Make Love not Lesson: ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ, ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ!

Του Διονύση Παπαχριστοδούλου

 

Αντιγράφω από ανάρτηση στο Διαδίκτυο [1] του μαθηματικού Στέλιου Μαρίνη που υπηρετεί στο Μουσικό Σχολείο Πειραιά:«Αμφιθέατρο Παλαιού Χημείου. Στη έδρα ο καθηγητής Νανόπουλος δίνει διάλεξη … μα η ματιά μου … έχει καρφωθεί στο σύνθημα … που είναι γραμμένο στο τοίχο με μαύρη μπογιά: ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ, ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ!

»Αρχικά εξοργίζεσαι με το βέβηλο χέρι, μα γρήγορα συνειδητοποιείς πως είναι η αλήθεια του συνθήματος που σε πληγώνει. όταν, φοιτητής ακόμα, παρέδιδες ιδιαίτερα μαθήματα, οι ερωτικότερες ώρες τότε, οι μεγαλύτερες φιλίες τότε … τα χείλη δεν έλεγαν, λαλούσαν το Πυθαγόρειο θεώρημα … Στην αίθουσα … τώρα πια το πήρες απόφαση, τέρμα οι ρομαντισμοί και τα ιδανικά για ερωτική διαδικασία της μάθησης κι άλλα τέτοια γραφικά. Εδώ δεν εκπαιδεύεις, προπονείς, δε διδάσκεις, προετοιμάζεις, ο μαθητής πρέπει να πετύχει. Να πετύχει…

»Επιτυχία – ευτυχία. Τι κρίμα να μοιάζουν τόσο οι δυο αυτές λέξεις! Ποιος ξέρει, σε άλλες εποχές, σε άλλους κόσμους, οι άνθρωποι ίσως να αγωνίζονταν για να πετύχουν ό,τι θα τους έκανε πραγματικά ευτυχισμένους, μα σήμερα … η ευτυχία είναι απαράδεκτη απόκλιση από το μέσο όρο.

»Το σύνθημα είναι ακόμη εκεί και σε πονάει και επαναστατείς, (μέσα σου μόνο, έχεις τα κότσια πια να επαναστατείς) επαναστατείς όταν σκέφτεσαι ότι οι νέοι που έχεις κάθε μέρα απέναντί σου βιάζουν τη φύση, την καρδιά και το μυαλό τους κι εσύ υπηρετείς την προσπάθεια να συντριβεί κάθε αντίσταση στο βιασμό αυτό. Κι όλα αυτά γιατί; Για να «πετύχουν». Για να μπουν στο Πανεπιστήμιο, να γίνουν πτυχιούχοι άνεργοι ή αποβλακωμένοι τεχνοκράτες, υπηρέτες ενός απάνθρωπου συστήματος, χωρίς πρωτοβουλίες, χωρίς έρωτα, χωρίς ζωή.

»Το σύνθημα μένει εκεί και σου θυμίζει ότι υπήρχαν στιγμές που τα δυο αυτά – ο έρωτας και το μάθημα – ήσαν ένα. ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ, ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ! «Μα τα ‘χω κάνει μαζί, ταυτόχρονα», φωνάζεις μέσα σου, μα πιο πολύ ντρέπεσαι, σαν τον πρώην καλόγερο που αφού έζησε τη μέθεξη της λατρείας, τον θείο έρωτα, δε βάσταξε το ασκητηλίκι και γύρισε στον κόσμο με κομμένα τα φτερά. Ζούσε σαν όλους τους άλλους πλέον, κι οι άλλοι ζούσαν σαν αυτόν, όμως υπήρχε μια διαφορά, αυτός ήξερε πώς είναι να ζεις αλλιώτικα».

