Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΑΡΜΑΓΕΔΔΩΝΑΣ:
Υπάρχουν πάρα πολλές ενδείξεις σχετικά με το ότι, πλησιάζει το τέλος της Ευρωζώνης – ένα ενδεχόμενο που θα ισοδυναμούσε με μία πυρηνική χρηματοπιστωτική έκρηξη, με καταστροφικές, παγκόσμιες συνέπειες – Μέρος Ι
Του Βασίλη Βιλιάρδου*
"Μετά το τέλος ενός μεγάλου σεισμού, προσπαθούμε συνήθως να διαπιστώσουμε, εάν ήταν ο κύριος – έτσι ώστε να προετοιμαστούμε για έναν επόμενο, μεγαλύτερο ή όχι. Το βασικό κριτήριο μας, όσον αφορά το συγκεκριμένο φυσικό φαινόμενο, είναι το μέγεθος των μετασεισμικών δονήσεων, οι οποίες ακολουθούν. Εάν αυτές είναι μικρότερης ισχύος, τότε θεωρούμε ότι, αυτό που βιώσαμε ήταν ο κύριος σεισμός – οπότε ησυχάζουμε και παύουμε να ασχολούμαστε.
Η μακροοικονομία μοιάζει σε κάποιο βαθμό με τα φυσικά φαινόμενα – αφού πολλές φορές «υποτάσσεται» σε ανάλογους κανόνες. Στα πλαίσια αυτά, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με μία σοβαρή οικονομική κρίση, η οποία ουσιαστικά είναι το αντίστοιχο ενός σεισμού, προσπαθούμε να ανακαλύψουμε εάν είναι η κύρια – έτσι ώστε να προετοιμαστούμε κατάλληλα για την επόμενη, να καταπολεμήσουμε έγκαιρα τις αιτίες της, αποφεύγοντας μία καταστροφική μεγαλύτερη και να μην αναλώσουμε τις δυνάμεις μας στην αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.
Δυστυχώς, όπως φαίνεται, έχουν γίνει πολλά και μεγάλα σφάλματα παγκοσμίως, μετά το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007 – τα μεγαλύτερα δε είναι το ότι, καταπολεμούμε έκτοτε τα συμπτώματα, τη λάθος κρίση και με εσφαλμένα, «ανεπαρκή» μέτρα. Εκτός αυτού, το συνεχώς αυξανόμενο μέγεθος των μετασεισμικών δονήσεων τεκμηριώνει αφενός μεν ότι δεν ήταν ο κύριος σεισμός, αφετέρου πως δεν έχουν βρεθεί ακόμη τα πραγματικά αίτια του «φαινομένου» – ένα καθόλου ευχάριστο συμπέρασμα για το μέλλον μας".
Ανάλυση
Τόσο οι Η.Π.Α., όσο και η Ευρωζώνη, ανάγκασαν τις τράπεζες, τις οποίες διέσωσαν το 2008 από την κρίση των ενυπόθηκων δανείων χαμηλής εξασφάλισης (subrimes), να αγοράσουν μεγάλες ποσότητες κρατικών ομολόγων – η «ποιότητα» των οποίων όμως δεν ήταν ασφαλώς η καλύτερη, όπως φαίνεται σήμερα. Το γεγονός αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν οι ισολογισμοί των τραπεζών με επικίνδυνα κρατικά ομόλογα, τα οποία χάνουν συνεχώς σε αξία – οπότε τα κράτη ήταν υποχρεωμένα να βοηθήσουν ξανά τις τράπεζες, για να αποφευχθεί η χρεοκοπία τους.
Με τον τρόπο αυτό ξεκίνησε μία αλυσιδωτή αντίδραση, ένας φαύλος κύκλος καλύτερα (τα κράτη διασώζουν τις τράπεζες, οι τράπεζες τα κράτη και τανάπαλιν), ο οποίος αυξάνει συνεχώς το μέγεθος του προβλήματος – στο οποίο υποχρεώθηκαν να συμμετέχουν και οι κεντρικές τράπεζες (στη συνέχεια τα ταμεία χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, το νέο ESM κοκ.), χωρίς καμία ενέργεια ασφαλούς αντιμετώπισης του.
