Η1Ν1: Μετά το φιάσκο, πανδημία κρίσης αξιοπιστίας ενός ολόκληρου συστήματος
Του Γιάννη Χατζηχρήστου*
Ήταν πράγματι η γρίπη των χοίρων εξέλιξη τόσο «αναπάντεχη», όσο τα διεθνή ΜΜΕ ισχυρίστηκαν; Τι βαθμό ευθύνης έχει η κυβέρνηση του Μεξικού και οι πολυεθνικές εταιρίες εκτροφής χοίρων που λειτουργούν στην εστία όπου ο ιός πρωτοεμφανίσθηκε; Μέσα από ποιον μηχανισμό και βάση ποιών κέντρων τις πολιτικές του παγκοσμιοποίημένου καπιταλισμού επιχειρήθηκε η αξιοποίηση του νέου ιού σαν νέα απειλή πανδημίας;
Και αν δεν είναι πανδημία αυτό που εξελίσσεται τους τελευταίους μήνες, ποιες είναι οι ευθύνες όσων άμεσα ή έμμεσα στήριξαν τις επικοινωνιακές καμπάνιες που προσπάθησαν να δημιουργήσουν τεχνητά πανικό ή να τον εκμεταλλευτούν πολιτικά; Ποιές είναι και οι πολιτικές ευθύνες της «καθ’ ημάς» Αριστεράς;
Η παγκοσμιοποίηση, οι πολυεθνικές κρέατος και οι φαρμακευτικές εταιρίες
Αν και οι περισσότεροι νοσούντες από τη νέα γρίπη των χοίρων εντοπίστηκαν αρχικά στην πρωτεύουσα του Μεξικού, οι πρώτες επίσημες αναφορές για τη νέα ασθένεια προήλθαν από την πολιτεία Βερακρούς, όπου λειτουργεί η τεράστια φάρμα εκτροφής χοίρων της πολυεθνικής εταιρίας, αμερικανικών συμφερόντων, «Smithfield». Στις αρχές του Μαρτίου του 2009, οι τοπικές υγειονομικές αρχές εξέπεμψαν σήμα κινδύνου για την εμφάνιση ενός νέου τύπου «γρίπης», ο οποίος μπορούσε να εξελιχθεί σε κανονική πανδημία. Η τοπική εφημερίδα «La Jornada» δημοσίευσε στοιχεία ότι το 60% του πληθυσμού που ζούσε κοντά στις εν λόγω εγκαταστάσεις εκτροφής έπασχε από γρίπη, πνευμονία ή βρογχίτιδα.
«Οποιοσδήποτε έχει δει μια βιομηχανική μονάδα εκτροφής χοίρων, γνωρίζει τον ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο ασθενειών. Τεράστιες ποσότητες βρομιάς συγκεντρώνονται, τα άρρωστα και τα ετοιμοθάνατα ζώα στοιβάζονται μαζί με τα υγιή χωρίς διακρίσεις, και πλήθος από μύγες τρέφεται από τα περιττώματα, μεταδίδοντας στη συνέχεια τους ιούς και τα μικρόβια στους ανθρώπους», γράφει η Αμερικανίδα δημοσιογράφος, Λάουρα Κάρλσεν.
Το Μεξικό αποτελεί, κατά κοινή αποδοχή, το «κέντρο» της παγκοσμιοποιημένης αγοράς κρεάτων. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, η αγροτική παραγωγή της χώρας πέρασε από τις μικρές φάρμες και τους τοπικούς συνεταιρισμούς, σε επενδύσεις για κατασκευή τεράστιων μονάδων εκτροφής ζώων. Τα οικονομικά κίνητρα για αυτή την εξέλιξη δόθηκαν από την κυβέρνηση του Μεξικού, υποστηριζόμενη από τα αμερικάνικα συμφέροντα που κυριαρχούν στη διεθνή αγορά χοιρινού κρέατος.
Οι τεράστιες μονάδες εκτροφής δεν αποτελούν τα μοναδικά οικονομικά κίνητρα για τη διατήρηση της επικινδυνότητας που οδήγησε στη σημερινή επιδημία. Μια επιδημία σημαίνει τεράστια κέρδη για φαρμακευτικές εταιρείες που κατέχουν τις πατέντες του απαραίτητου αντιβιοτικού.