Σήμερα τιμάμε τους Τρεις Ιεράρχες, προστάτες της Παιδείας για να θυμόμαστε ότι αίτημα της Ελληνικής Παιδείας ήταν ο έρωτας ως τρόπος ύπαρξης, η έμπνευση. «Για τον ερωτευμένο, γι’ αυτόν που τον κατακαίει ο πόθος, όλη του η ζωή είναι σαν μια ημέρα» [2] τονίζει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, «γιατί είναι εύκολο να κοπιάζεις λόγω έρωτα» [3], ο έρωτας δίνει φτερά στον θνητό να υπερβεί τον χρόνο, την χρονικότητα, την μίζερη καθημερινότητα. «Εγώ» διηγείται ο άγιος «πήγα στα εκπαιδευτήρια της Παλαιστίνης, που τότε ήταν σε ακμή, από έρωτα για τη ρητορική» [4] κι αργότερα «στην Αθήνα … από τον έρωτα της παιδεύσεως» [5]. Και από τον έρωτα της παιδεύσεως, ο άγιος Γρηγόριος, μεταπήδησε στο «θείο και απαθή έρωτα»[6], «έρωτι έρωτα διακρουσάμενος», «τον νουν πλημμύρισε έρως θειότερος και άλλαξε ζωή»[7, «θερμό έρωτα του προκάλεσε η όψη του Χριστού», «θερμόν της θείας Σοφίας έρωτα», «από τον έρωτα του Καλού κατεσχέθη», «σπεύδει από θερμόν έρωτα», «στον Χριστό έρωτος μοίρα προσφέρει»[8], τον κυρίευσε «έρωτας ολοκληρωτικά προς τον Θεό στραμμένος»[9], γέμισε από «θείο έρωτα» ο «παντός καλού εραστής Γρηγόριος» και μας καλεί να χαρούμε, αν είμαστε των λόγων του εραστές, και να αποκτήσουμε «ζήλοφλογερό, έρωτα ακράτητο, ένθερμον λίαν» [10].

Ή στραβός είν’ ο γιαλός, ή στραβά αρμενίζουμε … Τόσες φορές η λέξη έρωτας, σε Ναό ή σε Σχολειό, έχει να ακουστεί, ίσως από την εποχή των Τριών Ιεραρχών …

Ένας άλλος άγιος Γρηγόριος, ο Παλαμάς, διδάσκει ότι το άγιο Πνεύμα είναι ο έρωτας, ο απόρρητος έρωτας, και στο «Πιστεύω» χαρακτηρίζουμε «το Πνεύμα το άγιο … ζωοποιόν». Ο άνθρωπος έχει νου, λόγο και πνεύμα. Νους, η δυνατότητα της προσοχής. Λόγος, η δυνατότητα λογικής έκφρασης. Και πνεύμα, «η προς το ειδέναι ακόρεστος έφεσις», ο έρωτα. Το πνεύμα του ανθρώπου ζωοποιεί το ανθρώπινο σώμα [11]. Πνευματικός άνθρωπος είναι αυτός που ξεχειλίζει από ζωντάνια, αυτός που άνω-θρώσκει, αυτός που σαν σιντριβάνι αναβλύζει από έμπνευση. όμως τον 11ο αιώνα το άγιο Πνεύμα υποβαθμίστηκε, υβρίστηκε, θεωρήθηκε ότι εκπορεύεται και εκ του Υιού, προστέθηκε στο «Πιστεύω» το Filioque και εκείνη η εκτροπή είχε τραγικές συνέπειες στη πνευματική ζωή των χριστιανών που την ακολούθησαν. όσους την δέχτηκαν τους στέρησε από τη ζωογόνο δράση του Αγίου Πνεύματος, τους άφησε με ατροφικό το πνεύμα. Υποτιμήθηκε το πνεύμα, ο έρωτας, διώχθηκε, κατασυκοφαντήθηκε. Στο χώρο της Παιδείας κυριάρχησε η καλλιέργεια και η αξιολόγηση του λόγου μόνο, της διάνοιας, των λειτουργιών του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, η λεκτική σκέψη, και ατόνησε η καλλιέργεια του πνεύματος, της ζωντάνιας, των λειτουργιών του δεξιού εγκεφαλικού ημισφαιρίου, η σκέψη με εικόνες, η έμπνευση, ο έρωτας. Τόσο πολύ κυριάρχησε ο λόγος, η διάνοια, που ο καημένος ο Καρτέσιος τόλμησε να διακηρύξει: «σκέφτομαι άρα υπάρχω»!