Ειδικότερα, μόνο οι αμερικανικές τράπεζες έχουν αγοράσει (από το 2008 και μετά) ομόλογα του δημοσίου των Η.Π.Α. (treasuries), αξίας 700 δις $ – γεγονός που επεξηγεί τα χαμηλά επιτόκια δανεισμού της υπερδύναμης (αυξημένη ζήτηση). Οι ιταλικές τράπεζες έχουν αγοράσει ομόλογα του ιταλικού δημοσίου αξίας 86 δις €, μέσα σε πέντε μόλις μήνες (από το Νοέμβριο του 2011 έως το Μάρτιο του 2012) – ενώ οι ισπανικές περί τα 90 δις € και οι βρετανικές 100 δις £. Συνολικά δε, οι ευρωπαϊκές τράπεζες κατέχουν ομόλογα της Ισπανίας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας ύψους 1,2 τρις $, όπως προκύπτει από τις καταστάσεις της τράπεζας διεθνών διακανονισμών (BIS).
Το πρόβλημα εδώ επικεντρώνεται κυρίως στο ότι, τα κράτη έχουν επιτρέψει στις τράπεζες να μην εμφανίζουν τους ισολογισμούς τους τα επικίνδυνα αυτά ομόλογα – με τις ρυθμιστικές Αρχές να μην απαιτούν πλέον την αυστηρή τήρηση των κανόνων, ενθαρρύνοντας τις τράπεζες να αγοράζουν. Το γεγονός αυτό έχει μετατρέψει όλες σχεδόν τις τράπεζες σε εκρηκτικές ωρολογιακές βόμβες, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν ένα γιγαντιαίο κραχ στην παγκόσμια οικονομία – αφού, όταν εμφανισθούν τα «άχρηστα» ομόλογα στους ισολογισμούς τους, θα εξαφανιστούν τα ίδια κεφάλαια τους, οπότε θα αντιμετωπίσουν τεράστια προβλήματα επιβίωσης.
Η διαδικασία αυτή τεκμηριώνει τους λόγους, για τους οποίους οι πολιτικοί, κυρίως στην Ευρώπη, πιέζουν σχεδόν ομόφωνα να χρησιμοποιηθεί το νέο «εργαλείο» χρηματοπιστωτικής σταθερότητας (ESM) για τη διάσωση των τραπεζών – αν και δημιουργήθηκε για τη διάσωση των κρατών. Στην προκειμένη περίπτωση πάντως οι τράπεζες, οι οποίες έχουν υποχρεωθεί να αγοράσουν ομόλογα, δεν είναι μόνο θύτες, αλλά και θύματα της αδιάντροπης «πολιτικής δημιουργίας χρεών» των κυβερνήσεων – κάτι που στις Η.Π.Α. έχει παράδοση πολλών ετών.
Περαιτέρω η πολιτική λιτότητας, στην οποία υποχρεώθηκαν όλες οι χώρες της Ευρωζώνης από τη Γερμανία σχεδόν ακαριαία, χωρίς καμία «περίοδο χάριτος» δηλαδή, δημιούργησε μία ακόμη εστία μόλυνσης στους ισολογισμούς των τραπεζών – ειδικά σε αυτές των χωρών του ευρωπαϊκού νότου και ιδίως σε όσες «λυμαίνεται» το ΔΝΤ.
Η ύφεση που προκάλεσε και τα δυσμενή επακόλουθα της, όπως η ανεργία, το κλείσιμο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων κλπ., αυξάνουν συνεχώς τα μη εξυπηρετούμενα (κόκκινα) δάνεια – τα οποία επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο τους ισολογισμούς των τραπεζών, μειώνοντας τα ίδια κεφάλαια τους. Εάν σε όλα αυτά προστεθούν οι εκροές καταθέσεων, οι οποίες είτε συμπληρώνουν τα ελλιπή εισοδήματα των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, είτε κατευθύνονται σε ασφαλέστερους προορισμούς, η εικόνα των τραπεζών γίνεται πολύ χειρότερη, από αυτήν που θα μπορούσαμε ποτέ να διανοηθούμε.
Παράλληλα φυσικά διεξάγονται πολλές άλλες εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των κρατών – με αντικείμενο τις θυγατρικές των τραπεζών. Για παράδειγμα, μεταξύ της Ιταλίας και της Γερμανίας, όσον αφορά τη θυγατρική της Unicredit στο Μόναχο – η οποία διαθέτει 170 δις € καταθέσεις (εξαγόρασε γερμανική τράπεζα), 940 υποκαταστήματα και περί τους 19.000 υπαλλήλους.