Αλλά και η ίδια η παγκοσμιοποίηση ενισχύει την εξάπλωση του ιού και επιδρά σε σημαντικό βαθμό στη ανθρώπινη υγεία. Ειδικά για τους φτωχούς του Μεξικό, η έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών, νερού και υπηρεσιών υγείας και η κακή διατροφή σημαίνει ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν όχι μόνο από αυξημένα επίπεδα μόλυνσης, αλλά και να καθιστούν ανίσχυρο το αμυντικό ανοσοβιολογικό τους σύστημα.
Με βάση αυτά, μπήκαμε στην εποχή της γρίπης των χοίρων ή διαφορετικά της γρίπης με ονοματεπώνυμο Η1Ν1.
Ο Η1Ν1 και ο μηχανισμός παραγωγής προκλητών επιδημιών
Την τελευταία τουλάχιστον τριακονταετία, υπάρχει ένας μηχανισμός «παραγωγής» πανδημικών απειλών που προωθείται από την πολιτική, τα media, τις φαρμακοβιομηχανίες, από συγκεκριμένες επιστημονικές κοινότητες και από τον στρατό.
Η συγκεκριμένη «πολιτική υγείας» ανήκει σε μια γενικότερη πολιτική παραγωγής και διαχείρισης φόβου. Οι κατατρομαγμένοι πολίτες γίνονται υποστηρικτές και εργαλεία της πολιτικής δημόσιας υγείας που τον δημιουργεί.
Το AIDS, για παράδειγμα, ξεπήδησε σε μια εποχή όπου η Αμερική έκανε μια πουριτανική στροφή και το σεξ άρχιζε να ξαναχρωματίζεται ηθικά και θρησκευτικά και με την υποβαθμισμένη και εξαθλιωμένη Αφρική να υποβαθμίζεται και να εξαθλιώνεται ακόμη περισσότερο. Ακολούθησαν πανδημικές προβλέψεις για τον ιό του δυτικού Νείλου, για τους ιούς Hantavirus, για τον SARS κορωνοϊό, για την γρίπη των πουλερικών και εσχάτως για την γρίπη των χοίρων. Ο SARS, πέρα από τις πραγματικές του διαστάσεις, υπήρξε μια πολύ φτηνή άσκηση ετοιμότητας από την οποία οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοι τους έβγαλαν συμπεράσματα για το πώς η ανερχόμενη δύναμη του παγκοσμιοποιημένου κόσμου που ονομάζεται Κίνα μπορούσε να ανταπεξέλθει σε μια εσωτερική απειλή και στη διεθνή απομόνωση. Ο ιός της γρίπης των πουλερικών χρησιμοποιήθηκε εκτός των άλλων και ως άλλοθι για την ανάπτυξη των βιολογικών εξοπλισμών σε μια εποχή όπου η Αμερική είχε βαφτεί με το χρώματα του πολέμου.
Όλες αυτές οι «πανδημίες» έχουν τόσα πολλά κοινά χαρακτηριστικά που μοιάζει να ‘χουν βγει από το ίδιο καλούπι. Για την ακρίβεια μάλλον έχουν βγει από το ίδιο καλούπι:
α) Σε όλες τις πιθανές «πανδημίες» υπεύθυνοι ήταν οι ιοί, μια βιολογική παραλλαγή για τον πραγματικό ρόλο της οποίας δεν ξέρουμε παρά ελάχιστα.
β) Με την εξαίρεση ίσως του AIDS (και αυτό πάλι με πολύ ισχυρή επιφύλαξη), καμία από τις προβλέψεις πανδημίας δεν δικαιώθηκε, ούτε κατά διάνοια.
γ) Ελάχιστα κρούσματα κάποιον νόσων μεταμορφώθηκαν εν ριπή οφθαλμού από το μαγικό ραβδάκι του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σε πιθανές «πανδημίες».
δ) Τεράστια συμβόλαια με φαρμακευτικές υπογράφηκαν για την αγορά «αντιικών» και την ανάπτυξη εμβολίων.
ε) Σε όλες αυτές τις επιδημίες η φύση ήταν ο εχθρός. Μακάκοι, νυχτερίδες, κουνούπια, γουρούνια θεωρήθηκαν ότι μετέφεραν στους ανθρώπους νόσους που θα μπορούσαν να εξελιχτούν πανδημίες.