Αλλοιώθηκε ακόμη και το νόημα των ελληνικών λέξεων: «πτωχός τω πνεύματι» κατάντησε να θεωρείται ο διανοητικά καθυστερημένος, ενώ αντίθετα «πτωχός τω πνεύματι» είναι ο πτωχός σε πνεύμα, δηλαδή ο φτωχός σε ζωντάνια. Ο μακαρισμός του Χριστού αφορά όσους εκούσια νηστεύουν τον έρωτα, κλαδεύουν τη ζωντάνια, φρενάρουν τη τρέλα «όχι για να σωθούν αλλά για να τη σώσουν»[12], για να μην εκραγεί σαν πυροτέχνημα, σαν πλημμύρα ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, αλλά να διατηρηθεί η φλόγα της έμπνευσης αιώνια, να γίνει ατμός υπό πίεση μέσα στον κύλινδρο της «ατμομηχανής», μέσα στη αντλία της καρδιάς, που θα κινεί, θα ζωογονεί το θνητό σαρκίο και δεν θα εκρήγνυται απλώς εντυπωσιακά αλλά στιγμιαία. Οι πτωχοί τω πνεύματι έχουν το πνεύμα συντετριμμένο [13], έχουν απαλλαγεί από τον εγωισμό, την εγωιστική εκτόνωση της έμπνευσης (την έκρηξη της ντοπαμίνης) κι έχουν πλέον πνεύμα ευθές εγκαινισμένο μέσα τους [14]. Αυτοί είναι μακάριοι γιατί επιτρέπουν στον Βασιλιά των Ουρανών να τους προσφέρει την Βασιλεία Του επί της γης, «εδώ και τώρα» και συνεχώς: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι ότι αυτών εστί η Βασιλεία των Ουρανών», «εστί» «εδώ και τώρα» κι όχι σε κάποιο μεταφυσικό παράδεισο στο μέλλον.

«Πτωχός τω πνεύματι» δεν είναι ο μαθητής που υστερεί σε επίδοση στα μαθήματα, αλλά, αντίθετα είναι το «φυτό», ο αριστούχος, ο οποίος λόγω της υπερτροφικής λειτουργίας του λόγου, της διάνοιας, μαραίνεται, χάνει τη ζωντάνια, τη γοητεία, τη παιδικότητα. Πνευματικό άνθρωπο φτάσαμε να θεωρούμε τον καλλιεργημένο στη διάνοια, ενώ, για τον Ελληνισμό, πνευματικός άνθρωπος ήταν ο ερωτευμένος, ο φορέας της ζωντάνιας, της έμπνευσης, της γοητείας, το παιδί. Γι’ αυτό κυριάρχησε ο ελληνικός πολιτισμός γιατί ήξερε να γοητεύει τους θνητούς. Γι’ αυτό οι έλληνες ήσαν «αεί παίδες» γιατί είχαν βρει τη μέθοδο να διατηρούν και να αυξάνουν το πνεύμα, την έμπνευση, τη ζωντάνια, τη παιδικότητα, τη γοητεία. Και τη μέθοδο εκείνη την είπαν Παιδεία.

Εκείνης της Παιδείας, της ελληνικής Παιδείας, προστάτες είναι οι Τρεις Ιεράρχες, της Παιδείας που εκπαιδεύει τον θνητό να αποκτήσει μια ώριμη παιδικότητα, νηφάλια μέθη, με κόπους και ιδρώτες ξανακερδισμένη, και η γιορτή τους καθιερώθηκε τον 11ο αιώνα γιατί τότε φάνηκε ο κίνδυνος, τότε άρχισε να σηκώνει με θράσος το ανάστημα της η εκτροπή που εδώ και αιώνες έχει κυριαρχήσει και διαδίδεται πλέον ως κοσμικό πολιτιστικό πλαίσιο. Μπορεί να είμαστε ορθοδοξότατοι στην ιδεολογία και στα έθιμα αλλά έχει μπει μέσα μας, ως ιός, ως virus, η ασυγχώρητη αμαρτία, η βλασφημία του Αγίου Πνεύματος. Τονίζει ο Μέγας Βασίλειος: «βλασφημεί στο άγιο Πνεύμα όποιος τις ενέργειες και τους καρπούς του Αγίου Πνεύματος τις αποδίδει στον αντίθετο, πράγμα που παθαίνουν πολλοί, αποκαλώντας, με μεγάλο κίνδυνο για τον εαυτό τους, τον χαρισματικό, κενόδοξο ή αυτόν που δείχνει αγαθό ζήλο, θυμώδη» [15]. Και είναι ασυγχώρητη αμαρτία η βλασφημία του Αγίου Πνεύματος [16] γιατί κυκλοφορεί με τέτοιο περιτύλιγμα που κάνει αδύνατη τη μετάνοια. Η πόρνη και ο τελώνης εύκολα μετανοούν, ο δικαιωμένος Φαρισαίος, ο σίγουρος για την ορθοδοξία του, ποτέ! Ο πλανεμένος, ο υβριστής του Υιού του Θεού, ο αρνητής του «εις τύπον και τόπον Χριστού» θεσμού, υπάρχει ελπίδα να μετανοήσει, ο υβριστής όμως του Αγίου Πνεύματος, αυτός που απεχθάνεται την έμπνευση, έχει σκοτώσει το Περιστέρι μέσα του και με παγωμένη τη καρδιά ρέπει στη χειρότερη αμαρτία, την απελπισία, που σκοτώνει το ανθρώπινο πνεύμα το οποίο είναι απαραίτητο για να μπορέσει να ενεργήσει μέσα στον άνθρωπο η θεία Χάρη [17]. Γι’ αυτό κυριαρχεί στις μέρες μας η κατάθλιψη, γιατί εθιστήκαμε να σκοτώνουμε το πνεύμα, να στραγγαλίζουμε το Περιστέρι.