Μέχρι τα τέλη του 2011, η ιταλική τράπεζα έλαβε από τη γερμανική θυγατρική της συνολικά 11,3 δις € – από τις καταθέσεις ουσιαστικά Γερμανών. Η ρυθμιστική υπηρεσία της Γερμανίας (BaFin), όταν ανακάλυψε το γεγονός αυτό, θορυβήθηκε σε μεγάλο βαθμό – επειδή κατάλαβε ότι, με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν όλες οι τράπεζες εκείνων των χωρών, οι οποίες αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας, να απορροφήσουν χρήματα από το σχετικά υγιές τραπεζικό σύστημα της Γερμανίας.
Έτσι η υπηρεσία απευθύνθηκε στη μητρική Unicredit στο Μιλάνο, ζητώντας της να σταματήσει την «απομύζηση» της γερμανικής θυγατρικής της – με αποτέλεσμα η κεντρική τράπεζα της Ιταλίας να θεωρήσει προσβλητική την ανάμιξη της Γερμανίας στα εσωτερικά των τραπεζών της και να αρχίσει να ελέγχει τη θυγατρική της Deutsche Bank στο Μιλάνο.
Ολοκληρώνοντας, εάν δεν ανοίξει αργά-αργά και ελεγχόμενα το «καπάκι της κατσαρόλας με το νερό που βράζει» διεθνώς (διαγραφή μέρους των δημοσίων και ιδιωτικών χρεών, «εκτόνωση» των τραπεζικών ισολογισμών κλπ.), η έκρηξη που θα ακολουθήσει, ειδικά όσον αφορά το χρηματοπιστωτικό σύστημα, θα είναι κάτι παραπάνω από καταστροφική.
Η ΙΣΠΑΝΙΚΗ ΕΣΤΙΑ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ
Το πρόβλημα των τραπεζών, η πραγματική δηλαδή αιτία της κρίση της Δύσης (κρύβεται σκόπιμα πίσω από την Ελληνική κρίση χρέους), φαίνεται σήμερα πολύ πιο καθαρά στην Ισπανία – η οποία είτε θα οδηγηθεί άμεσα κάτω από την «ασπίδα προστασίας» της Ευρωζώνης, είτε θα υιοθετήσει το εθνικό της νόμισμα. Η επαναφορά της πεσέτας θεωρείται ως ένα πολύ πιθανό ενδεχόμενο, επειδή η χώρα αφενός μεν είναι υπερήφανη, αφετέρου δε διαθέτει μία σχετικά σημαντική βιομηχανική υποδομή – ενώ η ισοτιμία του ευρώ είναι σχεδόν απαγορευτική για τις εξαγωγές της (κυρίως στη Λατινική Αμερική).
Εκτός αυτού, η ασπίδα του ευρώ είναι μάλλον μικρή για το μέγεθός της Ισπανίας, ενώ η κυβέρνηση της δεν θέλει να καταλήξει στα νύχια του ΔΝΤ – θεωρώντας, πολύ σωστά, εντελώς αποτυχημένες τις «συνταγές» του στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία και στην Ιρλανδία.
Παρά το ότι λοιπόν η Ευρωζώνη επιμένει στη συνήθη «στρατηγική των ψεμάτων» (άρνηση των συζητήσεων με το ΔΝΤ κλπ.), η Ισπανία είναι αδύνατον να διαχειριστεί την τεράστια κρίση του τραπεζικού της συστήματος, με δικά της μέσα. Πόσο μάλλον όταν εντός του 2012 οι πληρωμές αποκλειστικά και μόνο των τόκων για το δημόσιο χρέος της, υπολογίζονται στο αστρονομικό ποσόν των 30 δις € – με τις ανάγκες ανακεφαλαίωσης των τραπεζών της να ξεπερνούν, αρκετά ίσως, τα 200 δις €.
Παράλληλα φυσικά υπάρχουν εξαιρετικά μεγάλες ανάγκες χρηματοδότησης των υπερχρεωμένων δήμων της, καθώς επίσης των ελλειμμάτων του τακτικού προϋπολογισμού της – τα οποία συνεχίζουν να αυξάνονται με μεγάλο ρυθμό (ανάλυση του τεράστιου ιδιωτικού χρέους της Ισπανίας, στο άρθρο μας "Ελλάδα, ενώπιοι ενωπίω").
Με τα επιτόκια δανεισμού της Ισπανίας να έχουν φθάσει στο 7%, με τα CDS να αυξάνονται συνεχώς και με τις εκροές των καταθέσεων των Πολιτών της να εντείνονται καθημερινά (Πίνακας Ι), οι αποφάσεις της ισπανικής κυβέρνησης δεν μπορούν να καθυστερήσουν για πολύ χρόνο ακόμη.
ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: Εκροές τραπεζικών καταθέσεων σε δις €
|
Εκροές |
2011 |
Ιαν-2012 |
Φεβ-2012 |
Μάρτ-2012 |
|
|
|
|
|
|
|
Δις € |
75,30 |
5,34 |
25,55 |
66,20 |
Πηγή: Κεντρική τράπεζα της Ισπανίας / El Pais. Πίνακας: Β. Βιλιάρδος
Όπως φαίνεται από τον Πίνακα Ι, οι εκροές τους τρεις πρώτους μήνες ξεπέρασαν τις αντίστοιχες για ολόκληρο το 2011. Αυτό σημαίνει ότι, οι Πολίτες της χώρας γνωρίζουν πως φτάνει σύντομα το τέλος – κάτι που πιθανότατα δεν πρόκειται να αντέξει η υπόλοιπη Ευρωζώνη.
ΟΙ ΛΟΙΠΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩ-ΔΙΑΛΥΣΗΣ
Είναι προφανές ότι η κρίση των τραπεζών, η οποία έχει κάνει «μετάσταση» στην ΕΚΤ (θεωρείται ως η πιο επικίνδυνη τράπεζα του κόσμου, η μεγαλύτερη ίσως bad bank του πλανήτη), δεν πρόκειται να επιλυθεί εύκολα – επίσης το ότι, η κρίση της Ισπανίας θα μολύνει πολύ σύντομα την Ιταλία και τη Γαλλία, οι οποίες αφενός μεν είναι εκτεθειμένες με δάνεια στην Ισπανία, αφετέρου ευρίσκονται ήδη αντιμέτωπες με τα δικά τους πολύ μεγάλα εσωτερικά προβλήματα. Σε τελική ανάλυση βέβαια, αυτός που πληρώνει τελικά στην Ευρωζώνη, έτσι όπως είναι κατασκευασμένη, είναι αυτός που διαθέτει τα περισσότερα χρήματα – γεγονός που μάλλον τεκμηριώθηκε από την πρόσφατη εικόνα κατάρρευσης του γερμανικού χρηματιστηρίου, χωρίς καμία εμφανή αιτία.
Εκτός από τα παραπάνω όμως, υπάρχουν πολλές άλλες ενδείξεις, οι οποίες ενισχύουν την άποψη ότι, αργά αλλά σταθερά, εκτός απροόπτου, πλησιάζει το τέλος της Ευρωζώνης και του Ευρώ – ένα ενδεχόμενο το οποίο θα ισοδυναμούσε με μία «πυρηνική χρηματοπιστωτική έκρηξη», με απίστευτα καταστροφικές, παγκόσμιες συνέπειες. Ειδικότερα οι εξής:
(α) Τα επιτόκια των γερμανικών ομολόγων: Όπως γνωρίζουμε, το επιτόκιο του δεκαετούς ομολόγου της Γερμανίας έχει μειωθεί στο 1,5% περίπου, ενώ το επιτόκιο του διετούς είναι πλέον αρνητικό. Με δεδομένο λοιπόν το ότι, οι αγορές δεν επενδύουν ποτέ χρήματα χωρίς κέρδος, συμπεραίνει κανείς αμέσως πως κάτι άλλο κρύβεται πίσω από αυτήν την, φαινομενικά μη ορθολογική, συμπεριφορά τους.
Χωρίς να επεκταθούμε σε περισσότερες λεπτομέρειες, εμείς τουλάχιστον υποθέτουμε ότι, οι αγορές προβλέπουν είτε τη διάλυση της Ευρωζώνης, είτε την αποχώρηση της Γερμανίας από το κοινό νόμισμα – γεγονότα που θα είχαν σαν αποτέλεσμα την υιοθέτηση του μάρκου και την ανατίμηση του κατά περίπου 40%, σε σχέση με το ευρώ ή με τα εθνικά νομίσματα των υπολοίπων χωρών-μελών. Επομένως, μία ανάλογη απόδοση των ομολόγων του γερμανικού δημοσίου – ένα συναλλαγματικό υπερκέρδος της τάξης του 40% για τις αγορές, κάτι για το οποίο θα μπορούσαν ακόμη και να δολοφονήσουν όλους όσους τυχόν θα εμπόδιζαν την πραγματοποίηση του.