στ) Καμία, απολύτως καμία από τις πανδημίες δεν αντιμετωπίστηκε με σωφροσύνη από τις αρμόδιες αρχές. Αντίθετα, οι υπερβολές ήταν καθημερινές και η δημιουργία σκόπιμου φόβου και πανικού από τα ΜΜΕ και τους επίσημους.
Ο πραγματικός εχθρός
Ήδη από το 2006 είχε γίνει γνωστό από επιφανείς ερευνητές πως ο κίνδυνος πανδημίας δεν προέρχεται τόσο από την τυχαία μετάλλαξη κάποιου τυχαίου «φυσικού» ιού αλλά πολύ περισσότερο από την ανθρωπογενή επέμβαση στο περιβάλλον και από συγκεκριμένες πολιτικές στη δημόσια υγεία και τη διατροφή. Έχουμε αυξήσει κατά πολύ τους μεταλλαξιογόνους παράγοντες για τα μικρόβια και έχουμε προσανατολίσει τον μηχανισμό επιβίωσής τους προς το τεχνητό περιβάλλον που δημιουργήσαμε. Τα απόβλητα, πυρηνικά, χημικά ακόμη και οργανικά, τα μεταλλαγμένα, το νέο ηλεκτρομαγνητικό περιβάλλον των πόλεων, η εκτεταμένη ενδονοσοκομειακή χρήση αντιβιοτικών, η υπερκατανάλωση αντιβιοτικών από ιδιώτες, είναι μόνο μερικοί παράγοντες που μπορούν να εκτρέψουν την μετάλλαξη προς παθογόνους προς το είδος μας οδούς και να πυροδοτήσουν πραγματικές πρωτόγνωρες πανδημίες.
Αν και τα μοντέλα πρόβλεψης πανδημιών έχουν πρόσφατα αποτύχει φανερώνοντας την ψευδοεπιστημονική και πρόχειρη ανάλυση πάνω στην οποία αναπτύχθηκαν, η αλήθεια είναι πως σήμερα υπάρχουν συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωση πανδημίας και αυτές είναι η μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα και η εύκολη μετακίνηση ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Με λίγα λόγια οι μολυσματικές νόσοι μπορεί να εξαπλωθούν και γρήγορα και παντού.
Λογικό, αφού ζούμε σε κοτέτσια ή μάλλον ζούμε σαν γουρούνια; Υπάρχει μεγάλη αλήθεια σε αυτή τη διατύπωση. Γιατί οι συνθήκες στα εκτροφεία και την εμπορία είναι το ίδιο ευνοϊκές για την εξάπλωση επιδημίας. Στοιβαγμένοι οργανισμοί, μη ισορροπημένη διατροφή τους, γρήγορη μετακίνηση του κρέατος σε όλη τον πλανήτη. Και δυστυχώς οι φιλικοί προς την πανδημία παράγοντες δεν τελειώνουν στον παραλληλισμό των πόλεων με τα κοτέτσια και τα χοιροστάσια. Η βιομηχανία κρέατος σήμερα αποτελεί γυμναστήριο για τους μικροοργανισμούς. 90% των αντιβιοτικών στις ΗΠΑ καταναλώνεται από τη βιομηχανία κρέατος και όχι για θεραπευτικούς λόγους αλλά για να μεγαλώνουν τα ζώα γρηγορότερο και περισσότερο. Περισσότερα αντιβιοτικά για περισσότερο κρέας. Ακούγεται τίμιο έτσι δεν είναι; Δυστυχώς έχει και συνέχεια. Περισσότερα αντιβιοτικά, περισσότερο κρέας, περισσότερο ανθεκτικοί στα φάρμακα μικροοργανισμοί, περισσότεροι ασθενείς χωρίς αποτελεσματική θεραπεία, περισσότερος κίνδυνος για αθεράπευτες πανδημίες.
Τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα. Γιατί ο κίνδυνος έχει την κακή συνήθεια να εξαπλώνεται και να μην περιορίζεται στο κρέας ή στους ζωντανούς οργανισμούς. Τα ανθεκτικά μικρόβια μέσα από τα απόβλητα των εκτροφείων περνούν στο έδαφος και στο νερό, περνούν δηλαδή στα οικοσυστήματα με ανυπολόγιστες συνέπειες .