χριστιανός οφείλει να αγαπάει και τους εχθρούς του Χριστού, αλλά, δεν μπορεί να συστρατεύεται με τους σταυρωτές Του, δεν μπορεί να συμπροσεύχεται με τους καημένους τους persecutores, τους διώκτες του Περιστεριού, οι οποίοι αλυσοδένουν τον Προμηθέα, στερώντας το θεϊκό πυρ του έρωτα από τους θνητούς, αφήνοντας μας απαράκλητους, με παγωμένη την καρδιά, στον παγετώνα του αιώνα ετούτου του απατεώνα.

Ας τελειώσουμε όπως αρχίσαμε … συνεχίζει λοιπόν ο μαθηματικός Στέλιος Μαρίνης [18]:

«ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ, ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ! Το σύνθημα σε λοιδορεί. Κάποτε κατέκρινες όσους είχαν αποδεχθεί την πραγματικότητα και δεν αγωνίζονταν να την αλλάξουν. Πόσο είχες αδικήσει εκείνο τον φίλο σου, τον ιερέα: Τον είχες γνωρίσει παλικάρι, νέο-χειροτονημένο διάκο. έμπαινε στο Ιερό τρέμοντας. Κάθε φορά που περνούσε μπροστά από την άγια τράπεζα χλόμιαζε από συγκίνηση. Η φωνή του λιγωνόταν όταν εκφωνούσε τις δεήσεις. Δεν καθόταν στιγμή στο κάθισμά του και όταν κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας έπρεπε να συνεννοηθεί για κάποιο πρακτικό θέμα, να ετοιμαστεί ας πούμε το θυμιατό ή να κόψουν τα αντίδωρα, οι φράσεις του ήταν κοφτές και σχεδόν μονολεκτικές.

»Χρόνια αργότερα τον συνάντησες πάλι στην ίδια εκκλησία, εφημέριο πια. Μπήκες στο Ιερό και τον βρήκες να κάθεται βαριεστημένα στην πολυθρόνα περιμένοντας να τελειώσει ο ψάλτης το τροπάριο. Σε υποδέχθηκε χαρωπά, με φιλικές διαχύσεις. Εκτέλεσε το καθήκον του κομψά και με αυτοπεποίθηση. Οι εκφωνήσεις του χάρμα ακοής, το κήρυγμά του δυναμικό και άψογο, μα η μαγεία απουσίαζε, έλειπε η γοητεία».

Ο θνητός όταν απογοητεύεται χάνει την γοητεία του, κουράζεται … Συγνώμη αν σας απογοήτευσα, αν σας κούρασα … Συγνώμη που δεν αναφέρθηκα στην τρέχουσα οικονομική κρίση και στις επιπτώσεις της στη παιδεία … εδώ και καιρό όμως, οι δείκτες της έμπνευσης κατρακυλάνε, το Περιστέρι δεν έχει που να κουρνιάσει, από παντού το διώχνουμε, το κυνηγάμε, το πετροβολάμε, ο φτερωτός Θεός μουχλιάζει στα χρονοντούλαπα της διάνοιας, της λογικής, της Οικονομίας … ΚΑΝΤΕ ΜΑΘΗΜΑ … ΑΣ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΑΘΗΜΑ ΜΕ ΕΡΩΤΑ, με μεράκι, «η ομορφιά θα μας σώσει», η ρύθμιση που προκαλεί η ομορφιά, το χτυποκάρδι, η αρμονία, η ροή [19], η πνοή, το Πνεύμα, η Αύρα η Λεπτή … δι’ ευχών των αγίων Τριών Ιεραρχών. Αμήν.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] http://www.smarinis.gr/neo/kante.html

[2] «όντως ημέρα μία, βίος όλος ανθρώπου, τοις πόθω κάμνουσιν» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 2ος, Λόγος 26, σ. 154).

