε σειρά ελλείψεων και εικόνα διάλυσης στον σιδηρόδρομο με ευθύνη των κυβερνήσεων, του υπουργείου Μεταφορών, του ΟΣΕ, της Hellenic Train, της Ρυθμιστικής Αρχής Σιδηροδρόμων και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων.

Με την 717 θα είχε αποφευχθεί η τραγωδία

Συνέχεια →

Από το Έγκλημα στα Τέμπη στο Σήμα Κινδύνου για τον Οδοντωτό

Του Βασίλη Κοκότη*

   Η ιδιωτικοποίηση των ελληνικών σιδηροδρόμων επιβλήθηκε βίαια στα χρόνια των μνημονίων ως λύση για τα χρόνια προβλήματα του ΟΣΕ, για τα οποία κύριοι υπεύθυνοι είναι ίδιοι ακριβώς που εμφανίστηκαν ως σωτήρες και πρότειναν τη «λύση». Αυτοί διόριζαν τους δικούς τους, αυτοί κανόνιζαν τις υπερτιμολογήσεις, αυτοί ανέχονταν την κακοδιαχείριση. Όταν το χρέος του ΟΣΕ διογκώθηκε σε δυσθεώρητα επίπεδα, μας είπαν πως η μόνη διέξοδος ήταν να παραδοθούν οι σιδηρόδρομοι στους ιδιώτες. Υποσχέθηκαν καλύτερη διαχείριση, επενδύσεις, σύγχρονες υποδομές και, κυρίως, ασφάλεια.

Συνέχεια →

Τα σχολεία της Κέρτεζης – ΜΕΡΟΣ Γ΄

Του Παναγιώτη Α. Μπούρδαλα*

Χ. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟΥ «ΔΗΜΗΤΡΑΚΗ»

   Μετά το ελληνικό αλληλοδιδακτικό σχολείο (στην πράξη ιδιωτικό και στη θεωρία δημόσιο) της Οθωνικής περιόδου, κάποια στιγμή το σχολείο έγινε πλήρως δημόσιο (Δημοτικό). Πιθανότατα μετά την απόπεμψη του Όθωνα, ενώ η πιθανότητα για νωρίτερα θεωρείται λιγότερο πιθανή. Ακόμη και ο Αντώνιος Χρ. Οικονόμου, που πρώτος ασχολήθηκε, κατά τα φαινόμενα, γραπτώς με την ιστορία του Δημοτικού σχολείου, δεν αναφέρει χρόνο ανεγέρσεως:

   «…Προ της λειτουργίας του, σοβαρός προύχων του χωριού, Τετρεμέλης ονόματι, εφρόντισε διά την εξεύρεσιν καταλλήλου οικοπέδου, όπερ και εξεύρε εις το κεντρικόν μέρος του χωριού και εγγύς της εκκλησίας. Εις τούτο και δαπάνη του κράτους ανηγέρθη διδακτήριον, όπερ διά την εποχήν του ήτο ιδεώδες, εκπληρούν όλους τους στοιχειώδεις όρους υγιεινής, αναλόγως με τας τότε επικρατούσας περί υγιεινής κλπ αντιλήψεις.

   Εις το διδακτήριον αυτό παρέμεινεν το σχολείον μέχρι του 1900 περίπου, διότι λόγω της ασυντηρησίας εκ μέρους των αδιαφόρων ίσως διδασκάλων και των τότε δημάρχων εγκατελείφθη, επειδή κατέστη ή εκρίθη επικίνδυνον…».[1]

  Το βέβαιο είναι ότι το εν λόγω κτήριο έλυσε το κτηριακό πρόβλημα που υπήρχε για πολλά χρόνια στο Αλληλοδιδακτικό σχολείο της Κέρτεζης, το οποίο κάποια στιγμή μετεξελίχθηκε σε κανονικό δημόσιο Δημοτικό Σχολείο.

   Στοιχεία για το κτήριο και κυρίως για το οικόπεδο (φωτογραφία) μας δίνει η επόμενη Έκθεση του Διευθυντή του Δημοτικού Σχολείου Κερτέζης στις 31.05.1955. Γράφει σχετικά:

Συνέχεια →

Διαδρομές φυσικής οικονομίας στα βουνά Η πρωτογενής παραγωγή και η Κέρτεζη Περισσότερα για το βιβλίο δείτε εδώ: https://armosbooks.gr/ .

Για το βιβλίο μιλούν:

Παύλος Καρανικόλας, Καθηγητής στο τμήμα Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών,

Γιούλα Γ. Κωνσταντοπούλου, Δρ Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, Συγγραφέας.

Δημήτρης Καρυώτης, Συνταξιούχος εκπαιδευτικός, πρώην συνδικαλιστικό στέλεχος των καθηγητών και ενεργό μέλος της ΠΕΣΕΚ

και ο συγγραφέας του βιβλίου Παναγιώτης Α. Μπούρδαλας.

Συντονίζει ο Γρηγόρης Καλομοίρης, πρόεδρος της ΠΕΣΕΚ