(β) Οι μετοχές της βρετανικής De La Rue: Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εταιρεία εκτύπωσης χαρτονομισμάτων παγκοσμίως, οι μετοχές της οποίας αυξήθηκαν κατά 36% εντός των προηγουμένων εννέα μηνών – παρά το ότι ο τζίρος της μειώθηκε κατά 17%, ενώ τα κέρδη της παρουσίασαν πτώση της τάξης του 63%. Σε κάθε περίπτωση, όταν ο εκπρόσωπος της ρωτήθηκε σχετικά με το εάν εκτυπώνει ελληνικές δραχμές, δεν δέχθηκε να σχολιάσει το παραμικρό – μία ανάλογη συμπεριφορά με αυτήν της γερμανικής κεντρικής τράπεζας, η οποία δεν θέλησε να σχολιάσει την πιθανότητα εκτύπωσης μάρκων.
(γ) Η ραγδαία πτώση της ισοτιμίας του Ευρώ: Παρά το ότι η αμερικανική οικονομία αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα (άρθρο μας), ενώ η Fed αυξάνει συνεχώς την ποσότητα χρήματος, διατηρώντας μηδενικό το βασικό επιτόκιο, το δολάριο κερδίζει διαρκώς απέναντι στο ευρώ – φτάνοντας ακόμη και κάτω από το 1,24. Αυτό σημαίνει ότι, οι αγορές προβλέπουν την κατάρρευση του κοινού νομίσματος – οπότε προσπαθούν αφενός μεν να εξασφαλίσουν τα χρήματα τους, αποσύροντας τις καταθέσεις τους από το ευρώ και αγοράζοντας δολάρια, αφετέρου δε να κερδίσουν, στοιχηματίζοντας όλο και περισσότερα χρήματα εναντίον του ευρώ (πιθανολογούμε ότι θα ακολουθήσει η δυσανάλογη αύξηση της τιμής του χρυσού, απέναντι στο ευρώ, επειδή το δολάριο δεν είναι ασφαλές, όπως αναλύσαμε).
(δ) Τα επιτόκια των ομολόγων του νότου: Τα ισπανικά και ιταλικά επιτόκια δανεισμού πλησιάζουν επικίνδυνα το απαγορευτικό όριο του 7%, παρά το ότι οι αγορές γνωρίζουν το πρόβλημα που θα δημιουργηθεί – όσον αφορά την εξυπηρέτηση των παλαιών δανείων των παραπάνω χωρών. Επομένως, ο φόβος επικρατεί της απληστίας – γεγονός που σημαίνει ότι επιλέγουν την ασφάλεια από το κέρδος και προσπαθούν να προστατευθούν απέναντι σε μία ευρωπαϊκή κατάρρευση. Η διαφορά μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων επιτοκίων δε δηλώνει ουσιαστικά το χρονικό σημείο (δύο έτη), στο οποίο τοποθετούν οι αγορές την ενδεχόμενη διάλυση.
(ε) Οι αυξανόμενες εκροές των τραπεζικών καταθέσεων: Οι επιδρομές εναντίον των τραπεζών (bank runs) εμφανίζονται σε όλο και πιο πολλές χώρες της Ευρωζώνης – στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στην Ισπανία, στο Βέλγιο, στη Γαλλία, στην Πορτογαλία, στην Κύπρο κοκ. Το γεγονός αυτό αφενός μεν λειτουργεί δυστυχώς ως μία αυτοεκπληρούμενη προφητεία, αφετέρου δε είναι ένα προάγγελος της κατάρρευσης του κοινού νομίσματος.
Θα μπορούσαμε να αναλύσουμε αρκετές άλλες ενδείξεις, όπως για παράδειγμα, τη συνεχή πτώση των χρηματιστηρίων, την μείωση των τιμών των εμπορευμάτων (πετρέλαιο κλπ.), την ξαφνική αναζωπύρωση της τιμής του χρυσού, τη σταθερή άρνηση της Γερμανίας στην έκδοση ευρωομολόγων, τις προετοιμασίες πολλών επιχειρήσεων και οργανισμών για ένα τέτοιο ενδεχόμενο, την αδυναμία πολιτικής ένωσης της Ευρωζώνης λόγω «εθνολογικών» διαφορών και πολλά άλλα. Εν τούτοις θεωρούμε ότι, τα παραπάνω είναι αρκετά για να μας δώσουν μία εικόνα, σε σχέση με τις πιθανότητες διάλυσης της Ευρωζώνης.
* Βασίλης Βιλιάρδος (copyright), Αθήνα, 03. Ιουνίου 2012, viliardos@kbanalysis.com. Ο κ. Β. Βιλιάρδος είναι συγγραφέας, οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου. Έχει εκδώσει πρόσφατα τρία βιβλία της σειράς «Η κρίση των κρίσεων».
ΠΗΓΗ: http://www.casss.gr/PressCenter/Articles/2613.aspx