[3] «ότι κούφον το κάμνειν έρωτι» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 2ος, Λόγος 26, σ. 156).

[4] «εγώ μεν τοις κατά Παλαιστίνην εγκαταμείνας παιδευτηρίοις, ανθούσι τότε, κατά ρητορικής έρωτα» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 6ος, Λόγος 7 εις Καισάριον, σ. 388).

[5] «Είχον ημάς Αθήναι, … κατ’ έρωτα της παιδεύσεως» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 6ος, Λόγος 43 εις τον Μέγαν Βασίλειον, σ. 152).

[6] «του θείου και απαθούς έρωτος» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 3ος, Λόγος 4, σ. 96).

[7] «νόον δ’ έπλησεν έρωτος θειοτέρου, και ένθεν απήγαγεν ες βίον άλλον» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 9ος, Ποίημα Α’, σ. 34 στιχ. 1-2).

[8] «Πλειοτέρην Χριστώ μοίραν έρωτος άγει» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 9ος, έπη Ηθικά).

[9] «έρως όλος προς Θεόν, γνησίως τεταμένος» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 9ος, Ποίημα Γ’, σ. 112 στιχ. 41).

[10] «ζήλον έμπυρον, … έρωτα τ’ ακάθεκτον, ένθερμον λίαν» (Γρηγ. Θεολ. Ε.Π.Ε. τομ. 8ος, Ο Χριστός πάσχων, σ. 44, στίχ. 84-5).

[11] «Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς διδάσκει ότι το κατ’ εικόνα του ανθρώπου είναι ισχυρότερο από το κατ’ εικόνα των αγγέλων, γιατί το ανθρώπινο πνεύμα ζωοποιεί το συνημμένο σώμα» (Μητρ. Ναυπάκτου και αγίου Βλασίου, Ιεροθέου, «όσοι Πιστοί» εκδ. Ι. Μ. Γενεθλίου της Θεοτόκου, 2002).

[12] «Δυο καταδίκες, έξι χρόνια για κλοπή, τον είδα όταν βγήκε. Κρατούσε πλέον μιαν απόσταση απ῞ την τρέλα, όχι για να σωθεί, αλλά για να την σώσει, αν μ’ εννοείς῏ να, λόγου χάρη, ήθελε γάμο και τότε του ‘παν «έλα σε μας για να προδώνεις». Δεν δέχθηκε στιγμή!» («Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο» του Διονύση Σαββόπουλου. Ο Διονύσης Σαββόπουλος, διάβασε το βιβλίο του Νίκου Κοεμτζή και, εμπνευσμένος από την ιστορία του, έγραψε το τραγούδι «Μακρύ ζεϊμπέκικο για τον Νίκο», στο οποίο και περιγράφει τη ζωή του από τα πρώτα του βήματα στην Κατερίνη, μέχρι τη στιγμή της έκρηξης στη «Νεράιδα» και τις δολοφονίες).

[13] «θυσία τω Θεώ πνεύμα συντετριμμένον, καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην ο Θεός ουκ εξουδενώσει» (Ψαλμ. 50,19).

[14] «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί, ο Θεός, και πνεύμα ευθές εγκαίνισον εν τοις εγκάτοις μου» (Ψαλμ. 50,12).

[15] Μέγας Βασίλειος, «ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΩΝ ΟΡΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΕΠΙΤΟΜΗΝ».

[16] «όποιος πει λόγο κατά του Υιού του ανθρώπου, αφεθήσεται αυτώ, όποιος όμως πει κατά του Πνεύματος του Αγίου, ουκ αφεθήσεται αυτώ ούτε εν τούτω τω αιώνι ούτε εν τω μέλλοντι» (Ματθ. 12,32).

[17] «Η κατάθλιψη είναι ο δήμιος που σκοτώνει την ανθρώπινη ενέργεια, απαραίτητη για την υποδοχή του Αγίου Πνεύματος μέσα στην καρδιά» («Ο ΣΤΑΡΕΤΣ ΖΑΧΑΡΙΑΣ» εκδ. Ι. Μ. Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Ορμύλια Χαλκιδικής).

[18] http://www.smarinis.gr/neo/kante.html