Δεν είναι η απληστία της φύσης που μας απειλεί πρωτίστως. Είναι η απληστία της φύσης μας, πάνω στην οποία στηρίζει την ύπαρξή του ο καπιταλισμός και η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που τον στηρίζει.
Από την στιγμή που ο νεοφιλελευθερισμός επιλέγει τη φύση για αντίπαλό σου, από τη στιγμή που διαφθείρει την επιστήμη για να του είναι πιο εύχρηστη, κάποια στιγμή η αλαζονεία και η υποκρισία δε θα είναι αρκετά για να καλύψει τις συνέπειες των επιλογών του που πάντα στοχεύουν στο κέρδος.
Αντιικά κέρδη και κατηγορίες για το μεγαλύτερο σκάνδαλο όλων των εποχών!
Τόσο στην γρίπη των πουλερικών όσο και στην γρίπη των χοίρων, ο κερδισμένος ήταν το αντιικό tamiflu και φυσικά όλοι όσοι έκαναν κέρδη από αυτό. Ένας από αυτούς, όλως τυχαίως ήταν ο Donald Rumsfeld, τότε υπουργός αμύνης των ΗΠΑ, παλιά καραβάνα των φαρμακευτικών εταιριών και μεγαλόμετοχος της Gilead sciences, της εταιρίας που αρχικά κατασκεύασε το tamiflu, έναν αναστολέα νευροαμινιδάσης.
Το tamiflu μπορεί να είναι ένα από τα ελάχιστα σκευάσματα που διαθέτουμε, μάλλον δεν είναι όμως το κατάλληλο για την αντιμετώπιση επιζωοκοτικών γριπών και των ιών τους.
Εκατομμύρια σκευασμάτων tamiflu αγοράστηκαν από κυβερνήσεις και ιδιώτες. Ο φόβος και ο πανικός έπιασε τόπο οικονομικά. Το 2009 αποκαλύφτηκε πως το tamiflu ήταν πλέον κατά 99% αναποτελεσματικό κατά του κυρίαρχου στελέχους της κοινής γρίπης. Ο ιός είχε ήδη αποκτήσει αντίσταση και όλη η επικοινωνιακή καμπάνια στήριξης της ανάγκης μαζικού εμβολιασμού παρέμεινε μετέωρη.
Όπως καταγγέλθηκε μόλις χθες (http://www.enet.gr/?i=news.el.ygeia&id=120113) από μια ικανή ομάδα επιστημόνων που εξαρχής είχαν εκφράσει επιφυλάξεις για το εύρος και τη σοβαρότητα της νέας γρίπης, η οποία χαρακτηρίστηκε ως πανδημία, αλλά και την ασφάλεια του εμβολιασμού, μέσω του επιδημιολόγου, πρώην μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας και ο πιο υψηλόβαθμος αξιωματούχος Υγείας του Συμβουλίου της Ευρώπης, Βόνταργκ. Σε συνέντευξή του στη βρετανική «Sun» είχε μιλήσει για «πλασματική πανδημία, ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα του αιώνα», στο δίκτυο «Αλ Τζαζίρα» κατηγόρησε φαρμακοβιομηχανίες ότι επηρέασαν τους αξιωματούχους στην Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ) και στην κυριακάτικη γαλλική εφημερίδα «Humanite» μαζί με όλα αυτά ονόμασε τουλάχιστον μια εταιρεία, καταλογίζοντάς της παρασκευή εμβολίου με μη ενδεδειγμένη τεχνική, αν και με έγκριση από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Φαρμάκου, το θεσμό που αποφασίζει αν ένα εμβόλιο θα βγει στην αγορά.
Ο Βόνταργκ ισχυρίζεται ότι «το εμβόλιο της εταιρείας Novartis παρασκευάστηκε σε βιο-αντιδραστήρα από καρκινικά κύτταρα. Μια τεχνική που ουδέποτε είχε χρησιμοποιηθεί μέχρι τώρα». Αφού εξηγεί τη διαδικασία παρασκευής, ο Γερμανός γιατρός σημειώνει: «Δεν αποκλείεται, πρωτεΐνες που έμειναν από καρκινικό κύτταρο, παρούσες στο εμβόλιο που παρασκευάζεται σε βιο-αντιδραστήρα, να προκαλέσουν όγκο στον εμβολιασμένο». Οταν ερωτάται περί ποίου εμβολίου ομιλεί, ο Βόνταργκ απαντά: «Obta flu». Η Novartis δεν είχε τοποθετηθεί μέχρι χθες βράδυ. Μια άλλη εταιρεία όμως, η GlaxoSmithKline, απαντώντας εμμέσως στους ισχυρισμούς Βόνταργκ ότι οι βιομηχανίες φαρμάκου επηρέασαν και ουσιαστικά οδήγησαν την ΠΟΥ να κηρύξει πανδημία, τους χαρακτήρισε «παραπλανητικούς και αβάσιμους». Εκπρόσωπος της ΠΟΥ, εξάλλου, ο Αφαλούκ Μπατιασέβι, είπε στο «Αλ Τζαζίρα» ότι «η παροχή ανεξάρτητων συμβουλών στα κράτη-μέλη είναι πολύ σημαντικό έργο για την ΠΟΥ, που το αντιμετωπίζει με σοβαρότητα, επαγρυπνώντας να μην επηρεαστεί από συμφέροντα». Αν οι καταγγελίες του Βόλφγκανγκ Βόνταργκ διατυπώνονταν σε εθνικό επίπεδο, θα έχρηζαν εισαγγελικής παρέμβασης. Στην Ευρώπη, όμως, η μόνη προγραμματισμένη ενέργεια είναι η συζήτηση που θα γίνει σε έκτακτη συνάντηση του Συμβουλίου της Ευρώπης εντός του μηνός.
Και στην Ελλάδα το πάρτυ καλά κρατεί…
Σε 000 ευρω. Πηγές: ΕΣΥΕ, Βήμα, Κλαδική μελέτη ICAP, Στοιχεία φαρμακευτικών εταιρειών
Από τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ και επιβεβαιώνουν οι μελέτες των φαρμακευτικών εταιρειών αποκαλύπτεται ότι οι δημόσιες και ιδιωτικές δαπάνες φαρμακευτικών ειδών και υλικών στην Ελλάδα θα υπερβούν τα 9,1δις ευρώ το 2009, έναντι 2,5δις το 2000 και μόλις 0,5 δις το 1990. (στα πιο πάνω ποσά για το 2009 ΔΕΝ συμπεριλαμβάνονται και όσα θα δαπανηθούν για την αγορά άχρηστων εμβολίων για την «θωράκιση» του πληθυσμού απέναντι στον Η1Ν1(!). Δαπάνες που δεν δικαιολογούνται από κανένα επιδημιολογικό δείκτη. Μεγάλο ποσοστό από αυτή την ανάλωση φαρμάκων αφορά αντιβιοτικά και άσκοπες συναγογραφήσεις, στοιχείο που οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα: Μείωση των αντιστάσεων του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπου με παράληλη καταλήστευση των ασφαλιστικών ταμείων.
Το εμπόριο της υγείας, σε παγκόσμιο επίπεδο και ανεξάρτητα από την μορφή που εφαρμόζεται, αποκαλύπτει πλέον πολύ εύγλωττα πόσο πολύ σύνθετες στρατηγικές έχουν αναπτυχθεί για να χειραφετηθούν με οποιονδήποτε τρόπο οι πολλοί, αποδεικνύοντας όμως και παράλληλα πως ο καπιταλισμός βλάπτει σοβαρά την υγεία με πολύ άμεσο τρόπο.
Μερικά ακόμα πολιτικά συμπεράσματα
Ακόμη και αν δυστυχώς τα πράγματα αυτή τη φορά με τον Η1Ν1 είναι δυνητικά άσχημα (κανείς όμως δεν μπορεί να μας πει πόσο πιο άσχημα από τις επιπτώσεις των «ανώνυμων» και χωρίς χορηγούς στελεχών γρίπης που έδρασαν όλα τα προηγούμενα χρόνια), εντούτοις είναι προφανές ότι ο τεχνητός πανικός που προκλήθηκε βοηθά μόνο αυτούς που κερδίζουν από αυτούς τους τεχνητούς πανικούς και καθόλου δεν βοηθούν τον μέσο πολίτη και την δημόσια υγεία.
Σε αντίθεση με προηγούμενους προκλητούς πανικούς επιδημίας, αυτή τη φορά με τον Η1Ν1 ελάχιστοι φορούσαν μάσκες στα αεροδρόμια, λίγοι «τσίμπησαν» το δόλωμα. Οι καμπάνιες εμβολιασμού «για την θωράκιση του πληθυσμού» απέτυχαν και οι κυβερνήσεις διαπραγματεύονται τώρα να επιστρέψουν τις δόσεις των εμβολίων που τους έμειναν στα αζήτητα. Οι προβλέψεις για μαζικούς θανάτους δεν επιβεβαιώθηκαν ούτε το καλοκαίρι στο νότιο ημισφαίριο ούτε αυτή την περίοδο στο βόρειο. Απ’ ότι φαίνεται, τα επίπεδα θανάτων βρίσκονται στα ίδια περίπου επίπεδα σε σύγκριση με όσα κάθε χρόνο συμβαίνουν από επιπλοκές της κοινής γρίπης!
Ο λόγος που οι πολίτες δεν «τσίμπησαν» τόσο είναι συγκεκριμένος. Όχι μόνο εξοικειωθήκαν με τις πολιτικές του φόβου, αλλά μάλλον άρχισαν να υποψιάζονται τις λιγότερο προβεβλημένες πτυχές του θέματος. Αυτή τη φορά είχαν ιστορική γνώση.
Ενδεχομένως θα πρέπει να αρχίσουν να υποψιάζονται και ότι σοβαρό μερίδιο ευθύνης έχει και η κακή επιστήμη, η συνειρμική επιστήμη, όταν αυτή αφήνεται να γίνει εκτελεστικό όργανο του νεοφιλελευθερισμού και των συμφερόντων που τον στηρίζουν. Ο πανικός θέλει να κερδίσει την ανθρώπινη λογική. Αυτό ακριβώς επιχειρήθηκε και με την δήθεν πανδημία του Η1Ν1 και τις αντιεπιστημονικές απόψεις που στήριξαν όσα είδαμε να εξελίσσονται στις ειδήσεις των 8μμ τόσους μήνες τώρα.
Σήμερα όμως, το 2009 με τον Η1Ν1 και το φιάσκο της επικοινωνιακής καμπάνιας, έχασαν πολλοί την αξιοπιστία τους που ευελπιστούν πλέον να ξεχαστούν όσα προσπάθησαν να προκαλέσουν με τις ακριβοπληρωμένες καμπάνιες στα ΜΜΕ το προηγούμενο διάστημα. Ενδεχομένως με κάποια άλλη επικοινωνιακή φούσκα που θα στοχεύει σε άλλο πανικό. Θα δούμε…
Δυστυχώς όμως μαζί με αυτούς έχασε και την αξιοπιστία της ένα τμήμα της «καθ’ ημάς» Αριστεράς που έσπευσε άκριτα και χωρίς λόγο να στηρίξει τις επικοινωνιακές καμπάνιες για τον εμβολιασμό, ενδεχομένως μέσα στο άγχος της να φανεί υπεύθυνη και «καθώς πρέπει». Ήρθε όμως και η ώρα να απολογηθούν κάποιοι για το γεγονός ότι «τσίμπησαν», για το ότι προσχώρησαν με πράξεις και δημοσιεύματα σε σχεδιασμούς τρίτων που είχαν προφανώς σαφή πολιτικά και οικονομικά κίνητρα, για το ότι συντάχθηκαν με τον σχεδιασμό πολιτικών και οικονομικών κέντρων που δεν έχουν και τόσο καλή σχέση ούτε με την επιστήμη ούτε με τις επιδώσεις των προθέσεών τους στην υγεία. Να απολογηθούν κάποτε γιατί «ξέχασαν» να συμβάλλουν με λόγια και έργα στην αποκάλυψη των υπευθύνων και των επιπτώσεων των αντιεπιστημονικών και επικίνδυνων πολιτικών τους, ορίζοντας πολιτικές με αποφάσεις εντός «κεκλεισμένων θυρών» ή μόνο από τους ειδικούς της ΚΟ και χωρίς την δημιουργική συμβολή των πολλών στην διαμόρφωσή τους.
* Ο Γιάννης Χατζηχρήστος είναι Σύμβουλος Ανάπτυξης και Διοίκησης Μονάδων Υγείας
